نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی و حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران باسیان لە پەیوەندییەکانی بەغداد و تاران و  دۆخی ناوچەکە کردووە بە تایبەت پێشھاتەکانی فەڵەستین و ئەو گەمارۆیەی ئیسرائیل بەسەر کەرتی غەززەدا سەپاندوویەتی کە بەھۆیەوە دۆخێکی سەختی مرۆیی دروستکردووە.

سودانی بە وەزیری دەرەوەی ئێرانی راگەیاندووە، ھەڵوێستی عێراق نەگۆڕە بەرامبەر بە مافی گەلی فەڵەستین بۆ ژیانی ئازاد و دەوڵەتێکی سەربەخۆ لەسەر خاکی مێژویی خۆی، بۆیە گرنگە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە ئاڕاستەی رزرگارکردنی یەکجاری فەڵەستینییەکان بجوڵێت و کاربکات.

ھاوکات قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی عێراقیش لە بەغداد پێشوازی لە حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان، کرد و ھەردوولا باسیان لە دۆسیەی فەڵەستین و سنوری ھەردوولا کرد، لەم بارەیەوە وەزیری دەرەوەی ئێران سوپاسی ھەوڵ و ھەنگاوەکانی حکومەتی عێراقی کردووە کە لە دۆسییەی سنوردا گرتویەتییەبەر.

عەبدولزەھرا ھنداوی وتەبێژی وەزارەتی پلاندانان راگەیاند، پێشبینی دەکەین ڕێژەی دانیشتوانی عێراق لە ٤٣ ملیۆن کەس زیاتر بێت و زۆرترینشیان بەسەر سێ پارێزگادا دابەشبوون کە بەغداد و نەینەوا و بەسرەیە.

راشیگەیاند، لە ئێستادا رێژەی نێرو مێ جیاوازیەکی کەمیان لە نێواندا ھەیە، رێژەی نێر ٥٠.٥ و رێژەی مێ ٤٩.٥ یە.

دووپاتیشی کردەوە، وەزارەتەکەیان ئامادەکارییەکانی بۆ جێبەجێکردنی سەرژمێری دانیشتوان لە عێراق لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ دەستپێکردووە، کە وردەکاریی دەداتێ سەبارەت بە ژمارەی دانیشتوان و دۆخی ژیانیان لە عێراقدا.

سەعد مەتڵەبی سەرکردە لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، وەک بڕیاری لەسەردراوە، ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا بەڕێوەدەچێت کە مانگی ١٢ی ئەمساڵە و کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراقیش و زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانیش ھەموو ئامادەکارییەکانیان تەواوکردووە و حکومەتیش ھەموو پێداویستییەکانی دابینکردووە بەتایبەتیش بودجەی پێویست بۆ بەڕێوەچوونی ئەو ھەڵبژاردنە.

وتیشی، ھەندێک جار بەشێک لە کوتلە و لایەنە سیاسییەکان دەنگۆی دواخستنی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق بڵاودەکەنەوە، بەڵام ئەو دەنگۆیانە دوورن لە راستییەوە و ھیچ بنەمایەکیان نییە، چونکی ئەو ھەڵبژاردنە لە وادەی دیاریکراودا بەڕێوەدەچێت.

 

محەمەد نوری ئەندامی لیژنەكە رایگەیاند، كارەكان بۆ زیادكردنی مووچەی خانەنشینان و ئەو فەرمانبەرانەی لە عێراق كە مووچەكانیان كەمە و بەشی پێداویستییەكانی ژیان ناكات بەردەوامە.

سەرۆککۆمار جەختی لە گرنگی پێویستی ھاوکاری و ھەماھەنگی ھاوبەش کرد لە بارەی دۆسێ و پرسە ھاوبەشەکان بۆ بەدیھێنانی ئاسایش و سەقامگیری و بەرجەستەکردنی چانسی ئاشتی لە ناوچەکەدا.

