عیراق
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق ئەمڕۆ لە بەغداد پێشوازی لە فوئاد حوسێن جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوە کرد.
له کۆبوونەوەکەدا پێشهاتە سیاسی و ئەمنیەکانی ناوچەکە و گرنگی پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی تاوتوێ کرا.
سەرۆک کۆمار جەختی لەوەکردەوە کە بڕیارەکانی لوتکەی بەغداد رەنگدانەوەی پەرۆشی عیراق بوو بۆ پتەوکردنی کاری هاوبەش و چارەسەرکردنی ئەو ئاستەنگانەی رووبەڕووی وڵاتانی ناوچەکە دەبنەوە بەشێوەیەک کە هاوسۆزی و یەکخستن بۆ پشتیوانیکردن لە دۆزی فەلەستین و پرسە عەرەبییەکانی دیکە بەهێز بکات.
لای خۆیەوە وەزیری دەرەوە پشتیوانی جەنابی سەرۆک کۆمار بۆ بەستنی لوتکەی عەرەبی لە بەغداد بەرز نرخاند.
هه روه ها تاوتوێی میکانیزمەکانی جێبه جێکردنی ئەنجامه کانی کۆنگرەی لوتکەی بەغدای کرد به شێوه یه ک که په یوه ندییه نێودەوڵه تییەکانی عیراق پتەوتر بکات.
بڕیارە لە دوو هەفتەی داهاتوودا جارێكی تر لیژنەی باڵای هەماهەنگی سەربازیی عیراق و ئەمریكا كۆببنەوە و كە یەكەم كۆبوونەوەی لیژنەكە دەبێت لە خولی دووەمی سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا.
ئەسكەندەر وتوت ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، لە كۆبوونەوەی داهاتووی لیژنەی باڵای هەماهەنگی سەربازیی عیراق و ئەمریكا، جارێكی تر كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراق گفتوگۆی لەسەر دەكرێت.
وتیشی، ئەگەرچی كۆتایی مانگی ئەیلولی ئەمساڵ وەك دوایین وادە بۆ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراق دیاریكراوە، بەڵام بەهۆی دوایین پێشهاتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بە دیاریكراوی سوریا، پێدەچێت ئەمریكا ماوەی مانەوەی هێزەكانی لە عیراق درێژ بكاتەوە.
ئەو پەرلەمانتارە دەشڵێت، ئەو كۆبوونەوەیەی لیژنەكە یەكەم كۆبوونەوە دەبێت لە سەردەمی خولی دووهەمی سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، بەوپێیەش كۆبوونەوەكە گرنگییەكی زۆری دەبێت و تێیدا مەترسییەكانی تیرۆر لە عیراق و سوریا تاوتوێ دەكرێن.
ئەوەش لەكاتێكدایە، نزیكەی دوو هەزار و 500 سەربازی هاوپەیمانان لە عیراقن بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەكانی تیرۆر.
یەدەگی ئاوی عیراق لە نزمترین ئاستدایە لە ماوەی 80 ساڵی رابردوودا، لێپرسراوێکی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عیراقیش دەڵێت: بەهۆی کەمی باران بارین لەمساڵدا ناچارین رووبەری زەوی کشتوکاڵی کەمبکەینەوە.
خالید شمال وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عیراق رایگەیاند، یەدەگی ئاوی عێراق لە نزمترین ئاستیدایە لە ماوەی 80 ساڵدا، بەهۆی خراپی وەرزی بارانبارین و کەمبوونەوەی ئاستی ئاو لە رووبارەکانی دیجلە و فورات.
وتیشی، کەمی ئاو لە ساڵی 2024 خراپترە و ناچارین رووبەری ئەو زەوییە کشتوکاڵییانەی لەم هاوینەدا چێنراون کەم بکەینەوە.
وتەبێژی وەزارەتەکە دەشڵیت، لە سەرەتای وەرزی هاویندا چاوەڕوان بووین لانیکەم 18 ملیار مەتر چوارگۆشە ئاو کۆبکەینەوە، بەڵام ئێستا نزیکەی 10 ملیار مەتر چوارگۆشە یەدەگ ئاومان کۆکردەوەتەوە.
جێگەی ئاماژەیە، لەناو بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و وشکەساڵییەک کە بۆ ماوەی پێنج ساڵە بەردەوامە، بەغداد بەردەوام رەخنە لەو بەنداوانە دەگرێت کە لەسەر دوو رووبارەکە لە وڵاتانی سەرەوەی تورکیا و ئێران دروستکراون، کە ئاستی ئەو دوو رووبارەی بەشێوەیەکی بەرچاو کەمکردووەتەوە کە سەرچاوەی سەرەکی ئاوی عێراق پێکدەهێنن.
