جیهان
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزا بەسەر دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان دەكات و پشتگیری ناتانیاهۆ دەكات.
دوای بڕیارەكەی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بۆ دەستگیركرنی ناتانیاهۆ و گالانت، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا پشتگیری سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دەكات، ئەو داوەرەش كە فەرمانی دەستگیركردنی بۆ ناتانیاهۆ و گالانت دەكردووە بەریتانییە.
ترەمپ دەڵێت، ئەو بابەتە دەستی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیای تێدایە و بیر لەوەدەكاتەوە ئەو دادوەرە سزابدات.
مایك ڤاڵز راوێژكاری ترەمپ بۆ كاروباری ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكا رایگەیاند، ئەو دادگایە بەها و متمانەی نێودەوڵەتیی نییە و بڕیاریان داوە سزایەكی توندی بدەن لەسەر سیاسەتەكانی دژی ئیسرائیل و جولەكەكان.
كەریم خان داواكاری گشتی دادگای تاوانی نێودەوڵەتیش یەكێكە لەو كەسانەی كە لەلایەن ترەمپەوە كراوەتەوە ئامانج و لەوانەیە سزا بدرێت.
پێشبینی دەكرێت لە خولی نوێی سەرۆكایەتی ئەمریكادا كە ترەمپ سەركردایەتی دەكات نرخی نەوت داببەزێت و یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بگاتە ٦٠ دۆلار.
بانكی جەی پی مۆرگانی ئەمریكی رایگەیاند، پێشبینی دەكرێت لە ساڵی داهاتوودا یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بگاتە ٧٣ دۆلار و لەساڵی ٢٠٢٦یشدا خواست لەسەر نەوت كەمدەبێتەوە و لە سەردەمی ترەمپیشدا نرخی نەوتی خاوی برێنت بۆ هەر بەرمیلێك دەگاتە ٦١ دۆلار و نرخی نەوتی خاوی تەكساسیش دەگاتە ٥٧ دۆلار.
ئاماژەی بەوەشكردووە، كەمی خواست لەسەر نەوت وادەكات دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا بەڵێنەكەی بۆ كەمكردنەوەی نرخی نەوت و تێچوەكەی بباتەسەر.
سەرۆك وەزیرانی ئیتاڵیا رایگەیاند، لە كۆبونەوەی وڵاتانی جی حەوتدا گفتوگۆ لەسەر دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دەكەن.
جۆرجیا میلۆنی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، وڵاتەكەی پابەندە بە بڕیارەكەی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی و چاوەڕێی لێكەوتەكانی ئەو بڕیارە دەكات و لە كۆبونەوەی وڵاتانی جی حەوت كاردەكەن بۆ دەستگیركردنی ناتانیاهۆ.
وتیشی، وڵاتانی ئەندامی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی پابەندن بە بڕیارەكەی دادگاكەوە، بەڵام بۆچونی جیاواز هەیە لەسەر مامەڵەكردن لەگەڵی، ئەمریكاش كە ئەندامی دادگاكەیە، دژی ئەو بڕیارەیە.
رۆژی دووشەممە لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا كۆبونەوەی وڵاتانی جی حەوت بە سەرۆكایەتی ئیتاڵیا بەڕێوەدەچێت، ئەوەش لەكاتێكدایە، رۆژی پێنجشەممە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی فەرمانی دەستگیركردنی بۆ بنیامین ناتانیاهۆ و یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل دەكرد.
بەهۆی هێرش و بۆردومانەكانی ئیسرائیل لە غەززە ٣٨ كەس كوژران و لە لوبنانیش ٤ كەس كوژران و ٢٣ كەسیش برینداربوون و پێدەچێت سەركردەیەكی حزبوڵاش كوژرابێت.
باڵی سەربازیی حەماس رایگەیاند، توانیویانە لە دوو چالاكی جیاوازدا سەربازێكی ئیسرائیل بكوژن و بەرەبەیانی ئەمڕۆش لە هێرشێكی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر غەززە ٣٨ كەس كوژران.
میدیاكانی لوبنانیش رایانگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل هێرشی كردووەتەسەر كۆمەڵگەیەكی نیشتەجێبوون لە بەیروت و لە ئەنجامدا چوار كەس كوژران و ٢٣ كەسیش برینداربوون.