ھەروەھا سەرۆککۆمار ئاماژەی بە گرنگی ڕێککەوتنە ئەمنییەکەی نێوان ھەردوو وڵات کرد لە پتەوکردنی ئاسایشی سنوورە ھاوبەشەکاندا و راشیگەیاند کەڕێککەوتنەکە ھەڵوێستی عێراق دووپاتدەکاتەوە لە ڕەتکردنەوەی بەکارھێنانی خاکی وەک سەرچاوەیەک بۆ ھێرشکردنە سەر وڵاتانی دراوسێ و جەختیشیکردەوە لەسەر پێویستی ڕەچاوکردنی مافی عێراق لە پاراستنی ئاسایش و سەروەری وڵات لە پێشێلکارییەکان کە کاریگەری لەسەر شارەکانی عێراق بەتایبەتی و ھەرێمی کوردستان ھەیە.

لای خۆیەوە، باڵیۆزی  کۆماری ئیسلامی ئێران، جەختی لە خواستی وڵاتەکەی بۆ پەرەپێدانی ھاریکاری و ھەماھەنگی لەگەڵ عێراق لە بوارە جیاجیاکان و پشتیوانیکردنی ئاسایش و سەقامگیری گەلی عێراق کردەوە.

سەرۆککۆمار پێشوازیکرد لە عەبدولعەزیز شەممەری باڵیۆزی سعودیە لە عێراق کە نامەیەکی دەستنوسی پاشای سعودیەوە گەیاندە بەڕێزیان .

ناوەڕۆکی نامەکە بریتی بوو لە خواستی شانشینی عەرەبستانی سعودی بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات بە شێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندیە ھاوبەشەکانی ھەردوو گەلی برا بکەن، ھەروەھا گرنگی ھەماھەنگی ھەڵوێستەکان لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو ئاڵنگاریانەی ڕووبەڕووی ناوچەکە دەبنەوە.

 لە میانی دیدارەکەدا سەرۆککۆمار، جەختی کردەوە لە پێویستی چەسپاندنی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و سعودیە و فراوانکردنی ئاسۆی ھاوکاریی بونیادنەر کە خزمەتی بەرژەوەندی ھەردوو وڵات بکات.

لەلای خۆیەوە باڵیۆز ئەلشەمەری جەختی لە پەرۆشی وڵاتەکەی کردەوە لە بەھێزکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق و پشتیوانیکردن لە ئاسایش و سەقامگیریی تێیدا، ھاوکات ستایشی پێشھاتە ئەرێنیەکانی عێراقی لە بوارە جیاجیا کاندا کرد.

رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، ئەمریکا ساڵانە ١٠ ملیار دۆلار لە داھاتی فرۆشی نەوتی عێراق دەداتە بەغداد، بەڵام حکومەتی ئەمریکا داوایەکی عێراقی بۆ بەدەستھێنانی یەک ملیار دۆلار لە داھاتی فرۆشی نەوتی بەشێوەی نەختینە لە بانکی فیدراڵی یەدەگی ئەمریکاوە رەتکردووەتەوە، ئەوەش بەھۆی ئەوەی دۆلار بووەتە سەرچاوەیەکی داھات بۆ عێراق و بە نایاسایی رەوانەی ئەو وڵاتانەی دەکات کە لە لیستی سزاکانی ئەمریکادان، وەک ئێران. 

لێپرسراوێکی باڵای بانکی ناوەندی عێراقیش رایگەیاندووە، بانکی ناوەندی کاردەکات لەسەر جێبەجێکردنی تەواوی یاسا و رێنماییە نێودەوڵەتییەکان لە بەکارھێنانی دۆلاردا، بۆ ئەوەی چارەسەرێک بدۆزێتەوە و ھاوسەنگی لە بەھای دینار و دۆلار بکات و ھەڕەشە لەسەر بەھای دینار دروستنەبێت.  

ئەوەش لە کاتێکدایە رۆژی ھەینی رابردوو، بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا رەتیکردەوە، ئەمریکا ناردنی دۆلاری بۆ عێراق کەمکردبێتەوە و دەڵێت، بەبێ کێشە لە بانکی فیدراڵی ئەمریکاوە دۆلاریان وەرگرتووە.