هاوکات بەمەبەستی دڵنیابوون لە بەردەستبوونی ئاوی خواردنەوە بۆ 46 ملیۆن عیراقی، دەسەڵاتداران لە ساڵانی رابردوودا ناچاربوون رووبەری کشتوکاڵی کەمبکەنەوە.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق ئەمڕۆ لە کۆشکی بەغدا پێشوازیکرد لە بەڕێوەبەری گشتی لیژنەی نێودەوڵەتی تایبەت بە کاروباری بێسەروشوێنەکان کاترین بۆمبەرگەر و وەفدی هاوڕێی .
لە کۆبوونەوەیەکدا تاوتوێی لایەنەکانی هاوکاری نێوان ICRC و عیراق کرا لە چارەسەرکردنی کێشەی بێسەروشوێنەکان و بەهێزکردنی هەوڵە مرۆییەکان لەم بوارەدا و جەختیان لەسەر پێویستی بنیاتنانی توانا بۆ کردنەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکان و دەستنیشانکردنی روفاتی قوربانیان کردەوە بۆ ئاسانکاری گەیاندنەوەیان بە کەسوکارەکانیان.
سەرۆک کۆمار، تەئکیدی لەسەر گرنگی بەردەوامی هەماهەنگی نێوان لایەنە پەیوەندیدارەکانی عیراق و کۆمیتەی نێودەوڵەتی کردەوە بۆ زانینی چارەنووسی بێسەروشوێنەکان و سوودوەرگرتن لە ئەزموون و دروستکردنی کاری هاوبەشی کاریگەر لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کە لەم بوارەدا کار دەکەن و ئاماژەی بەوەدا کە ئەو هەلومەرجەی عیراق بەهۆی شەڕ و تیرۆرەوە پێیدا تێپەڕیوە پێویستی بە هەوڵی هاوبەش هەیە بۆ یارمەتیدانی کەسوکاری قوربانییەکان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی رۆڵەکانیان و چارەسەرکردنی ئەو دۆسیە مرۆییە.
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە پێویستی بەردەوامی کردنەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکان و ناساندنی خاوەنەکانیان کرد و ئاماژەی بەوەدا کە گەڕاندنەوەی تەرمەکان بۆ کەسوکارەکانیان و دادپەروەری و قەرەبووکردنەوە بوەتە بابەتێکی بەپەلە بۆ دەستەبەرکردنی رێز و شکۆ بۆ قوربانیان و تەئکیدی لەسەر پێویستی بە دۆکیۆمێنت کردنی ئەو تاوانانە کردەوە کە لە لایەن چەتەکانی تیرۆریستان و رژێمی دیکتاتۆرییەوە ئەنجامدراون بۆ ئاگادارکردنەوەی نەوەکان لە سروشتی ئەو تاوانانە و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ.
لای خۆیەوە بۆمبەرگەر پابەندبوونی لیژنەکەی بۆ پشتیوانیکردنی عیراق لە هەوڵەکانی بۆ چارەسەرکردنی کێشەی بێسەروشوێنەکان لە رێگەی پاڵپشتی تەکنیکی لە برەودان بە جێبەجێکردنی یاسای نێودەوڵەتی مرۆیی دووپاتکردەوە و پەرۆشی خۆی بۆ بەردەوامبوون لە گەڕان بەدوای چارەنووسی بێسەروشوێنەکان دووپات کردەوە
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ یەکشەممە25ـی 5ـی 2025، لەکۆشکی بەغداد، پێشوازی لە شو دۆنیۆ بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵی نەتەوە یەکگرتووەکان (فاو) و وەفدی یاوەری کرد.
لەمیانی دیدارەکەدا باسیان لەهاریکاری تەکنیکی نێوان عیراق و رێکخراوی (فاو) و چۆنیەتی بەرزکردنەوەی ئاستیان بۆ پشتیوانیکردنی کەرتەکانی کشتوکاڵ وبەرهەمە کشتوکاڵیەکان و باشترکردنی کوالێتی تۆو و پاراستنی بەپیتی خاک و روبەڕوبونەوەی ئاستەنگەکانی پەیوەست بە ئاسایشی خۆراک کرد، جگە لە ئاڵوگۆڕکردنی شارەزایی تەکنیکی و تەکنەلۆژی لە نێوان هەردوولا.
سەرۆک کۆمار جەختی لە گرنگی پابەندبون بەڕاسپاردەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بواری بەڕێوەبردنی ئاو و کەمکردنەوەی بەفیڕۆدان و هاوکاری نێوان وڵاتانی دراوسێ کردەوە، بەمەبەستی پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکان و کارکردن بۆ پاراستنی ژینگە، بە ئاماژەدان بەوەی کە گۆڕانی کەشوهەوا ئاستەنگێکی گەورەیە بۆ ناوچەکە، بەتایبەت لە عیراق بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاوی روبارەکانی دیجلە و فورات و وشکەساڵی و بەبیابانبون و کاریگەرییە گەورەکانیان لەسەر کەرتی کشتوکاڵ.
