عیراق
بەرنامەی لۆتۆی خێرخوازیی عێراق پەیوەستە بە ھەڵبژاردنی چەند ژمارەیەکی دیاریکراو، کە دەبنە ھۆی بردنەوەی خەڵاتێکی ماددیی گرانبەھا، ئەم پڕۆژەیە بە رەزامەندی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی عێراق و بە نووسراوی یاسایی یانسیبی چاودێری کۆمەڵایەتی بەڕێوەدەچێت.
بلیتی بەرنامەکە لە دوکان و مارکێتەکان دەفرۆشرێت و بەشداربوو لە ژمارە یەک تاکو ٤٢، شەش ژمارە ھەڵدەبژێرێت و ھەموو رۆژانی دووشەممە و پێنجشەممەیەک، تیروپشک بۆ ژمارەی بلیتەکان دەکرێت و براوەکان ئاشکرا دەکرێن، کە خەڵاتەکەی لە پێنج ھەزار دینارەوە دەستپێدەکات و ٥٠٠ ملیۆن دینار دەڕوات.
بەشێک لە داھاتی بەرنامەی لۆتۆی خێرخوازیی عێراق بەپێی یاسای لۆتۆی چاودێریی کۆمەڵایەتی، بۆ پشتیوانیکردنی یەکەکانی داڵدەدان و پەیمانگاکانی خاوەنپێداویستی تایبەت و باخچەکانی ساوایان لە پارێزگاکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان تەرخان دەکرێت.
نوسینگەی سودانی لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتی عێراق پابەندە بە پاراستنی سەقامگیریی بازاڕی ناوخۆیی، ئەوەش لە رێگەی پاڵپشتیکردن لە سەقامگیریی بەھای دۆلار بەرامبەر دینار، بۆئەوەش پاڵپشتی لە ھەنگاوەکانی بانکی ناوەندی دەکەن.
روونیشیکردەوە، بەرزبوونەوەی بەھای دۆلار کاتییە و ھۆکارەکەی گۆڕانکارییە لە میکانیزمی کڕین و فرۆشتنی دراو لەلایەن بانکی ناوەندییەوە و ھەموو ھاووڵاتیان دڵنیا دەکەنەوە کە رەوشی ئابووریی عێراق لە باشترین حاڵدایە.
نوسینگەی سودانی جەختیشیکردەوە، پێویستە ھەموو وەبەرھێنەر و بازرگانان، مامەڵە لەگەڵ بانکەکان و بانکی ناوەندی بکەن، بۆ گەرەنتیکردن و پاراستنی مافەکانیان بۆ ئەو کەلوپەلانەی ھاوردەی دەکەن، بەوەش سوودمەند دەبن لەو ئاسانکارییانەی بانکەکان بۆیان دەکەن لە دانانی نرخ.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری لە نوسراوێکدا رایگەیاند، دوای پێکھێنانی لیژنەیەک لە دەستەی خانەنشینی نیشتمانی و بانکی رافیدەین و کۆمپانیایەکی جیھانی کارتی زیرەک، لێکۆڵینەوە لە سەرپێچییەکانی سندوقی وەبەرھێنانی خانەنشینی کراوە بۆ دیاریکردنی ئەو بڕە پارەیەی وەک قەرزو سولفە دراوەو دواتر گەڕاوەتەوە بۆ ھەژماری بانکی سندوقی وەبەرھێنانی خانەنشینی لە بانکی رافیدەین.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لێکۆڵینەوەکە دەریخستووە بڕی زیاتر لە ترلیۆنێک و ١٥٨ ملیار دیناری دەستەی خانەنشینی لە ھەژمارەکەدا ھەیە و بڕیاردراوە بڕە پارەکە بگەڕێنرێتەوە بۆ دەستەی خانەنشینی نیشتمانی.
عالیە نسەیف جێگری سەرۆکی لیژنەی دەستپاکی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، بۆ یەکەمجارە لە مێژووی عێراقدا رێکخستنی پرۆژە یاسایەکی بودجە پەیوەست دەکرێت بە بەرنامەی کاری حکومەتەوە کە ئەویش پرۆژە یاسای بودجەی گشتی عێراقە بۆ ساڵی ٢٠٢٣، جەختیشیکردەوە، پەیوەستکردنی بودجە بە بەرنامەی کاری حکومییەوە جۆرێک لە راستگۆی پیشاندەدات.
