ئابووری
سودانی رایگەیاند، توانراوە 70٪ی رێژەی سوتانی غاز لە عیراق چارەسەر بكرێت و لە ناوخۆ بەكاربێت بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە کۆنگرەی عیراق بۆ وزە لە بەغداد رایگەیاند، بەپێی ئەو بەرنامەیەی حكومەت دایناوە، توانراوە رێژەی بەهەدەردان و سودانی غاز تاڕادەیەك كەمبكرێتەوە و كاریان لەسەر فرەچەشنكردنی ئابووری وڵات كردووە.
باسی لەوەشکرد، "ئامانجمان رێگریكردن بوو لە سوتاندنی غازی سروشتی و توانیومانە 70٪ی بەهەدەردانی غاز چارەسەر بكەین و بەرەو ئەوە هەنگاو دەنێین كە بتوانین 100٪ ئەو كارە چارەسەر بكەین".
وتیشی، توانراوە لە نەوت رۆنی ئۆتۆمبێل غاز بەرهەم بهێنرێت و هەناردەی دەرەوەی وڵات بكرێت.
ئەمڕۆ و سبەی و بە بەشداریی 400 کەسایەتی سیاسی، بازرگان و شارەزای بواری وزە، لە بەغدا "کۆنگرەی عیراق بۆ وزە" بەڕێوەدەچێت.
عیراق لەرووی یەدەگی نەوتییەوە پێنجەم دەوڵەمەنترین دەوڵەتی جیهانە و قەبارەی یەدەگی نەوتی بە 145 ملیار بەرمیل و یەدەگی غازی سروشتیشی بە زیاتر لە 126 ترلیۆن پێ سێجا مەزەندە دەکرێت.
پێشتر ئاژانسی وزەی جیهانیی رایگەیاندبوو، لە عیراق ساڵانە 12 ملیار مەتر غاز بەبێ سوود دەسوتێت و ئەوەش زیانێکی گەورەی لە ئابووریی ئەو وڵاتە داوە، ئەوەشی خستبووە روو، ئێستا عیراق کار بۆ ئەوە دەکات سوتانی بێسوودی غازی ساڵانەی کەمبکاتەوە، بەڵام هەنگاوەکانی هێواش و لەسەرخۆن.
هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم و عیراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، وەزیری نەوتی عیراقیش دەڵێت، دوای نەوتەكە بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غازی هەرێم دەكەن.
سەفین دزەیی لێپرسراوی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم رایگەیاند، راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم 22 ملیار دۆلار زیانی بە عیراق گەیاندووە و لەگەڵ عیراق لەسەر هێڵن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان.
لەلایەکی دیکەوە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، حكومەتی عیراق پرۆژەیاسایەكی پێشكەشی ئەنجومەنی نوێنەران كردووە بۆ وەرگرتنی نەوتی هەرێم.
وتیشی، وەك قۆناغی سەرەتا بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 16 دۆلار دیاریكراوە.
باسی لەوەشکرد، لە داهاتوودا بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غاز لە كێڵگەكانی هەرێم دەكەن و وەبەرهێنانی تێدا دەكەن.
پلاتفۆرمی دیپ سیكی چینی لەرووی دابەزاندنەوە پێش چات جی پی تی كەوتووە، لە ماوەیەکی کەمیشدا بۆتە رکابەرێکی گەورەی کۆمپانیا تەکنەلۆژیەکانی ئەمریکا.
كۆمپانیایەكی چینی بواری زیرەكی دەستكرد لە كەمتر لە دوو ساڵدا بووەتە ركابەری سەرەكی گەورەترین كۆمپانیاكانی تەكنەلۆژیای ئەمریكا و بەهۆیەوە ئەمرۆ دوای كردنەوەی بازارەكانی ئەمریكا زیانێكی گەورە بەر بازارەكان كەوت.
كۆمپانیای دیپ سیكی چینی لەئێستادا لەرووی دابەزاندنی پلاتفۆرمەكەی لە ئەپ ستۆری تایبەت بە ئایفۆن پێش پلاتفۆرمی چات جی پی تی كەوتووە بەڵام بەهۆی ئەوەی سانسۆری لەسەرە و پلاتفۆرمەكە رێگە نادات زانیاری دژی پارتی دەسەڵاتداری چینی دابنرێت روبەرووی رەخنە بووەتەوە.
