عیراق
سەرچاوەیەکی باڵای حزبی تەقەدوم کە محەمەد حەلبوسی سەرۆکی لەسەرکارلادراوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، سەرجەم سەرکردەکانی حزبەکەی دژی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵین بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی لە پۆستەکەی و بە بڕیارێکی سیاسی دەزانن نەک یاسایی و سەرجەم وەزیرەکانیشیان کە دەستلەکارکێشانەوەیان پێشکەشکردووە، دوای ھێوربوونەوەی رەوشەکە دەگەڕێنەوە سەرکارەکانیان، چونکە تائێستا سودانی دەستلەکارکێشانەوەکانی قبوڵ نەکردووە.
وتیشی، ئامادەکارییان کردووە بۆئەوەی کاندیدێک بۆ جێگرەوەی حەلبوسی دیاری بکەن و چەندین سەرکردە و کەسایەتی حزبەکەشیان توانای ئەوەیان ھەیە ئەو پۆستە وەربگرن، چونکە ئەو پۆستە پشکی حزبی تەقەدومە و لە ھیچ ھێز و لایەنێکی تری قبوڵ ناکەن کاندیدی ھەبێت و رێگەش نادەن بدرێت بە ھیچ لایەنێکی تر.
سەرچاوەیەک سەربازی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، جموجۆڵی چەند چەکدارێک لەکامێرای حەراری سوپا دەرکەوتووە و لەرێگەی تۆپخانەوە کراونەتە ئامانج، بەڵام ھێشتا زیانی تۆپبارانەکە نەزانراوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە ھەر شەوی رابردوو، لەسنوری قەزای داقوق لەرێگەی نیشان شکێنەوە سەربازێکی سوپا کرایە ئامانج و برینداربوو.
فەرمانگەی راگەیاندنی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە پشتبەستن بە ماددەی ٥٨ی دەستوور، لەسەر داوای ٥٠ پەرلەمانتار، ئەمڕۆ دانیشتنێکی نائاسایشی دەکرێت و دوو تەوەرە تاوتوێ دەکرێن کە لە داواکارییەکەی پەرلەمانتارەکاندا ھاتووە کە یەکەمیان بریتییە لە خوێندنەوەی دووەم بۆ ھەمواری یاسای کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق و دووەمیشیان ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانە.
بەپێی ماددەی ٥٥ی دەستور، ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە زۆرینەی رەھای دەنگی پەرلەمانتاران ھەڵدەبژێردرێت کە ٣٢٩ ئەندامە واتا دەنگی (٥٠+١) کە دەکاتە ١٦٥ ئەندام.
ھاوپەیمانی یەکلاکردنەوەی نیشتیمانی سوننەکانیش سێ کەسی دەستنیشانکردووە بۆ ئەوەی یەکێکیان ببێتە سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی کە بریتین لە مەحمود مەشھەدانی و تەڵاڵ زوبەیعی و سالم عیساوی.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا لە راگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، کەتائیبی حزبوڵای عێراق کە پێشتر لەلایەن ئەمریکاوە خراوەتە لیستی گرووپە تیرۆریستییەکانەوە، بەڵام لەئێستاشدا سزای نوێیان بەسەر ئەو گرووپەدا سەپاندووە سەپاندووە کە سەر بە ئێرانە و لە عێراق کاردەکات.
ئەوەش لەکاتێکدایە بەھۆی ھاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل لە شەڕی غەززە لە حەوتی مانگی رابردووەوە، گرووپێک بەناوی مقاوەمەی ئیسلامی ٢٧ جار ھێرشی کردووەتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا و واشنتۆنیش دەڵێت مقاوەمەی ئیسلامی تەنھا ناوێکی وەھمییە و ئەوەی ھێرشەکان ئەنجام دەدات کەتائیبی حزبوڵای عێراقییە.
ریاز موسەوی، بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی چاودێری بازرگانی و دارایی لە وەزارەتی بازرگانی عێراق ڕایگەیاند: وەزارەتەکەیان سورە لەسەر بابەتی بە ئەلیکترۆنیکردن کۆبوونی خۆراک و تەواوکردنی.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەھۆی رێکارەکانی بە ئەلیکترۆنیکردنی کۆبوونی خۆراک لە چوار پارێزگادا دەرکەوتووە نزیکەی یەک ملیۆن ھاووڵاتی ئەو بەرنامەیە نایانگرێتەوە و بەشەخۆراکی مانگانەیان دەبڕدرێت.
