بڕیارە لە چەند سەعاتی داهاتوودا ئاگربەستی نێوان حەماس و ئیسرائیل ڕابگەیەندرێت، بەمەش کۆتایی بەو شەڕە دەهێنێت کە نزیکەی 15 مانگە لە کەرتی غەززە بەردەوامە.

لای خۆیەوە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: رەنگە لە چەند سەعاتی  داهاتوودا ئاگربەست لەغەززە رابگەیەنرێت.

بلینکن وتیشی: ئەگەر ڕێککەوتنەکە بکرێت، ئەوا لەسەر بنەمای ئەو پلانە دەبێت کە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە مانگی ئایاری رابردوودا پێشکەشی کردبوو.

ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە لە قۆناغی یەکەمدا دانوستان بکەین بۆ گەیشتن بە ئاگربەستی هەمیشەیی و کشانەوەی ئیسرائیل و نەگەڕانەوەی حەماس.

لەلای خۆشیەوە محەممەد مستەفا، سەرۆک وەزیرانی فەلەستین رایگەیاندوە، لەدوای ئاگربەست، ئازادکردنی زیندانیانی دەستبەسەرکراو لە غەززە ئەنجام دەدرێت، لە بەرانبەر ئازادکردنی زیندانیانی فەلەستینی لە ئیسرائیل.

لە ئێستاشدا هاوڵاتیانی غەزە ڕژاونەتە سەر شەقامەکان و ئاهەنگ دەگێرن و خۆشی دەردەبڕن لە بەرانبەر ڕاگەیاندنی ئاگربەست و دوورکەوتنەوە لە جەنگ.

  لە 466 رۆژدا زیاتر لە 46 هەزار کەس کوژراون 

سەبارەت بە ئاماری کوژراوان لە غەزە وەزارەتی تەندروستیی غەززە ئاشكرایکردووە، بەهۆی شەڕی نێوان وڵاتەکەیان لەگەڵ ئیسرائیلدا، تاوەکو ئێستا 46 هەزار و 645 کەس گیانیان لەدەستداوە.

میدیای ئیسرائیل رایگەیاند، ئەمشەو رێككەوتنی ئاگربەستی غەززە و ئازاكردنی بارمتەكان ئیمزا دەكرێت و سبەینێش رادەگەیەنرێت و یەكشەممە بارمتەكان ئاڵوگۆڕ دەكرێن.

میدیای ئیسرائیل لە زاری لێپرسراوێكی ئیسرائیلەوە رایگەیاند، ئەمشەو رێككەوتن لەگەڵ حەماس دەكرێت لەبارەی ئاگربەست و ئازادكردنی بارمتەكان كە رێككەوتنەكە سبەینێ رادەگەیەنرێت و رۆژی یەكشەممەش ئازادكردنی بارمتەكان دەستپێدەكات و لە قۆناغی یەكەمدا حەماس 33 بارمتە ئازاد دەكات و 600 بارهەڵگری هاوكاری مرۆیی دەگەیەنرێتە غەززە و شەڕ دەوەستێت.

دەشڵێت، 30 زیندانی فەڵەستینی بەرامبەر هەر بارمتەیەكی مەدەنی ئازاد دەكرێن و 50 زیندانیش بەرامبەر یەك سەرباز و لە قۆناغی دووەم سەرجەم بارمتەكان ئازاد دەكرێن و لە قۆناغی سێیەمیشدا تەرمی بارمتەكان رادەست دەكرێنەوە.

ئاژانسی رۆیتەرزیش رایگەیاند، حەماس بە نێوەندگیرەكانی راگەیاندووە رەزامەندە و ئیمزا لەسەر دەستپێشخەریەكە دەكات.

رۆژی دووشەممەی رابردوو ئەمریکا چەندین سزای نوێی بەسەر نەوتی روسیا سەپاند، بەمەش نرخی نەوت گەیشتە بەرزترین ئاست لەماوەی 4 مانگی رابردوودا، روسیاش دەڵێت: ئامادەیین بۆ وەڵامدانەوەی ئەو سزایانە.

ئەمڕۆ کۆشکی کرملن ئاشکرایکرد، سزا نوێیەکانی ئەمریکا  کە بواری نەوت دەکەنە ئامانج، مەبەست لێی لاوازکردنی کەرتی وزەی روسیایە، ئاماژەی بەوەشکرد، مۆسکۆ ئامادەیە وەڵامی ئەو سزایانە بداتەوە.

دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کریملین بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندووە، "بە وردی شیکاری دۆخەکە دەکەین، رێوشوێنێکیش دەگرینەبەر کە لێکەوتەی ئەو کارە نایاساییانە کەم بکاتەوە و خزمەت بە بەرژەوەندی وڵاتەکەمان و کۆمپانیاکانمان بکات".

