ئابووری
ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵاکەی سەرۆک کۆمار تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم کۆدەبێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا تۆماری کردبوو.
بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەکی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق کۆببێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆماری کردبوو.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە کە لە چوار خاڵ پێكهاتووە، کە داوایکردووە، فەرمانێكی وەلائی خێرا دەربکرێت بۆ پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.
هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام و بەبێ وەستان، هەروەها جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچە بەپێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن، بە جۆرێک هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە حكومەتی عیراق دەیگرێتە بەر.
رۆژی سێشەممە هەفتەی داهاتوو لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، بانگێشتی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و گفتوگۆ لەبارەی موچەی مانگی 12ی فەرمانبەرانی هەرێم دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لەسەرچاوەیەکی تایبەتەوە زانیاری دەستکەوتوە، رۆژی سێشەممەی هەفتەی داهاتوو، لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، بانگهێشتی لێپرسراوانی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و لە نزیکەوە گفتوگۆی دیاریکردنی چارەنوسی موچەی مانگی 12ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە سەرچاوە تایبەتییەکەیەوە ئاشکرای دەکات، لە کاتی پێویستدا لیژنە حەوت ئەندامییەکەی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەرێمیش کۆدەبنەوە و چارەنووسی موچەی ئەو مانگە تاوتوێ دەکەن، کە لە نێوان هەرێم و بەغداد بە نادیاری ماوەتەوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز ئەو زانیاریەشی دەستکەوتوە، لە کۆبونەوەکەی رۆژی سێشەممەدا پرسیار ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عیراق دەکرێت، لە بارەی رادەستکردنی داتای فەرمانبەرانی هەرێم، لەلایەن وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستانەوە بە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ و دەستپێکردنەوەی هەوڵەکان بۆ بەبانکیکردنی موچەی موچەخۆرانی حکومەتی هەرێم.
وەزارەتی نەوتی عیراق ئاشکرای کرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانی دەبێت بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک، دەشڵێت: بەرهەمی ئێستای غاز نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێ سێجایە لە رۆژێکدا.
عەلی مەعرەج، بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق بۆ دابەشکردن رایگەیاند: ئامانجمان پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان و بە دامەزراوکردنی کەرتی غازە، لەپێناو بەدیهێنانی ئاستی خۆبژێوی و دامەزراندنی پاڵاوگەی مۆدێرن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانیای هەیە، بۆ پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە کێڵگە نەوتییەکان لە پارێزگای کەرکوک، کە لە ئێستادا گفتوگۆ تەکنیکی و گرێبەستییەکانی بەڕێوەدەچێت بۆ گەیشتن بە یاداشتێکی لێکتێگەیشتن لە نێوان هەردوولادا.
بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق سەبارەت بە بەرهەمهێنانی غازیش ئاماژەی بەوەدا، کە بەرهەمهێنانی غاز ڕۆژانە نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێی سێجایە، بەڵام ٪60-65ی وەبەرهێنانی بۆ دەکرێت و ئەو بڕەی دەمێنێتەوە دەسوتێنرێت.
راشیگەیاند، بڕیارە لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا بڕی سوتانی غاز بگاتە سفر و بەرهەمهێان بۆ ٪100 بەرزببێتەوە، ئەمەش لەرێگەی جێبەجێکردنی پڕۆژەی ستراتیژی بۆ وەبەرهێنان لە غازدا.
محەمەد عەبدولرەحمان پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد باسی لەوەکرد، ئەمڕۆ وەزیری دارایی عیراق هۆشداری داوەتە حکومەتی هەرێم لە پابەند نەبوونی بە رێککەوتنەکان و ئەگەری نەناردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد ئەوەی خستە روو، ئەمڕۆ تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق، نووسراوێکی رەسمی ئاڕاستەی حکومەتی هەرێم کردووە، بە دوو خاڵ هۆشداری پێداون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تەیف سامی لە نووسراوەکەدا ئەوەی خستووەتە روو، ئەگەر موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەبانکی 'تەوتین' نەکرێت و 50٪ـی داهاتی نانەوتی رادەستی بەغداد نەکرێت، ئەوا پابەندی رێککەوتنەکان نابن و موچە نانێرن.