ئاماژە بەوەشكراوە، پێدەچێت لەهێرشەكەدا سەركردەیەكی حزبوڵا كوژرابێت و ئیسرائیلیش پێش هێرشەكە داوای لە دانیشتوانی ناوچەكە كردووە ماڵەكانیان بەجێبهێڵن.
ئاژانسێكی ئەمریكی دەڵێت، سزاكانی ئەمریكا دژی كەرتی نەوتی ئێران سەركەوتوو نەبووە و ٤٠٠ كەشتی نەوتی ئەو وڵاتە بە نهێنی رەوانەی بازاڕەكانی جیهان دەكرێن.
ئاژانسی بلۆمبێرگی ئەمریكی بڵاویكردەوە، ئێران لە رێگەی كەشتییەوە بە نهێنی رۆژانە زیاتر لە یەك ملیۆن بەرمیل نەوت رەوانەی بازاڕەكان دەكات چونكە ئەمریكا ٦٠٪ی ئەو كەشتییانەی سزا نەداوە.
رونیشیكردووەتەوە، ئێران بە نهێنی نەوتی وڵاتەكەی لە رێگەی ٤٠٠ كەشتییەوە دەگەیەنێتەوە بازاڕەكانی جیهان و سەرەڕای سزاكانی ئەمریكا رۆژانە یەك ملیۆن ٦٠٠ بەرمیل نەوت دەفرۆشێت.
ساڵی ٢٠١٨ سزاكانی ئەمریكا دژی كەرتی نەوتی ئێران ئاستی هەناردەی نەوتی وڵاتەكەی لە دوو ملیۆن و ٨٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ كەمتر لە ٦٠٠ هەزار بەرمیل كەمكردەوە و لێپرسراوانی وڵاتەكەش رایانگەیاند، بەهۆی سزاكانەوە داهاتی ساڵانەی ئێران لە ١١٣ ملیار دۆلارەوە بۆ ١٣ ملیار دۆلار كەمیكردوە.
پەرلەمانتارێكی دەم پارتی دەڵێت، توركیا هەوڵ دەدات پەیوەندی لەگەڵ ئەسەد دروست بكات بۆ لەناوبردنی ئیدارەی باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا.
جەنگیز چاندار، پەلەمانتاری پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان(دەم پارتی) سەبارەت بە پەیوەندی سوریا و توركیا رایگەیاند، هیچ ڕێڕەوێكی تیرۆر لە سوریادا نییە، ئیدارەیەك هەیە ١٢ ساڵە لەو ناوچەیە حوكم دەكات، ئەو ئیدارەیە ئامانجی دەرچوون لە سوریا و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ نییە، ئەگەری هەیە لە داهاتوودا لەگەڵ ئیدارەی دیمەشق بگاتە ڕێككەوتن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، سەدان هەزار كەسی دانیشتووی ئەو ناوچەیەی باسی لێوە دەكرێت، كورد و عەرەب و ئاشوری و چەركەسی و توركمان، خزم و كەسوكاری هاووڵاتیانی توركیان. ئەو ناوچەیە درێژكراوەیەكی سروشتی توركیایە، دەبێت توركیا پەیوەندییەكی سروشتی لەگەڵ ئەو ناوچەیەدا دروست بكات.
جەنگیز چاندار باسی لەوەشكرد، دەتوانرێت بە دەستپێشخەرییە نوێیەكەی مەهەپە بە سەرۆكایەتی دەوڵەت باخچەلی، كە لە یەکی تشرینی یەكەم پێشكەشی كرد، هەلومەرجی لەبار بۆ گۆڕانكاری دابین بكات و سیاسەتی توركیا ١٨٠ پلە بگۆڕێت.
هاوسەرۆكانی دەم پارتی لەناوچەی ئەسەنیورتی ئیستەنبوڵ بەتۆمەتی ئەندامێتی لە رێكخستنی قەدەغەكراو زیندانیكران
ڕۆژدا یەڵماز و عەبدوڵا ئارینان هاوسەرۆكانی پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان(دەم پارتی) ئەسەنیورت، لەدوای چوار رۆژ لە دەستبەسەركردنیان، دوای ئەوەی لە دادگا وتەیان لێوەرگیرا، بە تۆمەتی “ئەندامێتی لە ڕێكخستن” سزای زیندانیكردنیان بەسەردا سەپێنرا.