سەبارەت بە ئەگەری وەڵامدانەوەی روسیا بۆ سزاکانی ئەمریکا، پێسکۆڤ رایگەیاند: هیچ شتێک رەت ناکرێتەوە، ئەوەی باشترینە بۆ وڵاتەکەمان دەیکەین.

وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا لە رۆژی 10ی ئەم مانگە سزای فراوانتری بەسەر نەوتی روسیا  سەپاند و کۆمپانیاکانی گازپرۆم نەفت و سورگوتنەفت جازی کردە ئامانج، هەروەها سزاکان  183 کەشتیی گرتەوە کە نەوتی روسیایان ناردبوو.

رێکخراوی نیشتیمانی بۆ گەشتیاریی لە ژاپۆن رایگەیاند، لە ساڵی رابردوودا وڵاتەکە ژمارەی پێوانەیی لە بەرزی رێژەی گەشتیاردا شکاندووە و نزیکەی ٣٧ ملیۆن گەشتیار سەردانی ئەو وڵاتەی کردووە.

رێکخراوی نیشتیمانی بۆ گەشتیاریی لە ژاپۆن رایگەیاندووە، لە ساڵی ٢٠٢٤دا زیاتر لە ٣٦ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار گەشتیار سەردانی وڵاتەکەیان کردووە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەوە بەرزترین ژمارەیە تاوەکو ئێستا تۆمار کرابێت، بەوپێیەی زۆرترین رێژەی گەشتیار رووی لە ژاپۆن کردبێت لە ساڵی ٢٠١٩دا بووە و ژمارەکەش ٣٢ ملیۆن کەس بوو.

بەر لە بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا ژمارەی ئەو گەشتیارانەی روویان لە ژاپۆن دەکرد بەشێوەیەکی بەرچاو ساڵانە بەرزدەبووەوە، بە جۆرێک تەنها لە نێوان ساڵانی ٢٠١٢ بۆ ٢٠٢٠، پێنج هێندە بەراورد بە ساڵانی پێشووتر زیادی کردبوو.

بەپێی ئەو راپرسییانەشی ئەنجامدراون و شارەزایانی بواری گەشتیاری باسی دەکەن، بەرزی رێژەی گەشتیار لە ژاپۆن بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە لەوانەش دابەزینیبەهای دراوەکەی.

باس لەوەشدەکەن، وڵاتەکە شارەزایانە بازاڕ بۆ ناوچە گەشتیارییەکانی پەیدا دەکات و چەندین شوێنی گرنگی گەشتیاری لەناو سروشت و شاخەکاندا دابین کردووە، یەکێک لەوانەش شاخی فوجی و پەرستگا کۆنەکان و چێشتخانەکانی سوشین. کە بازاڕپەیداکردنەکەی بە جۆرێکە، لە زنجیرە و فیلم و ئەنیمەیشنەکانی بەرهەمیدەهێنێت، گرنگیان پێدەدات و باسیان دەکات.

ئۆجەلان رایگەیاند، سەرەڕای بانگەشەكان، دەسەڵاتی توركیا هەنگاوی راستەقینەی نەناوە بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی و پرسی كورد لە توركیا.

سری سورەیا ئۆندەر، ئەندامی وەفدی پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان - دەم پارتی بە ئاژانسی هەواڵی مێزۆپۆتامیای راگەیاندوە؛ لە چاوپێكەوتنەكەی 28ی مانگی رابردوودا عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان - پەكەكە بە بەرنامە و بە كرداریش لە حەوت خاڵدا ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوە پڕۆسەی چارەسەریی راگەیاندووە و لە بەرانبەردا تا ئێستا هەنگاوی راستەقینە لە لایەن دەسەڵاتی توركیا بەدی نەكراوە.

ئۆندەر وتیشی، ئۆجەلان بڕوای وایە دەسەڵاتی توركیا بە سەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان و سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست - مەهەپە هەنگاوی تەواویان نەناوە بۆ دەستپێكردنی دانوستان بۆ دەستپێكردنی پڕۆسەی ئاشتی و گفتوگۆكردن لەگەڵیدا.

ئۆجەلان وتویەتی: ئەگەر دەسەڵاتی توركیا بە تەواوتی دەست بە دانوستانەكانی پڕۆسەی ئاشتیی نەكات و سەرنج و تێبینییەكانی جێبەجێ نەكات ئەوا پڕۆسەكە سەركەوتو نابێت چونكە دەسەڵات لە لایەكەوە باسی ئاشتی دەكات و لە لایەكی دیكەشەوە ئاستی توندوتیژیی و جەنگی كەم نەكردوەتەوە.

راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كۆشكی سپی رایگەیاند، ئەمریكا لە مەترسییە ئەمنییەكانی توركیا تێدەگات، بەڵام ناكرێت بیكاتە بیانوو بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكان.

جۆن كیربی راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كۆشكی سپی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، واشنتۆن لە نیگەرانییە ئەمنییەكانی توركیا سەبارەت بە پاراستنی سنوورەكانی بە درێژای سوریا تێدەگات.

وتیشی، مافی تەواوی هەیە بەرگری لە وڵاتەكەی بكات لە هەر هەڕەشەك بۆ كۆتایهێنان بەو مەترسیانەش ئەمریكا بەردەوام لەگەڵ ئەو وڵاتە لە دانوستانداین.

كێربی راشیگەیاند، ئەو مەترسیانەی توركیا هەیەتی ناكرێت بیكاتە بیانوو بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكانی سوریا، چونكە واشنتۆن هیچ كات نایەوێت سەرنجی هێزەكانی سوریای دیموكرات - هەسەدە بێجگە لە شەڕی داعش بۆ هیچ شتێكی دیكە رابكێشرێت.

ئەوەش لەکاتێکدایە، تورکیا لە سنووری نێووان وڵاتەکەی و سوریادا بەردەوام لەرێگای ئەو گروپە چەکدارانەی هەیەتی لەو ناوچانە هێرشی چەکداری ئەنجامدەدات و لەدوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد لە ٨ی مانگی رابردووشدا، هێرشەکانی چڕتر کردووەتەوە و هاوڵاتیی مەدەنی ئەو ناوچانەش بە ئامانج دەگرێت، هێزەکانی سوریای دیموکراتیش بەردەوامن لە بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشانە.

یون سوک یۆل؛ ئەو سەرۆکەی بڕیارێکی تاکلایەنە لە سەرەتای مانگی ١٢ی ساڵی ربردوودا، وای کرد شەپۆلێکی چڕی ناڕەزایەتی لە دژی دەستپێبکات و هەر لە ناو حکومەت و پەرلەمانەوە تاوەکو شەقام لە دژی بووەستنەوە.

ناڕەزایەتییەکان بەردەوام بوون و چەندین جار پەرلەمان دانیشتنی ئەنجامدا بۆ لێپرسینەوە لەو سەرۆکە، تاوەکو دواجار شەوی رابردوو بە تۆمەتی یاخیبوون و گەندەڵی، بۆ یەکەمجار لە مێژووی وڵاتەکەدا، سەرۆکی کۆریای باشوور دەستگیر کرا.

فەرمانگەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی كۆریای باشوور رایگەیاند، بە تۆمەتی یاخیبون و گەندەڵی و چەند تۆمەتێكی دیكە، لەلایەن پۆلیسەوە یۆن سوك یۆلی سەرۆكی كۆریای باشووریان دەستگیر كردووە، کە لە كاتی دەستگیكردنیدا پێكدادان دروستبووە. ئاماژەی بەوەشکرد، یۆن لە دوای دەستگیكردنی رەوانەی كۆمەڵگەیەكی حكومی لە گواچۆن لە باشووری سیئۆل كراوە.

لەدوای دەستگیرکردنی لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا یون سوک یۆل رایگەیاند، هەرچەندە دان بە یاساییبوونی ئەو لێکۆڵینەوەیەدا نانێت، بەڵام دەچێتە بەردەم لێکۆڵینەوە تەنها لەبەر ئەوەی خوێن نەڕژێت و شەڕ دروست نەبێت.

ئاماژەی بەوەشکردووە، "سەروەریی یاسا بە تەواوی داڕماوە".

سەپاندنی ئەو یاسایەی سەرۆکی کۆریای بەرەو ئەو چارەنووسە پەلکێش کرد

لە شەوی ٣ لەسەر ٤ی مانگی ١٢ی رابردوودا، یون سوک یۆل سەرۆکی کۆریای باشوور لەرێگای پەیامێکی ڤیدیۆییەوە رایگەیاند، یاسای سەربازی دەسەپێنن و حزبە ئۆپۆزسیۆنەکانی وڵاتەکەی تۆمەتبار کرد بەوەی کار بۆ کۆریای باکوور دەکەن.

ئەو سەرۆکە باسی لەوەکرد، ئەو حزبانە لەیاسا دەرچوون و کار دەکەنە سەر سەقامگیری و ئاسایشی وڵات و دەستیان گرتووە بەسەر پەرلەمان و بڕیارەکانیدا، چونکە یەکیان گرتووە لەسەر کۆمەڵێک پرس و لەناویشیاندا پێشنیازەکانی بودجەی حکومەت.

