عیراق
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی پێنجشەممە 9ـی 1ـی 2024، لە بەغداد پێشوازیکرد لە موحسین مەندەلاوی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەران و لەکۆبوونەوەکەدا دوایین پێشهاته سیاسیی و ئەمنی و ئابوورییەکان لەسەر گۆڕەپانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی تاوتوێکران .
هەروەها چۆنیەتی فراوانکردنی چوارچێوەی هەماهەنگی و هاریکاری نێوان سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجوومەنی نوێنەران تاوتوێکران بەمەبەستی یاسادانان و پەسەندکردنی ئەو یاسایانەی کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر ژیانی هاوڵاتیان هەیە.
لە کۆبوونەوەکەدا هەوڵەکانی حکومەت لەسەر ئاستی خزمەتگوزاری تاوتوێ کرا و ئاماژە بە گرنگی پاڵپشتیکردنی پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە و نۆژەنکردنەوە و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری کرا بەمەبەستی بەدیهێنانی خواستەکانی هەموو خەڵک بۆ ژیانێکی سەقامگیر لەبواری ئەمنی و ئابووریدا.
سەرۆکایەتی کۆمار لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس ئەمرۆ پێنجشەممە 9-1-2025 پەیامێکی پیرۆزبایی بڵاوکردەوە بەبۆنەی یادی 103 ساڵەی دامەزراندنی پۆلیسی عیراق.
دەقی پیرۆزبایەکەیە
بەبۆنەی یادی 103 ساڵەی رڕۆژی پۆلیس، گەرمترین پیرۆزبایی خۆمان ئاراستەی ڕۆڵەکانمان لە ئەفسەر و پلەدار و فەرمانبەران لە وەزارەتی ناوخۆ دەکەین ، ئەو قوربانیدان و کۆششە مەزنانەمان وەبیردێنینەوە کە هێزەکانمان لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا بەخشیویانە شانبەشانی تەواوی هێزەکانی ئاسایش و هاوکات ئەو ئەرکە گەورانەی بەجێیان گەیاندوە لە پاراستنی هاووڵاتیان و بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری .
هیوای ساڵێکی نوێی پڕ لە سەرکەوتن و پێشکەوتنی زیاتر بۆ هەموو لایەک دەخوازین لە جێبەجێکردنی ئەرکی نیشتمانیاندا.
رۆژی شەممە کۆبوونەوەی کۆمەڵەی پەرلەمانەکانی ئاسیا لە بەغداد دەستپێدەکات و بڕیارە ماوەی دوو رۆژ بخایەنێت.
مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاندووە، رۆژی شەممەی داهاتوو ١١ی ئەم مانگە، كۆبوونەوەكانی لیژنەی هەمیشەیی تایبەت بە كاروباری سیاسی لە كۆمەڵەی پەرلەانەکانی ئاسیا لە بەغداد دەست یپێدەكات.
بەپێی راگەیەنراوەکەی مەشهەدانی، کۆبوونەوەکان بە بەشداری وەفدی ١٣ وڵات دەستپێدەکات و بڕیارە دوو رۆژ بخایەنێت.
بڕیارە لە كۆبوونەوەكاندا چەند پرسێكی تایبەت بە كۆمەڵەکە و رەوشی ناوچەكە بە گشتی و دوایین پێشهاتە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكان تاوتوێ بکرێت، بەوپێەی ئامانجی دامەزراندنی کۆمەڵەکە "لەپێناو ئاشتی"یە.
کۆمەڵەی پەرلەمانەکانی ئاسیا لە ساڵی ٢٠٠٦دا فراوان بوو، کە درێژکراوەی رێکخراوێکی دیکە بوو لە ساڵی ١٩٩٩ دامەزرابوو و یەکەم کۆبوونەوەیان لە ساڵی ١٩٩٩ لە بەنگلادیش ئەنجامدا.
ئەمڕۆ چوارشەممە لە کۆشکی بەغداد سەرۆکایەتییەکان کۆبونەوەیەکیان ئەنجامدا کە تیایدا د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق و د. مەحمود ئەلمەشهەدانی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و فائق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری ئامادەبوون .
لە کۆبونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی ئامادەکارییەکان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی 2025 و پێویستی دابینکردنی پێداویستی لۆجستی و تەکنیکی بۆ کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان کرا.
