وەزیری وزەی تورکیا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، ئەنقەرە ناتوانێت دەستبەرداری وزەی روسیا بێت چونکە لە بەدەستھێنانی غازی بەرێژەی ٤٥% و لە نەوت ١٧% و لە بەنزین ٤٠% پشت بە روسیا دەبەستێت .

وتیشی، جیھان پێویستی بە بڕێکی زیاتر نەوت و وزەیە جا چ لە ئەمریکا یاخود ڤەنزوێلا یان ئێران و سعودیە و ھەر وڵاتێکەوە بێت، بە پێویستیشی زانیوە سزاکانی سەر ئێران ھەڵبگیرێت بۆ ئەوەی وڵاتان بتوانن دووبارە لە تارانەوە وزە ھاوردە بکەن . 

بەیرەقدار ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، لەکاتی راگرتنی ھاوردەکردنی وزە لە ئێرانەوە ، زیانیان بەرکەوتووە ، ھەربۆیە جارێکی تر ناتوانن بە ھەمان رەوشدا تێبپەرن و ھاوردەی ووزە لە روسیاشەوە رابگرن .

ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، سوپای روسیا بەتەواوەتی گەمارۆی شارەکانی کیێڤ و خارکیڤ و سومی و ماریۆپۆلی داوە و ئەمڕۆش چەند جارێک ناوەندی ئەو شارانەی تۆپباران و بۆردومان کردووە.

وەزارەتی بەرگری بەریتانیاش رایگەیاند، شەڕ و پێکدادانی نێوان ھێزەکانی ئۆکراین و سوپای روسیا لە باشوری خۆرئاوای کیێڤ بەردەوامە و سوپای روسیا نەیتوانیوە پێشڕەوەیی ئەوتۆ لەو ناوچەیە بکات، ئاماژەی بەوەشکردووە، سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئۆکراین سەرکەوتوانە توانیویەتی بەرپەرچی ھێرشەکانی روسیا بداتەوە.  

رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتیش رایگەیاند، بەھۆی ھێرشەکانی روسیا، ژمارەی ئاوارەکانی ئۆکراین دوو ھێندە زیادیکردووە و پێشبینی دەکرێت لە چەند رۆژی داھاتوودا ژمارەیان بۆ پێنج ملیۆن کەس بەرزبێتەوە.

ئیسحاق ھێرزۆگ سەرۆکی ئیسڕائیل سەردانی تورکیای کرد و لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا کۆبووەوە، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەشیشدا ئەردۆغان وتی، ھەوڵ دەدەن پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسڕائیل ئاسایی بکەنەوە و ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانیشیان لە ھەشت ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەوە بۆ ١٠ ملیار دۆلار بەرز بکەنەوە. سەرۆکی ئیسڕائیلیش وتی، ئامانجیان دروستکردنەوەی پەیوەندییەکی دۆستانەیە لەگەڵ تورکیا.

ماوەی ١٤ ساڵە پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئیسڕائیل تێکچووە و لەو کاتەشەوە ھیچ سەرۆکێکی ئیسڕائیل و تورکیا سەردانی یەکتریان نەکردووە، ئامانجی سەردانەکەش بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان و کۆتایھێنانە بە کێشەکانی نێوانیان.

"زیلینسکی" بۆ یەکەمین جار لە دوای دەستپێکردنی شەڕ، گەڕایەوە کۆشکی سەرۆکایەتی لە "کیێڤ" و ڕایگەیاند لە ھیچ کەسێک ناترسێت و ئەوەی پێویست بێت دەیکات بۆ سەرکەوتن لەو شەڕەدا.

ھاوکات، لە چاوپێکەوتنێکیشدا لەگەڵ تۆڕی "ئەی بی سی نیوز"ی ئەمریکی وتی، "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی ڕووسیا بە داگیرکردنی ئۆکراین ناوەستێت و وڵاتانی تر لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ، دەکاتە ئامانج، داواشی لە "جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکا کردەوە ناوچەی دژەفڕین لە ئۆکراین ڕابگەیەنێت.

 

وەزارەتی بەرگریی ڕووسیا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ لە سەعات ٧ی بەیانی بە کاتی گرینچ، ئاگربەست لە چەند شارێکی ئۆکراین جێبەجێ دەکەن.

ڕاشیگەیاند، ڕەوشی بەشێک لە شارەکانی ئۆکراین، بە خێرایی ڕووی لە داڕووخانکردووە و تاکو ئێستاش دەسەڵاتدارانی ئۆکراین نەیانتوانیووە گەرەنتی کارکردن لە ڕێڕەوە مرۆییەکان دابین بکەن.

میدیاکانی ڕووسیا ئاماژەیان بەوەکرد، ئامانجی ئاگربەستەکەی مۆسکۆ دەربازکردنی مەدەنییەکانە لە شارەکانی کیێڤ و خارکیێڤ و ماریۆپۆل و سوومی و چیرینخۆڤ.