سبەینێ جارێكی دیکە وەفدی دارایی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد دەكاتەوە و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق دەبێتەوە.
بڕیارە سبەینێ وەفدی دارایی هەرێم سەردانی بەغداد بكات و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق كۆببێتەوە و بڕیاری پێویست لەسەر ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بدرێت و راسپاردەی پێویستیش ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بكرێت.
ئەوەش لە كاتێكدایە سێشەممەی رابردوو تیمێكی وەزارەتی دارایی عیراق لە وەزارەتی دارایی هەرێم بوون، بۆ وردبینی لیستی موچە و شایستە داراییەكان و ئامادەكاری پێویست بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی یەكشەممە.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکان رایەگیاند، ئەمڕۆ یەکەم کاروانی نەوتی سپی عیراق گەیشتە سلێمانی.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، یەکەم کاروانی نەوتی سپی لە وەزارەتی نەوتی عیراقی فیدراڵەوە گەیشتە پاریزگای سلێمانی، پێشتر چەند کاروانێک گەیشتبووە پارێزگای دهۆک.
ئاماژەی بەوەسکردووە، وەزارەتی نەوتی عیراقی تەنیا رەزامەندیی لەسەر 19%ی پشکی هەرێم لە نەوتی سپی داوە.
ئەوەش هاتووە، نەوتەکە سەرەتا بەسەر خێزانەکانی ناوچە شاخاوییەکانی هەردوو پارێزگای سلێمانی و دهۆک دابەش دەکرێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووری ئاگادارییەکی تایبەت بە خانەنشینی کەسوکاری شەهیدان بڵاوکردەوە و داوایان لێدەکان فۆڕمێک پڕ بکەنەوە.
وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم رایگەیاند، لەسەر بنەمای جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق ژمارە 9ی ساڵی 2014 و بڕیاری ژمارە 191ی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ژمارە لە رێكەوتی 15ی 1ی 2025، بڕگەی سێیەم لە خاڵی 2دا هاتووە، ئەو فەرمانبەرانەی تەمەنی یاساییان تەواو كردووە و بەڵام خاوەنی شەهیدی پلە یەك و پلە دوون پێویستە فۆڕم پڕ بکەنەوە.
وەزارەتەکە ئەوەشی خستووەتە روو، پێویستە ئەو کەسانە فۆڕم پڕ بکەنەوە، تاوەکو داتاکانیان رەوانەی وەزارەتی دارایی عیراق بکرێت بۆ ئەنجامدانی کاری پێویست و بەردەوامبوونیان لە خزمەت.
ئەوەش خراوەتە روو، پێویستە ئەو کەسانە تاوەکو کاتژمێر ٢ی پاشنیوەڕۆی سبەینێ پێنجشەممە ٢٣ی ١، فۆڕمەکە پڕ بکەنەوە، چونکە لەدوای ئەو وادەیەوە فۆڕمەکە بەردەست نابێت.
دوێنێ رێورەسمی دەستبەکاربوونی دۆناڵد تڕەمپ وەک 47ـەم سەرۆکی ئەمریکا بەڕێوەچوو و ئاهەنگی دەستبەکاربوونەکەی کاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، لە یەکێک لە وێنەکاندا کە بڵاوکراوەتەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بەم جۆرە ناوی دەبەن: 884 ملیار دۆلار لە یەک وێنەدا.
لە وێنەکەدا چوار ملیاردێری جیهان دەردەکەون، کە بەکۆی گشتی سامانەکەیان بە ٨٨٤ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت و لەوەشەوە وێنەکە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا ناونراوە، "٨٨٤ لیار لە یەک وێنەی رێورەسمی دەستبەکاربوونی تڕەمپدا".
لە وێنەکەدا هەریەک لە مارک زوکەربێرگ سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای مێتا، ئیلۆن مەسک سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای تێسلا و سپەیس ئێکس، جێف بیزۆس دامەزرێنەری ئەمازۆن و ساندرا بیتچای سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای گوگڵ لە باڵەخانەی کاپیتۆڵ وەستاون.
بەپێی راپۆرتە جیهانییەکان، ئیلۆن مەسک سامانەکەی بە 433 ملیار دۆلار، جێف بیزۆس بە 239 ملیار دۆلار، مارک زوکەربێرگ بە 211 ملیار دۆلار و ساندرا بیتچای بە 1.3 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.