ناڕەزایەتییەکانی دوای بڕیارەکە

بڕیارە تاکلایەنەکەی سەرۆکی کۆریای باشوور ناڕەزایەتی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا و هاوڵاتیان دەستیان بە خۆپیشاندان کرد و بەردەم باڵەخانەی پەرلەمانیان تەنییەوە. هێزێکی سەربازی زۆر بەرەو باڵەخانەی پەرلەمان بەڕێکران و دەرەوە و ناوەوەی باڵەخانەکەیان گرت.

کیم یۆنگ هیون وەزیری بەرگری کۆریای باشوور کۆبوونەوەی بەپەلەی فەرماندە باڵاکانی راگەیاند بۆ ئامادەباشیکردن بۆ هەر ئەگەرێک.لەلایەکی دیکەوە لەسەر ئاستی حزبە سیاسییەکانیش ئەو بڕیارە ناڕەزایەتی تەواوی بەدوای خۆیدا هێنا و هەر بەپەلە دانیشتنی نائاسایی پەرلەمانیان ئەنجامدا.

لە دانیشتنی پەرلەماندا، بە دەنگی ١٩٠ پەرلەمانتار یاساکەیان رەتکردەوە و سەرۆکی پەرلەمانیش یاساکەی بە "پووچەڵ" ناوبرد.

لە دانیشتنەکەدا ١٩٠ پەرلەمانتار لە کۆی ٣٠٠ پەرلەمانتار ئامادە بوون و سەرجەمیان دەنگیان بە رەتکردنەوەی دا.

دوای ئەوەشی کە پەرلەمان سەپاندنی یاساکەی بە زۆرینەی دەنگ رەتکردەوە، یون لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکەی راگەیاند.

یاسای سەربازی کۆریای باشوور 

یاسای سەربازی کۆریای باشوور ئەو یاسایەیە کە لە دۆخی لەناکاودا رادەگەیەنرێت و لەو کاتەدا سەرجەم دەسەڵاتە تەشریعییەکانی وڵات لادەبرێت و راستەوخۆ کار بەو یاسایە دەکرێت.

بەڵام رێکارەکانی ئەو یاسایە بە جۆرێکن کە بەپێی دەستووری پەرلەمانی کۆریا دەبێت ئەنجومەنی نیشتیمانی وڵاتەکە بە رەزامەندی زۆرینەی پەرلەمان داوای خستنەکاری یاساکە بکات.

بەکارخستنی یاسای سەربازی دەبێت لە دۆخێکدا بێت، کە وڵاتەکە بکەوێتە بارێکی نائاسایی وەک تێکچوونی دۆخی سیاسی، دۆخێکی لەناکاوی کۆمەڵایەتی یان کارەساتی سروشتی و هەر دۆخێکی دیکە کە ببێتە پرسێکی کتوپڕ و کار لە سەقامگیری و ئاسایشی وڵات و حکومەت بکات.

لە ساڵی ١٩٨٠ـەوە، ئەوە یەکەمجارە دۆخێکی لەو جۆرە لە کۆریای باشووردا رووبدات و یاسای سەربازی لەلایەن سەرۆکی وڵاتەکەوە بسەپێنرێت.

رووداوەکانی دوای رەتکردنەوەی سەپاندنی یاسای سەربازی

هەرچەندە بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتاران سەپاندنی یاساکە رەتکرایەوە، بەڵام ئەوە ناڕەزایەتی خەڵک و حزبە سیاسییەکانی کپ نەکردەوە و حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان بە تۆمەتی یاخیبوون سکاڵایان لەسەر تۆمار کرد و داوای دەستلەکارکێشانەوەی سەرۆکی کۆریایان دەکرد.

فشارە نێودەوڵەتییەکان

لەدوای رووداوەکەوە فشارە نێودەوڵەتییەکانیش بۆسەر یونی سەرۆک دەستی پێکرد، لەو کاتەدا ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا داوای لە سەرۆکی کۆریای باشوور کرد، بڕیارەکەی بکشێنێتەوە و وتی، "ئەمریکا چاودێری ئەو دۆخە دەکات کە چی روودەدات و چاوەڕوانین بە شێوەیەکی ئارام و ئەو گژییە سیاسییە چارەسەر بکرێت".

