عیراق
لەلایەكی دیكەوە مەحمود حەیانی ئەندامی هاوپەیمانی فەتح ڕایگەیاندووە، كڕین و فرۆشتن بە پۆست و وەزارەتەكانی حكومەتی عێراقەوە لە ئێستاوە دەستی پێكردووە، ئاماژەی بەوەشكرد كڕین و فرۆشتنەكە لیژنە پەرلەمانییەكانیشی گرتووەتەوە.
ئەوەش لە كاتێكدایە، چەند سەرچاوەیەكی میدیایی و چالاكوانی مەدەنی لە تویتەر لە زاری سیاسییەكانی عێراقەوە بڵاویانكردەوە، لە ئێستاوە دەستكراوە بە كڕین و فرۆشتنی پۆستەكانی حكومەتی نوێ، بە گوێرەی ئەو سەرچاوانە پۆستی وەزارەتی نەوت لە لوتكەی نرخەكاندایە و دوای ئەویش وەزارەتی بازرگانی و بە پلەی سێهەمیش وەزارەتی وەرزش و لاوان دێت.
حەسەن عەزاری سەرۆکی کوتلەی سەدر لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەشدا ڕایگەیاند، ھاوپەیمانی ڕزگاری نیشتیمانی زۆرترین ژمارەی ئەنجومەنی نوێنەرانە و کراوەیە بەسەر ئەو ھێزە سیاسیانەشدا کە گومانی باشمان پێیان ھەیە.
عەزاری ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوان سورن لەسەر پێکھێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی. ئاماژەی بەوەشکرد، کاندیدی ئەوان بۆ سەرۆکایەتی کۆمار ڕێبەر ئەحمەدە و محەمەد جەعفەر محەمەد باقر سەدر کاندیدی ھاوپەیمانیەتییەکەیە بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق.
ھاوکات موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر پیرۆزبایی لە تویتێکدا پیرۆزبایی لە گەلی عێراق کرد بە بۆنەی ڕاگەیاندنی گەورەترین کوتلەی پەرلەمانییەوە.
ھاوپەیمانیەتییەکە، لە کوتلەی سەدر و پارتی دیموکراتی کوردستان و ھاوپەیمانی سەروەریی پێکھاتووە.
ئەبو عەلی عەسکەری لە تویتێکدا ڕایگەیاند، پێویستە محەمەد حەلبوسی بزانێت، لە نزیکەوە چاودێری ھەموو کار و جوڵەکانی دەکەن و ناتوانێت فێڵەکانی بەسەریان تێپەڕێنێت، با چاکیش بزانێت ئەوانەی لەودیوو سنورەوە پشتیوانی دەکەن، ناتوانێت لە شۆڕشی گەلی بیپارێزن.
ئەو بەرپرسەی کەتائیبی حزبوڵای عێراق داواشی لە ھێزەکانی حەشدی شەعبی و ھێزەکانی بەرگری کردووە، لە خۆرئاوای عێراق بڵاوەیان پێ بکرێت، بە شێوەیەک کە گونجاو بێت لەگەڵ قەبارەی ھەڕەشە نوێیەکان و ڕێگە نەدەن بە دانیشتوانی ئوتێلەکانی عێراق بگێڕنەوە بۆ چوارگۆشەی یەکەم.
لە کۆتایی تویتەکەیدا ئەبو عەلی کەسکەری داوای لە پەرلەمانتارانی سەربەخۆ کردووە، نەبنە داردەستی ئەو کەسانە کە ئەو بە بازرگانەکانی خوێن ناویبردوون، ئەمجارە کێکەکە لە لایەن ئال بەرزان و ئال پاڵەوان و ئالی فلانەوە دابەش بکرێت.
دەستەی کەشوھەوای عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ڕۆژانی پێنجشەممە و ھەینی پلەکانی گەرما بە جیاوازی پێنج پلە دێنە خوارەوە لە چاو ئەمڕۆدا، لە کاتەکانی شەویشدا پلەکانی گەرما لە ناوچەکانی ناوەڕاست و باکور و ڕۆژئاوای عێراق زیاتر دادەبەزێت.
