جیهان
سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل داوا دەكات بە تەواوی ژێرخان و سیستمی ئەتۆمی ئێران لەناو ببرێت.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەبارەت بە دانوستانەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران رایگەیاند، تەنها رێککەوتنێک كە باش بێت لەنێوان تاران و واشنتۆندا، رێككەوتنێكە كە لە رێگەیەوە بە تەواوی ژێرخان و سیستمی ئەتۆمی ئێران لەناوببرێت، هاوشێوەی ئەو رێككەوتنەی لیبیا كە لە ساڵی 2003 لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا كردی و بە تەواوی دەستبەرداری بەرنامە ئەتۆمییەكەی و چەكە كیمیایی و بایلۆجی و موشەكییەكانی بوو.
ناتانیاهۆ دووپاتیشیكردەوە، لە پەیوەندی بەردەوامدان لەگەڵ ئەمریكا و سورن لەسەر ئەوەی كە نابێت ئێران چەكی ئەتۆمیی هەبێت.
هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی رەوشی ئۆکراین بەردەوامە و کۆشکی کرملنیش رایدەگەیەنێت، تێگەیشتنی ترەمپ لەگەڵ روسیا تا رادەیەکی زۆر هاوتەریبە سەبارەت بە چارەسەرکردنی کێشەکان.
دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتی روسیا "کرملن" رایگەیاند، کار بۆ چارەسەرکردنی رەوشی ئۆکراین بەردەوامە، بەڵام ناتوانرێت بە ئاشکرا بەڕێوە بچێت.
پێسکۆڤ وتیشی: تێگەیشتنی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە رەوشی ململانێکانی ئۆکراین، تاڕادەیەکی زۆر هاوتەریبە لەگەڵ روسیا، زۆر بابەت هەن مۆسکۆ و واشنتۆن هەمان بۆچونیان هەیە.
کۆشکی کرملن راشیگەیاندووە، ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا بەبێ مەرجی پێشوەختە ئامادەیی پیشانداوە بۆ دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئۆکراین.
جێگەی ئاماژەیە دوێنێ ترەمپ لە دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆکی ئۆکراین، هەڕەشەی سەپاندانی سزای بەسەر روسیادا کرد.
بەهۆی تەقینەوەکەی بەندەر عەباسەوە حکومەتی ئێران سبەینێ دووشەممەی وەک رۆژی ماتەمینی گشتی لە سەرجەم ئێراندا راگەیاند.
دوای ئەوەی دوێنێ شەممە، تەقینەوەیەکی گەورە لە بەندەر رەجایی سەر بە بەندەر عەباسی ئێران رویدا، بەهۆیەوە تاوەکو ئێستا 27 کەس گیانیان لەدەستداوە و نزیکەی هەزار و 100 کەسیش بریندار بوون، هەروەها هێشتا گەڕانی تیمەکان بەردەوامە.
بەهۆی تەقینەوەکەوە، سێ رۆژ ماتەمینی لە تەواوی پارێزگای هورمزگان راگەیەنرا و حکومەتی ئێرانیش سبەینێ دووشەممەی وەک رۆژی ماتەمینی گشتی لە سەرجەم ئێراندا راگەیاند.
لە راپۆرتێکدا، کۆمپانیای "ئەمبرێی" بەریتانی تایبەت بە ئاسایشی دەریایی راپۆرتێکی لەبارەی هۆکاری تەقینەوەکەی بەندەر عەباسی ئێرانەوە بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، بارێکی سوتەمەنی تایبەت بە موشەک لە چینەوە گەیشتووەتە بەندەرەکە، تەقینەوەکەش لە ئەنجامی هەڵە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو بارەدا رویداوە، کە تایبەت بووە بە سوتەمەنی رەق بۆ موشەکی بالیستی.
نووسه‌ر: شین بینگ، شرۆڤه‌كاری كاروباری نێودەوڵەتییه، بەردەوام بۆ ئاژانسی شینهوا، CGTN، ڕۆژنامەی گلۆباڵ تایمز، ڕۆژنامەی چاینا دەیلی، ...هتد ده‌نوسێت.
هێرشەكەی ئەم دواییانەی واشنتۆن بە سەپاندنی باجی گومرگی گشتگیر بەسەر زیاتر لە 180 دەوڵەت و ناوچەی جیهاندا، دەبێتە هۆی هەڵایسانی ئاگر لەناوخۆ و لەناوماڵی ئەمریكایشدا.
دەستبەجێ دوای واژۆكردنی بڕیاری جێبەجێكارانەی باجەكان، بازاڕەكانی ئەمریكا داڕووخان، پێنوێنی داوجۆنز بەڕێژەی 4 لەسەد دابەزی. پێنوێنەكانی ئەپڵ و نایكیش بەشێوەیەكی توند هاڕەیان كرد. نزیكەی 6.4 تریلیۆن دۆلار لە ۆڵستریت لە ماوەی تەنها دوو ڕۆژدا بووبە هەڵم.