سەرۆک کۆمار دووپاتی کردەوە لە پێویستی هاوکاری و هەماهەنگی هاوبەش لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی ئاو و سود وەرگرتن لە یاسا نێودەوڵەتییەکان بۆ رێکخستن و دابەشکردنی ئەم سەرچاوەیە، هاوکات جەختیشی لەوە کردەوە کە عیراق لەئێستادا سەرنجی لەسەر بەدەستهێنانی پشکێکی دادپەروەرانەیە لە ئاو.
لەلای خۆیەوە شو دۆنیۆ، پێزانینی گەورەی خۆی بۆ ئەو پێشکەوتن و گەشەپێدانەی کە لە عیراقدا بەدی دەکرێت، چ لە شارەکان و چ لە روی کشتوکاڵدا دەربڕی، جەختیشی لە پابەندبوونی رێکخراوی (فاو) کردەوە بۆ بەردەوامبوونی هاوکاریی دوولایەنە لە بوارە جیاوازەکاندا لە چوارچێوەی پسپۆڕی خۆیدا.
لە دیدارەکەدا هەر یەک لە یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی (فاو) و نوێنەری هەرێمی بۆ رۆژهەڵاتی نزیک و باکووری ئەفریقا د.عەبدو لحەکیم واعر و نوێنەری (فاو) لە عیراق د.سەلاح حاجی حەسەن، ئامادە بوون.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند چەکدارێکی نەناسراو لە بەسڕە تەقەیان لە نوسینگەی ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق کردووە و دواتر هەڵاتوون.
مستەفا جەبار ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ڤیدیۆی کامێراکانی چاودێری بڵاوکردووەتەوە و تیایدا دەردەکەوێت، چەند چەکدارێکی نەناسراو سەعات 2:00ی بەرەبەیان بە ئۆتۆمبێلێکی جۆری کۆرۆلاوە تەقە لە نوسینگەکەی دەکەن.
لە راگەیەنراوێکدا ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاندووە بۆ پاراستنی ئارامی ئەو گەڕەک و شەقامەی نوسینگەکەی لێیە، هەروەها دڵنیابوونەوە لە سەلامەتی پاسەوانەکانی، بڕیاریانداوە بەوەی نوسینگەکەی لە بەسڕە دابخەن، ئەگەرچی تاکە نوسینگەیەتی لەو پارێزگایە.
ئەمە دووەم هێرشی لەو جۆرەیە لەماوەی پێنج مانگی رابردوودا بکرێتە سەر نوسینگەی مستەفا جەبار، هەرچەندە تۆمەتبارانی هێرشی یەکەم بڕیاری دەستگیرکردنیان بۆ دەرچوو، کە بە "بەکرێگیراو" ناویان هێنرابوو، بەڵام هێشتا روون نەبووەتەوە ئاخۆ تۆمەتباری سەرەکی پشتی روداوەکە کێ بووە.
وەزارتی بازرگانی عیراق دەڵێت، زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن گەنمیان لە جوتیاران وەرگرتووە و پێشبینیش دەكەن بۆ ئەمساڵ نزیكەی پێنج ملیۆن تۆن گەنم وەربگرن.
حەیدەر نوری بەڕێوەبەری كۆمپانیای گشتی بازرگانی دانەوێڵەی عیراق ئاشكرایكرد، بڕی گەنمی وەرگیراو تائێستا گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن و پێشبینی دەكەن تاكو كۆتایی وەرزی كۆكردنەوەی بەرهەم بڕەكە بگاتە نزیكەی چوار بۆ پێنج ملیۆن تۆن.
وتیشی، ئەو بڕە گەنمەی كە ساڵی رابردوو لە كۆگاكاندا ماوەتەوە زیاترە لە دوو ملیۆن تۆن.
وەزارەتی بازرگانی عیراق پێشتر ئاماژەی بەوەكرد كە لیژنەیەكی ناوەندیی بۆ بە بازاڕكردن و "كۆنتڕۆڵی جۆریی" بۆ پرۆسەی وەرگرتنی بەرهەمی گەنمی ئەمساڵ دروستكراوە.
باڵیۆزی ئێران لە عیراق رایدەگەیەنێت، ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لە نێوان وڵاتەكەی و عیراق ساڵانە دەگاتە 13 ملیار دۆلار.