ئەوەش لە كاتێكدایە رۆژی ١٨ی ئەم مانگە پۆلیسی توركیا هێرشیانكردە سەر بارەگای پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان (دەم پارتی) لە ئەسەنیورتی ئیستەنبووڵ، دوای لێكۆڵینەوە ڕۆژدا یەڵماز و عەبدوڵا ئارینان هاوسەرۆكانی دەم پارتی ئەسەنیورت بۆ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی ئیستەنبووڵ گواسترانەوە و دەستبەسەركران.
لاریجانی دەڵێت پەیامەكەی خامنەیی بۆ سوریا و لوبنان كاریگەری لەسەر رەوشی جەنگ دەبێت و حزبوڵا تا ئێستا چەكە گرنگەكانی بەكارنەهێناوە و ئەگەر بەكاریبهێنێت هاوكێشەی جەنگ دەگۆرێت.
عەلی لاریجانی، روێژكاری رابەری باڵای شوڕشی ئیسلامی ئێران ئاماژەی بەوەكرد، ، هەفتەی ڕابردوو سەردانی سوریا و لوبنانی كردوە و پەیامێكی خامنەیی رادەستی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا و سەرۆكی پەرلەمانی لوبنان كردووە و پەیامەكە كاریگەری لەسەر رەوشی جەنگ دەبێت.
وتیشی لە جەنگی دژی بە ئیسرائیل تا ئێستا حزبوڵای لوبنان ئەو چەكە گرنگانەی بەكارنەهێناوە كە لەبەردەستیدایە، ئەگەربێت و ئەو چەكانە بەكاربهێنێت هاوكێشەی ئەو جەنگە تارادەیەكی زۆر دەگۆردرێت.
وتیشی، دڵنیان كە حزبوڵا توانای سەركەوتنی هەیە بەسەر سوپای ئیسرائیلدا.
سوپای توركیا گوندەكانی دەوروبەری مەنبجی لە باكوری سوریا تۆپبارانكرد
بەپێی هەواڵی میدیایی رۆژئاوای كوردستان، درەنگانی شەوی رابردوو سوپای توركیا تۆپبارانی گوندەكانی دەوروبەری مەنبجی كردووە، لەو چوارچێوەیەشدا گوندەكانی ئەوسەجلی و یانلی و سەیدە و داندانییە و جاموسییە، لە باكوری رۆژئاوای مەنبج و گوندەكانی كۆریوك و قۆرت واران لە گوندەكانی رۆژئاوای كانتۆنی منبج تۆپباران كرد.
بەپێی هەواڵەكە، ئەو گوندانە بە ٧٤ گوللە هاوەن و گوللە تۆپ لەلایەن سوپای توركیا و تۆپبارانكراون.
روسیا ٣٠ خولەك پێش بەكارهێنانی موشەكی بالیستی دژی ئۆكراین هۆشداری داوەتە ئەمریكا، زیلنسكیش دەڵێتن پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەڵامی روسیا بداتەوە.
دیمتری بیسكۆف وتەبێژی كۆشكی سەرۆكایەتی روسیا "كرملین" رایگەیاند، روسیا پێش ٣٠ خولەك لە هەڵدانی مووشەكەكەی لە ڕێگەی ناوەندی نیشتمانی كەمكردنەوەی مەترسی ئەتۆمییەوە هۆشداری داوەتە ئەمریكا.
لای خۆیەوە، ڤڵۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین رایگەیاند، بە كارهێنانی موشەكی بالیستی كیشوەربڕ بۆ یەكەم جار لە لایەن سوپای روسیا دژی وڵاتەكەی پێشهاتێكی مەترسیدارو پێویستە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە لێپرسراوێتیەوە وەڵامی ئەو هێرشە بدەنەوە.
رۆژی پێنج شەممە، ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا رایگەیاند، وەك وەڵامێك بۆ وڵاتانی رۆژئاوا كە گڵۆپی سەوزیان هەڵكردووە بۆ ئۆكراین بۆ بەكارهێنانی موشەكی دورمەودا دژی وڵاتەكەی، ئەوانیش موشەكی بالیستی جۆری ئۆرینشكیان لە هێرشێكیان بۆ سەر شاری دنیپرۆی ئۆكراین بەكارهێناوە.
