راوێژكاری دارایی سودانی دەڵێت، بانكی ناوەندی عیراق بەرەو ئەوە هەنگاو دەنێت دراوێكی ئەلیكترۆنی دەربكات و جگە لە ئاسانكاری بۆ هاووڵاتیانیش سودی بۆ شەفافیەت و رێگریكردن لە قاچاخچێتی دراو بۆ دەرەوەی وڵات هەیە.

مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری دارایی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق رایگەیاند، بانكی ناوەندیی هەنگاو دەنێت بۆ دەركردنی دراوێكی ئەلیكترۆنی وەك جێگرەوە بۆ دراوی كاغەزی.

دەشڵێت، ئەو هەنگاوە سودی زۆرە، لەوانەش كەمكردنەوەی تێچووی دەرهێنانی دراوی كاغەزی و سنورداركردنی جوڵەی پارە لە بانكەكان و بەرزكردنەوەی شەفافیەت و كۆنترۆڵكردنی دراوەكان و رێگریكردن لە قاچاخچێتی دراو بۆ دەرەوەی وڵات و ئاسانكاری بۆ پاشەكەوتكردن.

وتیشی، بۆ دراوە ئەلیكترۆنییەكە سیستمێكی گونجاو دادەنرێت كە لە رووی ئەمنییەوە پارێزراو دەبێت و هاووڵاتیان لە رێگەی مۆبایلە زیرەكەكانەوە مامەڵە بكەن.

حكومەتی چین رایگەیاند، هەموو رێوشوێنێك دەگرنەبەر دژی ئەو باجەی كە بڕیار وایە ترەمپ بەسەر كاڵای چینیدا بیسەپێنێت.

وەزارەتی بازرگانی چین لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، چین بە مافی خۆی دەزانێت هەموو رێكارێك بگرێتەبەر ئەگەر ئەمریكا باج بەسەر كاڵای چینیدا بسەپێنێت و ئەو بابەتە قبوڵ نەكراوە.

دەشڵێت، ترەمپ فشار دەخاتە سەر وڵاتان و دەیەوێت جەنگی ئابووری هەڵبگیرسێنێت و ئەمەش دەبێتە داتەپاندنی ئابووری جیهان و پاشەكشە لە گەشەی ئابووریدا روودەدات.

بەرەبەیانی ئەمڕۆ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بڕی لە 10٪ باج دەخاتە سەر كاڵای چینی و لە 25٪یش دەخاتەسەر كاڵای كەنەدی و مەكسیكی.

وتیشی، رێگە نادات كاڵای ئەو وڵاتانە شكست بە ئەمریكا بهێنێت و پێویستە هاوردەی كاڵای بیانی سنووردار بكرێت.

بەهای بتكۆین لە ماوەی چوار رۆژدا نزیكەی 20% دابەزی، ئەوەش كەمترین ئاستییەتی لە ماوەی سێ مانگی رابردوودا.

لە ئێستادا یەك بتكۆین لە دەوروبەری 78 هەزار دۆلار مامەڵەی پێوەدەكرێت و لە مانگی 11ـی ساڵی رابردوو كەمترین ئاستییەتی و بەرزترین ئاستیشی لەو سێ مانگەدا 109 هەزار دۆلار بوو.

جیف مەی شارەزای ئابووری و مامەڵەی دراوی ئەلیكترۆنی رایگەیاند، زیادبوونی هەڵئاوسانی ئابووری و كەمكردنەوەی رێژەی سود لەلایەن بانكی فیدراڵی ئەمریكا و هەڕەشەكانی ترەمپ بۆ سەپاندنی باج لەسەر كاڵای مەكسیكی و كەنەدی، كاریگەرییان لەسەر دراوە ئەلیكترۆنییەكان هەبووە.

ئەوەش لەكاتێكدایە، دوا بەدوای دەستبەكاربوونی ترەمپ بەهای بتكۆین بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبوەوە و بانگەشەی ئەوەی كرد، بتكۆین دەكاتە دراوێكی رەسمی.