سەبارەت بە کاروباری دارایی و مەسەلەی جووڵەی پارە و دارایی وەزارەت و پارێزگاکان لە بودجەی وەبەرهێنان و بودجەی پەرەپێدانی هەرێمەکان تاوتوێ کرا و جەخت لەسەر پێویستی جێبەجێکردنی پابەندییە داراییەکانی دامەزراوەکان و وەزارەتەکان کرایەوە و پەیڕەوکردنی ستانداردەکانی کۆنتڕۆڵ و پێداچوونەوە بە خەرجییەکان بۆ پاراستنی سامانی گشتی و کەمکردنەوەی گەندەڵی .
لەکۆبونەوەکەدا باس لە دواکەوتنی پێشکەشکردنی چەند پڕۆژە یاسایەکی گرنگ کرا کە لەلایەن سەرۆکایەتیی کۆمارەوە ئامادەکرابوو بۆ دانیشتنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران و جەخت لەسەر پێویستی کاری هاوبەش و هەماهەنگی لەنێوان سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی نوێنەران کرایەوە بۆ ئەوەی پڕۆژە یاسا دواکەوتووەکان بخەنە بەرنامەی دانیشتنەکانی ئەنجومەنەوە بەهۆی پەیوەندییان بە بەرژەوەندیی و کاری هاوڵاتیانەوە.
کۆبونەوەکە جەختی لەسەر پێویستی پشتیوانی حکومەت کردەوە لە تەواوکردنی بڕگەکانی بەرنامەکەی لەڕێگەی بەرزکردنەوەی ئاستی خزمەتگوزاری و باشترکردنی بارودۆخی ژیانی هاووڵاتیان و پاڵپشتیکردنی ئابووری عێراق و هاندانی کەرتی تایبەت بەشێوەیەک کە یارمەتیدەر بێت لەبەدیهێنانی گەشەپێدانی گشتگیر.
سەبارەت بە پەرەسەندنەکانی ناوچەکە تەئکیدیان لەسەر پتەوکردنی ئاسایش و ئاشتی و سەقامگیری ناوچەکە و گرنگی پشتیوانیکردنی هەوڵ و تەقەلا نێودەوڵەتییەکان کردەوە بۆ کۆنترۆڵکردنی قەیرانەکان و دۆزینەوەی چارەسەری کێشە و گرفتەکان لەڕێگەی دیالۆگی بنیاتنەرەوە کە ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی بەهێز بکات.
لە کەرکوک رووبەڕووبوونەوە لەنێوان هێزە ئەمنییەکان و دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەردا رویدا و لە ئەنجامدا هەردوو تۆمەتبار بە برینداری دەستگیرکران.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، لە گەڕەکی شۆراوی کەرکوک لە کاتی هەوڵدان بۆ دەستگیرکردنی دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەر رووبەڕووبوونەوە لەنێوان هێزە ئەمنییەکان و ئەو دوو بازرگانەدا رویداوە، بە وتەی "سەرچاوەیەکی ئەمنی هێزەکانی ئاسایشی نیشتمانی عیراق"یش دوو بازرگانەکە بە برینداری دەستگیرکراون و هاوکات کارمەندێکی هێزەئەمنییەکانیش برینداربووە.
ئاشکراشیکرد، لە ئێستادا ئەو دوو تۆمەتبارە بەمەبەستی چارەسەر گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە، لێکۆڵینەوەش لە روداوەکە دەستیپێکردووە و دۆخی گەڕەکەکەش ئاسایی بووەتەوە.
تەمەنی ئەنجومەنی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عیراق بۆ دوو ساڵ درێژكرایەوە، بۆئەوەی بتوانێت هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەببات.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عیراق نوسراوێكی بڵاوكردەوە و تیایدا هاتووە، بڕیاریاندا بە درێژكردنەوەی تەمەنی ئەنجومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عیراق بۆ ماوەی دوو ساڵ، واتە تا ٦-١-٢٠٢٧ درێژكراوەتەوە.
راشیگەیاند، ئامانج لە بڕیارەكە دروستنەبوونی بۆشایی یاساییە، بۆئەوەی كۆمیسیۆن بتوانێت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە مانگی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەببات.