بەڕاستی ئەمە سیاسەتی ئابووری نیە. بەڵكو ئەمەی ڕوویدا، سوتاندنی بەئەنقەستی ئابوورییە.
هونەری تێكدانی خود
ئایا باجەكان دەبنە هۆی گەڕانەوەی پیشەسازی بۆ ناوخۆ؟ سەرباری ئەوەی چەندین ساڵ فشاری لێكرا، بەڵام تاكو ئێستا كۆمپانیای زەبەلاحی ئەپڵ، بەڕێژەی 94.5 لەسەد، مامەڵە لەگەڵ مامەڵەكارانی دەرەكی دەكات.
لە ڕاستیدا، ئەپڵ حاڵەتێكی ڕیزپەڕ نیە، چونكە دروستكردنی نیمچەگەیەنەرەكان" سیمیكۆندۆكتەر" ڕووبەڕووی كێشەی گەورە دەبێت لەگەڕانەوە بۆ ئەمریكا. تەنانەت كۆمپانیای ئەنتڵ، كارگەكەی خۆی لە ئەریزۆنا داخست. هاوكات كۆمپانیای TSMC پرۆسەی بەرهەمهێنانی لەناو ئەمریكادا دواخست. ئەو ئاڵنگارییانەی كە یەخەی "دروستكراوە لەئەمریكا"یان گرتووە، كێشەی مەنهەجین و، تەنها بەوە چارەسەر دەكرێن كە سەرلەنوێ بەشێوەیەكی قووڵ پەیكەربەندی بۆ ئابووری بكرێتەوە. سەپاندنی باجی گومرگی، ناتوانێت ژیان بگەڕێنێتەوە بۆ پیشەسازییەكی مردوو. بەڵكو دەبێتە هۆی ئەوەی نرخەكان لەسەر بەركاربەران زیاتر بەرز ببنەوە، ئەو بەكاربەرانەی كە هەر لەبنەڕەتەوە كۆڵی قورسیان لەسەر شان بووە.
هەڵمەتی ئەمریكا بۆ سەپاندنی باج، كەلەژێر ناوی " یەكەمجار ئەمریكا" جێبەجێ دەكرێت، وانەیەكی تەواوی زەرەر گەیاندن بە خۆیە. جوتیارە ئەمریكاییەكان لەهەمووان زیاتر زیان دەكەن. لەدوای ئەوەی ساڵی 2018 باج سەپێنرا بەسەر چیندا، ئەگەرچی هەناردەكردنی سۆیا باشتر ببوو، كەچی كۆمەڵەی جوتیاران زیانێكی زۆریان كرد كە قەرەبوو ناكرێتەوە. بەڕێژەی 30% حاڵەتەكانی مایەپووچبوون لەنێوان جوتیارانی ڕۆژئاوای ناوەڕاستی ئەمریكا زیاتری كرد. ئەوەش وایكرد كۆتایی بێت بەچەندین زەوی كشتوكاڵی كە تەمەنیان چەندین نەوە بووە. ئەمڕۆش كە باج بەڕێژەی 2.0 دەسەپێنرێتەوە، هەمان مێژوو دووبارە دەبێتەوە. بەڵام ڵەگەڵ مەترسی زیاتر.
دژە هێرشی چین
پەکین بە ڕێوشوێنی ورد بەرگری لە خۆی کردووە. بەسەپاندنی باجی هاوشێوە وەڵام دەداتەوە. بەڵام بازاڕی چینی بۆ لایەنەكانی تر كراوەیە. بۆنمونە: كۆمپانیاكانی ئۆتۆمبیلسازی ئەڵمانی، لەناو چیندا زیاتر ئۆتۆمبیل دەفرۆشن وەك لەناو ئەڵمانیا. هەروەها میوەی دوریان، یاخود ڕۆبیان " كولەی دەریا" كەلە ئاسیاوە دێن، بەبێ هیچ باجێك دەگەنە بازاڕەكانی چین، ئەوەش بەگوێرەی ڕێككەوتنی هاوبەشایەتی ئابووری گشتگیری هەرێمایەتی RCEP. ئەمەش تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ ئەو ڕەوتەی ئەمریكا گرتویەتییە بەر و ناسراوە بە " باخچەیه‌كی دیواردار"
وەك ئەوەی وەزارەتی بازرگانی چین جەختی لێدەكاتەوە، شێوازی ترساندن سودی نابێت. ئێمە بەرگری لە ڕێساكان دەكەین. نەك بەرگری لە حەزو ئارەزوو بكەین. پێشتریش تەكتیك و پلانی هاوشێوە شكستیان هێناوە. بۆنمونە كاتێك ئەمریكا هەوڵیدا سیاسەتی لێبوردنی گومرگی بەرانبەر بارە بچوكەكان لەدژی بەرهەمە چینییەكان بەكاربهێنێت. ڕاستەوخۆ ماركێتەكانی فرۆشتنی بەشبەش داڕووخان. چونكە لەسەدا 60ی هاوردەكان، كاڵای سەرەكین بۆ ئەو كەسانەن كە داهاتیان نزمە.