دەستەی کەشناسی عێراق ئاماژەی بەوەشکردووە، چاوەڕوان دەکرێت لە پارێزگاکانی کەرکوک و سلێمانی و دھۆک و نەینەوا نمە باران ببارێت و پلەکانی گەرما دابەزین تۆمار بکەن.
لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، بەیانی ڕۆژی پێنجشەممە، شەپۆلێکی خۆڵبارین لە ناوچەکانی خۆرئاوای عێراقەوە بە ئاڕاستەی شارەکانی فوڕاتی ناوەڕاست و پارێزگای نەجەف و سەماوە و زیقار و بەسڕە دەستپێبکات، بەو ھۆیەشەوە ئاستی بینین دادەبەزێت، بۆیە دەبێت شۆفێران لە ڕێگەکانی دەرەوەی شارەکان بە ھۆشیارییەوە شۆفێری بکەن.
مالکی لە دیدارێکی تەلەفزیۆنیدا ڕایگەیاند، دانیشتنی ڕۆژی شەممەی داھاتوو یەکلاکەرەوە دەبێت و دوای ئەوەش گۆڕانکاری دێتە ئاراوە، ئەستەمیشە ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە بتوانن ٢٢٠ پەرلەمانتار لە ئەنجومەنی نوێنەران کۆبکەنەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پابەندبوونیان بە یەک لەسەر سێی دڵنیاییکەرەوە بە واتای ھەڵخلیسکانی پڕۆسەی سیاسییە بە ئاڕاستەی فەوزا و بێسەروبەری.
جەختیشیکردەوە، یەکێک لە لایەنەکانی ناو ھاوپەیمانی سێ لایەنەکە دەیەوێت بەشێک لە شیعە و کورد و سوننە دووربخاتەوە.
لە بەشێکی دیکەی وتەکانیدا مالکی ئاماژەی بەوەکردووە، ئەگەر دوو حزبەکەی کوردستان ڕێکبکەون لەسەر کاندیدکردنی کەسایەتییەکی گونجاو بۆ سەرۆکایەتی کۆمار، ئەوان ناکۆکییەکان کۆتاییان دێت.
باسی لەوەشکرد، ئەگەر دانیشتنی شەممەی داھاتوو بەڕێوەنەچێت، ئەوا ھاوپەیمانی سێ لایەنییەکە ناچار دەبێت گفتوگۆ بکات لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی، بە مەبەستی لێکتێگەیشتن.
بزوتنەوەی ئیمتیداد لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ماوەی ٤٤ ڕۆژە ھەڵوێستی بەرامبەر بە دەنگدان بە کاندیدی سەرۆک کۆمار لە خولی دووەم جێگیرە و لە ڕوانگەی ئەو بەرپرسیاریەتییەی خراوەتە سەر شانیان و ھەمووان ھاوبەشن لەو بەرپرسیاریەتییە، ھەر لایەنێک مەرجەکانیان جێبەجێ بکات دەنگ بە کاندیدی ئەو لایەنە دەدەن بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار.
بزوتنەوەی ئیمتیداد لە ١٣ خاڵدا مەرجەکانی خستووەتەڕوو کە دیارترینیان بریتیین لە دادگایکردنی بکوژرانی خۆپیشاندەرانی تشرین و دۆزینەوەی ڕفێنراوان و ڕاگەیاندنی لێبوردنی گشتی بۆ ئەو خۆپیشاندەرانەی لەسەر تاوان دەستگیرنەکراون. ھەروەھا دۆزینەوەی چارەسەری ڕاستەقینەوە بۆ دۆسیەی ئاوارەکان و دابەزاندنی نرخی نەوت و بەھای دۆلار.
شەوی ڕابردوو سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعە، لە بەغداد لە ماڵی عەممار حەکیم، سەرۆکی ڕەوتی حیکمەی نیشتمانی کۆبوونەوە، و تاوتوێی ئەو پەیامەیان کرد کە دوێنێ موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر ئاراستەی پەرلەمانتارە سەربەخۆکانی کردو داوای لێکردن لە کۆبوونەوەی ڕۆژی شەممەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەشداربن.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی، جەختیان لە بەردەوامی دانوستانەکان لەگەڵ ھەموو لایەنە سیاسیەکان، بە تایبەت لەگەڵ ڕەوتی سەدر کردەوە، لە پێناو تێپەڕاندنی ئەو چەقبەستنە سیاسیەی لە دوای ھەڵبژاردنەوە لە عێراق دروستبووە.