ئەمڕۆ د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە کۆشکی بەغدا لەگەڵ خالید شوانی وەزیری دادی عیراق کۆبووەوە و لە کۆبوونەوەکەدا باسیان لە پلان و هەوڵەکانی وەزارەت کرد بۆ گرنگیدان به دۆخی گرتووخانەکان و میکانیزمی کارکردن له دامودەزگا دادوەریەکان.
لە کۆبوونەوەکەدا د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار، جەختی لەسەر پێویستی بەردەوامبوونی کارکردن و هەماهەنگی نێوان لایەنەکانی لیژنەی هاوبەش بۆ ئازادکردنی ئەو دەستگیرکراوانەی که سزاکانیان بەسەر بردووە و یان سزاکانیان لەلایەن دادگای هەڵوەشێنراوەتەوە.
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا، "پێویستە میکانیزمەکانی پەیوەندی و هەماهەنگی لەنێوان فەرمانگەکانی وەزارەتی داد و لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکەدا کارا بکرێت، بەمەبەستی ئاسانکاری بۆ هاوڵاتیان بۆ پێداچوونەوە بە فەرمانگەکانی وەزارەت و تەواوکردنی مامەڵەکانیان دوور لە رۆتین و بەشێوەیەک کە مافەکانیان بپارێزرێت".
هاوکات، وەزیری داد سوپاسی سەرۆک کۆماری کرد بۆ پشتیوانیکردنی وەزارەتەکە و پەرۆشی بۆ دانانی بناغەی دادپەروەری، هەروەها جەختکردنەوە لەسەر بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و باشترکردنی بارودۆخی زیندانەکان و پێداچوونەوە بە ئەرک و کارەکانی وەزارەت و پلانەکانی داهاتووی بەمەبەستی جێبەجێکردنی پرەنسیپەکانی دادپەروەری و دەستپاکی.
سەرۆك وەزیرانی عیراق بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە تاران و پەیامێكی ترەمپ بە لێپرسراوانی ئێران دەگەیەنێت.
نوسینگەی سەرۆكایەتی كۆماری ئێران رایگەیاند، ئەمرۆِ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە تارانی پایتەختی ئێران، بڕیاریشە لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە كۆببێتەوە.
میدیاكانی عیراق رایانگەیاند، سەردانەكەی سودانی بۆ تاران بۆ گەیاندنی پەیامێكی ترەمپە سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی نوێی سوریا.
پێشتر، ئیسماعیل بەقائی وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئیران رایگەیاند، سەردانەكەی سودانی بۆ تاران، لەسەر بانگهێشتی سەرۆك كۆماری ئێرانە و ئامانج لێی پتەوكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵاتە، به دڵنیاییشەوه پێشهات و روداوەكانی ناوچەكه بەتایبەت سوریا بەشێك دەبن له تەوەرەكانی گفتوگۆی نێوان سودانی و لێپرسراوانی ئێران.
سودانی، لە سەردانەكەیدا بۆ تاران وەفدێكی سیاسی و ئابووری یاوەری دەكەن و سەردانەكەش بۆ ماوەی ڕۆژێك دەخایەنێت.
فەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عیراق رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێكدا لە نزیك كەركوك چەند تیرۆرستێكی داعش كوژراون و پێگەكانیشیان خاپوور كرا.
فەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، بە پشت بەستن بە زانیاری هەواڵگری و زانیاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، ئۆپراسیۆنێكیان لە رێگەی بەكارهێنانی فرۆكەی ئێف ١٦ لە زنجیرە چیای حەمرین لە نزیك كەركوك ئەنجامدرا.
راشیگەیاند، چەند ئەشكەوت و پێگەیەك خاپوور كران كە زانیاری هەبوو كە سەر بە رێكخراوی تیرۆریستی داعش بن، دواتر لاشەی چەند تیرۆرستێك دوای ئۆپراسیۆنەكە دۆزرانەوە.
عیراق بەنیازە هێزی سەربازی زیاتر لەسەر سنووری سوریا جێگیر بكات، ئوردنیش رێككەوتنێكی ئەمنی لەگەڵ دیمەشق ئیمزا كرد بۆ پاراستنی سنوورەكانی.