"پوتن" لە وتارێکی تەلەفزیۆنیدا بە بۆنەی ٨ی مارسەوە ڕایگەیاند، ئۆپراسیۆنی سەربازی دژی ئۆکراین لەلایەن سەربازە شارەزاکانەوە ئەنجام دەدرێت بۆ پێکانی ئامانجە دیاریکراوەکانیان، ھەروەھا ئاسایشی گەلی ڕووسیا دەپارێزن.

سەرۆکی ڕووسیا وتیشی، سەربازە یەدەگەکانی ڕووسیا بۆ ئەو شەڕە ناخاتە حاڵەتی ئامادەباشی و بانگھێشتیان ناکات.

"میخاییلۆ بۆدۆلیاک" ئەندامی وەفدی دانوستانکاری ئۆکراین لە تویتەر نوسیوویەتی، لە خولی سێیەمی دانوستانەکانیان لەگەڵ ڕووسیا، ھەندێک ئەنجامی ئەرێنی ھەن لە بارەی ڕێرەوە مرۆییەکانەوە و ھاوکاری باشتر و کاریگەرتر دەگەیەندرێتە ئەوانەی بەدەست داگیرکاریی ڕووسیاوە دەناڵێنن.

ئاماژەی بەوەشداوە، سەبارەت بە بابەتەکانی تر بە تایبەت ئەوانەی پەیوەندییان بە ڕاگەیاندنی ئاگربەستەوە ھەیە، بەردەوام دەبن لە گفتوگۆی چر و پر.

لە بەرامبەریشدا ڤلادیمیر مدینسکی دانوستانکاری ڕووسیا ڕایگەیاندووە، خولی سێیەمی دانوستانەکانیان لەگەڵ ئۆکراین کە لە سنوری نێوان ئۆکراین و بێلاروس بەڕێوەچووە، لە ئاستی چاوەڕوانیەکانی مۆسکۆدا نەبووە و ھیوایان ھەیە لە خولی داھاتوودا پێشکەوتنی زیاتر لە دانوستانەکاندا بەدیبھێنن. 

بڕیاریشە ڕۆژی ١٠ی ئەم مانگە وەزیرانی دەرەوەی ڕووسیا و ئۆکراین لە شاری ئەنتاڵیای تورکیا کۆببنەوە.

جۆن کیربی، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی بڵاوکردنەوەی ٧ ھەزار سەربازی ئەمریکا لە وڵاتانی ئەندامی ناتۆ، ٥٠٠ سەربازی تر ڕەوانەی ئەوروپا دەکەن، بۆ پاڵپشتی لە ھەوڵەکانی ناتۆ لە شەڕی ئۆکراین.

لە لایەکی ترەوە، بەرپرسێکی باڵا لە وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا، بە میدیای وڵاتەکەی ڕاگەیاندووە، ڕووسیا چەکداری سووریی و چەکداری تری بیانی، بۆ بەشداریکردن لە شەڕی ئۆکراین چەکدار دەکات.

ئەنجوومەنی دەستووریی فەڕەنسا، ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، ١٢ کاندید مەرجی ٥٠٠ واژۆیان بۆ بەشداربوون لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی کۆکردووەتەوە.

ڕاشیگەیاند، ھەریەکە لە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی ئێستا فەڕەنسا و ماری لۆپێن کاندیدی پارتی گردبوونەوەی نیشتمانی و ١٠ کاندیدی تر مەرجە دەستوورییەکانی تێپەڕاندووە و چوونە ململانێی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی فەڕەنسا.

کاندیدەکان ٨یان پیاون و ٤یان ژنن، لە ڕۆژی ٢٨ی ئەم مانگەوە دەست بە بانگەشەی ھەڵبژاردن دەکەن، کە ھەڵبژاردنە کە بە دوو خول بەڕێوەدەچێت، خولی یەکەم لە ڕۆژی ١٠ی نیسان و خولی دووەمیش لە ٢٤ی ھەمان مانگ بەڕێودەچێت.

ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕایگەیاند، ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئەتۆمی لە شاری "خارکیڤ"ی دووەم گەورەترین شاری ئۆکراین بۆردوومان کراوە و زیانی پێگەیشتووە، بەڵام ئاستی تیشکدانەوەی زیاد نەکردووە، ھۆشداریشیدا لە بە ئامانجکردنی دامەزراوەکانی تری وڵاتەکە و ڕوودانی کارەسات.

ڕۆژی ھەینیش، وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا لە ئۆکراین، کە گەورەترین وێستگەی ئەتۆمییە لە کیشوەری ئەوروپا ھێرشی کرایە سەر لەلایەن ڕووسیاوە.

وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاندووە، لە سەعات ١٠ی بەیانی ئەمڕۆوە ئاگربەست پەیڕە و دەکەن و رێڕەوی مرۆیی لە شارەکانی کیێڤ و ماریۆپوڵ و خارکیڤ و سومی دەکەنەوە، ئەوەش لەسەر داوای سەرۆکانی فەڕەنسا و روسیا.

دەستەی ئەرکانی ئۆکراینیش رایگەیاندووە، شەڕ و پێکدادان لە شارۆچکەکانی نزیک کیێڤ زیادیکردووە و ھێزەکانی روسیا ھەوڵی گەمارۆدانی کیێڤ دەدەن، روسیاش شاری ئربینی کۆنترۆڵ کردووە و گەمارۆکانی بۆ چەند شارێکی باشور و ناوەڕاستی ئەو وڵاتە زیاتر کردووە. لە بۆردوومانێکی روسیاشدا بۆ سەر خارکیڤ، ھەشت کەس کوژران و لە ٢١ شوێنیش ئاگر کەوتووەتەوە.

ھەر ئەمڕۆ دەنگی دوو تەقینەوە لە کیێڤ بیستراوە و ھێزە چەکدارەکانی ئۆکراینیش کۆگایەکی نەوتیان لە لۆھانسک کردوەتە ئامانج و بەھۆیەوە تەقینەوە و ئاگرکەوتنەوە روویداوە. 

ئاژانسی ھەواڵی سانای سوریا بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای ئیسرائیل ھێرشێکی موشەکی کردووەتە سەر باشوری دیمەشق و بەھۆیەوە دوو مەدەنی کوژراون و ژمارەیەکی تریش برینداربوون، جگە لەوەی ھێرشەکە زیانی ماددی زۆریشی  لێکەوتووەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ھێزی بەرگریی ئاسمانیی سوریا زۆربەی موشەکەکانی ئیسرائیلی لە ئاسماندا تەقاندووەتەوە.

بە وتەی وەزیری دەرەوەی ئۆکراین، لە کۆی ئەو ٢٠ ھەزار خۆبەخشەی کە ئامادەن بەرگری لە ئۆکراین بکەن و بەرەنگاری ڕووسیا ببنەوە، زۆرینەیان لە وڵاتانی ئەوروپین، ئەوەش لە کاتێکدایە ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین داوای لەو کەسانە کردبوو کە دەیانەوێت بە خۆبەخش ڕوو لە ئۆکراین بکەن و بەرەنگاری ڕووسیا ببنەوە، پەیوەندی بە باڵیۆزخانەکانی ئۆکراینەوە بکەن.

لەلایەکی تریشەوە وەزارەتی دەرەوەی ئۆکراین ڕایگەیاندووە، لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا نزیکەی ١٣ ملیۆن کەس سەردانی ئەو پێگەیەیان کردووە کە تەرخانکراوە بۆ تۆمارکردنی ناوی ئەو کەسانەی ئارەزووی بەرگریکردن لە ئۆکراین دەکەن، لە کۆی ئەو ژمارەیەش ٤ ملیۆنیان لە ئەمریکا و ٢ ملیۆن کەسیش لە چینەوە سەردانی پێگەکەیان کردووە.

"زیلینسکی" لە تویتەر بڵاویکردەوە، بە تەلەفۆن پەیوەندی لەگەڵ "بایدن" ئەنجامداوە و بابەتە ئەمنییەکان و پشتیوانی دارایی ئۆکراین و بەردەوامی سزادانی روسیا تاوتوێ کراون.

لە وتارێکیشدا "زیلینسکی" ئاماژەی داوە بەوەی، ئۆکراینییەکان خۆیان بەدەستەوە نادەن و واز ناھێنن لە بەرگری کردن لە خاکی وڵاتەکەیان. 

بڕیاروایە سبەینێ دووشەممە، گەڕی سێیەمی دانوستانەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین لە ناوچەیەکی سنووری بێلاڕوس و ئۆکراین بەڕێوەبچێت، لە رۆژانی ٢٨ی مانگی رابردوو و ٣ی ئەم مانگە، دوو خولی دانوستان لە نێوان روسیا و ئۆکراین ئەنجامدراون، بەڵام ئەنجامیان نەبووە.

لە بارەی دانوستانی وڵاتەکەی لەگەڵ ئۆکراین، مایکڵ شێرمێت، ئەندامی پەرلەمانی روسیا رایگەیاند، دانوستان لەگەڵ ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ئەنجامی نابێت، چونکە ئەو لە ژێر کۆنتڕۆڵی وڵاتانی خۆرئاوا دایە.  

ھاوکات جۆزێف بۆریل، بەرپرسی سیاسیەتی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا رایگەیاند، پێویستە چین نێوەندگیری لە نێوان روسیا و ئۆکراین بکات، چونکە دیبلۆماسیەتی ئەوروپا و ئەمریکا ئەنجامی نەبووە.