ئەمڕۆ هەینی، حیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، عیراق لە چەند سەعاتی داهاتوودا دەستدەکاتەوە بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە.

وەزارەتی نەوت لە بەیاننامەیەکدا، ئاماژەی بەوەکردووە، "حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوت، رایگەیاندووە: "عیراق لە چەند کاتژمێری داهاتوودا دەستدەکاتەوە بە کارەکانی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆ وە."

ئەوەش هاتووە، لە سەرەتادا 185 هەزار بەرمیل دەنێردرێت و وردە وردە بەرزدەبێتەوە بۆ ئەوەی بگاتە ئەو ئاستەی لە بودجەی گشتی فیدراڵیدا دیاریکراوە.

د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، لە کۆشکی سەلام لە بەغدا، پێشوازی لە فالح فەیاز، سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی کرد، جەختی کردەوە لەسەر گرنگی پاراستنی سەقامگیری ئەمنی و سیاسی عیراق و پێشنیازی بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ خستەڕوو.

لە میانەی دیدارەکەدا، هەردوو لا گفتوگۆیان لەسەر پەرەسەندنە سیاسی و ئەمنییەکانی ناوخۆی عیراق و دۆخی ئیقلیمی کرد، تیایدا سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر پێویستی بەردەوامبوون لە هەوڵە ئەمنییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و کارکردن بۆ پاراستنی ئاسایش و بەرژەوەندییەکانی هاووڵاتیان کردەوە.

سەرۆک کۆمار لە وتەکانیدا تیشکی خستە سەر گرنگی پاراستنی ئەو سەقامگیرییە ئەمنی و سیاسییەی کە عیراق لە ئێستادا بەدەستی هێناوە و داوای کرد هەوڵەکان بۆ چەسپاندنی ئەم سەقامگیرییە بەردەوام بن. رایگەیاند کە ئەمە دەبێتە هۆی "مسۆگەرکردنی هەنگاونان بەرەو پێشەوە لە بواری ئاوەدانکردنەوە و بنیاتنان و باشترکردنی دۆخی خزمەتگوزاری".

لە بەشێکی دیکەی دیدارەکەدا، سەرۆک کۆمار ستایشی تایبەتی ئاراستەی "قوربانییە گەورەکانی ئەندامانی هێزەکانی حەشدی شەعبی کرد شانبەشانی براکانیان لە تەواوی هێز و پێکهاتە ئەمنی و سەربازییەکان لە بەرگریکردن لە عیراق و گەلەکەی".

هەروەها لە دیدارەکەدا، گفتوگۆ لەسەر دوایین پێشهاتەکانی ناوچەکە کرا، بەتایبەتی دۆخی فەلەستین و گۆڕانکارییەکانی سوریا و هەڵوێستی عیراق بەرامبەریان. هەردوولا جەختیان لەسەر "پێویستی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی عیراق لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ کردەوە بە شێوەیەک کە بەرژەوەندی هاوبەش بەدەستبهێنێت".

شایانی باسە، ئەم دیدارە لە چوارچێوەی زنجیرە کۆبوونەوەکانی سەرۆک کۆمار لەگەڵ بەرپرسانی سەربازی و ئەمنی عێراق دێت بۆ هەماهەنگی و گفتوگۆ لەسەر دۆخی ئەمنی وڵات.

سەرۆک کۆمار ستایشی هەوڵە مرۆڤدۆستانەکانی دکتۆر ئەبورەغیف دەکات لە غەززە و پشتگیری بۆ دامەزراندنی نەخۆشخانەیەکی عێراقی لەوێ دەردەبڕێت.

د. لەتیف  ڕەشید، سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ پێنجشەممە لە کۆشکی سەلام لە بەغدا، پێشوازی لە دکتۆر محەمەد تاهیر ئەبورەغیف کرد.

لە میانەی دیدارەکەدا، سەرۆک کۆمار هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی دکتۆر ئەبورەغیفی لە ماوەی هێرشەکانی دواییدا بۆ سەر غەززە بەرز نرخاند، کە رەنگدانەوەی رۆحی هاوسۆزی مرۆڤایەتی بوو لەگەڵ دۆزی دادپەروەرانەی گەلی فەلەستین و گوزارشتی لە بەها ڕاستەقینەکانی گەلی عیراق کرد.