تەحسین خەفاجی سەرۆكی شانەی راگەیاندنی ئەمنی عیراق جەختیكردەوە، سنوورەكان لەگەڵ سوریا پارێزراوە، هاوكات نیازی وڵاتەكەشی بۆ زیادكردنی هێزەكانی سەر سنوور پشتڕاستكردەوە.
خەفاجی وتیشی، لە ماوەی سێ ساڵدا توانیویانە لەكۆی ٦١٥ كیلۆمەتر سنوور لەگەڵ سوریا، ٤٠٠ كیلۆمەتر دیواری كۆنكرێتی تەواوبكرێت و لە ناوەڕاستی ئەمساڵیشدا ئەوەی ماوەتەوە تەواو دەكرێت.
هاوكات ئوردنیش رێككەوتنێكی لەگەڵ دیمەشق ئیمزا كرد بۆ كۆنتڕۆڵكردنی سنووری نێوان هەردوو وڵات.
لای خۆیەوە حكومەتی سعودیە پاڵپشتی هێنانەدی ئاسایش و سەقامگیری بۆ سوریا دووپاتكردەوەو جەختی لە بەردەوامی پێشكەشكردنی یارمەتیەكان كردەوە.
چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ تاوتوێكردنی رەوشی ناوچەكە و عیراق كۆبووە و تیایدا سودانی دوایین زانیارییەكانی لەوبارەیەوە خستە روو .
فەرمانگەی راگەیاندنی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، سەركردەكانی چوارچێوەكە بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران كۆبوونەتەوە و گرنگترین دۆسیە ناوخۆییەكان و پێشهاتە هەرێمیی و نێودەوڵەتییەكانیان تاوتوێكردووە و تیایدا سودانی دوایین زانیاریی سەبارەت بە دۆخی ئەمنیی و سیاسیی ناوچەكە خستووەتە روو.
هەر لە كۆبوونەوەكەدا سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی جەختیان كردەوە لەسەر گرنگی پەسەندكردنی یاسا گرنگەكان، بەتایبەت هەمواری یاسای باری كەسێتی .
لەکاتێکدا، لە ماوەی رابردوودا بابەتی هەمواركردنەوەی یاسای باری كەسێتی لە عیراق كە لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعەكان پشتگیری دەكرێت، مشتومڕێكی زۆری لێكەوتەوە و رێكخراوە مەدەنییەكان رەخنەی توندیان لە هەمواری یاساكە گرت، چونكە پێیان وایە هەندێك لە بەندەكانی مافەكانی ژنان و منداڵان پێشێل دەكات.
لەئێستادا دوای رووخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد لە سوریای هاوسنووری عیراق، مشتومڕ لەبارەی دۆخی ئەمنیی عیراقیشەوە دەکرێت، ئەگەرچی بەرپرسان دڵنیایی دەدەن و باس لەوەدەکەن هیچ مەترسییەک لەسەر خاکی عیراق نییە، بەڵام هێشتا ئەگەری پەلکێشبوونی رووداوەکان لە سوریاوە بۆ وڵاتانی هاوسێی لەلایەن شیکارکارانی سیاسیی باس دەکرێت.
ئەمڕۆ ١٠٤ ساڵ بەسەر دامەزراندنی سوپای عیراقدا تێدەپەڕێت و بەوهۆیەوە بڕیارە نمایشێکی سەربازی لە بەغداد بەرێوەبچێت.
سوپای عیراق کە ناوی دووەمی هێزە چەکدارەکانی کۆماری عیراقە، لە ساڵی ١٩٢١دا لەژێر دەسەڵاتی شا فەیسەڵی یەکەمدا دروستکرا، لەئێستادا بەسەر پێنج لقی سەرەکیدا دابەش دەبن کە پێکدێن لە، "هێزی زەمینی، دەریایی، ئاسمانی، فڕۆکەی سوپا و بەرگری ئاسمانی و چەند یەکەیەک.
سوپای عیراق بەشێوەیەکی گشتی سەر بە وەزارەتی بەرگرییە، جگە لە دەزگای دژەتیرۆر و حەشدی شەعبی کە لەلایەن سەرۆکوەزیرانی عێراق، کە فەرماندەی هێزە چەکدارەکانە رابەڕایەتییان دەکات. کە تاوەکو کودەتاکەیی ساڵی ١٩٦٣ی عیراق،. چوونە پاڵ سوپا خۆبەخشانە بوو، دوای کودەتاکە کرا بە ناچاری و دوای رووخانی رژێمەکەی سەدام حسێنیش لە ساڵی ٢٠٠٣دا، دووبارە سیستمی خۆویستانە گەڕایەوە.