ئەگەر چی فشارەکانی ئەمریکا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، هەروەها ناڕەزایەتی شەقام و رەتکردنەوەی بڕیارەکە لە پەرلەمانی کۆریا کۆتایی بەو پرسە هێنا، بەڵام کۆتایی بە ناڕەزایەتییەکان دژی یون سوک یول نەهێنا و خەڵک و حزبەکان سووربوون لەسەر ئەوەی یون دەستلەکار بکێشێتەوە، ئەوە جگە لەوەی ژمارەیەک لە یاریدەدەر و راوێژکارەکانی دەستلەکارکێشانەوەی بەکۆمەڵیان پێشکەش کرد.

دواتریش پەرلەمانی وڵاتەکە دەستی کرد بە ئەنجامدانی چەندین دانیشتن لەسەر ئەو پرسە و لە ١٤ی ١٢دا بە زۆرینەی دەنگ سەرۆکی وڵاتەکەیان سڕ کرد.

یون سوک یۆل

یون یوک سۆل لە ساڵی ١٩٦٠ لە کۆریا لەدایکبووە، پارێزەرەو و هەردوو بڕوانامەی بەکالۆریۆس و ماستەری لە بوارەکەیدا لە زانکۆی نیشتمانی سیئۆل، لە ساڵەکانی ١٩٨٣ و ١٩٨٨دا بەدەستهێناوە.

لە سەرەتادا بە کاری پارێزەری دەستی بەکار کردووە، لەو ماوەیەشدا یەکێک بووە لە پارێزەرە سەرکەوتووەکان.

لەماوەی ژیانیدا چەندین پۆست و بەرپرسیارێتی هەبووە و لە ساڵی ٢٠١٧دا داواکاری گشتیی ناوچەی ناوەندیی سیئۆل بووە، دواتر لە ساڵی ٢٠١٩دا وەک داواکاری گشتی ئیدارەی سەربەخۆی مون ژای ئین دیاریکرا و ئەوەش لەلایەن بەشێکی حزبەکانی کۆریای باشوورەوە پێشوازی لێکرا و لەلایەن هەندێکیانەوە رەتکرایەوە.

لە ساڵی ٢٠٢١ـەوە لەگەڵ حزبی هێزی گەلدا بووە و هەر لە هەمان ساڵدا پەیوەندی لەگەڵ حزبی سەربەخۆییدا هەبووە، لە ساڵی ٢٠٢٢شەوە بووە بە سەرۆکی کۆریای باشوور.

ماوەی دوو ساڵە پێگەی یون لاواز بووە

لەم دوو ساڵەی دواییدا یون رووبەڕووی لەدەستدانی بەشێکی پاڵپشتییە جەماوەری و حزبییەکانی بووەتەوە و بە زەحمەت یاسا و پێشنیازەکانی لە پەرلەمانی وڵاتەکەدا تێدەپەڕێنرێن، لە ساڵی ٢٠٢٢وەوە بە شێوەیەکی گشتی ئۆپۆزسیۆن زیاتر باڵادەستە.

ئەمەش دوای ئەو پرسە دێت، کە لە ناوەڕاستی ئەمساڵدا هاوسەری یون سوک یول بووە جێگای سەرنجی میدیاکان و باس لەو جانتا گرانبەهایە دەکرا کە بەدەستییەوە بوو.

جانتاکەی دەستی هاوسەرەکەی یون بە دیاری وەری گرتبوو لە براندی کریستیان دیۆر بوو و بەهاکەی نزیکەی دوو هەزار و ٢٠٠ دۆلار بوو، کە ئەوەش دژی دەستووری وڵاتەکەیە و هاوسەری سەرۆک کۆمار رێگەپێدراو نییە هیچ دیارییەکی گرانبەها وەربگرێت کە بەهاکەی لە ٨٠٠ دۆلار زیاتر بێت.

وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وڵاتانی ئەوروپا جدیین لە دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران.

عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە كۆتایی دانوستانەكانی ژنێڤ لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، ئەڵمانیا و فەرەنسا و بەریتانیا جدیین لە دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییە مشتومڕاوییەكەی وڵاتەكەی.

راشیگەیاند، دانوستانەكان ئەرێنی بوون و هەستیان بە جددیەتی و ئیرادەی ئەو وڵاتانە كردووە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی بنەڕەتی، بەڵام نازانن ئیدارەی نوێی ئەمریكا بەنیازە دانوستانەكان دەستپێبكاتەوە یاخود نا.

پێشتریش عەباس عراقچی رایگەیاندبوو، ساڵی ٢٠٢٥ بۆ ئێران لەبارەی ئەتۆمەوە گرنگ دەبێت.