دەستەی بەڕێوەبەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بڕیارێكی دژی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران دەركردو و تارانیش دەڵێت وەڵامیان دەبێت.
دەستەی بەڕێوەبەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی، بڕیارنامەی ئەڵمانیا، بەریتانیا و فەرەنسای كە لە لایەن ئەمریكاشەوە پشتیوانی لێكرا دژی بەرنامە ئەتۆمیەكیە ئێران بە ١٩ دەنگ پەسەندكرد، بەرانبەر بە ١٣ دەنگ نەخێرو هەر یەك لە چین و روسیا و بۆركینا فاسو دەنگیان نەدا.
بەپێی بڕیارەكە، پێویستە ئێران بەزوترین كات ئاستی پیتاندنی یۆرانیوم بەڕێژەی لەسەدا ٦٠ كەمبكاتەوە.
لە دوای ئەو بڕیارە وەزارەتی دەرەوەی ئێران و ئاژانسی وزەی ئەتۆم راگەیەنراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە رایگەیاند، ئەو بڕیارە سیاسیەوە و وەڵامی گونجاویان دەبێت بۆی.
لای خۆیەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا بڕیارەكەی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی دژ بە ئێرانی بە پەیامێكی بەهێز وەسفكرد، بۆ پابەندبوون تاران بە ئەركە یاساییەكانی لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی پاراستنی ئاسایشی جیهان.
ئەمە دووەم بڕیارە كە لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا لە لایەن دەستەی بەڕێوەبەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی دژ بە ئێران دەرچووە.
مات گیتز كاندیدی ترەمپ بۆ وەزیری داد كشانەوەی خۆی راگەیاند، ترەمپیش كەسێكی نوێی بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە لە كابینەكەیدا دیاریكرد.
دوای چەند سەعاتێك كشانەوەی مات گیتز وەك كاندیدی وەزیری داد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا لە پێگەی سۆشیاڵ تروس رایگەیاند، پام بۆند دادوەری گشتی پێشوی ولایەتی فلۆریدا بۆ وەرگرتنی پۆستەكە كاندید دەكات.
بۆند، یەكێكە لە پارێزەرانی ترەمپ و ساڵی ٢٠١٩ لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا رێگریكرد لەوەی ترەمپ گۆشەگیر بكرێت، هەروەها لە ساڵی ٢٠٢٠ یەكێك بوو لەو پارێزەرانی بەرگری لە ترەمپ كرد لە دادگا دژی ئەو تۆمەتانەی كە ئاراستەی كرابوو.
ڕۆژی پێنجشەممە، مات گیتز ڕایگەیاند كە كاندیدبوونی خۆی بۆ ئەو پۆستە دەكشێنێتەوە، دوای ئەوەی كاندیدكردنی ڕووبەڕووی دژایەتییەكی بەرفراوان بووەوە، تەنانەت لەناو پارتی كۆمارییەكانی خۆیدا.
سەبارەت بە دەستلەكاركێشانەوەی گیتز، ترەمپ رایگەیاند ئەو كەسێكی بەتوانایەو داهاتویەكی باش چاوەرێی دەكات.
ئیسرائیل هەنگاوەكانی تایبەت بە گۆڕینی بڕیاری دەستگیركردنی ناتانیاهۆ تاوتوێ دەكات، بایدنیش دەڵێت بڕیاری دەستگیركردنی ناتانیاهۆ جێگەی شەرمەزارییە.
جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، بڕیارەكەی ئەو دادگایە نازانرێت بە چی پاساوێك بووە، بەڵام ناكرێت هەرگیز ئیسرائیل و حەماس بەراورد بە یەك بكرێت ئەوە بڕیارێكی شەرمەزاركەرانەیە.
ئاماژەی بەوەشكرد، وڵاتەكەی هەمیشە لە پشتی حكومەتی ئیسرائیل دەوەستێت و وەڵامی هەر هێرشێك دەداتەوە كە لە لایەن تیرۆرستانەوە بكرێتە سەر ئەو وڵاتە.