پلاسخارت ڕاشیگەیاند "دەبێت وڵاتانی دراوسێی عێراق بەشداربن لە گفتوگۆی مانادار لەبارەی چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ سەرچاوەکانی ئاو و ھاوبەشیپێکردنی."
پلاسخارت ھۆشداریشیدا لەوەی عێراق وەک پێویست پارێزگاری لە سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوە نەکردووە و دەڵێت دابەزینی ئاستی ئاوی ژێر زەوی، وشکەساڵی و زیادبوونی دانیشتووان کاریگەری خراپیان کردووەتە سەر ڕێژەی ئاو.
ئەمڕۆ لەسەر ئاستیی نێودەوڵەتیی و لەژێر ناونیشانی "ئاوی ژێر زەوی، ئەوەی نەبینراو پیشانی دەدەین" یادی ڕۆژی جیھانی ئاو دەکرێتەوە و نەتەوە یەکگرتووەکان گوشار دەخاتەسەر حکومەتەکانی جیھان لە رێگەی رێوڕەسم و چالاکیی جیاوازەوە ھۆشیاری بڵاوبکەنەوە.
ھەر ئەمڕۆ بە سەرپەرشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوونەوەی نێوان حکومەتەکان ساز دەکرێت بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ئاو و چارەسەرکردنی کێشەکان و ھەوڵەکان بۆ گەشەپێدانی زیاتری ئەم بوارە.
"ئەحمەد عەبادی" ڕایگەیاند، ئێران ھەناردەی غازی بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا لە ٨ ملیۆن مەتر سێجاوە بۆ ٢٠ ملیۆن بەرز کردووەتەوە، بەڵام ھێشتا ئەو بڕە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی کارەبای وڵاتەکە کەمە، چونکە عێراق پێویستی بە ٤٥ ملیۆن مەتر سێجا غاز ھەیە و لە وەرزی ھاویندا پێویستییەکە بۆ ٧٠ ملیۆن بەرز دەبێتەوە.
وتەبێژی وەزارەتی کارەبای عێراق وتیشی، عێراق ئامادەیە بۆ دانەوەی تەواوی شایستەکانی پێشووی بە ئێران و دانوستانەکانیش لەو بارەیەوە بەردەوامە.
وتیشی، لەگەڵ "قەتەر"یش دانوستانیان ھەیە بۆ ھاوردەکردنی غاز بە بڕی ١.٥ ملیۆن تۆن بۆ پڕکردنەوەی ئەو پێویستییەی غاز کە عێراق دەیەوێت بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا.
محەمەد زیادی پەرلەمانتاری چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان ئاشکرایکرد، تائێستا چوارچێوەی ھەماھەنگی ھیچ کاندیدێکیان بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی داھاتووی عێراق دیارینەکردووە و چاوەڕوانی دانوستانەکان دەکەین لەگەڵ رەوتی سەدر تاکو بگەینە رێککەوتن پێش ئەوەی دانیشتنی داھاتووی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەبچێت.
ئەو پەرلەمانتارەی چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاماژەی بەوەکردووە، دانوستانەکانی نێوان چوارچێوەی ھەماھەنگی و رەوتی سەدر بە نھێنی بەردەوامە بۆ یەکلایکردنەوەی گەورەترین فراکسیۆن و یەکخستنەوی ناوماڵی شیعە.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق رایگەیاند، بەپێی مادەی ٦٤ دەستوری عێراق ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی دەبێت بە زۆرینەی ڕەھای دەنگی پەرلەمانتاران بێت.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق ئاشکرایکردووە، رێگەکانی ھەڵوەشانەوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی یان دەبێت سێ یەکەی پەرلەمانتاران داوا بکەن یان دەبێت سەرۆک وەزیرانی عێراق بەرەزامەندی سەرۆک کۆمار داوای ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بکات.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق بە پێی دەستوری ھەمیشەیی عێراق ھیچ دامەزراوەیەکی لەناویاندا دادگا دەسەڵاتی ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی نییە جگە لە ئەنجومەنەکە خۆی.