سەرۆک کۆمار جەختی کردەوە کە ئەو هەوڵە مرۆییانەی پێشکەش بە گەلی فەلەستین دەکرێن، دەربڕینی ئیرادەی پتەوی عیراقن بۆ پشتیوانی لە برا فەلەستینییەکان و یارمەتیدانیان بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانە و رەتکردنەوەی ئەو دەستدرێژییانەی رووبەڕوویان دەبنەوە.

هەروەها، سەرۆک کۆمار راشیگەیاند کە پێشنیاری دامەزراندنی نەخۆشخانەیەکی عیراقی لە غەززە، هەنگاوێکی گرنگ دەبێت بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاری پزیشکی و تەندروستی پێویست بۆ خەڵکی فەلەستین. هاوکات پشتگیری تەواوی سەرۆکایەتی کۆمار و حکومەتی عیراقی بۆ ئەم دەستپێشخەرییە و هەموو هەوڵە مرۆییەکانی تر دەربڕی.

لە لایەکی ترەوە، سەرۆک کۆمار ستایشی تایبەتی ئاراستەی هەڵوێستی مرۆڤدۆستانە و پیشەیی دکتۆر ئەبورەغیف کرد بۆ ئەو خزمەتگوزارییە پزیشکییانەی کە پێشکەشی بریندارانی کردووە لە ناوچە جیاجیاکانی کەرتی غەززە.

لای خۆیەوە، دکتۆر محەمەد تاهیر ئەبورەغیف سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆک کۆمار دەربڕی و پوختەیەکی لەسەر ئەزموونی خزمەتکردنی لە غەززە و ئەو حاڵەتە تەندروستییانەی کە لەلایەن کادرە عێراقییەکانەوە چارەسەر کراون پێشکەش کرد. دکتۆر ئەبورەغیف جەختی کردەوە کە ئەوەی ئەنجامی داوە ئەرکێکی نیشتمانی، مرۆیی و ئەخلاقییە و وتی: "عیراق هەمیشە وەک نموونەیەکی شەرەفمەندانەی هاوسۆزی و بەخشندەیی مرۆیی دەمێنێتەوە."

ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، بەهۆی پەسەندكردنی یاسایی لێبوردنی گشتی نیوەی زیندانییەكانی عیراق ئازاد دەكرێن و گرتوخانەكان تاڕادەیەك چۆڵ دەبن.

عەلی بەنداوی ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، رایگەیاند، لە دوای پەسەندكردنی یاسایی لێبوردنی گشتی لە لایەن ئەنجومەنەكەیان، لە ئێستادا ئەو یاسایە چوەتە بواری جێبەجێكردنەوە بەڵام هەندێك لە وردەكاری ماوە، وتیشی، پێشبنی دەكات ئەمرۆِ نیوەی ئەو زیندانیكراوانە ئازاد بكرێن.

راشیگەیاند، لە دوای جێبەجێكردنی یاساكە گرتوخانەكان بە رێژەی 40 بۆ 50% چۆڵدەبن و تەنها ئەوانە دەمێنەوە كە  تیرۆرستن یاخود دەستیان بە خوێنی كەسانی دیكە سورە، ئاماژەی بەوەشكرد، لەورێگایەوە خەرجی و فشارەكانی سەر حكومەتی عیراق بەرادەیەكی بەرچاو كەمدەكاتەوە.

ژمارەی زیندانیكراوەكانی عێراق لە نێوان 65 بۆ 70هەزار زیندانیكراوە، لە كاتێكدا توانای گرتوخانەكان تەنها نزیكەی 20هەزار زیندانیكراوە، ئەمەش وایكردووە گروتخانە هەبێت300% زیندانیكراوی تیدابێت.

حزبوڵای عیراقی بە ئامانجگرتنی نوسینگەكەی لە پارێزگای دیوانیە راگەیاند و داوای لێكۆڵینەوە دەكات .