دامەزراندنی سوپا
لە ساڵی ١٩٢١ لە سەردەمی دەسەڵاتی شا فەیسەڵی دووەمدا سوپای عیراق دامەزرێنرا، کە لە سەردەمی داگیرکاریی بەریتانیا بۆسەر عیراق یەکەم یەکەیان بە سەرکردایەتی سەردار جەعفەری وەزیری ئەوکاتی بەرگری دروستکرد و لە سەرەتادا بەتالیۆنی ئیمام موسای کازمیان دروستکرد.
لە سەرەتادا سوپا بارەگای خۆی لە بەغداد جێگیر کرد، یەکەم یەکەی پیادەی لە دیوانیە و دووەمی لە کەرکوک دانا.
یەکەم جەنگی سوپا دژی داگیرکارییەکانی بەریتانیا لە ساڵی ١٩٤١ دەستیپێکرد، کە بەدوایدا چەندین کودەتا و شەڕ دروستبوون.
سوپای عیراق رۆژ بە رۆژ ژمارەی رووی لە زیادبوون کرد و لەکاتی جەنگی عیراق و ئێراندا گەیشتە یەک ملیۆن سەرباز، کە لە هێزی ئاسمانیش پێکدەهات، دواتر لە سای ١٩٩٠دا لە پلەی چوارەمی جیهاندا بوو بۆ زۆری ژمارەی سەربازەکانی. بۆ ساڵی ٢٠٢٤یش لە پلەی ٢٨ی جیهان و پێنجەمی وڵاتانی عەرەبیدا بووە.
دوای رووخانی رژێمەکەی سەدام حسێن بە هاوکاری ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٠٣، پۆل بریمەر کە ئەوکاتە بڕیاردەری مەدەنی بوو، بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق و سەرلەنوێ دامەزراندنەوە و پڕچەککردنی.
سوپاقی عیراق رووبەڕووی چەندین شەڕ بووەتەوە، بەتایبەت لە دوای ٢٠٠٣وە شەڕی دژی تیرۆر و شەڕی دژ بە داعش یەکێکن لەو دوو پرسەی کە تاوەکو ئێستاش درێژەیان هەیە.
سوپای عیراق لەلایەن چەندین وڵاتانەوە هاوکاری دەکرێت و چەکی پێدەدرێت، کە ئەمریکا و چین و روسیا لە پێشەوەی ئەو ریزبەندییەدان.
پێکهاتەکانی سوپای عیراق
هێزی زەمینی
گرنگترین و گەورەترین پێکهاتەی سوپایە، کەلەدوای دامەزرندنی سوپاوە بەشداری جەنگەکانی ساڵی ١٩٤١ و جەنگی فەڵەستین '١٩٤٨' و جەنگی ساڵی ١٩٦٧یش بەشداری کردووە لە پاراستنی دیمەشقدا.
بەدەر لەوانەش جەنگی ١٠ ساڵەی نێوان عیراق و ئیرانی بەخۆوە دیوە و بەشدار بووە لە جەنگی کەنداو و داگیرکردنی کوەیتیشدا.
هێزی ئاسمانیی
لە ساڵی ١٩٨٨دا یەکێک لە گەورەترین هێزە ئاسمانییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو و هەزار و ٥٠ فڕۆکەی هەبوو.
بەڵام لە جەنگی کەنداودا ٥٠٠ فڕۆکەی لێتێکشکا و سوپا ١٠٦ فڕۆکەشی ناردە ئێران بۆئەوەی لە بۆردومانەکانی ئەمریکا بیانپارێزێت، کە دوای شەڕی کەنداو ئێران ١٠٦ فڕۆکەکانی نەناردەوە. بەشێکی فڕۆکەکانیش لە ساڵی ٢٠٠٣دا زیانی زۆریان بەرکەوت.
هێزی دەریایی
ئەم هێزە لە ١٩٣٧ دامەزراوە کە سەرەتا ناوی هێزی بەرگریی کەناراوی عیراق بوو و سەرەتا تەنها چوار بەلەم بوو، لە ساڵانی ٦٠کاندا بە گەیشتنی بەلەمی تۆرپێدۆ پەرەی سەندووە.