محەمەد كازم ئالسادق باڵیۆزی ئێران لە بەغداد رایگەیاند، هاریكاری بازرگانیی لە نێوان عیراق و ئێران لە ئاستێكی زۆرباشدایە و ئاڵوگۆڕی بارزگانیی نێوانیان دەگاتە 13 ملیار دۆلار لە ساڵێكدا.
وتیشی، ساڵانە ئێران زیاتر لە سێ هەزار كاڵا هەناردەی عیراق دەكات و زۆربەی كاڵاكانیش لە بواری ئەندازیاریی و پیشەسازین و لە چوارچێوەی رێككەوتنە بازرگانییەكاندا ئاڵوگۆڕ دەكرێن.
وتیشی، كۆمپانیاكان دەیان ساڵە باجی گومرگییان لەسەر هەڵگیراوە بە مەبەستی ئاسانكاریی زیاتر لە بواری ئاڵوگۆڕی بازرگانیدا.
محەمەد ئەمین فارس راوێژكاری سەرۆكایەتی كۆمار لە پێنجەمین كۆنگرەی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ ئاو وتاری د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراقی خوێندەوە و رایگەیاند، بەهۆی كاریگەرییەكانی گۆڕانكاری كەشوهەوا و كەمئاوی، كاریگەرییە خراپە مرۆیی و ژینگەییەكان زیاتربوون.
محەمەد ئەمین لە وتاری سەرۆک کۆماردا سڵاوی جەنابیان بۆ ئامادەبووان و بایەخدانی زۆری خۆی بەم کۆنفرانسە گەیاند، کە لە کاتێکی هەستیاردا دێت کە تەحەداکانی پەیوەست بە ئاو و گۆڕانی کەشوهەوا و کاریگەرییە ئابووری و مرۆیی و ژینگەییەکانیان لە زیادبووندایە.
راوێژکاری سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا، قەیرانی ئاو لە عیراق چیتر تەنیا دۆسیەیەکی تاکڕەهەند نییە، بەڵکو مەسەلەیەکی نیشتمانی گشتگیرە کە پێویستی بە یەکخستنی دیدگاکان و هەماهەنگی هەوڵەکانی نێوان سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان و کارکردن بەپێی ستراتیجی زانستی کە پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکانمان بۆ نەوەکانی داهاتوو مسۆگەر بکات، روونیشیکردەوە کە پێگەی عیراق وەک وڵاتێکی خوارووی ئاو لە حەوزی دیجلە و فورات تەحەدایەکی گەورە دروست دەکات بەهۆی پشتبەستنی بە ئاوی دەرەوەی سنوورەکانی، بەتایبەتی لە تورکیا و ئێرانەوە و تەئکیدیشی لەسەر پێویستی گەیشتن بە رێککەوتنی پتەو و دادپەروەرانە بەتایبەتی لەگەڵ تورکیا لەسەر پشکی ئاوی عیراق. بەشێوەیەک کە مافە مێژووییەکانی بۆ ئەم سەرچاوە گرنگانە مسۆگەر بکات.
محەمەد ئەمین فارس لە کۆتایی وتاری سەرۆک کۆمار رایگەیاند، ئەم کۆنفرانسە بە شارەزایان و پسپۆڕان و بەرپرسەکانیەوە خاڵی دەستپێکێک بۆ دیالۆگی زانستی و بەرهەمە پراکتیکی کە یارمەتیدەرە لە داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی روون بۆ ئاسایشی ئاوی بەردەوام.
ئەمەی خوارەوە دەقی ووتارەکەیە :
به ناوی خوای بەخشندەی میهرەبان
بەڕێز جەنابی سەرۆک وەزیران
خاوەن پایەکان
خوشک و برایان
سڵاو و ڕەحمەت و بەرەکەتی خوداتان لەسەربێت
خۆشحاڵم کە سوپاسگوزاری قووڵی خۆم دەرببڕم بۆ بەستنی ئەم کۆنفرانسە گرنگە، کە لە کاتێکی هەستیاری وەهادا دەبەسترێ تەحەداکانی پەیوەست بە ئاوو گۆڕانی کەش و هەوا لە زیادبووندان و کاریگەرییە ئابووری و مرۆیی و ژینگەییەکانیان دەرکەوتون .
شەرەفمەندم کە سڵاوی بەڕێز سەرۆک کۆمار د.لەتیف جەمال ڕەشیدتان پێ بگەیەنم و هیوای بەڕێزیان بۆ کۆنفرانسێکی سەرکەوتوو و بەرهەمدار بە ئێوە بگەیەنم ، بەڕێزیان بەپەرۆش بوون بۆ بەشداری کردن لەم کۆڕبەندە گرنگە و بەشداری لە کارەکانیدا بەڵام بەڵێنەکانی پێشووی لە دانانی کات بۆ کاری تر ڕێگری لێکرد.