حزبوڵا لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردۆتەوە ، شەوی رابردوو لە پارێزگای دیوانیە لەلایەن لایەنێكی نەناسراوەوە هێرش كراوەتە سەر نوسینگەكەیان بەڵام هیچ ئاماژەیەكی بۆ زیانەكانی ئەو هێرشە نەكردووە و   هێرشەكەشی بە كارێكی تیرۆریستی و  هەوڵێك بۆ تێكدانی سەقامگیری و ئاسایشی پارێزگاكە ناوبردووە.

حزبوڵای عیراقی سەرباری ئیدانەكردنی ئەو هێرشە ، داواشی كردوە دەزگا ئەمنییەكان لێكۆڵینەوەكانیان دەستپێبكەن بۆ ئاشكراكردنی ئەو لایەنەی لە پشت هێرشەكەوە دەوەستێت تا بدرێتە دادگا .

 

د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان کۆبووەوە.

لە میانی دیدارەکەدا کە ئەمڕۆ چوارشەممە 26-2- 2025 لە هەولێر بەڕێوەچوو، بارودۆخی گشتی عیراق و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی و هەروەها پێشهاتی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتیی و دۆخی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی تاوتوێ کرا و جەختکرایەوە لە گرنگی پەرەپێدانی هاریکاری و هەماهەنگی نێوان هێزە سیاسییەکان و کارکردن بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری و باشترکردنی دۆخی خزمەتگوزاریی هاووڵاتیان.

هەر لەو دیدارەدا راو بۆچون ئاڵوگۆڕ کرا لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان ناوەند و هەرێم لە ئاستی جیاجیا و ئاڵەنگارییەکانی بەردەم پرۆسەی سیاسی و سەقامگیری وڵات، کە تیایدا ئاماژەکرا  بە پێویستی پەسەندکردنی پرەنسیپی دیالۆگ و چالاککردنی میکانیزمی هەماهەنگی و کاری هاوبەش بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان و پتەوکردنی پەیوەندیی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک کە دۆخی ئابووری و گەشەسەندن باشتر بکات و خزمەت بە بەرژەوەندییە باڵاکانی هەموو گەل بکات.

پارێزگاری بانکی ناوەندی عیراق رایگەیاند، سەرقاڵی دروستکردنی دراوێکی دیجیتاڵین بۆئەوەی وردە وردە جێگای دراوی کاغەز بگرێتەوە.

عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی رایگەیاند، سیستمی بانکی و دارایی عیراق گۆڕانکاریی بنەڕەتی تێدا دەکرێت، بە جۆرێک بەکارهێنانی دراوی کاغەز بۆ کاروباری رۆژانە بەشێوەیەکی بەرچاو کەمدەبێتەوە و لەبری ئەوە دراوی دیجیتاڵی و پارەدانی ئەلیکترۆنی بەکاردێت.

ئاماژەی بەوەشکرد، بانکی ناوەندی عیراق هەوڵدەدات دراوێکی دیجیتاڵی دروست بکات، کە جێگای دراوی کاغەزیی بگرێتەوە و لە بەشێکی زۆری بانکەکانی جیهاندا بەکاربهێنرێت.

ئەوەش لەکاتێکدایە، ماوەی زیاتر لە دوو ساڵە عیراق بەشێوەیەکی جددی کار لەسەر ئەوە دەکات پارەدان لە بازاڕ و شوێنە گشتییەکان و فەرمانگەکاندا بکات بەشێوەی ئەلیکترۆنی، بەجۆرێک ئێستا لە زۆرینەی فەرمانگەکاندا پارەدان بۆ مامەڵە و باجەکان بەشێوەی ئەلیکترۆنییە. ئەم هەنگاوەشی بۆ دروستکردنی دراوێکی دیجیتاڵی یەکێکە لە هەنگاوە نوێیەکان و عیراق پلانی هەیە تاوەکو ساڵی 2028 تەواوی بکات و کاری پێبکات.