هاوپەیمانەكان: لە هاوبەشەوە بۆ نێچیر
هاوپەیمانەكانی ئەمریكا بێبەش نەبوون لەهێرشەكان. لەبەرانبەردا ئەوانیش كاردانەوەی بەهێزیان پیشاندا. ئەوەتا یەكێتی ئەورووپا لەسەروبەندی بڕیاردانی تۆڵەكردنەوەدایە. فەرەنسا هۆشداری دەدات لە " جەنگی بازرگانی خۆكوژانە". هەرچی پیشەسازی ئەڵمانیایە، فشار دەكات لە برۆكسل تاكو بەهێزێكی زیاترەوە وەڵام بداتەوە. هاوكات ژاپۆنییەكان لە وەسفی هەنگاوەكانی ئەمریكادا دەڵێن: مایەی نیگەرانی قووڵن.
لەباشوری ڕۆژهەڵاتی ئاسیاشدا، جیاوازییەكە لە ناوكی دوریان ئەستورترە، لێرە وڵاتانێكی وەكو ڤێتنام ڕووبەڕووی باجی گومرگی بەڕێژەی 46 % بوونەتەوە. كەچی دەبێت بەردەوام بێت لە باربووكردنی كۆمپانیا تەكنەلۆژییەكانی ئەمریكا بە مادەی پێكهێنەر. یەكێك لەئابووریناسەكان لە "هانۆی" دەڵێت: ترامپ ئێمەی دەوێت كارگەی بین، بەڵام وەك ڕكابەر ئێمەی ناوێت، ئەم هاوكێشەیەش ناگونجێت".
هەڵمەتەكەی ئەمریكا بۆ سەپاندنی باج، تەنها هەر ئەوەندە نیە كە شكست دێنێت، بەڵكو باشوری جیهان لەدژی واشنتۆن دەكاتە یەك. وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تەنها 15%ی بازرگانی جیهانی پێكدێنێت. پاشماوەی 85%ی دیكە، كۆی بارزگانی جیهانی وڵاتانی تر و لەنێویشیاندا "چین" پێكی دێنن. ئەو ڕێژە زۆرەش لێناگەڕێت و دەستەوسان نابێت كەبە بەهانە و پاساوی سیاسی خۆپەرستانە، سیستەمی بازرگانی نێودەوڵەتی تێكبدرێت، كە ماوەی چەندین دەیەیە خۆشگوزەرانی بۆ جیهان دروستكردووە.
تارمایی سموت – هاولی
لەڕاستیدا وانەكانی مێژوو، قسەی خۆیان لەبارەی باجی گومرگییەوە بۆ كردووین. ئەو باجانەی لەساڵی 1930 سەپێنران و بە "سموت – هاولی" ناسرابوون، بوون بەهۆی گرانییە گەورەكە. ئەوەی ئێستاش ڕوودەدات تاڕادەیەكی زۆر هاوشێوەیە، ئەمەش جێگەی دڵەڕاوكێیە. ئەوكاتیش لەسەرەتادا، باج لەسەر پۆڵا، بووبەهۆی قازانج بۆ بەرهەمهێنەرانی پۆڵا و ئاسن، كەچی هێندەی نەبرد بوو بەهۆی لەناوچوونی زیاتر لە 75.000 هەلیكار لە پیشەسازییە گۆڕاوەكانی ئاسن و پۆڵادا. بەوەش كۆمپانیای هارلی – دێڤیدسۆن، كە براندی پیشەسازی ئەمریكابوو، ناچار بوو، كارگەی بەرهەمەهێنا بگوازێتەوە بۆ دەرەوە، تاكو خۆی دوور بخاتەوە لەتێچووی بەرز. بەمەش دروشمی " دروستکراوی ئەمریکا" زۆر گران بوەستێت.
هەندێ لە ئەمریكاییەكان پڕوپاگەندەی ئەوە دەكەن كە ئەوان "بەرگەی ئازارێكی كورتخایەن دەگرن، لەپێناوی دەستكەوتێكی درێژخایەندا" ئەوان با ئەم قسانە بۆ ئەو 27 كارگەیەی ڕستن و چنین بكەن كەلەماوەی 20 مانگی ڕابردوودا، دایان خست و هەرەسیان هێنا. یان با ئەو قسەیە بۆ ئەو دایكە بكەن كە 17% نرخ زیاتر دەدات بۆ پۆشاكەكانی ۆڵمارت!. هەندێك لەوانەی ڕیدیت بەكاردێنن، زۆر بەوردی پێناسەی حاڵەتەكەیان كردووەو دەڵێن: پێناسەی گومرگییەكان، باجن لەسەر هەژارەكان".