لە رێورەسمی دەستبەکاربوونەکەیدا تڕەمپ رایگەیاند، سەردەمی زێڕێنی ئەمریکا دەستی پێکرد و وتیشی، رێگە نادەن هیچ کەسێک هەلەکان دژی ئەمریکا بقۆزێتەوە.
ماوەی هەفتەیەکە نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی چوار مانگی رابردووی، ئەمڕۆش لە یەکەم رۆژی کرانەوەی بازاڕە داراییەکاندا نرخەکەی لە بەرزیدا ماوەتەوە.
ئەمڕۆ دووشەممە، لە یەکەم رۆژی کرانەوەی بازاڕە داراییەکاندا نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە 80 دۆلار و 61 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت، بەمەش بەراورد بە هەفتەی رابردوو نرخەکەی لە بەرزیدا ماوەتەوە.
هاوکات، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی رۆژئاوای تەکساس بەرانبەرە بە 77 دۆلار و ٩١ سەنت، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی بەهەمان شێوەی برێنت نرخەکەی لە بەرزیدا ماوەتەوە.
هەفتەی رابردوو نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەوە و شارەزایانی ئابووریش هۆکارەکەی بۆ چەند بابەتێک دەگەڕێننەوە، لەوانەش ئەو شەپۆلە سەرمایەی ئەمریکای گرتووەتەوە و ئەوەش خواستی دەستڕاگەیشتن بە نەوتی زیاتر کردووە.
لەلایەکی دیکە ئەو سزایانەی کە دوو هەفتە بەر لە ئێستا وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بەسەر چەند کۆمپانیایەکی نەوتیی روسیادا سەپاندی هۆکارێکی دیکەن، کە بەهۆیەوە چین و هیندستان بەدوای جێگرەوەیەکی دیکەدا دەگەڕێن.
بانكی ناوەندیی عێراق ئەو هەواڵانە رەتدەكاتەوە كە باس لە فرۆشتنی دەروازەكانی ئاڵوگۆری دراو دەكەن و دەڵێت، هیچ بڕیار و ڕێنمایی و بەیاننامەیەك سەبارەت بە داخستنی ئەو شوێنانە و گۆرینیان بۆ كۆمپانیای ئاڵوگۆری دراو دەرنەچووە.
بانكی ناوەندی دەڵێت ئەو بریارەی لەم دوواییانەدا دەرچووە باس لە فراوانكردنی دەروازەكانی وەرگرتنی دراو دەكات لەرێی هەموو ئەو ئامرازە بەردەستەكان و ئامێرەكانی ئەی تی ئێم و ئامێری پارەدانی كاش (پی ئۆ سی) و كۆمپانیا مۆڵەتپێدراوەكان و ئامێرەكانی پی ئۆ سی.
دووپاتیشی كردەوە، ئەو فەرمانانەی بانكی ناوەندی كە ئاراستەی سەرجەم لایەنەكانی كەرتی دارایی و بانكی عێراقی كردووە، بریتی بوون لە ئاڕاستەكردنی بانكەكان و دامەزراوە داراییە نابانكییەكان بۆ فراوانكردنی خزمەتگوزارییە داراییەكانیان لەو ناوچانەی كە ئەو خزمەتگوزارییانەی تێدانیە.
داهاتی ساڵی رابردووی گومرگەكانی عیراق زیاتر لە دوو ترلیۆن دینار بووە، بەڵام داتای ورد لەبارەی داهاتی گومرگی هەرێمی كوردستان نییە.
حەسەن ئەلعوگەیلی، سەرۆكی دەستەی گومرگەكان لە عیراق بە ئاژانسی هەواڵی عیراقی رایگەیاند، داهاتی ساڵی رابردووی گومرگەكانی عیراق زیاتر لە دوو ترلیۆن دینار بووە و پێشبینی دەكرێت داهاتی دەستەكەیان لە ساڵی 2025دا زیاد ببێت.
وتیشی، داهاتەكانی ساڵی 2024ی گومرگەكان هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە، نیگەرانی خۆشی دەربڕی بۆ نەبوونی داتای ورد لەسەر داهاتەكانی هەرێمی كوردستان.
كۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی رایگەیاند، لە سێ مانگی كۆتایی ٢٠٢٤دا رێژەی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەرارود بە سێ مانگی پێشووتر كەمیكردووە.
كۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی لە راگەیەنراوێكدا ئاماری نوێی بەرهەمهێنانی نەوتی كۆمپانیاكەی لە هەرێم بڵاوكردەوە و رایگەیاند، لە چارەكی چوارەمی ساڵی ٢٠٢٤دا ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی كۆمپانیاكەیان لە هەرێم، رۆژانە ٧٤ هەزار و ١٦٣ بەرمیل نەوت بووە.
ئەوەش بەراورد بە چارەكی سێیەمی هەمان ساڵ بڕی زیاتر لە ١٠ هەزار بەرمیل نەوت كەمیكردووە، بەڵام بەراورد بە بە هەمان كاتی ساڵی ٢٠٢٣ نۆ هەزار بەرمیل زیادیكردووە.
راشیگەیاند، پشكی كۆمپانیاكەیان لەو بڕە نەوتەی كە رۆژانە بەرهەمهێنراوە ١٧ هەزار و ٤٢٤ بەرمیل نەوت بوو و بەرهەمە نەوتییەكانیان هەر لە ناوخۆی هەرێم فرۆشتووە، چونكە تاوەکو ئێستا بۆری هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی توركییەوە داخراوە.
لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠٢٣ـەوە هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانی تورکیاوە راگیراوە، سەرەڕای ئەنجامدانی چەندین گفتوگۆش بۆ دووبارە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، هێشتا دەستی پێ نەکردووەتەوە و حکومەتی هەرێمیش باس لەوەدەکات، راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم زیانی ٢٢ ملیار دۆلاری لە هەرێم داوە.
ماوەی سێ رۆژە نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی چوار مانگی رابردووی، ئەمڕۆش نرخەکەی زیاتر بەرزبووەوە و بۆ هەر بەرمیلێک دوو دۆلاری چووەتە سەر.
ئەمڕۆ پێنجشەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە ٨٢ دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی بەرزبووەتەوە.
هاوکات، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی رۆژئاوای تەکساس بەرانبەرە بە ٨٠ دۆلار، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی بەهەمان شێوەی برێنت نرخەکەی بەرزبووەتەوە.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەو رێژەیە بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە، کە یەکێک لەوانە ئەو شەپۆلە سەرمایەیە کە ئەمریکای گرتووەتەوە و ئەوەش خواستی دەستڕاگەیشتن بە نەوتی زیاتر کردووە.
لەلایەکی دیکە ئەو سزایانەی کە هەینی رابردوو وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بەسەر چەند کۆمپانیایەکی نەوتیی روسیادا سەپاندی هۆکارێکی دیکەن، کە بەهۆیەوە چین و هیندستان بەدوای جێگرەوەیەکی دیکەدا دەگەڕێن.
رۆژی دووشەممەی رابردوو ئەمریکا چەندین سزای نوێی بەسەر نەوتی روسیا سەپاند، بەمەش نرخی نەوت گەیشتە بەرزترین ئاست لەماوەی 4 مانگی رابردوودا، روسیاش دەڵێت: ئامادەیین بۆ وەڵامدانەوەی ئەو سزایانە.
ئەمڕۆ کۆشکی کرملن ئاشکرایکرد، سزا نوێیەکانی ئەمریکا کە بواری نەوت دەکەنە ئامانج، مەبەست لێی لاوازکردنی کەرتی وزەی روسیایە، ئاماژەی بەوەشکرد، مۆسکۆ ئامادەیە وەڵامی ئەو سزایانە بداتەوە.
دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کریملین بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندووە، "بە وردی شیکاری دۆخەکە دەکەین، رێوشوێنێکیش دەگرینەبەر کە لێکەوتەی ئەو کارە نایاساییانە کەم بکاتەوە و خزمەت بە بەرژەوەندی وڵاتەکەمان و کۆمپانیاکانمان بکات".
سەبارەت بە ئەگەری وەڵامدانەوەی روسیا بۆ سزاکانی ئەمریکا، پێسکۆڤ رایگەیاند: هیچ شتێک رەت ناکرێتەوە، ئەوەی باشترینە بۆ وڵاتەکەمان دەیکەین.
وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا لە رۆژی 10ی ئەم مانگە سزای فراوانتری بەسەر نەوتی روسیا سەپاند و کۆمپانیاکانی گازپرۆم نەفت و سورگوتنەفت جازی کردە ئامانج، هەروەها سزاکان 183 کەشتیی گرتەوە کە نەوتی روسیایان ناردبوو.