بەستنی پێنجەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئاوی بەغدا هەنگاوێکی گرنگە بۆ تاوتوێکردنی بابەتێکی زۆر گرنگ بۆ وڵات کە ئەمەش پێویستی بە هەوڵی هاوبەشی هەمووان هەیە بۆ تاوتوێکردنی ئەم دۆسیە گرنگە و هەنگاوی کرداری لەم بوارەدا بنرێت.
لای هەمووان ئاشکرایە کە دیاردەی گۆڕانی کەشوهەوا ئەمڕۆ قەیرانێکی جیهانییە کە ڕووبەڕووی هەموو وڵاتان و گەلان دەبێتەوە و لە عێراقدا ئەم کێشەیە گرنگییەکی گەورەی هەیە، چونکە یەکێکە لە دیارترین وڵاتان کە کاریگەری گۆڕانی کەشوهەوا بەتایبەتی قەیرانی ئاو کاریگەری هەیە کە بەدەست کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو و زیادبوونی بەبیابان بوون و وشکەساڵییەوە دەناڵێنێت.
ئەمەش پێویستی بە هاوکاری نزیک لەنێوان دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەت و پسپۆڕ و ئەکادیمیستەکان هەیە بۆ پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی بەبیابان بوون و وشکەساڵی، لەڕێگەی ستراتیجی کاریگەر بۆ بڵاوکردنەوەی ڕووپۆش و دارستان کردن.
بۆ هەمووان ڕوون بووەتەوە کە قەیرانی ئاو لەعیراقدا چیتر تەنیا دۆسیەیەکی کەرتێک نییە بەڵکو مەسەلەیەکی نیشتمانی گشتگیرە و پێویستی بەیەکخستنی دیدگاکان و هەماهەنگی هەوڵەکانی نێوان سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان و کارکردن بەپێی ستراتیجی زانستی هەیە کە پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکانمان بۆ نەوەکانی داهاتوو مسۆگەر بکات.
عێراق ڕووبەڕووی تەحەدایەکی گەورەتر دەبێتەوە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و دابەزینی داهاتی ئاو و زیادبونی بەبیابان بوون و وشکەساڵی، کە پێویستی بە هەنگاوی خێرا هەیە لەسەر چەند ڕێبازێک کە لە بەهێزکردنی هاوکاری ناوچەیی لە دۆسیەی ئاو دەستپێدەکات، تا چالاککردنی دیپلۆماسی ئاو بۆ دەستەبەرکردنی مافە ڕەواکانی عێراق و چاکسازی لە سیاسەتی ناوخۆیی بەکارهێنان و بەڕێوەبردنی ژیرانەی سەرچاوەکان.
لەم چوارچێوەیەدا، پێگەی عێراق وەک وڵاتێکی خوارەوە لە حەوزی دیجلە و فورات تەحەدایەکی گەورە دروست دەکات، چونکە پشت بە ئاو دەبەستێت کە لە دەرەوەی سنوورەکانی، بەتایبەتی لە تورکیا و ئێرانەوە سەرچاوە دەگرێت.
لێرەدا بە ڕوونی جەخت لەسەر پێویستی گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی ناچاری و دادپەروەرانە دەکەینەوە، بەتایبەتی لەگەڵ تورکیا، لەسەر دابەشکردنی ئاوی عێراق لە ڕووبارەکانی دیجلە و فورات، بۆ ئەوەی مافە مێژووییەکانی ئەو وڵاتە لەسەر ئەم سەرچاوە گرنگانە مسۆگەر بکرێت.
پێویستە لێکتێگەیشتن لەگەڵ لایەنی تورکی لەئەولەویاتی سەرەکی ئەجێندای سیاسەتی ئاوی عێراقدا بێت و کاری جددی لەڕێگەی کەناڵە دیپلۆماسی و یاساییەکانەوە بکرێت بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنێک کە پشکی پێویست بۆ عێراق مسۆگەر بکات و بەوەش یارمەتیدەر بێت لەدابینکردنی پێداویستییەکانی دانیشتوان و پڕۆژەکانی کشتوکاڵ و گەشەپێدان و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی کەمی ئاو کە وڵات بەدەستیەوە دەناڵێنێت.
ئەمڕۆ لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستە کەلتووری عەقڵانی بەکارهێنانی ئاو لە کەرتە جیاوازەکاندا دابمەزرێنرێت، هەروەها خێراترکردنی مۆدێرنکردنی سیستەمی ئاودێری و کشتوکاڵی، هاوتەریب لەگەڵ ئاستەنگە نوێیەکان و کەمکردنەوەی پاشەڕۆ و زیادکردنی کارایی.