دەرئەنجام، ئەو وانەیەی لێوە فێرنەبوون
كۆشكی سپی پێداگری دەكات لەسەر ئەوەی، ئەوەی ڕوودەدات مێژووییە. ئەوان لەوەدا ڕاستدەكەن و لەسەر هەقن. چونكە لە دەیەی سییەكانی سەدەی ڕابردووەوە، ئەمریكا بازرگانی بەم جۆرە شێتانەیە بەڕوووە نەبردووە. بەڵام جیهان گۆڕاوە.چین بەشێكە دانابڕێت لە هێلەكانی تەوریدی جیهانی. یەكێتیی ئەورووپاش خۆی بووەتە خاوەنی بڕیار. وڵاتانی ئاسیاش لەپێناوی جوگرافیای سیاسیدا، دەستبەرداری پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی نابن.
كات بەرەو كۆتایی دەچێت، هەر كۆمێنتێك كەلەواشنتۆنەوە دەردەچێت لەبارەی باجی گومرگییەوە، زیاتر متمانەی ئەمریكا لاواز دەكات. هەر داڕووخانێكی بازاڕیش، بەتەواوی ڕیوایەتی " ئابوورییە بەهێزەكە" پوچەڵ دەكاتەوە. لەهەر ڕێككەوتنێكیشدا كە وڵاتانی تر لەسەر بنەمای كەمكردنەوەی باج مۆری دەكەن. ئەمریكا زیاتر گۆشەگیر دەبێت. وەك ئەو ڕێككەوتنەی لەنێوان چین و وڵاتانی ئاسیا" ئاسیان" مۆركرا.
لەكۆتاییدا، ئەم بابەتە تەنها پەیوەست نیە بە ئابوورییەوە.بەڵكو پەیوەستە بەوەی ئەمریكا پشتی كردۆتە جیهان. ئەو ڕێگەیەش ئەو گرتوویەتیە بەر، ڕێگەی گۆشەگیرییە.
کۆمپانیایەکی تایبەت بە ئاسایشی دەریایی بەریتانی هۆکاری تەقینەوەکەی بەندەر عەباسی ئاشکرا کرد باسی لەوە کردووە، هۆکاری تەقینەوەکە بە هەڵە مامەڵەکردن بووە لەگەڵ بارێکی سوتەمەنیدا.
کۆمپانیای "ئەمبرێی" بەریتانی تایبەت بە ئاسایشی دەریایی راپۆرتێکی لەبارەی هۆکاری تەقینەوەکەی بەندەر عەباسی ئێرانەوە بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، بارێکی سوتەمەنی تایبەت بە موشەک لە چینەوە گەیشتووەتە بەندەرەکە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تەقینەوەکەش لە ئەنجامی هەڵە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو بارەدا روویداوە، کە تایبەت بووە بە سوتەمەنی رەق بۆ موشەکی بالیستی.
دوێنێ شەممە، ژمارەیەك تەقینەوەی گەورە لە بەندەر رەجایی لە شاری بەندەر عەباس سەر بە پارێزگای هورموزگان رویدا و بەهۆیەوە تاوەکو ئێستا 25 کەس گیانیان لەدەستداوە و هەزار و 86 کەسیش بریندار بوون، تاوەکو دێت ژمارەی قوربانییەکانیش روو لە زیادبوون دەکات.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکیش ئەوەی خستووەتە روو، سوتەمەنییەکان لە چینەوە هاوردەی بەندەر عەباس کراون.
ئەگەرچی دەسەڵاتدارانی ئێران کۆنتڕۆڵکردنی ئاگرەکەیان راگەیاندووە، بەڵام باس لەوە دەکەن، هێشتا دوکەڵێکی زۆر و رەش ناوچەکەی داپۆشیوە و کارکردنی تیمەکانی قورس کردووە.
لە ماوەی 24 سەعاتی رابردوودا 39 كەس لە غەززە كوژراون و سوپای ئیسرائیلیش كوژرانی دوو سەربازی لە پێكدادانەكانی غەززەدا راگەیاند .
چەند سەرچاوەیەكی فەلەستینی ئاشكرایانكردوە ، بەهۆی بۆردومانەكانی ئیسرائیلەوە ، لە ماوەی 24 سەعاتدا 39 كەس لە غەززە كوژراون، هاوكات سوپای ئیسرائیل رایگەیاندوە ، هێزەكانی پاسەوانی سنوری ئیسرائیلی روبەروی ژمارەیەك چەكدار بونەتەوە لە ناوچەی شوجاعیە لە رۆژهەڵاتی غەززە و لە ئەنجامی پێكدادانەكاندا، دوو ئەفسەر كە یەكێكیان تەمەنی 21 ساڵ و یەكێكیان 19 ساڵ بوە كوژراون، دوای پێكدادانەكانیش، چەكدارەكان گوللەهاوەنیان هەڵداوە و لە ئەنجامدا 2 سەربازی تری ئیسرائیلی بریندار بوون .