بەپێی ئەو داتایانە، عێراق لە مانگی کانونی دووەم و شوباتی ئەمساڵدا، ٧١.١٣٤ ملیۆن بەرمیل نەوتی ھەناردەی چین کردووە، کە دەکاتە ١.١٨٥ ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێکدا، بەڵام ھەناردەی عێراق بۆ چین بەڕێژەی ٠.٤% بەراورد بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو کەمبووەتەوە.
ھاوکات لە دوو مانگی رابردووی ئەمساڵدا، سعودیە یەکەم گەورەترین وڵاتی ھەناردەکاری نەوت بووە بۆ چین و روسیاش لە پلەی دووەمدا بووە.
ئەو پەرلەمانتارە رایگەیاندوە، بەپێی زانیارییەکان رێککەوتن و لێکتێگەیشتن لەنێوان رەوتی سەدر و مستەفا کازمیدا ھەیە بۆئەوەی جارێکی تر کازمی پۆستی سەرۆک وەزیران وەربگرێتەوە، ئەوەش بەھۆی ئەوەی سەدر بەپێکھێنانی حکومەت رازی نابێت بە بێ ئەو مەرجانەی خۆی دیاریکردوە.
وتیشی، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا سەدر و مالیکی چانسی کازمییان تاوتوێ کردوە بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیران.
سەدر لە پەیامێکدا کە لە تویتەر بڵاویکردۆتەوە، داوای کردوە پەرلەمانتارە سەربەخۆکان بەشداری کۆبونەوەی رۆژی ٢٦ ی ئەم مانگەی ئەنجومەنی نوێنەران بکەن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، لە بەرامبەر بەشداریکردنیشیاندا دەرفەتیان پێ دەدرێت بەشداربن لە پێکھێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی و بەرێوەبردنی کاروبارەکانی عێراق.
سەدر لەو تویتەدا جەختی لە پێکھێنانی حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی کردووەتەوە و رایگەیاندووە، حکومەتەکانی تەوافوق ھیچ سودێکیان بۆ عێراق نەبوە و بەڵکو زیانیان بە عێراقییەکان گەیاندووە، ھەربۆیە پێویستە عێراق لە تەوافوق و تایفەگەری دەربچێت بەرەو حکومەتی زۆرینە و نیشتمانی ھەنگاو بنێت .
کۆمپانیاکە، کە خزمەتگوزاری دروستکردنی ئامێرەکانی پەیوەندی پێشکەشدەکات، تاوەکو ئێستا نەیتوانیوە بێتاوانی خۆی بسەلمێنێت و لەلایەن وەزارەتی دادی ئەمریکا دۆسیەیەکی لێکۆڵینەوە لە دژی ئێریکسۆن کراوەتەوە.
ھەفتەی ڕابردوو کۆمپانیاکە بەڕێوەبەری کاروباری یاسایی لەسەر کار لادا و کەسێکی نوێی بەناوی سکۆت درێسەر لەشوێنی ئەو دانا.
بەڕێوەبەری ئێریکسۆن، ڕۆنی لێتن ڕایگەیاند "کۆمپانیاکە بەردەوامدەبێت لە ھاوئاھەنگیکردن لەگەڵ وەزارەتی دادی ئەمریکا و لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە."
لەو بارەیەوە سەرچاوەیەکی ئەمنی بەکوردسات نیوزی ڕاگەیاند ئەمشەو چەکدارانی داعش پەلاماری ڕەبیەیەکی فەوجی ٣ی لیوای ٤٥ی فرقەی ٨ی سوپای عێراقیداوە.
ئاشکرایکرد پەلامارەکە لەنزیک گوندی ئەلبو محەمەد لەباشوری داقوق ڕوویداوە.
راشیگەیاند، شەڕوپێکدادان لەنێوان سوپای عیراق و چەکدارانی داعش ڕوویداوە و بەھۆی پەلامارەکەوە سەربازێکی عێراقی برینداربووە .