لەم چوارچێوەیەدا، داوا لە وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو و دەزگاکانی پاڵپشتی دەکەم کە کارەکانیان چڕتر بکەنەوە بۆ نەهێشتنی زیادەڕەوی بۆ سەر ڕووبارەکان و پەرەپێدانی ژێرخانی ئاو.
خوشک و برایانی بەڕێز ...
ئێمە زۆر پشت بەم کۆنفرانسە دەبەستین، لەگەڵ شارەزایان، پسپۆڕان و بەرپرسەکانی، بۆ ئەوەی ببێتە خاڵی دەستپێک بۆ دیالۆگی زانستی و بەرهەمی پراکتیکی کە یارمەتیدەر بێت لە داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی ڕوون بۆ ئاسایشی بەردەوامی ئاو.
لە کۆتاییدا بەناوی بەڕێز سەرۆک کۆمارەوە سڵاو و پێزانینی خۆم بۆ هەموو ئەوانە دووپات دەکەمەوە کە بەشدارییان لە ئامادەکردن و ڕێکخستنی ئەم کۆنفرانسەدا کردووە و هیوای سەرکەوتنتان بۆ دەخوازم.
سڵاو و دروود و ڕەحمەت و بەرەکەتی خوای گەورەتان لەسەربێت
وەزارتی دەرەوەی عیراق دەنگۆی داواكاری ترەمپ بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران لە ماوەی دوو هەفتەدا رەتدەكاتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، لە میدیاكان و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان دەنگۆی ئەوە بڵاوبوەتەوە كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا ماوەی دوو هەفتەی بۆ ئێران داناوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكانی لە عیراق.
دەشڵێت، گوایە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق نامەیەكی ترەمپی بە سەركردایەتی ئێران گەیاندووە و ئاماژە بە هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان كراوە و ئەوان ئەو دەنگۆیە رەتدەكەنەوە و ئەو بابەتە بێ بنەمایە و ئامانج لێی تێكدانی رای گشتییە.
وەزارەتی نەوتی عیراق پێشوازی مەرجداری بۆ رێككەوتنەكەی وزەی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان دووپاتكردەوە.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاند، پێشوازی لە هەر رێككەوتنێك دەكەن لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكیەكان بۆ پەرەپێدانی كێڵگە نەوتی و غازیەكان، وتیشی ئەوان هیچ تبینیەكیان لەسەر رێكەوتنەكەی هەرێمی كوردستان كە بەهاكەی 110 ملیار دۆلار لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكیەكان نییە، بەڵام نەگەڕانەوەی هەرێم بۆ بەغداد و ئەنجامدانی ئەو رێككەوتن بە بێ ئەوان نادەستوریە.
وەزارەتی نەوت راشیگەیاندوە، گرێبەستەكانیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان لە كەرتی نەوت بەردەوامن و هیچ ناڕەزایەتی و رەخنەیەكیان لەبارەی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان نییە.
لەدوای بڵاوبونەوەی ئەو گرێبەستانەی نێوان هەرێم و ئەمریكا لە بواری وزە، زنجیرەیەك لێدوانی كورد-ئەمریكی بڵاوبوونەتەوە كە بەرگری لە گرێبەستەكان دەكەن و رەخنەیان لە رەتكردنەوەی عیراق گرتووە، رایانگەیاندووە ئەو گرێبەستەكان سوودی بۆ عیراقیش دەبێت، نەك تەنها بۆ كوردستان، بەڵام بەغداد بە پێچەوانەی ئەوان بە جۆرێكی دیكە وێنا بۆ ئەو گرێبەستانە دەكات و بە فشار دەیبێنت كە پێویستی قبوڵكردنی گرێبەستی كۆمپانیا ئەمریكییەكان لە كوردستان بكات وەك بەدیلێك بۆ غازی ئێرانی.
د.لەتیف رەشید ئەمڕۆ لە کۆشکی بەغدا پێشوازیکرد لە سەرۆکی هاوپەیمانی عومقی وەتەنی خالید ئەسەدی و وەفدی هاوڕێی .
لەکۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆمار ستایشی سەرکەوتنی لووتکەی عەرەبی لەبەغدا کرد و بڕیار و راسپاردە گرنگەکانی بەتایبەتی پەیوەست بەمەسەلەی فەلەستین کە رەنگدانەوەی پێگەی عیراقی ناوچەیی و نێودەوڵەتییە و رۆڵی گرنگ و بنیاتنەرانەی لەبەرەوپێشبردنی ئاشتی لەناوچەکەدا ئاماژە پێکرد و گرنگی بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری کە خاڵی دەستپێکی سەرەکییە بۆ چەندین پرۆگرامی گەشەپێدان و وەبەرهێنان و بنیاتنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ کە ڕۆڵی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەبێت لەچارەسەرکردنی کێشەکان و کۆکردنەوەی بیروبۆچوونی وڵاتان.