ریاز موسەوی دەشڵێت، بەتەواوکردنی بە ئەلیکترۆنیکردنی کۆبوونی خۆراک خەڵکی زیاتر ئاشکرادەکرێن کە بەشەخۆراکی مانگانەیان پێنەدرێت و بەمەش پارە دەگەڕێتەوە و ماددەکان باشتردەکرێن و ئەو ھاووڵاتیانەشی شایەنی ئەو بەرنامەیەن مادەکانیان بەدەست دەگات.
ئۆدیل رینۆد باسۆ سەرۆکی بانکی ئەوروپی بۆ بنیاتنانەوە و گەشەپێدان رایگەیاند، عێراق لە بانکی ئەوروپی وەکو ٧٤ەمین ئەندام وەرگیراوە و سەنیگال و غاناش داواکارییان بۆ ئەندامیەتی بانکەکە پێشکەشکردووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، عێراق لە ساڵی ٢٠١٨ەوە داواکاری بۆ ئەندامیەتی ئەو بانکە پێشکەشکردووە کە دەتوانێت داواکاری پێشکەشبکات، بۆ ئەوەی پرۆژەکانی بنیاتنانەوە و گەشەپێدان پارەداربکرێن و لەڕووی سیاسیشەوە پاڵپشتی دەکرێت بۆ گەشەپێدانی ئابورییەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو.
لەلای خۆشیەوە، تۆماس سیلەر باڵیۆزی یەکێتی ئەوروپا لە عێراق رایگەیاند، بانکی ئەوروپی دەتوانێت ئاڵوگۆڕی ئەزمونی بنیاتنانەوە و گەشەپێدان لەگەڵ عێراق ئەنجامبدات لە چەندین بواردا وەکو ژێرخانی سەوزایی، وزەی خۆر، پڕۆژەکانی گۆڕانکاری کەشوھەوا و ئابوری دیجیتاڵی.
سکاڵاکە لەلایەن زیاد حەبار و ئامانج نەجیب شەمعون لەسەر سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و سەرۆکوەزیرانی حکومەتی ھەرێم تۆمارکراوە.
لە سکاڵاکەدا داواکراوە ماددەکانی یەک، نۆ، ١٥، ٢٢ و ٣٦ لە یاسای ھەڵبژاردنەکانی ھەرێمی کوردستان ژمارە یەکی ساڵی ١٩٩٢ی ھەموارکراو، بە نادەستوری بناسرێنرێت.
دوایین کۆبوونەوەش کە دادگای فیدراڵی لەسەر ئەو بابەتە ئەنجامیدا، رۆژی پێنجی ئەم مانگە بوو.
بەھۆی ئەو کۆبوونەوەیەشەوە، وەرگرتنی لیستی ناوی کاندیدان بۆ ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دواخراوە، کە بڕیاربوو رۆژی چوارشەممەی رابردوو وەرگرتنی لیستی کاندید و ھاوپەیمانییەکان دەستپێبکات.
عومەر ئەحمەد سەرۆکی ئەنجومەنی کۆمیسیاران رایگەیاند، لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراقەوە ھیچ بڕیارێک نەدراوە سەبارەت بە گۆڕینی سەرۆکی ھاوپەیمانی تەقەدوم کە محەمەد حەلبوسییە، ھەموو ھەواڵێکیشی لەو بارەیەوە رەتکردەوە.
ئەو رەتکردنەوەیە دوای ئەوە دێت کە بە بڕیارێکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵای پەرلەمانتارێک، محەمەد حەلبوسی لە ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران دوورخرایەوە.
پێشتریش چەند سەرچاوەیەک لە کۆمیسیۆنەوە رایگەیاندبوو، سەرۆکی ھاوپەیمانی تەقەدوم دەبێت بگۆڕێت و لەگەڵ یاسا بگونجێت، بەپێی یاسای بانگەشەش، دەبێت ھەموو ئەو پۆستەرانەی وێنەی حەلبوسی تێدایە لاببرێن، ئەگەرنا غەرامە لەسەر ھاوپەیمانییەکە دەسەپێندرێت.
وەزارەتی پەروەردەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، دوای ٣٨ ساڵ چاوەڕوانی، عێراق بووەتەوە ئەندامی ئەنجومەنی جێبەجێکردنی یونسکۆ، ئەوەش دوای ھەڵبژاردنەوەی لە میانی چالاکییەکانی کۆنگرەی ٤٣ی نێودەوڵەتیی یونسکۆ لە پاریس.