 

 

سێیەمین كۆربەندی هەولێر  لە ژێر ناونیشانی نادڵنیایە كەڵەكبووەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست دەستیپێكرد و سەرۆك كۆمار لە كۆربەندەكەدا داوای هەماهەنگیی نێوان بەغداد و هەرێمی كوردستانی كرد . 
د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆاری عیراق لە میانی بەشداریكردنی لە سێیەمین كۆربەندی نادڵنیاییە كەڵەكەبوەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست كە ئەمرۆ لە هەولێر دەستیپێكرد وتارێكی پێشكەش كرد و رایگەیاند ، پێویستە حكومەت عیراق و هەرێم هەمانگی یەكتربین چونكە ئەوە لە بەرژەوەندی هەموانە، راشیگەیاند، عیراق توانای وەڵامدانەوەی هەیە بۆ هەر كارێك بەرانبەری بكرێت بەڵام هەمیشە دانوستانی دیبلۆماسی هەڵبژاردووە، وتیشی بە هەموو توانایانەوە پشتیوانی لە سوریای نوێ دەكەن كە مافی هەموو پێكهاتەكانی تیدا پارێزراوبێت.
سێهەمین كۆربەندی نادڵنیاییە كەڵەكەبوەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست ماوەی 3 رۆژ بەردەوام دەبێت و سەركردەكانی عیراق و هەرێم و توركیا و سوریا و وڵاتانی ناوچەكە ئامادەی كۆربەندەكە دەبن .

 

بەپێی دوایین ئاماری سەرژمێری عیراق، رێژەی هەژاری لە هەرێم کەمترین رێژەیە بەراورد بە پارزێگاکانی دیکەی عیراق و لە هەرێمیشدا هەولێر کەمترین رێژەی هەژاری تێدایە.

بەپێی ئامایر سەرژمێری، رێژەی هەژاری لە پارێزگای هەولێر بە 6٪ کەمترین رێژەیە، بەدوای ئەویشدا پارێزگای سلێمانی بە 8٪ لە پلەی دووەمدایە.

بەپێی ئامارەکە، دهۆک زۆرترین ریژەی هەژاری تێدایە لەناو پارێزگاکانی هەرێمدا و رێژەکەی گەیشتووەتە 15٪.

لەلایەکی دیکەوە پارێزگاکانی دیکەی عیراق رێژەکانیان بەراورد بە هەرێم بەرزترە و هەندێکیان دووهێندە یان زۆر زیاترن.

ئامارەکە بەم جۆرەیە:

موسەنا 44٪

بابل 34٪

قادسیە 29٪

نەجەف 25٪ 

بەسڕە 28٪

ئەنبار 21٪

کەربەلا 20٪

سەڵاحەدین و واست 19٪

دیالە 17٪

نەینەوا و میسان 16٪

بەغداد و زیقار 14٪

کەرکووک 10٪

وەزیری دەرەوەی ئەمریكا پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق ئەنجامدا و جەختیان لە پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لە سەردەمی ئیداری نوێی كۆشكی سپی كردەوە.

نوسینگەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق بڵاویكردەوە، لە پەیوەندییە تەلەفۆنیەكەی سودانی و مارك رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، باس لە پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی نێوان بەغداد و واشنتۆن كراوە، بەتایبەت گرنگیدان بە رێگەكانی بەرزكردنەوە و پەرەپێدانیان لە بوارە جیاجیاكاندا.

هەروەها دەڵێت، هەردولا تاوتوێی بوارەكانی هەماهەنگی نێوان عێراق و ئیدارەی نوێی ئەمەریكا كراوە لە چوارچێوەی رێككەوتنە دووقۆڵییەكانی نێوانیاندا.

ئاماژەی بەوەشكردووە، سودانی و رۆبیۆ پێداچوونەوەیان بەو پێشكەوتنانە كردووە كە لە كاری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵاتدا بەدەستهاتوون، هەروەها رێككەوتوون بۆ چڕكردنەوەی پەیوەندییەكان و بەرزكردنەوەی هاوكارییەكان بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی هەردوو وڵات.