وتیشی، دوو ھۆکاری سەرەکی دواکەوتنی رەوانەکردنی پرۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢٣ی عێراق بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، کێشە و ناکۆکییە لەسەر بەھای دۆلار کە زۆربەی لایەنەکان و پەرلەمانتاران داوای کەمکردنەوەی دەکەن، لەگەڵ بۆچوونی جیاواز لەسەر خەمڵاندنی نرخی بەرمیلێک نەوت لە پرۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢٣دا.
ماھر حەماد جوھان بریکاری وەزارەتی پلاندانانی عێراق رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران راسپاردەی دەرکردووە بۆ کۆنترۆڵکردنی لێکەوتە نەرێنییەکانی گۆڕینی بەھای فرۆشی دۆلار، لە رێگەی رەخساندنی ھەلی کار و پاراستنی ھەژاران و گرنگیدانی زیاتر بە ماددەکانی کۆبوونی خۆراک.
وتیشی، لێکەوتەکانی گۆڕینی بەھای فرۆشی دۆلار ھەمووی نەرێنی نییە.
بریکاری وەزارەتی پلاندانانی عێراق دووپاتیشیکردەوە، ھیچ رێککەوتنێک لە ئەنجومەنی نوێنەران و بانکی ناوەندی نییە بۆ دەستکاریکردنی بەھای فرۆشی دۆلار.
میدیاکانی عێراق بڵاویانکردەوە، شەوی رابردوو ھاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە ماڵی عەممار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمەی نیشتمانی لە بەغداد کۆبووەتەوە.
بەپێی زانیارییەکان، لە کۆبوونەوەکەدا ھەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان و یاسای ھەڵبژاردن تاوتوێ کراون.
لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیی شیعە و ھاوپەیمانیی سەروەریی سووننەکان و یەکێتی و پارتی بەشدارن لە ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، ھاوپەیمانێتییەکە کابینەی نوێی حکومەتی بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی پێکھێناوە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکدا ئاشکرایکرد، نزیکەی یەک ملیۆن و ١٧٠ ھەزار کەس لە عێراق کە بەھۆی شەڕی داعش و داگیرکردنی ناوچەکانیان ئاوارەبوون، ھێشتا لە ئاوارەییدا دەژین، بەڵام زیاتر لە ٥٨ ھەزار ئاوارە کە زۆرینەیان لە پارێزگاکانی سەڵاحەددین و ئەنبار و نەینەوان، لە رەوشێکی سەختدان و بەدەست کەمی خزمەتگوزارییەکان و ترسی ئەمنییەوە دەناڵێنن.
رێکخراوی کۆچ راشیگەیاند، لەو ٥٨ ھەزار کەسە، ٢٠ ھەزار و ٤٨٤ ھەزار کەسیان لە پارێزگای سەڵاحەددین و ١٦ ھەزار و ٩٦٢ کەسیان لە پارێزگای ئەنبار و ١٠ ھەزار و ٥١٢ کەسیان لە پارێزگای نەینەوا دەژین.
"موعین کازمی" ئەندامی لیژنەی دارایی بە رۆژنامەی "سەباح"ی رەسمی رایگەیاندووە، سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ پڕۆژە یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت و لانیکەم پێویستی بە دوو مانگە بۆ پەسەندکردنی.
وتیشی، دەبێت سەرۆک وەزیرانی عێراق جەخ بکاتەوە لەسەر وەبەرھێنان و گەشەپێدان و بوژانەوە لە پڕۆژە یاساکەدا، ئەگەرچی نزیکەی ٧٠%ی پڕۆژە یاساکە بۆ مووچە و بەکاربردنە و ٣٠% بۆ وەبەرھێنانە.