پەیماننامەی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ لەنێوان هەریەک لە وڵاتانی ئێران، ئەمریکا، چین، روسیا، فەڕەنسا، ئیماڕات و ئەڵمانیا ئیمزا کرا. بەڵام دۆناڵد ترەمپ تاکلایەنە لە پەیمانەکە کشایەوە و سزای بەسەر ئێراندا سەپاند، لەوکاتەشەوە تاران بەردەوامە لە بەرهەمهێنانی ئەتۆم.

بەهۆی شەپۆلی سەرماوە و راگرتنی غازی روسیا سەرچاوەكانی غازی بەریتانیا كەمیان کردووە و گەورەترین كۆمپانیای وزەی ئەو وڵاتەش هۆشداریشی داوە، غازەكایان تەنها بەشی هەفتەیەكی وڵاتەكە دەكات.

كۆمپانیای سێنتریكا بۆ بەرهەمهێنانی وزە لە بەریتانیا لە بەیاننامەیەكدا هۆشداریی داوە، بەهۆی شەپۆلی سەرما و راگرتنی غازی روسیا، ئاستی غاز لە كۆگاكانی بەریتانیا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمی كردووە و تەنها بەشی حەوت رۆژ غاز لە كۆگاكاندا ماوە.

ئەو كۆمپانیایە ئاماژەی بەوە كردووە، سەرما لە بەریتانیا وای كردووە بەكارهێنانی سوتەمەنیی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز ببێتەوە و لە بەرانبەریشدا راگرتنی گواستنەوەی غازی روسیا بۆ ئەوروپا لە لایەن ئۆكراین وای كردووە دابینكردنی غاز رووبەڕووی ئاستەنگ ببێتەوە.

پێشتر ئۆكراین رایگەیاند، رێگە نادات گرێبەستی پێنج ساڵەی گواستنەوەی غازی روسیا لە رێگەی وڵاتەكەیەوە بۆ ئەوروپا نوێ بكرێتەوە و لەگەڵ هاتنی ساڵی نوێ هەناردەی غازی روسیای راگرت.

لەگەڵ دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا بۆسەر ئۆكراین لە ساڵی ٢٠٢٢دا هەناردەی غازی روسیا بۆ ئەوروپا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمی كرد، ئەوەش جگە لە بەرزبونەوەی نرخی غاز قەیرانی كەمیی ئەو سوتەمەنیەشی لێكەوتووەتەوە.

سەرۆك كۆماری ئیران رایگەیاند، هیچ كات هەوڵی كوشتنی ترەمپیان نەداوە، ئەو كارانە پیلانی ئیسرائیلە بۆ قۆڵكردنەوەی ناكۆكییەكان. دەشڵێت، بەردەوامبونی ئاڵوزییەكان جەنگی لێدەكەوێتەوە.

مەسعود پزیشكان سەرۆك كۆماری ئێران لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی ئێن بی سی نیوزی ئەمریكی رایگەیاند، وڵاتەكەی هیچ كات هەوڵی كوشتنی ترەمپی نەداوە، ئەو كارانە پیلانی ئیسرائیلە بۆ قۆڵكردنەوەی ناكۆكییەكانی نێوان تاران و واشنتۆن. پزیشكیان هیواشی خواست ترەمپ پێچەوانەی ئەوەی چاوەروانی لێدەكرێت كاربكات بۆ گێرانەوەی ئاشتی و سەقامگیری بۆ ناوچەكە، نەك بەشداربێت لە خوێن ڕشتنی زیاتر، چونكە بەردەوامبونی ئاڵوزییەكان جەنگی لێدەكەوێتەوە.

جەختی لەوەش كردەوە، تاران بەدوای بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمییەوە نییە. سەبارەت بە ئەگەری هێرشكردنە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانیان لە لایەن ئیسرائیلەوە، پزیشكیان وتی، لە شەڕ ناترسن و وەڵامی هەر هێرشێك دەدەنەوە، بەڵام بەدواییدا ناگەڕێن.

حزبوڵا و بزووتنەوەی ئەمەل رایانگەیاند، بەشداری دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێی لوبنان ناكەن، رۆژی هەینییش سەرۆكی فەرەنسا سەردانی بەیروت دەكات.

رادیۆی مۆنتی كارلۆ بڵاویكردەوە، هەریەك لە حزبوڵا و بزوتنەوەی ئەمەل بە سەرۆكایەتی نەبیە بەڕی، جۆزێف عەون سەرۆكی لوبنانیان ئاگاداركردەوە كە ئەگەر نەواف سەلاف بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ راسپێردرێت، ئەوان بەشداری دانوستانەكان ناكەن.

ئەو دوو حزبە شیعییە جەختیان لەوەش كردەوە، دانانی نەواف سەلام بە مانای دانانی بەربەست لەبەردەم بلۆكی شیعیدا دێت، لە قۆناغی نوێی پرۆسەی سیاسی لوبنان.