وەزارەتی نەوتی عیراق رێككەوتنێكی لەگەڵ كۆمپانیای "بریتیش پەترۆلیۆم"ـی بەڕیتانی ئیمزاكرد، بۆ نۆژەنكردنەوە و پەرەپێدانی چوار كێڵگەی نەوت لە كەركوك.

نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق بڵاویكردەوە، رێككەوتنەكە بە سەرپەرشتی سودانی، لەنێوان نوێنەرانی كۆمپانیای نەوتی باكور و كۆمپانیای بریتیش پترۆلیۆم لە بەغداد ئیمزاكراوە، بەگوێرەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەش، ئەو چوار كێڵگە نەوتییەی لە كەركوك نۆژەندەكرێنەوە و پەرەیان پێدەدرێت، بریتین لە كێڵگە نەوتییەكانی بای حەسەن و بابە گوڕ گوڕ و جەمبور و خەبازە.

هەر بە گوێرەی رێككەوتنەكە، ئەو كۆمپانیا بەڕیتانیە، جگە لە نۆژەنكردنەوە و پەرەپێدانی كێڵگە نەوتییەكان، وەبەرهێنان لە ‌غازی هاوەڵ دەكات و دامەزراوە غازییەكانی كۆمپانیای غازی باكووریش فراوانتر دەكات، هەروەها وێستگەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا بە توانای بەرهەمهێنانی 400 مێگاوات  لە سنووری پرۆژەكە دروست دەكات.

نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق ئاماژەی بەوەشداوە، رێككەوتنەكە ژمارەیەكی زۆر هەلی كار بۆ دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان دەڕەخسێنێت و چەندین كۆمپانیای لەكاركەوتووش دەخاتەوەكار، هاوكات رۆڵی بەرچاوی دەبێت لە بەرەوپێشبردنی كەرتی وزە لە عیراقدا.

ئەوەش لەكاتێكدایە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ستایشی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراقی كردووە، بۆ گەیشتنە ئاستی سەربەخۆ لە كەرتی وزەدا.

سەرۆك كۆماری عیراق لە كۆشكی بەغداد لەگەڵ سەرۆكی رێكخراوی بەدر كۆبووەوە و تاوتوێی دوایین دوایین پێشهاتە  ناوخۆییەكان كرد.

سەرۆكایەتی كۆماری عیراق بڵاویكردەوە، لە كۆبوونەوەی د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆمار و هادی عامری سەرۆكی رێكخراوی بەدر، گفتوگۆكرا لەبارەی گرنگی هەماهەنگی نێوان هێزە نیشتمانییەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی دوایین گۆڕانكارییە هەرێمییەكان، جەختیشكرایەوە لە یەكخستنەوەی هەوڵەكان بۆ پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی ناوچەكە.

هەر لە كۆبوونەوەكەدا، سەرۆك كۆماری عیراق ئاماژەی بە گرنگی پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان پێكهاتەكان كرد، جەختیشیكردەوە لە پاراستنی پایەكانی كۆمەڵایەتی و یەكگرتووشی لە وڵاتدا بە پێویست زانی، بەجۆرێك كە سەقامگیری ئاسایشی و سیاسی و ئابووری وڵات بەرەوپێشببات، هاوكات داواكاری و خواستی هاوڵاتییان دابینبكات و ئاستی ژیان و گوزەرانیان و خزمەتگوزاری بەرزبكاتەوە.

لەبەرانبەردا، سەرۆكی رێكخراوی بەدر، هەوڵەكانی سەرۆك كۆماری بەرزنرخاند لە یەكخستنەوەی هێزەكان و كاری پێكەوەیی نیشتمانی، لەپێناو بەرەوپێشبردنی ئاسایش و سەقامگیری عیراق و هاوكات، دابینكردنی داواكارییەكانی هاوڵاتییان و چاكسازی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.

د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازیکرد لە وەفدێکی دەستەی راوێژکاری عیراق بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان لە لەندەن بە سەرۆکایەتی د. رەئوف ئەنساری.