سەرۆک کۆمار تەئکیدی لەسەر گرنگی کاری هاوبەش و هاریکاری و هەماهەنگی نێوان هێزە سیاسییەکان کردەوە لەپێناو دابینکردنی پێداویستییەکانی هاووڵاتیان و باشترکردنی بارودۆخی ژیانیان لەڕێگەی بەدیهێنانی گەشەپێدانێکی گشتگیر.
جەنابیان باسی لەو هەوڵانە کرد کە خراوەتە گەڕ بۆ ئامادەکردنی سەرجەم مەرجەکانی سەرکەوتنی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکان و رەنگدانەوەی خواستەکانی عیراقییەکان لە هەموو پێکهاتەکان و هەڵبژاردنەکان لە هەڵبژاردنی نوێنەرەکانیان بە ئازادی و شەفافییەت.
لای خۆیەوە ئەسەدی پشتیوانی هاوپەیمانێتی بۆ یەکڕیزی و پتەوکردنی ئاسایش و سەقامگیری وڵات و باشترکردنی بارودۆخی گوزەرانی هاووڵاتیان دووپاتکردەوە و سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەوڵەکانی جەنابی سەرۆک کۆمار دەربڕی لەبرەودان بە یەکڕیزی نیشتمانی و کاری هاوبەشی نێوان هێزە سیاسییەکان.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ پێنجشەممە 22ـی 5ـی 2025، لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی لە د. مایکل ویلیام موڵنکس سەرۆکی زانکۆی ئەمریکی و وەفدی یاوەری کرد.
لەمیانی دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار جەختی لە پێویستی سود وەرگرتن لە شارەزایی وڵاتانی پێشکەوتوو لە دامەزراندنی زانکۆکان لەسەر بنەمای زانستی رەسەن کردەوە و ئاماژەی بەوەشکرد کە گەشەپێدانی ئەکادیمی و پرۆگرامی داهێنەرانە کە هاوتەریبێت لەگەڵ پێشکەوتنە زانستییەکاندا، نوێنەرایەتی هێزێکی بزوێنەری راستەقینە بۆ پێشکەوتن و پشتیوانی لە بزووتنەوەی گەشەپێدانی هەمەلایەنەی وڵات دەکات.
هەروەها سەرۆک کۆمار ستایشی هەوڵەکانی ستافی زانکۆی ئەمریکی و بەشداریکردنیان لەدەرچوونی پۆلێک خوێندکارانی شارەزای لەبوارە پسپۆڕییەکانیاندا کرد، هاوکات دەستخۆشی لەشێوازی وانەوتنەوەکانی زانکۆ و ئەو پرۆگرامە مۆدێرنانەی کرد کە بە خوێندکاران دەوترێتەوە.
لەلای خۆیەوە سەرۆکی وەفدەکە، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ گرنگیدانی سەرۆک کۆمار دەربڕی بە پەرەپێدانی بواری مرۆیی و ئەکادیمی و پەروەردەیی لە عیراقدا و بانگهێشتی سەرۆک کۆماری کرد بۆ بەشداریکردن لەئاهەنگی دەرچوونی خوێندکارانی خولی 2024-2025ـی زانکۆی ئەمریکی.
پلەكانی گەرما لە عیراق تا ئاستی نیوەی كوڵان بەرزدەبنەوە، لە هەرێمی كوردستانیش دەگاتە ئاستێكی پێوانەیی.
دەستەی كەشناسی عیراق پێشبینییەكانی كەشوهەوای بۆ سبەینێ هەینی بڵاوكردەوەو دەڵێت، سێ پارێزگا پلەی گەرمایان دەگاتە نیوەی كوڵان.
ئاماژەی بەوەشكردووە، بەرزترین پلەكانی گەرما بۆ سبەینێ هەینی، بەم جۆرە دەبن، سلێمانی، 40 پلە، هەولێر 41 پلە، كەركوك 44 پلەو بەغداد و كەربەلا 46 پلە، نەجەف و بابل و دیوانیە 48 پلە و میسان و ناسریە و بەسرەش 49 پلە تۆمار دەكەن.
هەروەها پێشبینی كردووە لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشووری عیراق شەپۆلێكی خۆڵبارینی سوك دروست ببێت و بۆ رۆژانی یەكشەممە كەش و هەوا ئاسایی دەبێتەوە.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق، فەرمانی بۆ دوورخستنەوەی چوار بەرپرسی پایەبەرزی سەربازی دەرکرد، پاش ئەوەی دوو خوێندکار لە کاتی مەشق و راهێناندا لە کۆلێژی سەربازی چوارەم لە پارێزگای زیقار گیانیان لەدەستدا.