بەپێی دوایین نرخەکانی بازاڕی جیهانی، ئەمڕۆ هەینی نرخی زێڕ دابەزینێکی بەرچاوی تۆمارکرد و ئۆنسەیەک زێڕ بە 2874 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت، کە ئەمەش یەکەمجارە لەدوای مانگی ١١ـی ساڵی رابردوەوە نرخی زێڕ بەو شێوەیە دابەزینی تۆمارکردبێت.

زانیارییەکان ئاماژە بەوە دەکەن، لەگەڵ کردنەوەی بازاڕە داراییەکان نرخی زێڕ بەڕێژەی لە 0.1٪ دابەزینی تۆمارکرد و ئۆنسەیەک بە 2874.69 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.

سەرچاوە بڕواپێکراوەکان ئاشکرایان کردووە کە لەماوەی ئەم هەفتەیەدا، نرخی زێڕ بەڕێژەی لە ٪2 دابەزیوە، ئەمەش گەورەترین دابەزینی هەفتانەیە لە مانگی تشرینی دوەمی2024ەوە. هەروەها دوای هەشت هەفتە بەرزبوونەوەی لەسەریەک، ئێستا زێڕ بەرەو یەکەم دابەزینی هەفتانەی خۆی دەڕوات.

بەپێی داتا بڵاوکراوەکانی ئاژانسی رۆیتەرز، نرخی ئایندەی زێڕی ئەمریکا بە رێژەی ٪0.3 دابەزیوە و گەیشتوەتە 2886.80 دۆلار.

 شایەنی باسە، شارەزایانی بواری دارایی و وەبەرهێنان پێشبینی دەکەن کە ئەم دابەزینە کاتییە و لە هەفتەکانی داهاتوودا نرخی زێڕ جارێکی دیکە بەرز ببێتەوە

كۆمپانیای دانەغاز رایگەیاند قازانجی ساڵانەی نزیكەی 40% زیادیكردووە.

بە پێی ئەو ئامارانەی كۆمپانیای دانەغاز بڵاوی كردوەتەوە ،  داهاتی كۆمپانیاكە لە ساڵی 2024ی بەراورد بە ساڵی 2023 بە رێژەی 37 زیادی كردوە و گەیشتووەتە 326 ملیۆن دۆلار , هۆكاری ئەو زیادبوونەشی بۆ ئەو رێكارە داراییانە گەراندووەتەوە كە لە هەرێمی كوردستان  و میسر جێبەجێی كردووە.

دەستەی بەڕێوەبەری كۆمپانیای دانەغاز رونی كردوەتەوە كە پێشكەوتن هەیە لە جێبەجێكردنی پرۆژەی فراوانكردنی كۆمۆر 250 لە هەرێمی كوردستان و پێشبینی دەكرێت لە چارەكی دووەمی ساڵی 2026 دەستبەكارەكانی بكات.

پرۆژەی كۆرمۆر 250 پرۆژەیەكی كۆمپانیای دانەغازە كە دەیەوێت بەرهەمهێنانی غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر بۆ 750 ملیۆن پێ‌ سێجا بەرزبكاتەوە.

 

بەپێی دوایین ئاماری سەرژمێری عیراق، رێژەی هەژاری لە هەرێم کەمترین رێژەیە بەراورد بە پارزێگاکانی دیکەی عیراق و لە هەرێمیشدا هەولێر کەمترین رێژەی هەژاری تێدایە.

بەپێی ئامایر سەرژمێری، رێژەی هەژاری لە پارێزگای هەولێر بە 6٪ کەمترین رێژەیە، بەدوای ئەویشدا پارێزگای سلێمانی بە 8٪ لە پلەی دووەمدایە.