لە کۆبوونەوەکەدا کە ئەمڕۆ سێشەممە 25-2-2025 لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو،  باس لە پێشهاتەکانی گشتی وڵات کرا، بە گرنگیدان بەو دەستکەوتانەی لە ماوەی رابردوودا بەدەست هاتوون، بەتایبەتی لە دۆسییەی ئەمنیدا بەو پێیەی بەردی بناغەی گەشەپێدان و خۆشگوزەرانییە.

سەرۆک کۆمار ئاماژەیکرد بە گرنگی گەیاندنی وێنەی راستەقینەی عیراق بە جیهان، بە تایبەتی سەبارەت بەو پێشهاتانەی کە لە بوارەکانی ئەمنی و بنیاتنانەوە و ئاوەدانکردنەوەدا بەدیهاتووە، جەختیکردەوە لەسەر چڕکردنەوەی هەوڵەکان بۆ پەرەپێدانی ئەو لایەنانە و گرنگی پێدانیان لە ئاستی نێودەوڵەتیدا.

سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لە دابینکردنی کەشێکی گونجاو بۆ بەرقەرارکردنی دادپەروەری و دەستەبەرکردنی مافی یاسایی هاووڵاتیان و ئاماژەی بەوەشدا، کە سەرۆکایەتی کۆمار بەشداریی کردووە لە ئازادکردنی زیاتر لە ١٥ هەزار دەستبەسەرکراو کە سزاکانیان کۆتایی هاتووە، وەک پابەندبوون بە جێبەجێکردنی یاسای کارپێکراو و بەدیهێنانی دادپەروەری.

سەرۆک کۆمار داوای لە رێکخراوە زانستی و رۆشنبیرییەکان کرد هاریکاری لەگەڵ دامەزراوەکانی دەوڵەت بکەن، هەروەها کار لەسەر رەخساندنی کەشێکی گونجاو بکەن تا بەشدار بێت لە راکێشانی لێهاتوویی نیشتمانی و سودمەندبوون لە شارەزاییەکانیان بۆ پاڵپشتیکردنی پڕۆژەکانی ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدان، هەروەها پەرەپێدانی هاوبەشی نێوان دامەزراوەکان و کەسانی لێهاتوو لە ناو خاکی عیراقدا بۆ بەدیهێنانی شۆڕشێکی هەمەلایەنە لە کەرتە گرنگەکاندا.

لای خۆیانەوە ئەندامانی وەفدەکە ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ پێشکەشکردنی راوێژکاری ئەندازیاری و تەکنیکی بۆ پاڵپشتیکردنی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان، جەختیانکردەوە لەسەر پابەندبوونیان بە بەشداریکردن لە بنیاتنان و سوودوەرگرتن لە ئەزموونەکانیان کە لە وڵاتانی پێشکەوتوودا بەدەستیان هێناوە.

د. لەتیف رەشید، سەرۆک کۆماری عیراق ئەمڕۆ سێشەممە (25ی شوباتی 2025) لە کۆشکی بەغدا پێشوازی لە خاتوو رۆلا دەشتی، جێگری سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان و سکرتێری جێبەجێکاری کۆمیسیۆنی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕۆژئاوای ئاسیا (ESCWA) کرد.

لە میانی دیدارەکەدا باس لە دەرفەتەکانی ئاڵوگۆڕی شارەزایی لە بواری سیاسەتەکانی گەشەپێدان لە کەرتە جیاجیاکان کرا و سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر گرنگی ئەو ڕاوێژکارییە تەکنیکییانە کردەوە کە لەلایەن ESCWA-وە پێشکەش کراون.

سەرۆک کۆمار لە دیدارەکەدا دووپاتی کردەوە کە "عیراق هەوڵی بەدەستهێنانی پشکێکی دادپەروەرانە لە ئاو دەدات" و ئاماژەی بە کەمبوونەوەی بەردانەوەی ئاو لە ڕووبارەکانی دیجلە و فورات کرد کە بووەتە هۆی کەمی ئاو لە زۆربەی شارەکانی عیراق.

د. لەتیف رەشید گرنگی کاری هاوبەش و هەماهەنگی ئیقلیمی بۆ پاڵپشتیکردنی پڕۆژەکانی ئاودێری و پەیڕەوکردنی شێوازە سەردەمییەکان لە بەڕێوەبردنی ئاو و پلان و پڕۆژەکانی وڵاتانی سەرەوەی روبارەکان خستەڕوو.