هاوكات دەستەی پەخشی ئیسرائیلی ئاشكرایكرد، بەهۆی تەقینەوەی چەند بۆمبێكەوە ، لە كەمپی تەل سوڵتان لە رەفەح ، 4 سەربازی ئیسرائیلی برینداربون كە یەكێكیان برینەكەی سەخت بووە.
لە شاری ڤانكۆڤەری كەنەدا ئۆتۆمبێلێك خۆی بەناو خەڵكدا كردو بەهۆیەوە چەندین كەس گیانیان لەدەستدا و ژمارەیەكی دیكەش برینداربوون.
لەدواری رووداوەكەش پۆلیسی ڤانكۆڤەر، رایگەیاند، ئەو شۆفێرەی كە بە ئوتومبێلەكەی خۆی كردوە بە ناو فێستیڤاڵێكدا دەستگیركراوە كە لایەن كۆمەڵگەی فلیپینی لە شاری ڤانكۆڤەری كەنەدا لە سەر شەقامەكان رێكخرابوو بۆ پیرۆزكردنی ڕۆژی لاپو - لاپویان.
تاوەكو ئێستاش پۆلیسی كەنەدا ژمارەی قوربانیەكان و ناسنامەی شۆفێرەكە یان هۆكاری پشت رووداوەكەی ئاشكرا نەكردووە.
Additional footage from the scene of the incident at the Lapu Lapu Festival in Vancouver, Canada, in which an individual drove through a crowd of festivalgoers on a closed-off street, with reports right now suggesting 5-10 fatalities and well over a dozen injuries. The suspect is… pic.twitter.com/WNfYp9mXDh
— OSINTdefender (@sentdefender) April 27, 2025
ئیدارەی ئەمریكا ژمارەیەك پەنابەری دیپۆرتکردەوە، لە نێویاندا منداڵێکی توشبوو بە شێرپەنجە هەبووە.
میدیاكانی ئەمریكا بڵاویانكردەوە، ئیدارەی وڵاتەكەیان سێ منداڵی دیپۆرككردووەتەوە لەگەڵ دایكیاندا كە بە وتەی لێپرسراوانی ئەو وڵاتە بە نایاسایی چوونەتە وڵاتەكەیانەوە، كە تەمەنیان 4 ساڵ و 7 ساڵ بووە، یەكێكشیان تەمەنی تەنها دوو ساڵ بووە و توشبوونی نەخۆشیی شێرپەنجە بووە.
ئەو رووداوەش كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە، تیری دوتی كە دادوەرێكی ئەمریكیە چەندین بەڵگەی بڵاوكردەوە و تێیدا سەلمێنراوە كە دیپۆرتكردنەوەی ئەو منداڵە بەو شێوەیە نایاساییە.
هاوكات، ئیدارەی ئەو وڵاتە ئەو بەڵگانەی رەتنەكردەوە بەڵام رایانگەیاند، دیپۆرتكردنەوەی ئەو منداڵە لەسەر داوای روون و ئاشكرای دایكی منداڵەكە خۆی بووە.
خولی سێهەمی دانوستانی نێوان ئێران و ئەمریكا لە عومان بەڕێوەچوو و پرسی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران وەك تەوەری سەرەكی تاوتوێ كرا.
تەلەفیزیۆنی رەسمی ئێران بڵاویكردوەوە، خولی سێهەمی دانوستانەكانی ئێران و ئەمریكا دوور لە چاوی كامێراكان و بەنێوەندگیریی عومان لە مەسقەتی پایتەخت بەڕێوەچوو و ماوەی 9 سەعاتی خایاندووە.
ئاماژەی بەوەشكرد، دانوستانەكە تەنها وابەستەی بەرنامەی ئەتۆمی بووە و هیچ باسێك لە سیستمی موشەكی ئێران نەكراوە.
لەبارەی دانوستانەكەی ئەم هەفتەیەوە، عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەەو كرد، گفتوگۆكانیان لەگەڵ ئەمریكا ئەرێنی و بنیاتنەر بووە، بەڵام ئێران بەوریاییەوە مامەڵە دەكات.
وتیشی، ئەگەر تاكە داواكاری ئەمریكا لە ئێران ئەوەیە كە نەبێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی، ئەوا مەحاڵ نییە و دەكرێت جێبەجێبكرێت.
لەبارەی خولی چوارهەمی دانوستانەكانی ئێران و ئەمریكاشەوە بەدر بوسەیدی وەزیری دەرەوەی عوممان لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە، ئەگەری زۆرە دانوستانەكانی ئێران و ئەمریكا بەردەوامی هەبێت و 3 ی مانگی داهاتوو كۆبوونەوەیەك لە ئاستی باڵادا ئەنجام بدەن.