ئەوەش لە کاتێکدایە، بەپێی یاسای بودجە کە پێشتر حکومەتی هەرێم و عیراق لەسەری رێککەوتن، دەبێت حکومەتی هەرێم ٪٥٠ـی داهاتی خاڵەسنوورییەکان و ٪١٠٠ـی داهاتی ناوخۆ بدات بە بەغدا و دواتر بەغدا ٥٠٪ـی ئەو داهاتە دەگەڕێنێتەوە بۆ هەرێم، دواتریش دادگای فیدڕاڵی بڕیاریدا لەسەر بەبانکیکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم و ئەوەشێ خستە روو، نابێت موچە تێکەڵ بە ململانێی سیاسی بکرێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێم رایگەیاند، لەبارەی هاوتاکردنی موچەی خانەنشینانی هەرێم لەگەڵ بەغدا گەیشتوونەتە رێککەوتن.
وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم رایگەیاند، دوای کۆبوونەوەی لیژنەی سەرەکی هاوبەشی نێوان حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان تایبەت بەهاوتاکردنی موچەی خانەنشیان، ئەمڕۆ دووشەممە، لە شاری بەغداد، لیژنەکە لەسەر چۆنییەتی جێبەجێکردنی یاسای ژمارە 9ی ساڵی 2014ی خانەنشینی یەکگرتووی عێراق گەیشتنە رێکكەوتن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، رێککەوتنەکە بەجۆرێکە ئەو هاوتاکردنەی هەرێمی کوردستان لە مانگی تەمووزی ساڵی 2024 تایبەت بە خانەنشینانی مەدەنی جێبەجێی کردووە، هاوشێوەی خانەنشینانی حکومەتی فیدراڵە و وەک خۆی جێبەجێ کراوە.
ئەمڕۆ بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئێرانییە.
ئەمڕۆ دووشەممە، بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی زیاتر دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئیرانیە بەشێوەی کاش و بەشێوەی حەواڵەش بەرانبەرە بە 9 ملیۆن و 600 هەزار تمەنە.
لەلایەکی دیکەوە 100 دۆلار بەرانبەر 150 هەزار و 250 دیناری عیراقیە.
سیتی گروپی ئەمریکی پێشبینی دەکات لە چەند مانگی داهاتوودا نرخی ئۆنسەیەک زێڕ بۆ سێ هەزار دۆلار بەرزبێتەوە.
شرۆڤەکارانی سیتی گروپی ئەمریکی کە یەکێکە لە گەورەترین کۆمپانیاکانی بواری خزمەگوزاری دارایی ئەو وڵاتە، پێشبینی دەکەن لە سێ مانگی داهاتوودا نرخی زێڕ بۆ هەر ئۆنسەیەک بۆ سێ هەزار دۆلار بەرزببێتەوە، هۆکارەکەشی بۆ لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا گەڕاندوەتەوە بۆ ئەو ناسەقامگیرییەی کە لە نرخی زێڕدا دروستبووە.
هەروەها ئاماژەیان بەوەکردووە، ئەو ناسەقامگیرییە دەبێتە هۆی زیادبوونی کڕینی زێڕ لەلایەن بانکە ناوەندییەکانەوە.
ئەمەش لەکاتێکدایە، دوێنێ نرخی هەر ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی بازرگانیدا بۆ سەرووی ٢٩٠٠ دۆلار بەرزبووەوە.
وەزارەتی دارایی هەرێم لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، دوای تەواوبونی رێکارەکانی گواستنەوەی تەمویلی موچە بۆ بانکەکان، سبەی چوارشەممە، دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەکرێت.
دەشێڵێت، لەماوەی چەند ڕۆژێکدا موچەی سەرجەم موچەخۆران دابەش دەکرێت.
وەزارەتی دارایی ئاماژەی بەوەشکرد، لە چەند سەعاتی داهاتودا خشتەی موچەی سەرجەم وەزارەت و دەستەو دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێم رادەگەیەنرێت.
ئەوەش لەدوای ئەوەدێت، بەیانی ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی عیراق بڕی 958 ملیار دیناری خستە سەر هەژماری بانكی وەزارەتی دارایی هەرێم، بۆ موچەی مانگی یەكی موچەخۆرانی هەرێم.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، هەمواری یاسای بودجەی گشتیی عیراق بە هەنگاوێکی ئەرێنی بۆ چارەسەری دۆسیەی نەوت دەزانن.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، پەسەندکردنی هەمواری یاسای بودجەی عیراق تایبەت بە تێچووی دەرهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لە پەرلەمانی عێراق و دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە هەنگاوێکی ئەرێنی بۆ گەیشتن بە چارەسەری کوتایی دۆسیەی نەوت دەزانن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئومێد دەکەن ئەوە قۆناغێکی نوێی چارەسەری کێشەکان بێت و وەزارەتی نەوتی فیدراڵ كار بۆ جێبەجێكردنی یاساكە و تێپەڕاندنی تەواوی کێشەکان و ئامادەکردنی رێكارە تەكنیكییەكانی بكات.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە مانگی ئازاری ساڵی 2023وە هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانی تورکیاوە راگیراوە، سەرەڕای هەوڵی بەردەوام بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، بەڵام دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوت نەدەکرایەوە، تاوەکو دواجار دوێنێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هەمواری یاسای بودجەی گشتی عیراقی پەسەند کرد و بەپێی یاسای بودجەش چاوەڕوان دەکرێت چی زووە دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوت بکرێت.
کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان 'ئەپیکور' بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، پێویستە بگەینە رێككەوتن بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانەوە.
کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان 'ئەپیکور' بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، كۆمپانیاكانی نەوتی هەرێم پێشوازی لە هەمواری یاسای بودجەی عیراق دەكەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە بگەینە رێككەوتن بۆ هەناردەكردنەوەی نەوت لەرێگەی بۆری نەوتی هەرێم و جەیهانی تورکیاوە. هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان گرنگە.
وتیشی، زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم 22 ملیار دۆلار بووە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە مانگی ئازاری ساڵی 2023وە هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانی تورکیاوە راگیراوە، سەرەڕای هەوڵی بەردەوام بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، بەڵام دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوت نەدەکرایەوە، تاوەکو دواجار دوێنێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هەمواری یاسای بودجەی گشتی عیراقی پەسەند کرد و بەپێی یاسای بودجەش چاوەڕوان دەکرێت چی زووە دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوت بکرێت.
کۆمپانیای دانە غاز رایگەیاند، بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەی غازی کۆرۆمۆر بەردەوامە، هەروەها هێرشەکەی شەوی رابردوو هیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتووەتەوە.
کۆمپانیای دانە غاز رایگەیاند، ئێوارەی دوێنێ یەکشەممە، لەلایەن فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرشکرایە سەر کێڵگەی غازی کۆرمۆر، بەڵام هیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتووەتەوە و بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەکە بەردەوامە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئێستادا بەشێوەیەکی ئاسایی و لە دۆخێکی ئەمنی جێگیردا کارەکانی بەرهەمهێنانی غاز بەڕێوەدەچن و سەرجەم کارمەندەکانیش سەلامەتن.
ئاماژەی بەوەش كردووە، لە نزیكەوە هەماهەنگی لەگەڵ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان و هێزە ئەمنییەكان دەكات كە لە نزیكەوە چاودێری دۆخەكە دەكەن.
دوێنێ یەکشەممە، هێرشکرایە سەر کێڵگەی غازی کۆرمۆر و رەمک رەمەزان قائیمقامی چەمچەماڵ لەبارەی هێرشەکەوە بە کوردسات نیوزی راگەیاند، تەقینەوەیەک لە دەرەوەی ناوچەی بەرهەمهێنان لە کێڵگەی غازی کۆرمۆر رویداوە.
دواتریش بەڕێوەبەرایەتی گشتیی دژەتیرۆر رایگەیاند، کێڵگەی غازی کۆرمۆر و کۆمپانیای دانەغاز بە تەواوی پارێزراون.
وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حکومەتی هەرێمش ئاماژەی بەوە کرد، بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر ئاساییە.
بە تۆمەتی سپیكردنەوەی پارە و تێوەگلانی لە چەند دۆسیەیەكی گەندەڵی، ژمارەیەك ئەندامی كۆنگرێسی ئەمریكا داوا دەكەن سزا بەسەر بانكی رافیدەینی عیراقیدا بسەپێنرێت.
ئەندامێكی كۆنگرێسی ئەمریكا رایگەیاند، بانكی رافیدەین لە عیراق بووەتە ئامێرێك بۆ سپیكردنەوەی پارە لە بەرژوەندی ئێران و وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاش لە سەردەمی سەرۆكایەتی جۆ بایدندا رێگەیداوە عیراق ساڵانە دەیان ملیار دۆلار بنێرێت بۆ ئێران بە مەبەستی كڕینی غاز و كارەبا و عیراقیش لەو سزایانە بەخشراوە كە ئەمریكا بەسەر ئێراندا سەپاندویەتی.
داواشی كردووە، ئەو بەخشینە هەڵبوەشێتەوە و كارئاسانی بكرێت بۆئەوەی عیراق وزە لە وڵاتانی عەرەبی بكڕێت، باسی لەوەش كردوە چەند ئەندامێكی كۆنگرێس هەوڵ دەدەن سزا بەسەر بانكی رافیدەیندا بسەپێنن.