هاوكات كۆشكی ئیلیزێ رایگەیاند، رۆژی 17ی ئەم مانگە ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا بە سەردانێك دەگاتە لوبنان و خواستی خۆی بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی بەهێز لە زووترین كاتدا نوێ دەكاتەوە، بەپێی راگەیەندراوەكەی ئیلیزێ ، ئەم سەردانە ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی هەمیشەیی فەرەنسا بە سەقامگیری و یەكڕیزی لوبنان دووپات دەكاتەوە.

رۆژی دووشەممە پەرلەمانی لوبنان بە دەنگی 85 ئەندام نەواف سەلامی بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ راسپارد، ئەوەش دوای كەمتر لە هەفتەیەك دێت لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار لەلایەن پەرلەمانەوە.

یاریدەدەری سەرۆكی روسیا دەڵێت، پێویستە دانوستانی ئاگربەست لە ئۆكراین تەنها لە نێوان ئەمریكا و روسیا بێت و رازی نابن وڵاتانی ئەوروپا بچنە ناو ئەو بابەتەوە. 

نیكۆلای پاترۆشیڤ یاریدەدەری ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا رایگەیاند، سیاسییەكانی ئێستای ئەمریكا دابەشبوون و ئاڕاستەیەكی كاركردنی بەشێك لە سیاسیەكانی ئەمریكا بەو شێوەیە، كە رەنگە رێگە بە ترەمپ نەدەن لەگەڵ روسیا لەسەر شەڕی ئۆكراین بگاتە رێككەوتن.

وتیشی، هەڵوێستی وڵاتەكەی سەبارەت بە ئۆكراین نەگۆڕاوە و ئەوەی بۆ روسیا زۆر گرنگە گەیشتن بە ئامانجەكانی و پێویستە دانوستانی ئاگربەست لە ئۆكراین تەنها لە نێوان ئەمریكا و وڵاتەكەی بێت و رازی نابن وڵاتانی ئەوروپا بچنە ناو ئەو بابەتەوە. 

هاوكات، مارك روتە سكرتێری گشتی ناتۆ رایگەیاند، لە ئێستادا ئۆكراین لە پێگەیەكی بەهێزدا نییە بۆ دەستپێكردنی دانوستانی ئاشتی لەگەڵ روسیا.

ڕیزبەندی بەهێزترین پاسپۆرتەکانی جیهان بڵاوکرایەوە، سەنگافورە پلەی یەکەمی گرتوە و عیراقیش لەپلەی 104دایە.

کۆمپانیای هێنڵی پارتنەرز ریزبەندی بەهێزترین پاسپۆرتی جیهان بڵاوکردەوە ، سەنگافورە خاوەنی بەهێزترین پاسپۆرتی جیهانە و هەڵگرانی ئەم پاسپۆرتە دەتوانن بەبێ هەبوونی ڤیزە سەردانی 195 وڵات بکەن، هاوکات ژاپۆن لە پلەی دووەمی ڕیزبەندیەکەیەو هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە دەتوانن سەردانی 193 وڵات بکەن بەبێ هەبوونی ڤیزەی پێشوەخت.

هەر بەپێی ریزبەندیەکە وڵاتەکانی ''ئەڵمانیا، فەڕەنسا، ئیتاڵیا، ئیسپانیا، فینلەندا ، کۆریای باشور'' لەپلەی سێهەمدان و بۆ سەردانیکردنی 191 وڵات پێویستیان بە ڤیزە نیە.

ئەوەشخراوەتە روو، پاسپۆرتی سوری لەپلەی 105هەمدایە و تەنها دەتوانرێت سەردانی 27 وڵاتی پێبکرێت، ئەفغانستانیش پلەی 106هەمی گرتووە و بۆ سەردانی 26 وڵات پێویست بە وەرگرتنی ڤیزە ناکات.

جێگەی ئاماژە بۆکردنە، لەڕیزبەندیەکەدا عیراق لەپلەی 104مدایە و هەڵگرانی پاسپۆرتی عیراق دەتوانن سەردانی 31 وڵات بکەن بەبێ هەبوونی ڤیزە.

سبەینێ‌ وەفدێكی ئیدارەی نوێی سوریا سەردانی توركیا دەکات و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە تاوتوێ دەکەن. 

