جیهان
ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ڕایگەیاند، لە ماوەی زیاتر لە چوار مانگی ڕابردوودا بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ڕووسیا، زۆربەی شار و شارۆچکەکانی وڵاتەکەی زیانێکی زۆریان پێگەیشتووە و وێرانبوون، بە تایبەتیش خوێندنگە و نەخۆشخانە و فەرمانگە حکومییەکان و باڵەخانە بازرگانییەکان، کە نۆژەنکردنەوەیان بودجەیەکی یەکجار زۆری پێویستە.
وتیشی، تەنھا ئاوەدانکردنەوەی شاری ماریۆپۆڵ ١٤ ملیار دۆلار و نزیکەی ١٠ ساڵی پێویستە، چونکە زیاتر لە ٤٠٪ی شارەکە وێران بووە.
میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردووەتەوە، پارتی کۆمارییەکان لە ئێستاوە ئامادەکارییەکی چڕی دەستپێکردووە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا کە بڕیاری ساڵی ٢٠٢٤ بەڕێوەبچێت و پێنج کەسایەتی دیاری ئەو پارتەش لە کێبڕکێدان بۆ ئەوەی لە ھەڵبژاردنی داھاتووی سەرۆکایەتی ئەمریکا ببنە کاندیدی پارتەکەیان.
ئاشکراشیان کردووە، لەناو ئەو پێنج کەسەدا دۆناڵد تڕەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا و مایک پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە دوو بەھێزترین کەسن و کێبڕکێیەکی توند لە نێوانیاندا ھەیە بۆ ئەوەی لە ھەڵبژاردنی داھاتووی سەرۆکایەتی ئەمریکا لە ٢٠٢٤ یەکێکیان ببێتە کاندیدی پارتی کۆمارییەکان.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، نیگەرانییە ئەمنییەکانی دەسەڵاتدارانی تورکیایان گەیاندووەتە بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا و جەختیشیان کردووەتەوە لە پشتیوانیکردن لە یەکپارچەیی خاکی سوریا و ڕێزگرتن و پاراستنی سەروەرییەکەی و سنورەکانی.
وتیشی، سەرەڕای تێگەیشتن لە مەترسییە ئەمنییەکانی تورکیا، بەڵام ئێران بە ھەموو شێوەیەک کار بۆ ئەوە دەکات ئەگەری ھێرشی تورکیا بۆ سەر خاکی سوریا نەبێتە ڕاستی و کار بۆ ئەوە دەکەن ببنە نێوەندگیر بۆ ئەوەی کێشە و ئاڵۆزییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بە گفتوگۆ و دانوستان چارەسەر بکرێن.
عەبدوڵاھیان جەختیشیکردەوە، ھیچ کاتێک ئێران لەگەڵ بژاردەی شەڕ نییە، چونکە ھیچ ئەنجامێکی نابێت و جگە لە زیانیش ھیچ دەسکەوتێکی بە دواوە نابێت.
ئۆریانا پیپەر، تەمەن ٢١ ساڵ، خەڵکی شاری بێری سانت ئێدمۆندز-ە لە بەریتانیا، لە مانگی تەمموزی ساڵی رابردوو بە مەبەستی راھێنان چووەتە وڵاتی بەلجیکا، بەڵام لەوێ بەھۆی پێوەدانی مێشوولە دوای ٥ رۆژ گیانلەدەست دەدات.
ھۆکاری گیانلەدەستدانی پیپەر تازە ئاشکرا بووە و بەپێی بەڵگەنامەکان لە نەخۆشخانە دەرمانی دژە زیندەیی بۆ نووسراوە و گەڕاوەتە ماڵەوە، بەڵام دوای دوو ڕۆژ لەلایەن خۆشەویستەکەیەوە بە ئۆتۆمبێل گەڕێندراوەتەوە بۆ نەخۆشخانە دوای ئەوەی لەھۆش خۆی چووە.
ماڵپەڕی بی بی سی رایگەیاند، ھۆکاری پزیشکی مردنی ئەو کچە گیرانی خوێنبەرەکانن، لەگەڵ ھەوکردنی بەکتریایەک لەجۆری "ستافیلۆکۆکۆسی ئاوریۆس" و پێوەدانی مێروو.
نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتوەکان لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، لە ٢٤ی شوباتی ئەمساڵەوە، تا ڕۆژی یەکشەممە، ١١ ھەزار و ١٢٥ مەدەنی ئۆکرانی بەھۆی ھێرشەکانی ڕووسیاوە کوژراو و برینداربوون، کە لەو ژمارەیە ٤ ھەزار و ٨٨٩ یان کوژراو و پێنج ھەزار و ٢٤٢یان بریندارن.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە، لە کۆی ژمارەی قوربانییەکان، زیاتر لە ٦ ھەزاریان لە ھەردوو ناوچەی دۆنیتسک و لۆجانسک بوون.
پۆلیسی دانیمارک بڵاویکردەوە، چەکدارێک لە یەکێک لە گەورەترین مۆڵەکانی "کۆپنھانگن" تەقەی کردووە و سێ کەسی کوشتووە و چوار کەسی تریش برینداربوون. ئاشکراشیکرد تۆمەتبارەکە ناسراوە و دەستگیرکراوە و تەمەنی ٢٢ ساڵە و خاوەن پێشینەیە و کێشەی دەروونی ھەیە، بەدووریشی نازانن رووداوەکە تیرۆریستی بێت.
"متە فریدریکسن" سەرۆک وەزیرانی دانیمارکیش نیگەرانی لەو رووداوە دەربڕیوە و داوای لە ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی کردووە ھەماھەنگ بن، وتیشی رووداوەکە لە کاتێکدا بووە کە خەڵک سەرقاڵی بازاڕی کردن و نان خواردن بوون لە مۆڵەکەدا و ترس و شڵەژاوی زۆری دروست کردووە.
بە پێی راپۆرتی دەزگاکانی ئەمن و ھەواڵگری دانیمارک، ھەڕەشەی تیرۆر لە وڵاتەکە لە ئاستێکی بەرزدایە و مەترسییەکەش لە لایەن توندڕەوانە دروست بووە. دوایین پەلاماریش لە دانیمارک لە ساڵی ٢٠١٥ روویدا، کە لە رووداوێکی تەقەکردندا دوو کەس کوژران و شەش ئەندامی ھێزەکانی پۆلیسیش برینداربوون.
میدیاکانی عێراق بڵاویانکردووەتەوە، بەیانی ئەمڕۆ دەنگی زیاتر لە دوو تەقینەوە بیستراوە کە بنکەیەکی ئەمریکایان لە کێڵگەی نەوتی ئەلعومەر لە پارێزگای دێرەزوور لە خۆرھەڵاتی سوریا کردووەتە ئامانج، ھێشتاش زیانەکانی تەقینەوەکە ئاشکرا نەکراوە.
کێڵگەی نەوتی ئەلعومەر دەکەوێتە سنوری نێوان عێراق و سوریا، لەڕووی بەرھەمھێنان و روبەرەوە گەورەترین کێڵگەی نەوتی ناوچەکەیە.
رۆژی یەکشەممەش، کاروانێکی سەربازی ئەمریکا لە عێراق کرایە ئامانج و ھیچ زیانێکی لێنەکەوتەوە.
لێپرسراوانی سەربازانی ئیسرائیل رایانگەیاند، سێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان خستووەتە خوارەوە، کە لەلایەن حزبوڵاوە و لە خاکی لوبنانەوە ئاڕاستەی کێڵگەی "کاریش" بۆ غاز کرابوون، کە دەکەوێتە ناوچەیەکی جێناکۆک لە دەریای سپی ناوەڕاست.
حزبوڵای لوبنانیش لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەو فڕۆکانە شەڕکەر نەبوون و قەبارەیان جیاواز بووە و بۆ ئەرکی ھەواڵگیری ئاڕاستە کراون، راشیگەیاندووە، ئەرکەکەیان جێبەجێ کردووە و پەیامەکەشیان گەیاندووە.
ئاڕاستەکردنی ئەو فڕۆکانە لەکاتێکدایە ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسرائیل و لوبنان سەبارەت بە خاوەندارێتی کێڵگەی غازی کاریش زیادیکردووە، ئەمریکاش بۆ چارەسەرکردنی ئەو ناکۆکییە لە نێوەندگیرییدایە.ئیسرائیل دەڵێت ئەو کێڵگەیە دەکەوێتە ناوچەی ئابوریی تایبەت بە خۆی کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دانی پێدانراوە، بەڵام لوبنان داوای بەشێک لەو کێڵگەیە دەکات.