بەڕێوەبەری ئاماری پارێزگای سلێمانی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، رۆژی دووشەممەی هەفتەی داهاتوو پارەی کارمەندانی سەرژمێری دابەشدەکرێت.
شوان جەبار بەڕێوەبەری ئاماری پارێزگای سلێمانی بەکوردسات نیوزی راگەیاند، رۆژی دووشەممەی هەفتەی داهاتوو ٢٠ی ئەم مانگە، لە رێگەی لیژنەی دابەشکردنی موچە لە تەواوی قەزاکانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین، دەستدەکرێت بە پێدانی موچە و میوانداری بەشداربووانی خولەکان.
باسی لەوەشکرد، موچەی مانگێک بریتییە لە ٢٥٠ هەزار دینار، کە دوو هەزار دینار وەک رسوماتی لێبڕین دەگەڕێتەوە بۆ بەغداد و ٨٠ هەزار دینار شایستەی بەشداریکردنی هەشت رۆژی خولی راهێنان وەردەگرێت.
ئەوەشی خستە روو، بە مەبەستی وەرگرتنی شایستە داراییەکان، دەبێت کەسی وەرگر خۆی ئامادە بێت و ئەستۆپاکی پێدانەوەی تابلێت و کۆپی پێناسی باری شارستانی یان کارتی نیشتمانی پێبێت.
بەهۆی شەپۆلی سەرماوە و راگرتنی غازی روسیا سەرچاوەكانی غازی بەریتانیا كەمیان کردووە و گەورەترین كۆمپانیای وزەی ئەو وڵاتەش هۆشداریشی داوە، غازەكایان تەنها بەشی هەفتەیەكی وڵاتەكە دەكات.
كۆمپانیای سێنتریكا بۆ بەرهەمهێنانی وزە لە بەریتانیا لە بەیاننامەیەكدا هۆشداریی داوە، بەهۆی شەپۆلی سەرما و راگرتنی غازی روسیا، ئاستی غاز لە كۆگاكانی بەریتانیا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمی كردووە و تەنها بەشی حەوت رۆژ غاز لە كۆگاكاندا ماوە.
ئەو كۆمپانیایە ئاماژەی بەوە كردووە، سەرما لە بەریتانیا وای كردووە بەكارهێنانی سوتەمەنیی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز ببێتەوە و لە بەرانبەریشدا راگرتنی گواستنەوەی غازی روسیا بۆ ئەوروپا لە لایەن ئۆكراین وای كردووە دابینكردنی غاز رووبەڕووی ئاستەنگ ببێتەوە.
پێشتر ئۆكراین رایگەیاند، رێگە نادات گرێبەستی پێنج ساڵەی گواستنەوەی غازی روسیا لە رێگەی وڵاتەكەیەوە بۆ ئەوروپا نوێ بكرێتەوە و لەگەڵ هاتنی ساڵی نوێ هەناردەی غازی روسیای راگرت.
لەگەڵ دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا بۆسەر ئۆكراین لە ساڵی ٢٠٢٢دا هەناردەی غازی روسیا بۆ ئەوروپا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمی كرد، ئەوەش جگە لە بەرزبونەوەی نرخی غاز قەیرانی كەمیی ئەو سوتەمەنیەشی لێكەوتووەتەوە.
ماوەی دوو رۆژە نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی چوار مانگی رابردووی، ئەمڕۆش نرخەکەی جێگیرە.
ئەمڕۆ چوارشەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە ٨٠ دۆلار و حەوت سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی تاڕادەیەک جێگیرە.
هاوکات، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی رۆژئاوای تەکساس بەرانبەرە بە ٧٧ دۆلار و ٧٧ سەنت، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی بەهەمان شێوەی برێنت کەمێک دابەزیوە.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەو رێژەیە بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە، کە یەکێک لەوانە ئەو شەپۆلە سەرمایەیە کە ئەمریکای گرتووەتەوە و ئەوەش خواستی دەستڕاگەیشتن بە نەوتی زیاتر کردووە.
لەلایەکی دیکە ئەو سزایانەی کە هەینی رابردوو وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بەسەر چەند کۆمپانیایەکی نەوتیی روسیادا سەپاندی هۆکارێکی دیکەن، کە بەهۆیەوە چین و هیندستان بەدوای جێگرەوەیەکی دیکەدا دەگەڕێن.