هاوكات، دەستەی پەخشی ئیسرائیل لە زاری بەرپرسانی ئەو وڵاتەوە بڵاویكردەوە، ئیسرائیل هەنگاوەكانی تایبەت بە گۆڕینی بڕیاری دەستگیركردنی نەتانیاهۆ و گالانت تاوتوێ دەكات، لەرێگەی كردنەوەی لێكۆڵینەوەی جددی بۆ پابەندبوون بە یاسا نێودەوڵەتییەكان.
بەهۆی ئەگەری هێرشی تۆڵەسەندنەوەی روسیا، ئەمریكا باڵیۆزخانەی خۆی لە كیێڤ داخست.
دوای داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا هەریەك لە باڵیۆزخانەی ئیتاڵیا و یۆنان ڕایانگەیاند، دوای ئەو هۆشدارییە نائاساییەی ئەمریكا دەرگای باڵیۆزخانەكانیان داخستووە، هاوكات باڵیۆزخانەی فەرەنساش بە كراوەیی ماوەتەوە، بەڵام هۆشداریداوە بە هاووڵاتیانی وڵاتەكەی.
ئۆكراین لە هەزارەمین رۆژی جەنگەكەی لەگەڵ روسیا، موشەكی ئەتاكمزی ئەمریكی بەكارهێنا بۆ هێرشكردنە سەر كۆگایەكی چەك لە ناوخۆی روسیا، ئەوەش دوای ئەوەی بەڕێوەبەرایەتییەكەی بایدن مۆڵەتیدا بە ئۆكراین چەكەكانی ئەمریكا بۆ هێرشكردنە سەر روسیا بەكاربهێنێت.
لای خۆشیەوە سێرگی ناریشكین لێپرسراوی هەواڵگری دەرەوەی روسیا رایگەیاند، مۆسكۆ تۆڵە لەو وڵاتانەی ناتۆ دەكاتەوە، كە ئاسانكاری بۆ هێرشە مووشەكییە دوور مەوداكانی ئۆكراین دەكەن بۆ سەر خاكی روسیا.
كیێڤ دوپاتیكردەوە، مۆسكۆ بۆ یەكەمجار موشەكێكی بالستیكی كیشوەربڕی ئاراستەی ئۆكراین كردووە.
هێزی ئاسمانی ئۆكراین رایگەیاند، هێزەكانی روسیا لە هێرشێكدا بۆ سەر شاری دنیپرۆ موشەكی بالیستیكی كیشوەربڕیان بەكارهێناوە.
سەرچاوەیەك بۆ ئاژانسی فڕانس پرێسی پشتڕاستكردوەتەوە ئەوە یەكەمجارە مۆسكۆ لە دوای ئۆپراسیۆنی سەربازی ساڵی 2022 ئەم چەكە بەكاردەهێنێت.
ئەم هەنگاوەی روسیا هاوكاتە لەگەڵ ئەوەی هەفتەی رابردوو جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا گڵۆپی سەوزی بۆ ئۆكراین هەڵكرد بۆئەوەی موشەكی دورمەودا كە ئەمریكا دابینیكردووە بۆ هێرشكردنەسەر روسیا بەكاربهێنێت.
لە هێرشێكی چەكداریدا لە پارێزگای خەیبەر لە باكوری رۆژئاوای پاكستان نزیكەی ٤٠ كەس كوژران.
نوسرەت حوسێن لێپرسراوی پۆلیسی خۆجێی ناوچەكە لەسەر روداوەكە رایگەیاند، روداوەكە بەهۆی ناكۆكی مەزهەبی لە نێوان زۆرینەی سوننە و كەمایەتییە شیعەكاندا رویداوە و ٣٨ كەس كوژراون.
ئاماژەی بەوەشكردووە، چەند ئۆتۆمبێلێك كە سەرنشینیان هەڵگرتبوو لە شاری پاراچنارەوە بەرەو پیشاوەری پایتەختی خەیبەر دەڕۆیشتن كاتێك چەكدارەكان تەقەیان لێكردوون.
هاوكات ئاسف عەلی زەرداری سەرۆكی پاكستان، ئیدانەی هێرشەكەی كرد و فەرمانی بە لێپرسراوانی وڵاتەكەی كردووە رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر دژی ئەو كەسانەی لە پشت هێرشەكەوە بوون.