بەپێی ئامارەکە، دهۆک زۆرترین ریژەی هەژاری تێدایە لەناو پارێزگاکانی هەرێمدا و رێژەکەی گەیشتووەتە 15٪.

لەلایەکی دیکەوە پارێزگاکانی دیکەی عیراق رێژەکانیان بەراورد بە هەرێم بەرزترە و هەندێکیان دووهێندە یان زۆر زیاترن.

ئامارەکە بەم جۆرەیە:

موسەنا 44٪

بابل 34٪

قادسیە 29٪

نەجەف 25٪ 

بەسڕە 28٪

ئەنبار 21٪

کەربەلا 20٪

سەڵاحەدین و واست 19٪

دیالە 17٪

نەینەوا و میسان 16٪

بەغداد و زیقار 14٪

کەرکووک 10٪

هەرچەندە بڕیاربوو هەفتەی رابردوو لیستی موچەی مانگی دووی هەرێم رەوانەی بەغداد بكرێت، بەڵام تاوەكو ئێستا لیستەكە ئامادە نەكراوە.

سەرچاوەیەكی ئاگادار لە وەزارەتی دارایی هەرێم بە كوردسات نیوزی راگەیاند، تاوەکو ئێستا لیستی موچەی مانگی شوبات ئامادە نییە و كارەكانی تەواو نەكراون، بەڵام چاوەروان دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا لیستەكە ئامادە بكرێت و رەوانەی بەغداد بكرێت .

لەلایەكی دیکەوە، كارەكانی وەفدی دیوانی چاودێری عیراق كە ماوەی هەفتەیەكە لە هەولێرن بۆ وردبینكردنی داهات و خەرجییەكانی شەش مانگی رابردووی هەرێم بەردەوامە.

بڕیاریشە، دوای تەواوكردنی كارەكانیان راپۆرتێك لەو بارەیەوە رادەستی چاودێری دارایی عیراق بكەن .

لە ئێستادا موچەخۆرانی هەرێم لە کۆتایی مانگی دوو نزیک دەبنەوە، بەڵام لیستی موچە نەنێردراوە بۆ بەغداد و چارەنووسی موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردووشیان نادیارە.

كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان - ئەپیكۆر، قەبارەی زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم ئاشكرا دەكات و دەڵێت، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار.

مایڵز كاكینز وتەبێژی ئەپیكۆر بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ئەپیكۆر ئامادەیە لە رێی بەندەری عێراق - توركیاوە، هەناردەی نەوت دەستپێبكاتەوە، بەو مەرجەی گرێبەستی كاركردنی ئەوان لەبەرچاو بگیرێت.

بەوتەی خۆی، زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار، لەكاتێكدا پێشتر كۆمەڵەكە رایگەیاندبوو، قەبارەی زیانەكان 22 ملیار دۆلارە.

لەلایەكی ترەوە كۆمەڵەكە كە وەبەرهێنان لە بواری نەوت و گازی هەرێمی كوردستاندا دەكات، لەبارەی گفتوگۆكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عیراق رایگەیاند، ئامادەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لە رێگەی بەندەری جەیهان.

وتیشی، هەوڵدەدەن رێكەوتنەكەی نێوان حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان بكرێت بە نوسراو كە تێیدا شەفافیەت هەبێت لە شێوازی پارەدان دوور لە دەستێوەردانی سیاسی.

وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند کە حکومەتی هەرێم پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان. لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمەوە بڵاوکرایەوە، ئاماژە بەوەدراوە کە حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت دەکاتەوە.  

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە و جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم دەکاتەوە."  

لە کۆبوونەوەی هاوبەشی وەفدی حکومەتی هەرێم لەگەڵ وەفدی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، دووپاتکرایەوە کە جێبەجێکردنی یاسای بودجە پێویستی بە رێککەوتنێک لەسەر بڕی تێچووی دەرهێنانی نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان هەیە. هەروەها جەخت لەوە کراوەتەوە کە پێویستە میکانیزم و پێدانی شایستەی کۆمپانیاکان بە شێوەیەکی یاسایی رێکبخرێت.  

هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە کە پێویستە چارەسەری خێرا بۆ سەرجەم ئەو کێشانە بدۆزرێتەوە کە لە پڕۆسەی هەناردەکردنەوەی نەوتدا رووبەڕووی دەبنەوە.  

لە کۆتاییدا، وەفدی حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر پێویستی دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم بە زووترین کات دەکاتەوە و پێشنیاری کردووە کە پێویستە هەموو لایەنەکان هەوڵبدەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە لەم بوارەدا هەن.  

ئەم راگەیەندراوە هاوکاتە لەگەڵ راگەیەندراوێکی رۆژی شەممەی وەزارەتی نەوتی عیراق کە تیایدا هاتبوو: "ئامادەکارییەکان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە تەواو بووە."

نرخی نەوت  لە بازاڕەکانی جیهان بۆ هەر بەرمیلێک 4 دۆلار دابەزی.

ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک خاوی برینت لەبازاڕەکانی جیهان بەراورد بە دوێنێ 4 دۆلار دابەزی و بۆ هەر بەرمیلێک بە 74 دۆلار 40 سەنات مامەڵەی پێوەدەکرێت.

هاوکات نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی تەکساس، بە 70 دۆلار و 40 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت. 

ئەمەش لەکاتێکدایە دوێنێ هەینی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە سەروو 78 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرا.

هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا داوای كرد بەبێ مەرجی پێشوەختە سزاكانی سەر سوریا هەڵبوەشێننەوە.

فیدان لە وتارێكدا لە چوارچێوەی كۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی گرووپی بیست لە شاری جۆهانسبێرگ لە باشووری ئەفریقا بەڕێوەچوو، وتیشی، بۆ دڵنیابوون لە بوژانەوەی سوریا، پێویستە ئەو سزایانەی بەسەریدا سەپێنراون بەبێ مەرجی پێشوەختە هەڵبگیرێن.

ئاماژەی بەوەشكرد، ئەنقەرە پابەندبوونی هەیە بۆ دەستەبەركردنی دادپەروەریی لەگەڵ سەرجەم گروپە نەتەوەیی و ئایینییەكانی سوریا، جەختی لەسەر پابەندبوونی وڵاتەكەشی كردەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر.

وەزیری دەرەوەی توركیا باس لەوەشدەكات، كۆنتڕۆڵكردنی چەكی كیمیایی تا ئێستاش لە پێشینەی كارەكانی توركیایە.

دوای زیاتر لە شەش ساڵ لە دورستکردنی، ئەمڕۆ سەکۆی ئۆکەی ئێکس رایگەیاند، دراوی ئەلیکترۆنی پای لیست کراوە و لەمڕۆوە مامەڵەی پێوەدەکرێت.

لە سەرەتادا یەک پای بەرامبەر بە دوو دۆلار دانرا، بەڵام بەهۆی مامەڵەکردن پێوەی، لەئێستادا نرخەکەی بۆ 1.4 دۆلار دابەزیوە.

پرۆژەی پای نێتۆرك یەكێك لەو دراوە ئەلیكترۆنییانەی كە لەساڵی 2019ـەوە دروستكراوە و بەكارهێنەرانی تەنها لەرێی رۆژانە كرتەكردن لەنێو بەرنامەكە بوونەتە خاوەنی دراوەكە و چاویان لە بەدەستهێنانی قازانجێكی زۆرە.

لە ئێستادا زیاتر لە 19 ملیۆن هەژماری پشتڕاستكراوەی پای بوونیان هەیە، لە كوردستانیش رێژەیەكی زۆر بەكارهێنەری هەیە، تەنانەت لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان.

ئەمڕۆ بە ئامادەبوونی پارێزگاری بانكی ناوەندی عیراق، سەنتەری نێودەوڵەتی بازرگانی دارایی لە سلێمانی دەكرێتەوە.

د. نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ئەمڕۆ پێنجشەممە، سەنتەری نێودەوڵەتی بازرگانی لە سلێمانی بە ئامادەبوونی عەلی عەلاق پارێزگاری بانكی ناوەندی عیراق دەكرێتەوە.

وتیشی؛ ماوەی دوو ساڵە هەوڵدەدرێت ئەو سەنتەرە لە سلێمانی بكرێتەوە، كە وەك بازاڕێكی دراوی پێشكەوتووە.

ئاماژەی بەوەشكرد، لقی بەشێك لە بانكەكان لەو سەنتەردا دەكرێتەوە هەموو جۆر مامەڵەیەكی دراوی تیادا ئەنجامدەدرێت هاوشێوەی بازاڕی دراوەكەی سلێمانی.

د. نەرمین راشیگەیاند، لەو سەنتەرە لقی بانكەكانی رەشید و رافیدەین ناكرێتەوە، هەرچەندە ئەوان زۆریش هەوڵیانداوە ئەو دوو بانكەش لقەكانیان بكەنەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا حكومەتی هەرێم موڵەتی پێنەداون بۆ كردنەوەی لقەكانیان.

نرخی زێڕ لە بازاڕەكانی هەرێم بەرزترین ئاستی مێژوویی تۆماركرد و نرخی نەوتیش بەرزبووەو گەیشتە 76 دۆلار.

نرخی زێڕ لە بۆرسەكانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەرچاوی بە خۆیەوە بینی و لە هەرێمی كوردستانیش گەیشتە ئاستێك كە لە مێژوودا وێنەی نەبووە، بەششێوەیەك نرخی یەك مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 625 هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەكرێت، لە ماوەی تەنها یەك شەویشدا نرخی ئۆنسەیەك زێڕ 50 دۆلار بەرزبووەوە و گەیشتە 2 هەزار و 945 دۆلار.

ئەوەش لە كاتێكدایە چەند رۆژێكە بە بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا لە بەرزبوونەوەدایە و نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی برێنت گەیشتووەتە 76 دۆلار.

بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ و نەوت دوای ئەوە دێت كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا بە سەپاندنی سزا و باج بەسەر چەند وڵاتێكدا و ئەوەش ناجێگیری ئابووری و بازرگانی لە جیهاندا دروستكردووە.

ئەندامێكی لیژنەی دارایی هۆشداری لە سەپاندنی سزای ئەمریكا بەسەر بانك و دامەزراوە داراییەكانی عیراقدا دەدات و دەڵێت، تائێستا هیچ پلانێكی حكومی روون نییە، بۆ كۆنترۆڵكردنی بازاڕی دراو و كەرتی ئابووری لە عیراقدا.

مستەفا كەرعاوی ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، هەر سزایەكی ئەمریكا بۆ سەر بانك و دامەزراوە داراییەكانی عیراق، لەناوخۆی وڵاتدا خواست لەسەر دۆلار زیاد دەكات و نرخی ئەو دراوە بەرانبەر دینار بەرز دەكاتەوە، ئەوەش سەقامگیری و هاوسەنگی بازاڕی دراوی عیراق تێكدەدات.

وتیشی، پێویستە بانكی ناوەندی سیستمێكی گونجاو و راستەقینە بۆ كۆنترۆڵكردنی بازاڕی دراوی عیراق بدۆزێتەوە، بە پێچەوانەوە ناسەقامگیری بازاڕی دراو درێژخایەن دەبێت.

ئەو پەرلەمانتارە راشیگەیاند، تائێستا حكومەتی عیراق سەركەوتوو نەبووە لە داڕشتنی پلانێك بۆ كۆنترۆڵكردنی بازاڕی دراو و كەرتی دارایی و نرخی دۆلار بەرانبەر دینار.