هاوكات لێپرسراوێكی باڵای ئەمریكا رایگەیاندوە، گفتوگۆكانی مسقەت ئەرێنی و بنیاتنەر بوون و لەگەڵ وەفدەكەی ئێرانیش رێكەوتوون خولی داهاتووی دانوستانەكان لە ئەوروپا بێت.
هەردوو سەرۆكی ئەمریكا و ئۆكراین لە كاتی بەڕێوەچوونی پرسەی پاپا فڕەنسیس لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا كۆبوونەوە، زیلینسکیش دەڵێت: ئاگربەستێکی تەواو و بێ مەرج و جێگەی متمانەمان دەوێت کە ژیانی گەلەکەمان بپارێزێت.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، لە دیدارەکەیدا لە ڤاتیکان لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا کە 15 خولەکی خایاند، توانیمان زۆر بابەت تاوتوێ بکەین، گفتوگۆمان لەسەر کۆتایی هێنان بە شەڕی ئۆکراین لەگەڵ روسیا کرد بۆ ئەوەی ئاشتی هەمیشەیی بەدیبهێنرێت.
زیلینسکی وتیشی؛ ئەو بابەتانەی لە کۆبوونەوەکەدا باسکراون بریتی بوون لە پاراستنی ژیانی گەلەکەمان، گەیشتن بە ئاگربەستێکی تەواو و بێ مەرج، و دامەزراندنی ئاشتییەکی جێی متمانە و بەردەوام کە رێگری لە دووبارەبوونەوەی شەڕ بکات.
زیلینسکی لە درێژەی قسەکانیدا ئەوەشی خستەڕوو: کۆبوونەوەیەکی زۆر رەمزی بوو، ئەگەر بتوانین ئەنجامێکی هاوبەش بەدەست بهێنین، ببێتە روداوێکی مێژوویی. لە کۆتاییدا سوپاس بۆ تۆ سەرۆک دۆناڵد ترەمپ!
ئەمڕۆ دەیان سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت و لێپرسراوی باڵا بە مەبەستی بەشداریکردن لە پرسەی پاپا فرانسیس رویان لە رۆما کرد، ئەمەش رێگەی خۆشکرد بۆ چەندین کۆبوونەوەی دیپلۆماسی.
ئەمڕۆ شەممە، دەوڵەتی ڤاتیکان بە ئامادەبوونی زیاتر لە 200 هەزار کەس و 162 وەفدی نێودەوڵەتی کە لە پاشا، سەرۆک و سەرۆک وەزیرانی وڵاتان پێکهاتوون، رێوڕەسمی بەخاکسپاردنی پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیکان بەڕێوەدەبات.
مەراسیمی بەخاکسپاردنەکە بە گواستنەوەی تەرمی پاپا فرانسیس بە درێژایی 12 کیلۆمەتر بەنێو شاری رۆمادا دەستپێدەکات، پاشان لە کڵێسای سانتا ماریا لە رۆما بەخاک دەسپێردرێت.
هەر لە ئەمڕۆوە پرسەی پاپا فرانسیس دەستپێدەکات و بۆ ماوەی 9 رۆژ بەردەوام دەبێت. جێی باسە، پاپا فرانسیس لە ساڵی 2021دا وەک یەکەم پاپا لە مێژووداپۆ سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد و لەلایەن سەرکردایەتی و خەڵکی هەرێمەوە پێشوازییەکی گەرم و فراوانی لێکرا.
پاپای ڤاتیکان لە رۆژی دووشەممەی ڕابردوو، 21ـی نیسانی 2025، بەهۆی نەخۆشی هەوکردنی سییەکانی، لە تەمەنی 88 ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.
بەشێک لە ژیان و کاری پاپا فرانسیس:
پاپا فرانسیس (خۆرخێ ماریۆ بێرگۆلیۆ) لە 17ـی کانوونی دووەمی 1963 لە بوێنس ئایرسی ئەرجەنتین لە خێزانێکی ئیتاڵی کۆچبەر لەدایک بوو. ناوبراو وەک یەکەم پاپای ئەمریکای لاتین دوای دەستلەکارکێشانەوەی پاپا بێنەدیکتی 16، هەڵبژێردرا.
لە ماوەی پاپایەتیدا، فرانسیس بە چەندین بڕیار و هەڵوێستی مرۆڤدۆستانە و هۆکارێک بۆ کرانەوەی کڵێسا ناسرا. ئەو هەوڵی دا دیوارەکانی نێوان کڵێسا و خەڵکی ئاسایی کەم بکاتەوە و گرنگی بە چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتییەکان وەک هەژاری، کۆچ و گۆڕانی کەش و هەوا بدات.
سەردانەکەی بۆ هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2021دا وەرچەرخانێکی گرنگ بوو لە پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و ڤاتیکان. لەم سەردانەدا، پاپا فرانسیس ستایشی رۆڵی هەرێمی کوردستانی کرد لە پێشوازیکردن و پاراستنی پەنابەران و کەمینە ئایینیەکان، بەتایبەت مەسیحییەکان کە لە دەستی گروپە توندڕەوەکان هەڵاتبوون.