لە ١٢ی ٥ی ساڵی ٢٠٠٥دا هێزەکە ناوی گۆڕا بۆ هێزی دەریایی عێراق و بەرگری کەناراوەکان.
هێزی بەرگری ئاسمانی
یەکێک لە پێکهاتەکانی هێزە چەکدارەکانی عێراق لە ساڵی ١٩٩٣ دامەزراوە، لە ساڵی ٢٠٠٣ هەڵوەشاوەتەوە و دووبارە لە ساڵی ٢٠١١ دروست کراوەتەوە.
هێزی فڕۆکەی سوپا
یەکێکە لە پێکهاتەکانی هێزە چەکدارەکانی عێراق و لە ساڵی ١٩٨٠ دامەزراوە، ئەرکی بەڕێوەبردن و فەرماندەیی هەلیکۆپتەرەکانی عێراقە و بە تەواوی جیاوازە لە هێزی ئاسمانی عێراق.
ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکان
هێزە تایبەتەکانی عێراق یان دژەتیرۆر، دوای رووخانی رژێمی سەدام لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٣دا لەسەر داوای ئەنجوومەنی بڕیاردانی عیراق لە بنکەی (جرف الصخر) بە ناوی بەتالیۆنی بەغدا دامەزرا.
دواتر ناوەکەی گۆڕا بۆ کەرتی ٣٦ـی کۆماندۆ، لەکۆتاییدا لە ٢٢ی ١٢ی ٢٠٠٥دا ناوەکەی گۆڕا بۆ هێزی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکان. کە ئەم هێزە لەلایەن هەریەک لە ئوردن و ئەمریکا و ئوستوڕالیا و ئەڵمانیاوە راهێنانیان پێدەکرێت و لە ساڵی ٢٠٢١ پلەی ١٢یەمی جیهانی گرتووە.
لەشکری کاردانەوەی خێرا
لەشکری کاردانەوەی خێرا یەکێکە لە تیمە سەرەتاییەکان و لە ساڵی ١٩٤٢ دامەزراوە، لە چوار لیوا پێکهاتووە و هاوشانی بەشەکانی دیکەی سوپا بەشداری لە چەندین شەڕدا کردووە، کە چەند جارێک هەڵوەشاوەتەوە و دووبارە لە ٢٠٠٥ دروست کراوەتەوە.
عیراق و ئەمریكا ئامادەكارییەكان بۆ كاراكردنی رێككەوتنی ستراتیژی نێوانیان و زیادكردنی هەماهەنگییەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش تاوتوێ دەكەن.
فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق رایگەیاند، لەگەڵ ئەلیزابێس كینیدی ترۆدۆ كاربەرێكەری باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد كۆبووەتەوە و باسیان لە دواین پێشهات و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە كردووە، جەختیشیانكردووەتەوە لەسەر پێویستی زیادكردنی هەماهەنگییە ئەمنییەكان لە پێناو بەرەنگاربوونەوەی پاشماوەكانی گرووپی تیرۆریستی داعش لە ناوچەكە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، لە بەشێكی تری كۆبوونەوەكەیاندا باسیان لە ئامادەكاری و چۆنێتی كاراكردنی رێككەوتنی ستراتیژیی نێوان بەغداد و واشنتۆن كردووە بە مەبەستی پەرەپێدانی پەیوەندی و هاوكارییەكانی نێوان عیراق و ئەمریكا.
راوێژکاری سودانی بۆ کاروباری بەرهەمهێنان رایگەیاندووە، لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکاندا سەرقاڵی گفتوگۆن بۆ بەرهەمهێنانی شیری منداڵان.
محەمەد نەجار راوێژکاری سودانی بۆ کاروباری بەرهەمهێنان رایگەیاندووە، ١٢ رێککەوتنیان لە بواری بەرهەمهێناندا ئیمزا دەکەن لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکان، کە لەنێوانیاندا رێککەوتن دەکەن بۆ بەرهەمهێنانی شیری منداڵان لە ناوخۆی عیراقدا.