هەروەها سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە پێویستی فراوانکردنی ئاسۆی هاریکاری نێوان عیراق و ESCWA لە بوارەکانی ئابووری، کۆمەڵایەتی و ژینگەیی کرد، جگە لە راهێنان و پەرەپێدانی تواناکان لە بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەکان.

لە بەرامبەردا، خاتوو رۆلا دەشتی پابەندبوونی نەتەوە یەکگرتووەکانی وەک هاوبەشێکی سەرەکی دووپاتکردەوە لە پاڵپشتیکردنی عیراق لە هەوڵەکانی بەرەو داهاتوویەکی خۆشگوزەرانتر و بەردەوامتر، هەروەها ئاماژەی بە ئامادەیی رێکخراوەکە بۆ دابینکردنی هەموو شارەزایی و زانیارییە پێویستەکان لە بوارە جیاوازەکاندا کرد.

مەفرەزەکانی بازگەی تازە لە سنوری کەرکوک بڵاویکردەوە، توانیان 17 کەسی بیانی بە رەگەز پاکستانی و بەنگلادیشی دەستگیربکەن کە مەرجەکانی نیشتەجێبوونیان پێشێل کردووە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە هەوڵێکدا بۆ بەقاچاخبردنیان بۆ پارێزگاری بەغدا، لە نێوان کیسەکانی چیمەنتۆدا شاردرابونەوە توانرا دەستگیربکرێن.

راشیگەیاند، قاچاخچیەکەی بەو کارە هەڵستاوە دەستگیرکراوە، هاوکات ئۆتۆمبێلەکە دەستی بەسەردا گیراو و رێوشوێنی یاساییش بەرانبەریان دەگیرێتەبەر. 

ئەمڕۆ وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئەنجامی کۆتایی سەرژمێری بڵاوکردەوە و بەپێی سەرژمێریی، ژمارەی دانیشتوانی عیراق 46 ملیۆن و 118 هەزار و 793 کەسە، کە لەو ژمارەیە شەش ملیۆن و 370 هەزاریان خەڵکی هەرێمی کوردستانن.

 

دوایین ئاماری سەرژمێری بەمجۆرەیە:

رێژەی نێر لە عیراق: 50.22٪

رێژەی مێ لە عیراق: 49.78٪

 

ژمارەی شارنشین و گوند نشین:

عیراق: 70.17٪ شارنشین، 29.83٪ گوندنشین

هەرێم: 84.57٪ شارنشین، 15.43٪ گوندنشین

 

دابەشبوونی تەمەن:

عیراق: 11.16٪ منداڵی خوار پێنج ساڵ، 24.74٪ لەنێوان 5 بۆ 14 ساڵ، 60.44٪ لەنێوان 15 بۆ 64 ساڵ، 3.66٪ سەروو 64 ساڵ.

هەرێم: 9.92٪ منداڵی خوار پێنج ساڵ، 21.74٪ لەنێوان 5 بۆ 14 ساڵ، 63.92٪ لەنێوان 15 بۆ 64 ساڵ، 4.4٪ سەروو 64 ساڵ.

 

ناوەندە تەمەنی هاوسەرگیری:

نێر- 23 ساڵ، مێ- 20 ساڵ

 

دابەشبوون بەپێی تەمەن و خێزانداری:

عیراق: رێژەی ئەو کەسانەی هاوسەرگیریان کردووە- 54.01٪، رێژەی ئەو کەسانەی هاوسەرگیریان نەکردووە- 41.6٪.

هەرێم: رێژەی ئەو کەسانەی هاوسەرگیریان کردووە- 55.83٪، رێژەی ئەو کەسانەی هاوسەرگیریان نەکردووە- 41٪.

 

رێژەی دانیشتوانی چالاک لە رووی ئابوورییەوە:

عیراق: 41.61٪

هەرێم: 46.06٪

 

رێژەی کارمەندی حکومی:

عیراق: 38.25٪

هەرێم: 37.18٪