پاپا فرانسیس لە ماوەی 12 ساڵی پاپایەتیدا (2013-2025)، سەردانی زیاتر لە 60 وڵاتی کرد و لە زۆربەی سەردانەکانیدا پەیامی ئاشتی و لێبووردەیی گەیاند. ئەو هەمیشە داکۆکی لە مافی کەمینەکان و دەنگی بێدەنگەکان دەکرد و بە “پاپای هەژاران” ناسرابوو بەهۆی هەڵوێستی بەرگریکردنی لە چینە هەژارەکانی کۆمەڵگا.
یانەی ریاڵ مەدرید لە راگەیەندراوێکی رەسمیدا، لێدوانە گشتییەکانی ناوبژیوانانی دیاریکراو بۆ فاینالی جامی شای ئیسپانیا، کە بڕیارە سبەینێ بەڕێوەبچێت، بە "نەشیاو" ناودەبات.
بەپێی راگەیەندراوەکەی ریاڵ مەدرید، ئەو لێدوانانەی کە بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر جەختیان لەسەر ڤیدیۆکانی "ریاڵ مەدرید تیڤی" کردووەتەوە کە لە چوارچێوەی ئازادی رادەربڕیندا کاردەکات، و 24 کاتژمێر پێش یارییەکە بە شێوەیەکی پێشوەختە دژی یەکێک لە بەشداربووانی فاینالەکە ئەنجامدراون، "جارێکی دیکە دوژمنکاری و دژایەتی ئاشکرای ئەم ناوبژیوانانە دژی ریال مەدرید نیشان دەدەن".
یانەی ریاڵ مەدرید ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە ئەو لێدوانانە بە تۆنێکی هەڕەشەئامێز ئەنجامدراون، کە ئاماژە بۆ یەکگرتوویی ناوبژیوانان دەکەن، و باس لە رێوشوێنی گوماناوی دەکەن کە "لە پرەنسیپەکانی دادپەروەری، بابەتیانە و بێلایەنی دورە، بۆ یاریەک کە تەنیا چەند کاتژمێرێکی ماوە بۆ سەدان ملیۆن بینەر لە جیهاندا پەخشکرێت".
یانەکە لە بەرامبەر ئەم روداوەدا، چاوەڕوان دەکات کە بەرپرسانی فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا (RFEF) و دەستەی ناوبژیوانان بە شێوەیەکی گونجاو کاربکەن و رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ پاراستنی ناوبانگی ئەو دامەزراوانەی کە نوێنەرایەتییان دەکەن.
گرژییەکان لە نێوان ریاڵ مەدرید و دەستەی ناوبژیوانان لە دوای ئەوە هاتن کە ناوبژیوانی دیاریکراو بۆ یارییەکە، لە کۆنگرەی رۆژنامەوانیدا دەستی بە گریان کرد و ئاماژەی بۆ رەخنەکانی میدیای یانەکە کرد، ئەمەش وای کردووە کە ریاڵ مەدرید متمانەی بە بێلایەنی ناوبژیوانانی یارییەکە نەمێنێت.
بڕیارە ئەمشەو کاتژمێر 10:00ی شەو، ریاڵ مەدرید و بارسێلۆنا لە یاریگای لاکارتۆخا لە شاری سێڤییا روبەروی یەکتر ببنەوە لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا.
ئەمڕۆ سەرچاوە نزیکەکانی یانەی ریاڵ مەدرید ئاشکرایان کرد کە لە چەند کاتژمێری داهاتوودا، یانەی پایتەختی ئیسپانیا بەیاننامەیەکی فەرمی سەبارەت بە هەڵوێستی خۆی لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا بڵاودەکاتەوە.
بەپێی ئەو زانیارییانەی پێگەی "ئێل چیرینگویتۆ" بڵاوی کردۆتەوە، یانەی ریاڵ مەدرید لە بەیاننامەکەیدا داوای لێبوردن لە دەستەی ناوبژیوانی ئیسپانیا دەکات و بڕیاری کۆتایی خۆی سەبارەت بە بەشداریکردن یان نەکردن لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا رادەگەیەنێت.
ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە هێشتا گرێنتی ئەوە نییە کە یانەی ریاڵ مەدرید بەشداری لە "کلاسیکۆ"ی سبەی شەممە بکات. هەر دوو رۆژنامەی ناسراوی "مارکا" و "موندۆ دیپۆرتیڤۆ"ی ئیسپانی جەختیان کردۆتەوە کە بەشداریکردنی ریاڵ مەدرید لە یارییەکە مسۆگەر نییە و یانەکە بیر لە کشانەوە دەکاتەوە.
سەرچاوەکان ئاشکرایان کردووە کە فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا بەیاننامەیەکی بڵاوکردۆتەوە و راگەیاندووە کە ریاڵ مەدرید ئاگاداری کردوونەتەوە کە بەشداری لە کۆنگرەی رۆژنامەوانی و هیچ بۆنەیەکی فەرمی پەیوەست بە یارییەکە ناکات.