ئەبو حسێن حەمیداوی، ئەمینداری گشتی کەتایبی حزبوڵای عێراق لە راگەیەندراوێکدا پیرۆزبایی لە فەڵەستینییەکان کرد بۆ ئەو سەرکەوتنەی دژی ئیسرائیل بەدەستیانھێناوە.

راشیگەیاند، مووشەک و درۆن و ھێزە تایبەتەکانیان لە ئامادەباشی تەواودان بۆ بەئامانجگرتنی ھێزەکانی ئەمریکا لە بنکەکانیان و پەکخستنی بەرژەوەندییەکانیان، ئەگەر بێتو دەستوەردان لەو جەنگەدا بکەن.

حەمیداوی پشتیوانی بۆ ئەو خۆپیشاندانەش دەربڕی کە موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر داوایکردووە بۆ پاڵپشتی فەڵەستین، کە بڕیارە رۆژی ھەینی دوای نوێژ لە بەغداد و پارێزگاکانی دیکەی عێراق رێکبخرێت. 

وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، فوئاد حسێن و سێرگی لاڤرۆڤ کۆبوونەتەوە و باسیان لە بابەتە دوو قۆڵییەکانی بەغداد و مۆسکۆ و رێگەکانی چارەسەرکردنی کێشەی شایستە داراییەکانی ئەو کۆمپانیا روسیانە کرد کە لە عێراق کاردەکەن.

ھاوکات باسیان لە پرسی گرژییەکانی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل کرد و جەختیان لە چڕکردنەوەی ھەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی فەڵەستین کردەوە.

محەمەد شیاع سودانی و ڤلادیمیر پوتن لە مۆسکۆ کۆبوونەوە و سودانی رایگەیاند، سەردانەکەی بۆ روسیا لەسەر بانگھێشتی رەسمیی پوتن بووە و ئامانجیان بەھێزکردنی پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەکانی روسیا و عێراقە.

سودانی وتیشی، کۆمپانیاکانی روسیا لە چەندین بواری جیاواز لە عێراق کار دەکەن، لەوانە کەرتی نەوت و غاز و جوڵەیەکی گەورەیان بە وەربەھێنانی بوای وزەی عێراق داوە.

لە بەرامبەردا پوتن، پەیوەندییەکانی عێراق و روسیای بە مێژوویی ناوبرد و رایگەیاند، کەرتی وزە کەرتێکی کراوەیە بۆ ھاریکاریی زیاتر لەنێوان ھەردوو وڵاتدا.

جومانە غەلای، وتەبێژی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئەنجومەنی کۆمسیارانی عێراق نووسراوێکی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن و راپرسی لە ھەرێم پەسەندکردووە، تایبەت بە سیستەمی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی ھەرێمی کوردستان.

ئەوەشی خستەڕوو، لە نووسراوەکەدا، کۆمسیۆنی ھەرێم ئاماژەی بە میکانیزمی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەژێرچاودێری وڵاتان و ناوخۆ کردووە، ھەروەھا باسی لە میکانیزیمی بانگەشەی ھەڵبژاردن و لیست و کاندید و ھاوپەیمان و رۆڵی دەزگا میدیاییەکان لە ھەڵبژاردنەکەدا کردووە.

ھادی سەلامی-ئەندامی لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق بە ھێشتنەوەی عەلی عەلاق لە پۆستی پارێزگاری بانکی ناوەندیی بە وەکالەت سەرپێچی یاسایی و پێشێلی دەستووری کردووە.

ئەوەشی خستەڕوو، پارێزگاری بانکی ناوەندیی کەمتەرخەمە لە جێبەجێکردنی ئەرکەکەی و نەیتوانیووە چارەسەرێک بۆ قەیرانی بەھای دۆلار بەرامبەر بە دینار بدۆزێتەوە.

ئەو ئەندامەی لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، بەپێی بڕیارەکەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، دەبووعەلی عەلاق بۆ ماوەی شەش مانگ بە وەکالەت پۆستی پارێزگاری بانکی ناوەندیی بەڕێوەببات، بەڵام ماوەکەی تەواوبووە و ھێشتا لەو پۆستەدا ماوە.