پارێزگاری شاری بێلگۆرۆد، ڤیاچێسلاڤ گلادکۆڤ لە ئەپی نامە ناردنی تێلیگرام بڵاویکردەوە، لانیکەم ١١ باڵەخانەی نیشتەجێبوون و ٣٩ خانوو زیانیان بەرکەوتووە، کە پێنجیان وێران بوون.
گلادکۆڤ پێشتر رایگەیاندبوو کە لێکۆڵینەوە لە "روداوێک" دەکرێت و ئاماژەی بەوشکرد، "پێدەچێت، سیستەمی بەرگری ئاسمانی کاری خۆی کردبێت".
پارێزگار رایگەیاند، دوای بڵاوبوونەوەی ھەواڵی رودانی چەند تەقینەوەیەک لەو شارە، لانیکەم سێ کەس کوژراون و دەیان باڵەخانەی نیشتەجێبوون زیانیان بەرکەوتووە.
گلادکۆڤ وتی لانیکەم چوار کەس برینداربوون و دوو کەسیش لە نەخۆشخانە خەوێندراون، کە یەکێکیان کوڕێکی تەمەن ١٠ ساڵە
بێلگۆرۆد، شارێکە کە دانیشتوانەکەی نزیکەی ٤٠٠ ھەزار کەسە و نزیکەی ٤٠ کیلۆمەتر لە باکووری سنووری ئۆکراین دوورە. لەوەتەی ڕووسیا لە ٢٤ی شوباتەوە دەستی بە لەشکرکێشی کردووە، چەندین ڕاپۆرت لەبارەی ھێرشکردنە سەر بێلگۆرۆد و ناوچەکانی دیکەی ھاوسنوور لەگەڵ ئۆکرانیا بڵاوبوونەتەوە، مۆسکۆ کیێڤی بە ئەنجامدانی ھێرشەکان تۆمەتبار کردووە.
ئاژانسی ھەواڵی مھر ئاشکرایکرد، لە میانی سەردانەکەیدا بۆ دیمەشق، حسێن عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا و فەیسەڵ مقداد وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە کۆبۆتەوە و لە کۆبونەوەکاندا پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات تاوتوێ کراوە.
وەزیری دەرەوەی ئێران دوپاتیشیکردووەتەوە کە وڵاتەکەی بە ھەموو شێوەیەک دژی ئۆپراسیۆنەکانی تورکیایە لە سوریا ، راشیگەیاندووە ، ئێران پشتگیری دۆزینەوەی چارەسەری سیاسی دەکات بۆ قەیرانی سوریا .
"سێرگی شوەیگۆ" وەزیری بەرگری روسیا کۆنترۆڵکردنی تەواوەتی ناوچەی "لۆھانسک"ی لە ھەرێمی "دۆنباس" لەلایەن سوپای روسیا و جودایخوازەکانەوە بە "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی روسیا راگەیاند.
"شوەیگۆ" ئاماژەی بەوەدا، کۆنترۆڵکردنی ناوچەی لۆھانسک دوای کۆنترۆڵکردنەوەی شاری "لیسیشانسک" بوو کە دوایین پێگەی ژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی ئۆکراین بوو لە ناوچەکە.
"لۆھانسک" دووەمین گەورەترین شارە لە ھەرێمی دۆنباس لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین و ژمارەی دانیشتووانەکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەسە، لە مانگی شوباتی ئەمساڵیشدا روسیا وەک کۆمارێکی سەربەخۆ دانیپێدانا.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند بومەلەرزەییەکی یەک لەدوای یەک پارێزگای ھۆرموزگانیان ھەژاندووە و بە پێی ئامارە سەرەتاییەکان، پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە و ٤٤ی تریش بریندار بوون، ئەوە جگە لەوەی نزیکەی ١٠٠ یەکەی نیشتەجێبوون زیانیان پێگەیشتووە.
مەھدی دۆستی پارێزگاری ھۆرمۆزگان ڕاگەیاندووە، گوڕی بومەلەرزەکان لە نێوان ٦.١ و ٦.٣ پلە بەپێوەری ڕیختەر بووە.
بەوتەی بەرپرسانی ئێران چەقی بومەلەرزەکان، ٥٣ کیلۆمەتری باکوری خۆرھەڵاتی شاری بەندەر عەباس بوون و دانیشتوانی ئیماراتیش ھەستیان بە بومەلەرزەکان کردووە.
ئاژانسی سانای سەر بە حکومەتی سوریا بڵاویکردوەتەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل ژمارەیەک مووشەکی ئاراستەی شارۆچکەی حەمیدیە لە باشوری تەرتوس کردوە و تائێستاش بە پێی زانیارییە سەرەتاییەکان دوو کەس بریندرابوون.