لەسەر ئاستی عێراق پێشوازی لە بەئەندامبوونەوەی عێراق لە یونسکۆ کرا، لەو بارەیەوە محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، لە پەیامێکدا پیرۆزبایی لە خەڵکی عێراق کرد و رایگەیاند، یونسکۆ نموونەی دەسەڵاتێکی زانستی و رۆشنبیرییە لە جیھاندا و گەڕانەوەی عێراق لە چوارچێوەی سیاسەتی حکومەت و کارنامەی حکومەتدایە بۆ پێگەکەی لە ھەموو ئاستە نێودەوڵەتییەکان.
ھاوکات نەعیم عەبوودی وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی عێراق رایگەیاند، بەئەندامبوونەوەی عێراق لە یونسکۆ، بڕیاری دامەزراوەکان بۆ بەدەستھێنانی ئامانجەکان بەھێزتر دەکات.
دوای کۆبوونەوەی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە ماڵی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردەوە، رێز لە دەسەڵاتی دادوەریی دەگرن و پابەندن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییەوە سەبارەت بە کۆتاییھێنان بە ئەندامێتی محەمەد حەلبوسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، رەتیشیدەکەنەوە ھیچ شتێک ناوبانگی دادگای عێراقی و سەربەخۆیی و بێلایەنییەکەی لەکەدار بکات.
چوارچێوەی ھەماھەنگی جەختیشی کردەوە لە تەواوکردنی پێداویستییەکان بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، کە بڕیارە مانگی داھاتوو ئەنجام بدرێت.
کۆبوونەوەکەی چوارچێوەی ھەماھەنگی کۆبوونەوەیەکی بەپەلە بوو لەدوای دوورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی ئەنجامدرا، بۆ تاوتوێکردنی پێشھاتە سیاسییەکان و رەوشی عەززە.
فارس فاریس، ئەندامی ھاوپەیمانی عەزم لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، گفتوگۆکان لەناوماڵی سوننە بەردەوامە بۆ دیاریکردنی سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و جێگرەوەی حەلبوسی، تائێستاش چەند کاندیدێک بۆ ئەو پۆستە خراونەتەڕوو.
ئەوەشی خستەڕوو، سەرۆکی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران لە دەرەوەی حزبی تەقەدوم دەبێت، کە حەلبوسی سەرۆکایەتی دەکات.
وتیشی، ھێزە سیاسییە شیعە و کوردییەکان پشتیوانی ھەر کاندیدێک بۆ پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دەکەن، کە ناوماڵی سوننە ھەڵیبژێرێت، چونکە پۆستەکە پشکی سوننەیە.
سەرچاوەیەک لە حکومەتی فیدراڵ رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق فەرمانیکردووە بە فراوانکردنی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و تورکیا بۆ رێکخستنەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ھەردوو وڵات، بۆ ئەو مەبەستەش رۆژی ١٥ی ئەم مانگە، کۆبوونەوەیەک لەسەر ئاستی باڵا لەنێوان دەسەڵاتدارانی عێراق و تورکیا کراوە و تیایدا ئاڵوگۆڕییە بازرگانییەکانی نێوان ھەردوو وڵات تاوتوێکراوە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە کۆبوونەوەکەدا ئاماژەکراوە بە گرنگی ھاوتاکردنەوەی بەڵگەنامەی گواستنەوەی کاڵا لەنێوان عێراق و تورکیا، بڕیاریشدراوە بە بەستنەوەی ھەناردەی کاڵای تورکی بۆ عێراق بە سیستەمی بانکی، جگە لەوەش گفتوگۆکراوە لەسەر بەکارھێنانی کارپێکردنی بانکی عێراقی لە تورکیا.
بەپێی وتەکانی ئەو سەرچاوەیە، بانکی ناوەندی عێراق ئامادەیی نیشانداوە بۆ ئاسنکاری و کەمکردنەوەی رسوماتەکانی حەواڵە لەنێوان عێراق و تورکیا، بە کاراکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان لقی بانکەکانی عێراق لە تورکیا و لقی بانکەکانی تورکیا لە عێراق.
ھەروەھا کارتی بانکە عێراقیەکان لە تورکیا لەلایەن بازرگان و گەشتیارانی عێراقەوە بتوانرێت بەکاربھێنرێت.
لێپرسراوێکی باڵا لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا کە ناوی ئاشکرانەکردووە رایگەیاند، ئەمریکا بەخشینی عێراقی بۆ کڕینی کارەبا و غاز لە ئێران بۆ چوار مانگی دیکە درێژکردەوە.
وتیشی، ئەو رێکارە رێگە بەعێراق دەدات پارەکانی بۆ تێچووی ھاوردەی کارەبا لە ئێران بەکاربھێنێت، بەڵام ئێران تەنھا بۆ کڕین دەرمان و لایەنی مرۆیی دەتوانێت ئەو پارەیە بەکاربھێنێت.