ئەو پەرەمانتارە سەبارەت بە پشکی ھەرێمی کوردستانیش دەڵێت، دەبێت بەپێی بەرنامەی حکومەت لە ماوەی شەش مانگدا رێککەوتن بکرێت لەسەر یاسای نەوت و غاز و ١٣%ی پشکی ھەرێمیش بەندە بە داھاتی دارایی ھەرێمەوە، کە لە ھەناردەی نەوت و دەروازە سنورییەکانییەوە ئاشکرای دەکات. وتیشی، ئەو بابەتانە ھێشتا جێی ناکۆکی نێوان ھەرێم و بەغدادن و دەبێت لێکتێگەیشتنیان لەبارەوە بکرێت.
"تەحسین خەفاجی" لە لێدوانێکدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند، لەگەڵ وەزیری ناوخۆ و سەرۆک ئەرکانی پێشمەرگە کۆبوونەتەوە و بڕیارداوە بەخێراکردنی پشتیوانی بۆ پاسەوانی سنور کە لە قۆناغی یەکەمدا سێ ھەزار خۆبەخش ھەیە و لە ھەرێمی کوردستانەوە ھەڵبژێردراون.
وتیشی، ھەموو شتێک بۆ لیوا ھاوبەشەکان کراوە و لە دوای پەسەندکردنی پڕۆژە یاسای بودجە دەستبەکاردەبن.
نزار ئامێدی وەزیری ژینگەی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لەسەر بنەمای رێککەوتنی ئەو لایەنە سیاسییانەی حکومەتی عێراقیان پێکھێناوە کە رێککەوتنەکەش خراوەتە چوارچێوەی بەرنامەی کاری حکومەتەوە، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریداوە ٢٠٠ ملیار دیناری پشکی مانگانە بۆ مانگەکانی ١١ و ١٢ بۆ ھەرێمی کوردستان بنێرێت.
پێشتریش حکومەتی عێراق لەسەردەمی مستەفا کازمی مانگانە ئەو بڕە پارەیەی بۆ ھەرێمی کوردستان دەنارد، بەڵام لەسەرەتای ئەمساڵدا تەنھا بۆ سێ مانگ ئەو پارەیەی نارد و دوات ناردنی ٢٠٠ ملیار دینارەکە لە لایەن بەغدادەوە راگیرا.
لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھەردوو وەزارەتی پلاندانان و دارایی کۆتاییان ھێناوە بە سەرجەم کارەکانیان لەبارەی ئامادەکردنی پڕۆژە یاسای بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢٣ی عێراق و لەئێستادا رەوانەی نووسینگەی تایبەتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقیان کردووە بۆ ئەوەی دوای پێداچوونەوە، بخرێتە بەرنامەی کاری کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی وەزیرانەوە.
وتیشی، چاوەڕواندەکەن ئەنجومەنی وەزیران دوای گفتوگۆ و پەسەندکردنی، سەرەتای ساڵی داھاتوو پڕۆژە یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکات کە بڕەکەی لە ١٣٠ تا ١٤٠ ترلیۆن دینار دەخەمڵێنرێت و گفتۆگۆکردنیش لەسەری لە ئەنجومەنی نوێنەران، مانگێک بۆ دوو مانگی پێویستە.
عودەی عەواد ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، بە فەرمانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق زیاتر لە ١٠٤ ھەزار فەرمانبەری گرێبەستی سەربە وەزارەتی کارەبا کراون بە ھەمیشەیی و لە داھاتوویەکی نزیکیشدا سەرجەم فەرمانبەرانی گرێبەست دەکرێن بە ھەمیشەیی.
وتیشی، لەگەڵ پەسەندکردنی پڕۆژە یاسای بودجەی عێراقدا زیاتر لە ٧٤ ھەزار کەس کە خاوەنی بڕوانامەی باڵا و یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکانن و لەگەڵ دەرچووانی پەیمانگاکانی نەوت دادەمەزرێن.
مەھدی عەلاق راوێژکاری سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتوان لە عێراق رایگەیاند، ستراتیژێک کە لە ١٧ ئامانج پێکھاتووە بۆ گەشەپێدانی بەردەوام دیاریکراوە لەپێناو کەمکردنەوەی ھەژاری و زاڵبوون بەسەر رێژەی ٥٠%ی دیاردەکە تا ساڵی ٢٠٣٠.