سەدر لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەرکی سەرشانی عێراقییەکانە و نەیارانی ئەمریکا و لایەنگرانی دۆسیەی فەڵەستینە، کە خۆپیشاندانی ملیۆنی ئاشتیانە لە گۆڕەپانی تەحریر ئەنجام بدەن و ئاڵای ئیسرائیل بسوتێنرێت و ئاڵای فەڵەستین لەپاڵ ئاڵای عێراق بەرزبکرێتەوە.

سەدر راشیگەیاند،  خۆپیشاندانەکە رۆژینی ھەینی داھاتوو لە دوای نوێژی ھەینی رێکدەخرێت لەسەرجەم پارێزگاکانەوە، تاوەکو بۆ گەندەڵکاران و ستەمکاران بسەلمێنن کە بەردەوامن لە چاکسازی و بەرەنگاربوونەوە.

"باسم عەبدولکەریم شەمخانی" بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەوتی بەسرە بە  رۆژنامەی "سەباح"ی راگەیاند، پڕۆژەی ھەناردەی دەریایی نوێ پێگەی عێراق لە بازاڕی جیھان پتەو دەکات، پێشبینیش دەکەن توانای ھەناردەی نەوتی عێراقی لە ساڵی ٢٠٢٥ بگاتە پێنج ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا.

وتیشی، کۆمپانیاکەیان پلانی ھەیە بۆ گەشەدان بە بەرھەمھێنانی نەوتی خاو لە کێڵگە مۆڵەتپێدراوەکانیاندا، ئەوەش دوای ئەوەی لە مانگی تەممووزی رابردوو، ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندیدا لەسەر تەرخانکردنی زیاتر لە ٤١٦ ملیۆن دۆلار بۆ بنیاتنانی بۆری سێیەمی ھەناردەی دەریایی.

کازم فەرتوسی، وتەبێژی کەتائیبی سەید شوھەدا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاندووە، ھەر کاتێک بیانەوێت ھەڵوێست و ناڕەزاییەکیان بەرامبەر ئەمریکا و ھەر وڵاتێکی تر ھەبێت پێویستیان بەھەماھەنگی و مۆڵەت وەرگرتن لە حکومەتی عێراق نییە، لە شەڕی نێوان حەماس و فەڵەستینیشدا ھەڵوێستیان روون و ئاشکرایە و ئەوەی پێیان بکرێت بۆ پشتیوانیکردنی حەماس دەیکەن.

وتیشی، لەگەڵ ژمارەیەک گرووپی تری چەکداری ناوەوە و دەرەوەی عێراق ھەماھەنگییان ھەیە ئەگەر ئەمریکا لە رووی سەربازییەوە ھاوکاری ئیسرائیل بکات و دەست لەو شەڕە وەربدات، ھەمان ئەو شەڕە لەگەڵ ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق وڵاتانی ناوچەکە دەستپێدەکات و لەھەموو لایەکەوە ھێرش دەکەنە سەریان.

کۆشکی سەرۆکایەتیی روسیا-کریملین، لە راگەیەندراوێدا ئاماژەی بەوەکرد، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق سەردانی مۆسکۆ پایتەخت دەکات و رۆژی سێشەممە چاوی بە ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا دەکەوێت.

دەشڵێت، پوتن و سودانی رەوشی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و دوایین پێشھاتە نێودەوڵەتییەکان و پەیوەندییەکانی مۆسکۆ و بەغداد و بەرەو پێشبردنی ئەو پەیوەندییانە تاوتوێ دەکەن.

رۆژی پێنجی ئەم مانگە، ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا لە کۆڕبەندی ڤاڵدای کە لە شاری سوچی بەڕێوەچوو رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی دێتە روسیا و خۆشحاڵن بەو سەردانە و پێشوازی لێدەکەن و دەیانەوێت ھەردوولا گفوگۆ لەسەر زیاتر گەشەپێدانی پەیوەندییەکانیان بکەن، وتیشی، پەیوەندییەکانی نێوان بەغداد و مۆسکۆ ستراتیژین و چەندین بەرژوەندی ھاوبەشیان ھەیە.