بەپێی راگەیەندراوێک کە لەلایەن سەباح نەعمان، وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عیراقەوە بڵاوکرایەوە، سودانی بڕیاری داوە کە سەرۆکی ئەکادیمیای سەربازی، یاریدەدەرەکەی، عەمیدی کۆلێژی سەربازی چوارەم و فەرماندەی فەوجی تایبەتمەند لە پۆستەکانیان دووربخرێنەوە و پاشان بە تەواوەتی لە ئەرکەکانیان لابدرێن.
هەروەها سەرۆک وەزیران فەرمانی بە پێکهێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە داوە بۆ دەستنیشانکردنی ئەو کەسانەی کەمتەرخەم بوون لە روداوەکەدا کە بووە هۆی برینداربوونی ژمارەیەکی دیکەی خوێندکارانیش.
وتەبێژی فەرماندەی گشتی ئاماژەی بەوەش کرد کە سودانی بڕیاری داوە پلەی مولازم بە دوو خوێندکارە گیانلەدەستداوەکە ببەخشێت و بە شەهید هەژمار بکرێن.
هەروەها داوای کردووە مامەڵەیەکی گونجاو و باش لەگەڵ سەرجەم ئەو خوێندکارانە بکرێت کە لە کۆلێژ و خولە سەربازییەکاندا مەشق و راهێنان دەکەن و بە هیچ جۆرێک زیانیان پێنەگەیەندرێت.
شایەنی باسە کە دوو خوێندکار لە کۆلێژی سەربازی چوارەم لە پارێزگای زیقار ئەمڕۆ چوارشەممە بەهۆی ئەشکەنجە و مەشق و راهێنانی قورسەوە گیانیان لەدەستدا و ژمارەیەکی دیکەش بریندار بوون.
لە راپۆرتێکی نوێدا، نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە پارێزگای بەسرە ئاشکرای کردووە کە رێژەی هەژاریی لەم پارێزگایە بەشێوەیەکی بەرچاو بەرەو زیادبوون چووە، بەجۆرێک کە زیاتر لە 40%ـی دانیشتوانی ئەم پارێزگایە لە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و شوێنی نیشتەجێبوونی گونجاو بێبەشن.
مەهدی تەمیمی، بەڕێوەبەری نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە بەسرە، لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بۆ میدیای ناوخۆی عیراق رایگەیاند: "پێویستە لەسەر هەموو لایەنە سیاسییەکانی بەسرە، چ ئەوانەی لە دەسەڵاتدان و چ ئەوانەی کە هێشتا نەگەیشتوونەتە دەسەڵات، ناکۆکییە سیاسییەکان وەلا بنێن و سەرنجی زیاتر بخەنە سەر دابینکردنی مافە سەرەتاییەکانی هاووڵاتیان".
تەمیمی لە درێژەی قسەکانیدا جەختی کردەوە: "داتا و ئامارەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە زیاتر لە 40%ـی دانیشتوانی بەسرە هێشتا شوێنی نیشتەجێبوونی شایستە و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانیان نییە، هەروەها بەگوێرەی پێوەری وڵاتانی تازە پێگەیشتوو بۆ پێناسەی هەژاری، رێژەی هەژاریی لە پارێزگاکەدا لە 40% زیاترە. ئەم ژمارانە رەنگدانەوەی قەیرانێکی ئابووریی ڕاستەقینەن کە پێویستی بە چارەکردنی بەپەلە هەیە".
بەڕێوەبەری نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە بەسرە هەروەها ئاماژەی بە کێشەی ژینگەیی لە پارێزگاکەدا کرد و گوتی: "بەسرە بەدەست پیسبوونی ئاو و خاک و هەواوە گیرۆدەیە، کە مەترسییەکەی لە هەندێک ناوچەدا دەگاتە سەرووی 50%. ئەمەش مەترسی راستەوخۆی بۆ سەر تەندروستیی گشتی هەیە".
شایانی باسە، بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکانی حکوومەتی عێراق، ژمارەی دانیشتوانی بەسرە بە 3.5 ملیۆن کەس دەخەمڵێنرێت، کە 9%ـی کۆی دانیشتوانی عێراق پێک دەهێنێت. سەرەڕای ئەوەی کە ئەم پارێزگایە دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت و چەندین بەندەری بازرگانی گرنگی تێدایە، بەڵام رێژەی بێکاریی و هەژاریی تێیدا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزە. هەروەها ئەم پارێزگایە لە رێژەی بێکارییدا لە پلەی چوارەم دێت لە دوای پارێزگاکانی نەینەوا، موسەننا و زیقار بە ڕێژەی 21.8%.