لە ئێستاشدا، ١٠ ملیار دۆلاری ئێران کە لە فرۆشتنی کارەبا بە عێراق دەستیکەوتووە، لە بانکەکانی عێراقدایە و بەھۆی سزاکانی ئەمریکاوە ناتوانێت بەکاریبھێنێت.
لە ساڵی ٢٠١٨ەوە، ئەوە ٢١ەمین جارە ئەمریکا بەخشینی عێراق لە سزاکانی ئێران درێژدەکاتەوە.
حزبی سیادە کە لەلایەن خەمیس خەنجەرەوە سەرۆکایەتی دەکرێت لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، لەنزیکەوە چاودێری بڕیاری دورخستنەوەی حەلبوسییان کردووە و جەختی دەکاتەوە کە پێویستە رێز لە بڕیارەکانی دەسەڵاتی دادوەری عێراق بگیرێت.
ھەروەھا داوا لە سەرکردە و نوێنەرانی سوننە دەکات بەمەبەستی دیاریکردنی نەخشەڕێگای قۆناغی داھاتووە، بەپەلە کۆبوونەوەیەکی راوێژکاری ئەنجام بدەن.
لای خۆیەوە ھاوپەیمانی عەزم کە لەلایەن موسەننا سامەڕائییەوە سەرۆکایەتی دەکرێت و بە نزیکترین ھێزی سوننەکان لە چوارچێوەی ھەماھەنگی دادەندرێت، لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، سەرەڕای بڕیاری دورخستنەوەی حەلبوسی، بەڵام ئومێدەوارە پرۆسەی سیاسی و پێکەوەکردن بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی وڵات بەردەوام بێت.
سەرچاوەیەکی حکومی بە میدیاکانی عێراقی راگەیاند، لە ماوەی دوو رۆژی رابردوودا، بانکی ناوەندی عێراق بە رەسمی رەزامەندیداوە بە سێ بانکی ئەھلی بۆ ھاوردەکردنی دۆلار بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی کڕیارەکانیان، بە بڕی ١٠٠ ملیۆن دۆلار، لەئێستاشدا بڕی پارەکە بە کاش گەیشتووەتە یەکێک لە بانکەکان.
سەرچاوەکە ئەوەشی ئاشکراکردووە، بانکی دیکەش داواکارییان پێشکەشکردووە و لەئێستادا بانکی بازرگانی عێراقی لە دانوستانی جدیدایە لەگەڵ کۆمەڵێک کۆمپانیای نێودەوڵەتی، بۆ گواستنەوەی بڕی ١٢٠ ملیۆن دۆلار لەچەند رۆژی داھاتوودا.
گەیشتنی ئەو بڕە پارەیە دوای رێککەوتنەکەی شاری ئەبوزەبی دێت، کە لە کۆبوونەوەیەکدا لەنێوان لێپرسراوانی بانکی ناوەندی عێراق و لێپرسراوانی ئەمریکی ئەنجامدرا و بڕیاردرا، ژمارەی ئەو بانکانەی باڵانسی دۆلاریان بەھێزکراوە بۆ ١٠ بانک زیادبکرێت، کە پێنجیان دەتوانن لەڕێی سیتی بانک و پێنجەکەی دیکە لەڕێی جەی پی مۆگانەوە پارەیان بۆ دابین دەکرێت.
لە دیدارەکەدا، د. لەتیف رەشید سەرۆککۆمار ئاماژەی بە دوایین پێشھاتەکانی وڵات کرد و جەختیلەوەکردەوە، حکومەت کاردەکات بۆ بەھێزکردنی دۆخی ئابوری و باشترکردنی بارودۆخی ژیان و دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان بۆ ھاووڵاتیان.
ھەروەھا لەدیدارەکەدا، پرسی ئاوارەکان و کارکردن بۆ گەڕانەوەیان تاوتوێکرا و ئاماژەدرا بە گرنگی کاری رێکخراو و ئاژانسە نێودەوڵەتییەکان شانبەشانی حکومەتی فیدراڵ لەوبارەیەوە، جگەلەوەش باس لەبەھێزکردنی ھەماھەنگی نێوان سەرۆکایەتییەکانی کۆمار و ئەنجومەنی نوێنەران کرا و لەو چوارچێوەیەشدا، جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دوپاتیکردەوە، کە ئەنجومەنی نوێنەران لەڕێگەی لیژنەکانییەوە لە پەیوەندی بەردەوامدا دەبێت لەگەڵ سەرۆکایەتی کۆمار، لای خۆشیەوە، جێنین پلاسخارت پشتگیری بۆ دیدگای سەرۆک کۆمار دەربڕی.