رونیشیکردەوە، عێراق ستراتیژێکی ھەیە کە لەئێستادا لەلایەن وەزارەتی پلاندانانەوە نوێدەکرێتەوە و چاوەڕێدەکرێت لەچەند مانگی داھاتوودا رابگەیەنرێت، ئامانجەکانی گەشەپێدان بۆ ماوەی ١٥ ساڵ بەردەوامدەبن و لە ساڵی ٢٠١٥ەوە دەستیان پێکردوە و لە ٢٠٣٠ کۆتاییان دێت، ھەرچەندە راگەیاندنی دیدگاکە چەند ساڵێک دواکەوت، بەڵام ھیواخوازن لە ساڵی ٢٠٣٠ بگەنە مەبەستە دیاریکراوەکان.
مەھدی عەلاق راشیگەیاند، زۆرینەی ئامانجەکان لە بەرژەوەندی گەشەپێدانی دانیشتوانە و ٢٣٢ ئاماژە ھەیە کە پێویستە دەستبەربکرێن تاکو وڵات بخاتە سەر رێڕەوی گەشەپێدانی بەردەوام.
لیژنەی دەستپاکی لە ئەنحومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووە، حکومەتی عێراق و دەسەڵاتی دادوەری و ھێزە ئەمنییەکان زۆر بە وردی کار لەسەر وردەکارییەکانی دزینی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەکەی دەستەی گشتی باجەکان دەکەن و دەیانەوێت تەواوی پارەکە بگەڕێننەوە بۆ حکومەت و لەداھاتوویەکی نزیکیشدا سەرۆک وەزیرانی عێراق بە پشتبەستن بە بەڵگە و زانیارییە رەسمی و دانپێدانراوەکان، سەرجەم ئەو کەس و لایەنانە ئاشکرادەکات کە دەستیان لەو دزییە گەوەرەیەدا ھەیە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەپێی بەڵگەکان تۆمەتبارانی دزیی سەدە توانیویانە زیاتر لە نیوەی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەکە ببەنە دەرەوەی عێراق.
نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، لە ئەنجامی بەدواداچوونی راستەوخۆی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و بەھاوکاری ئەنجومەنی باڵای دادوەری و لایەنە پەیوەندیدارەکانی دەستپاکی، بەشێکی تری پارە دزراوەکانی تایبەت بە پارەکانی باج کە بە دزینی سەدە ناودەبرێت، گەڕێندرانەوە.
راشیگەیاند، ئەو بڕەی گەڕێندراوەتەوە ١٣٤ ملیار و ٤٥٥ ملیۆن دینارە و کۆی گشتی پارە گەڕێندراوەکان دەگاتە ٣١٧ ملیار و ٥٣٥ ملیۆن و ٥٣٦ ھەزار و ٥٢٥ دینار.
نوسینگەی "سودانی" ئاماژەی بەوەشداوە، پڕۆسەی گەڕانەوەی پارە دزراوەکان و راوەدونانی تۆمەتباران بەردەوام دەبێت، ئەوەش وەک جێبەجێکردنی پڕۆگرامی حکومی بۆ نەھێشتنی گەندەڵی.
سەرچاوەکە ڕایگەیاند، لەکاتی ھەڵمەتەکەدا چەکدارێکی داعش تەقەی لەھێزە ئەمنیەکە کردوەو بەھۆی تەقەکەوە کارمەندێکی ھێزە ئەمنیەکە بەناوی ( محەمەد نەجات) برینداربوەو بۆ چارەسەر گوازراوەتەوە بۆ کەرکوک.
سەرچاوەکە ڕونیشی کردەوە، ئەو کارمەندەی برینداربووە سەر بەھێزی شانەی سقوری ھەواڵگرییە کە سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عیراقن.
سەرچاوەکە بۆ کوردسات نیوز ڕاشیگەیاند ھەڵمەتی کێوماڵەکە دوای ئەوە ھاتوە شەوی ڕابردوو لەسنوری گوندی قەرەدەرەی سەر بەقەزای دوبز حەشارگەیەکی داعش لەلایەن فڕۆکەی سەربازی عیراقەوە بۆردومانکرا و بەپێی زانیاریەکان لەو بۆردومانەدا چوار چەکداری داعش گوژراوون.