لە بەرامبەریشدا تا ئێستاش بانكی رافیدەین هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە سەبارەت بەو تۆمەتانەی لەلایەن ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكاوە ئاراستەی كراوە.
کەمێک بەر لە ئێستا کارەکانی تیمی هاوبەشی دارایی هەرێم و دارایی حکومەتی فیدراڵ کۆتایی هات، سەرچاوەیەک بۆ کوردسات نیوز ئاشکرایکرد، سبەینێ وەزیری دارایی عیراق موچەی مانگی یەک خەرجدەکات.
راشیگەیاند: سبەینێ لە وەزارەتی دارایی عیراق وەفدی دارایی هەرێم لەگەڵ تەیف سامی کۆدەبنەوە و بە رەسمی یاداشتنامەی نێوان هەردولا ئیمزا دەکرێت.
ئەو سەرچاوەیە ئاشكرایکردوە، تەیف سامی بە وەفدی هەرێمی وتوە لە دوای ئیمزاکردنی یاداشتنامەکە، پارەی موچەی مانگی یەک رەوانەی هەرێم دەکات و لە ماوەی دوو هەفتەی داهاتودا، موچەی مانگی شوباتیش خەرج دەکات.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەگەر هیچ پێشهاتێکی نوێ روو نەدات، سبەی وەفدەکە دەگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق هەمواری یاسای بودجەی پەسەند كرد و بەو پێیەش هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەستپێدەكاتەوە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە دانیشتنێكی تایبەتدا دەنگیدا بە هەمواری یاسای بودجە بەپێی یاساكە نرخی دەرهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك نەوت 16 دۆلار دەبێت و رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم لە رێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەفرۆشرێت. .
لە یاساكەدا هاتووە، لە ماوەی 60 رۆژدا لایەنێكی تایبەتمەندی نێودەوڵەتی نرخی دەرهێنان و گواستنەوەی بەرمیلێك نەوت لەهەر كێگەیەك بە جیا لە هەرێم دیاری دەكات.
ئەوەش لەكاتێكدایە، شەوی چوارشەممەی رابردو محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لەگەڵ سەرۆك فراكسیۆنەكان كۆبوەوە و هەموو لایەك هاوڕابوون لەسەر پەسەندكردنی هەمواری یاسای بودجە.
عیراق دەستی کرد بە پارەدارکردنی موچەی مانگی دووی خانەنشینان و لەم دوو رۆژەشدا ەست بە دابەشکردنی دەکات.
دەستەی خانەنشینی عیراق رایگەیاندووە، دەستیان کردووە بە پارەدارکردن 'تمویل'ی موچەی مانگی دووی خانەنشینان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەماوەی ئەم دوو رۆژەدا خانەنشینان نامەیەکیان پێدەگات و لەوە ئاگادار دەکرێنەوە، کە موچەکانیان خراوەتە سەر هەژمارە بانکییەکانیان.
دەشڵێت، خانەنشینان دەتوانن لە هەر شوێنێک کە لە خۆیانەوە نزیکە لەرێگای ئامێرەکانی ئەی تی ئێمەوە موچەکانیان رابکێشن.
عیراق هەموو 1ی مانگێک بەر لە سەرجەم فەرمانگەکانی دیکە موچەی خانەنشینانی دابەش دەکات.
لە هەرێمی کوردستان خانەنشینان لە مانگی دوو'دان، بەڵام هێشتا موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوویان وەرنەگرتووە، جگە لەوەی ساڵانە موچەیەک یان زیاتریان پێنادرێت و چارەنووسی موچەکانیان نادیارە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر هەمواری یاسای بودجە دەدات كە تایبەتە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆببێتەوە، بەپێی كارنامەی كۆبوونەوەكەش لە بڕگەی یەكەمدا دەنگ دەدرێت بە هەمواری یاسای بودجە، كە هەموارەكە پەیوەندی بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە.
ئەوەش لە كاتێكدایە هەفتەی رابردوو سەرۆك و جێگرانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆكی فراكسیۆنە كوردی و عیراقییەكان، لەماڵی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق كۆبوونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر تێپەڕاندنی هەمواری یاساكە.
بڕگەكانی تری كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەران تایبەتن بە دەنگدان بە پێشنیازەیاسای هەمواری هاوتاكردنی بڕوانامە و خوێندنەوەی دووەمیش بۆ پێشنیازەیاسای خوێندنی باڵای ناحكومی دەكرێت.