ئەسعەد حەسەن شەیبانی، وەزیری دەرەوەی ئیدارەی نوێی سوریا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە، رۆژی چوارشەممە وەزیری دەرەوەی سوریا و مەحاف ئەبو كەسرە وەزیری بەرگری و ئەنەس خەتاب سەرۆكی رێكخراوی هەواڵگری گشتی سوریا، یەكەم سەردانی رەسمی بۆ ئەنقەرە ئەنجام دەدەن و چەند كۆبوونەوەیەكی گرنگ سەبارەت بە رەوشی سوریا و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە ئەنجام دەدەن.

ئەوەش لە كاتێكدایە رۆژی 22ی 12ی 2024، هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی دیمەشقی كرد و لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆكی ئیدارەی نوێی سوریا كۆبووەوە.

یەكێتی ئەوروپا مەرجەكانی بۆ هەڵوەشاندنەوەی سزاكان لە دژی سوریا راگەیاند.

كایا كالاس بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندووە، یەكێتییەكە بە مەرجی گواستنەوەی ئاشتییانەی دەسەڵات و پاراستنی مافی هەموو پێكهاتەكان ئامادەیە سزاكان لەسەر سوریا هەڵبگرێت.

كالاس وتیشی، پێویستە ئیدارەی نوێی سوریا پڕۆسەیەكی ئاشتیخوازانە بۆ گواستنەوەی دەسەڵات دەست پێ بكات كە مافی هەموو پێكهاتەكانی تێدا پارێزراو بێت.

ئەوەش لەكاتێكدایە، شەش وڵاتی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا داوایانكردووە سزاكانی سەر سوریا لە بواری بازرگانی و وزە و بانكدا بۆ ماوەیەكی كاتی هەڵبگیرێن و بڕیارە وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی ئەندام لە كۆتایی ئەم مانگە بۆ ئەو مەبەستە كۆببنەوە. 

ئەمڕۆ یەک هەفتە بەسەر کەوتنەوەی ئاگرەکەی لۆس ئەنجلوسدا تێدەپەڕێت و جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەکرد، سەرلەنوێ بونیادنانەوەی لۆس ئەنجلوس بە دەیان ملیار دۆلاری پێویستە.

جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، دوای حەوت رۆژ لە ئاگرە بەردەوامەکەی کالیفۆڕنیا، زیانێکی زۆر بەر ئەو ناوچانە کەوتوون کە ئاگر گرتوونییەتیەوە، بۆیە کۆنگرێس پێویستە بودجەی پێویست دابین بکات بۆ ئەو کەسانەی بەهۆی ئاگرەکەوە زیانیان بەرکەوتووە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، حکومەتی فیدڕاڵ تێچووی ١٨٠ رۆژی رووبەڕووبوونەوەی ئەو رووداوەی دابین کردووە، هەر لە هەژمارکردنی مووچەی زیادە بۆ پۆلیس و کارمەندەکان تاوەکو دابینکردنی شوێنی مانەوەی هاوڵاتیان و سەرجەم پێداویستییەکانی دیکە، بۆیە دووبارە بونیادنانەوەی لۆس ئەنجلوس و گەڕاندنەوەی بۆ کاتی پێشووی، دەیان ملیار دۆلاری پێویستە.

ئەمڕۆ دوای یەک هەفتە لە کەوتنەوەی ئاگرەکەی کالیفۆڕنیا کە سێ لای ویلایەتەکەی گرتووەتەوە، ٢٤ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٢٣ کەسی دیکەش بێسەروشوێنن.

ئاگرەکە رووبەڕی ٤٠ هەزار و ٥٨٨ کیلۆمەتر زەوی گرتووەتەوە و ئەوەی لەبەردەمی بووە سوتاندویەتی تەنها ئاسنی نەتواندووەتەوە، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ١٢ هەزار و ٣٠٠ خانوو و باڵەخانە سوتاون.

بە سەدان ڤێللای هونەرمەند و کەسایەتییە بەناوبانگ و بازرگانەکان سوتاون، لەئێستادا تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە لە هەشت ویلایەتی دیکەوە چوونەتە کالیفۆڕنیا بۆ هاوکاریکردنی تیمەکانی لۆس ئەنجلوس، کەنەدا و مەکسیکیش سەرقاڵی ئامادەکردن و ناردنی تیمی هاوکارین.

ئاگرەکە بە یەکێک لە زیانبارترین کارەساتە سروشتییەکانی مێژووی کالیفۆڕنیا دادەنرێت و تاوەکو ئەم ساتە زیانەکانی بە ١٥٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. 

لە ئێستاشدا کەشناسیی کالیفۆڕنیا هۆشداری داوە لەوەی رەشەبایەکی بەهێز کالیفۆڕنیا دەگرێتەوە، کە بە ئەگەری زۆرەوە ئەوەش جارێکی دیکە زیاتر پەرە بە ئاگرەکە دەدات.