باسی لەوەشکردووە، رێککەوتنەکان تاوەکو مانگی ئازاری داهاتوو ئیمزا دەکەن و کۆمپانیاکانیش ئەمریکی و بەریتانی و فەرەنسین.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو ١٢ رێککەوتنە لە چەندین بواری جیاوازدا دەبن، لەناویشیاندا پەرەپێدانی کەرتی پاراستنی وزە بۆ پاڵپشتی کەرتی کارەبا.
دەشڵێت، لە گرنگترین خاڵی ناو رێککەوتنەکان بەرهەمهێنانی شیری منداڵانە، کە کەرتێکی ناڕێکخراوە لە عیراقدا، بۆیە دەیانەوێت رێککەوتن بکەن بە مەبەستی ئەوەی دەست بە کاری هاوبەشی بکەن لەگەڵ ئەو کۆمپانیا جیهانییانەدا، بۆ ئەوەی عیراق ببێتە خاوەنی بەرهەمی شیری ناوخۆی وڵاتەکەی خۆی و ئەو کەرتە رێکبخاتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی ژمێریاریی لە وەزارەتی دارایی عیراق رایگەیاندووە، دەستیان کردووە بە خەرجکردنی پارە بە مەبەستی دابەشکردنی موچەی مانگی ١ی خانەنشینان.
بەڕێوەبەرایەتی ژمێریاریی لە وەزارەتی دارایی عیراق رایگەیاندووە، دەستیان بە ئامادەکارییەکان کردووە بۆ خەرجکردنی پارە و بە زووترین کات لەرێگای بانکەکای رەشید و رافیدەینەوە دەست بە دابەشکردنی دەکەن.
ئەوەش هاتووە، بەم زووانە هەریەک لە خانەنشینانی شارستانی و سەربازی، کورتەنامەیەکیان پێدەگات و ئاگادار دەکرێنەوە بەوەی موچەکانیان خراوەتە سەر هەژمارە بانکییەکانیان، ئەوانیش دەتوانن لەهەرکاتێکدا بیانەوێت موچەکانیان رابکێشن.
ئەوەش خراوەتە روو، لەگەڵ خانەنشیناندا موچەی چاودێری کۆمەڵایەتیش دابەشدەکرێت. بەڕێوەبەرایەتییەکە راشیگەیاندووە، هیچ گرفتێک لە دابینکردنی پارەدا نییە و ئەو دەنگۆیانەی باس لە کورتهێنان دەکەن دوورن لە راستییەوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، ئەمڕۆ ٥ی ١ی ٢٠٢٥، خانەنشینانی هەرێم موچەی مانگی ١١ی ساڵی رابردوویان وەرگرت.
سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، هۆشداری لە داڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدات و دەڵێت، ناوچەكە كەوتووەتە بەر دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل و ئەگەری دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی عیراق هەیە.
نوری مالیکی، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، لە وتارێكیدا لە فێستیڤاڵی یادكردنەوەی سەركردەكانی نەسڕ رایگەیاند، ئیسرائیل لە هەوڵی نانەوەی پشێوی و تاوانكارییە لە عیراقدا، بەڵام بە یەكگرتوویی گەلی وڵاتەكە سەرجەم ئەو هەوڵانەی ئیسرائیل لە رابردوودا شكستی هێناوە و لە داهاتووشدا شكست دەهێنێت.
ئەوەشی خستەڕوو، پێشتر ئەركیان پاراستنی غەززە و باشووری لوبنان بوو، بەڵام ئێستا بەهۆی كەوتنی رژێمی سوریاوە، ئەركەكەیان سەختبووە و بووەتە پاراستنی سەرجەم ناوچەكە لە دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل، بە تایبەتی كە ئەگەری دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی عیراق لە ئارادایە.
مالیکی ئاماژەی بەوەشدا، لە ساڵانی ٦٠ بۆ ٨٠ـاكانی سەدەی رابردوو، ئیسرائیل پلانی دابەشكردنی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بۆ كانتۆنی بچووكتر داڕشتووە، تاكو نەتوانن بە یەكگرتوویی ببنە هەڕەشە بۆ سەر ئەو وڵاتە.
نوری مالیکی وتیشی، ئەوەی لە سوریا روویدا، رەنگە دەستپێكێك بێت بۆ دابەشكردن و لاوازكردنی وڵاتانی ناوچەكە.