هۆکاری ئەم ئاڵۆزییانە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەمڕۆ "دێ بۆرگۆس"، ناوبژیوانی دیاریکراو بۆ یارییەکە، لە کۆنگرەی رۆژنامەوانیدا دەستی بە گریان کرد، ئەمەش وای کردووە کە یانەی ریاڵ مەدرید متمانەی پێی نەمێنێت و داوای گۆڕینی بکات. بەڵام فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا ئەم داوایەی رەتکردۆتەوە و پێیوایە ناکرێت ناوبژیوانی یارییەکە بگۆڕدرێت.
لە لایەکی دیکەوە، هەواڵەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە پاسی یانەی ریاڵ مەدرید گەیشتبووە بەردەم یاریگا بۆ مەشقکردن، بەڵام یاریزانەکان گەڕانەوە پاسەکە و مەشقەکان هەڵوەشێنرانەوە، ئەمەش ئاماژەیەکی بەهێزە بۆ ئەگەری کشانەوەی یانەکە لە یارییەکە.
بڕیارە سبەی شەممە کاتژمێر 10.00ی شەو، ریاڵ مەدرید و بارسێلۆنا لە یاریگای لاکارتۆخا لە شاری سێڤییا رووبەڕووی یەکتر ببنەوە لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا.
بە پێی نوێترین راپرسی زۆرینەی ئیسرائیلییەكان متمانەیەكی زۆر كەم یان هیچ متمانەیەكیان بە ناتانیاهۆ نەماوە.
رۆژنامەی مەعارفی ئیسرائیلی نوێترین راپرسی لەبارەی ئاستی جەماوەریی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە بڵاوكردەوە و دەركەوتووە لە 58%ـی ئیسرائیلییەكان متمانەیەكی كەمیان ناتانیاهۆ هەیە و لە 42%شیان هیچ متمانەیەكیان پێی نەماوە.
هەر بە پێی راپرسییەكە دەركەوتووە تەنها 36%ـی ئیسرائیلییەكان متمانەیان بە ناتانیاهۆ ماوە، لەكاتێكدا 6%ـی خەڵكی ئەو وڵاتەش هیچ بۆچوونێكیان نەبووە.
لەدوای دەستپێكردنی شەڕ لەگەڵ بزوتنەوەی حەماس، ئاستی جەماوەریی ناتانیاهۆ و حزبەكەی دابەزیووە و ئەوەش نیگەرانی زۆری ئەندامانی ئەو حزبەی لێكەوتووەتەوە و داوای دۆزینەوەی چارەسەری بنەڕەتی دەكەن بۆ ئەو شەڕە.
رێكخراوێكی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ دەڵێت، رێكخراوی تیرۆرستی داعش لە سنورەكانی نێوان عیراق و سوریا دەست بە جموجۆڵ دەكات.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، داعش راگەیەنراوێكی بڵاوكردوەتەوە و تیایدا هەڕەشەی راستەوخۆ لە حكومەتی سوریا بە سەركردایەتی ئەحمەد شەرع دەكات و بەڵێنی ئەنجامدانی كردەوەی مەیدانی دەدات.
دەشڵێت، داعش دەست دەكاتەوە بە جموجۆڵ و بە نیازە هێرش بكاتەسەر چەند خاڵێكی پشكنین لە سنورەكان بە بەكارهێنانی كەرەستەی سەربازیی پێشكەوتوو و ماتۆڕسكیلیش ئەو كردەوە تیرۆریستییانە ئەنجام دەدات.
لە بەرامبەریشدا وەزارەتی بەرگری سوریا ئامادەیی دەربڕیوە بۆ روبەڕوبونەوە و كۆنتڕۆڵكردنی سنورەكان و رێكخستنەوەی سوپا و ئەنجامدانی چەند راهێنانێك.
ئێران گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ روسیا ئیمزا دەكات بۆ پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە وڵاتەكەی.
موحسین پاكنەژاد وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ كۆمپانیاكانی روسیا ئیمزا دەكەن بە مەبەستی پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە ئێران.
وتیشی، ئێران پەیوەندییەكانی لەگەڵ روسیا پەرەپێدەدات بەو پێیەی مۆسكۆ گەورەترین بەرهەمهێنەری غازە لە جیهاندا و تارانیش هەوڵ دەدات غاز لەگەڵ روسیا بەرهەمبهێنێت و ببێتە ناوەندێكی هەرێمیی بۆ وزە، بەتایبەتیش كە 73%ی یەدەگی غاز لەم ناوچەیەدا و لە روسیا هەیە.
دەشڵێت، هاریكاری لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە دەكەن و بە تایبەتیش عیراق رۆڵی دەبێت لە ژێرخانی وزەی ئێران.