راشیگەیاندوە، جگە لەو موشەکانەی گەیشتونەتە شارۆچکەی حەمیدیە، سوپای سوریا ژمارەیەک موشەکی دیکەی ئیسرائیلی لە ئاسمان تەقاندوەتەوە، پێش ئەوەی بگەنە ئامانجەکانیان و زیانیان لێبکەوێتەوە.
ھەرچەندە تا ئێستا ھیچ ھەڵوێستێکی دووژمنکارانە لە نێوان سوپای ئەو دوو وڵاتە لە سوریا ڕووی نەداوە، بەڵام بەھۆی لێکنزیکی بنکە و شوێنی کارکردنی ھەردوولایان، مەترسی ئەوە دەکرێت، بەھۆی تێوەگلانیان لە ناکۆکی نێوان گروپە چەکدارەکانی سوریا، پێکدادان لە نێوان سوپای ڕوسیا و ئەمریکا بێتە ئاراوە.
ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، قەیران و نائارامییەکانی خۆرھەڵاتی ئەوروپا لە نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن پەرەیسەندووە، بەشێوەیەک مەترسی ئەوە لە ئارادایە سەربکێشێت بۆ جەنگێکی ڕاستەقینە لە نێوان ھەردوو وڵاتدا.
بە گوێرەی ڕۆژنامەکە، مەترسییەکان تەنانەت بووەتە مایەی ترس و دوودڵی لە ناو کۆنگرێسی ئەمریکا، چونکە ھەردوو وڵات خاوەنی بڕێکی زۆر چەکی ئەتۆمین، ئەگەر بێتوو پەنا بۆ بەکارھێنانیان ببرێت، بەسن بۆ ئەوەی چەند جارێک سەرتاپای جیھان وێران بکەن.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ئاشکرایکرد، لەسەرەتای ئیدارەی جۆ بایدنەوە، بەبڕی ٧ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار ھاوکاری حکومەتی کیێڤ کراوە، ئاماژە بەوەشکراوە، زۆربەی ھاوکارییەکان لە ماوەی چوار مانگی ڕابردووی ھێرشەکانی ڕوسیا بووە بۆ سەر ئۆکراین، کە تا ئێستا گەیشتووەتە بڕی شەش ملیار و ٧٠٠ ملیۆن دۆلار.
لە پای ئەو ھاوکاریانەش، ڕوسیا یاداشتێکی ناڕەزایی داوەتە وڵاتانی ناتۆ و دوودڵی خۆی لە بەردەوامی ھاوکارییە ئەمنی و سەربازییەکانی خۆرئاوا بۆ ئۆکراین نیشانداوە.
لەوبارەیەوە سێرگی لاڤرۆف وەزیری دەرەوەی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەو کاروانە سەربازیانەی کە ڕەوانەی ئۆکراین دەکرێن، دەکرێنە ئامانج و بۆردومانیان دەکەن.
وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیاش بڵاویکردەوە، کۆمەکە سەربازییەکانی ناتۆ بۆ ئۆکراین، یاریکردنە بە ئاگر.
ئەو ھۆشداریەی بانکەکە لە کاتێکدایە، گروپی حەوت سەرقاڵی دانانی ڕێوشوێنێکن بۆ دانانی سنورێک بۆ نرخی نەوتی ڕوسیا و توندکردنەوەی گەمارۆکان لەسەر داھاتی نەوتی ڕوسیا.
بانکی جی پی مۆرگان ھۆشداریداوە، ئەگەر بێتوو گەمارۆکان ببێتە ھۆی کەمکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ڕوسیا بەڕێژەی ٣ ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەوا کاریگەریی کارەساتبار لەسەر بازاڕی وزەی جیھان جێدەھێڵێت و چاوەڕواندەکرێت نرخی بەرمیلێک نەوت بگاتە ٣٨٠ دۆلار لە بازاڕی وزەی جیھانیدا.
دەربارەی پلانەکانی ئەوروپا بۆ سنوردارکردنی سنورێک بۆ نرخی نەوتی ڕوسیا، سەرۆک وەزیرانی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەو ھەنگاوە بڕیارێکی سیاسییە و دەبێتە ھۆی دروستکردنی کێشەی گەورە بۆ بازاڕی نەوت و بەرزبوونەوەی نرخەکەی.