جیهان
باسیان لەوەشکردووە، لە کۆتا ھەڵمەتدا شەوی ڕابردوو ٧١ کۆچبەر ڕزگارکراون کە ھەوڵیان داوە بە بەلەمی پلاستیکی دەریای ناوەڕاست تێبپەڕێنن، بەڵام بەھۆی کەش و ھەواوە شەپۆلەکانی دەریا زیادیان کردووە و بەرزیەکەیان گەیشتووەتە ٣ مەتر، ئەمەش مەترسی گەورەی لەسەر کۆچبەرەکان دروستکردووە.
ئەمڕۆ پەرلەمانی تورکیا کۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر پڕۆژە یاسای درێژکردنەوەی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان لە عێراق و سوریا دەدات، بە پێی پڕۆژە یاساکە کە ھەفتەی ڕابردوو لەلایەن سەرۆکایەتی کۆماری ئاڕاستەی پەرلەمان کرا، مانەوەی ھێزەکانی تورکیا لە عێراق و سوریا و دەسەڵاتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ ناردنی ئەو ھێزانە بۆ جێبەجێکردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان، تاکو دوو ساڵی تر درێژدەکرێتەوە.
ھەرچەندە پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە" و پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە"، دژایەتی پڕۆژە یاساکە دەکەن و دەنگی پێنادەن، بەڵام تێپەڕاندنی پڕۆژە یاساکە ئەگەرێکی بەھێزە، چونکە ھەر یەکە لە پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار "ئاکەپە" و پارتی بزوتەوەی نەتەوەپەرست "مەھەپە" و "ئی پارت"، دەنگ بە پڕۆژە یاساکە دەدەن.
سەعید خەتیبزادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، ڕۆژی چوارشەممە کۆنگرەی شەش وڵاتی دراوسێی ئەفغانستان، کە پێکدێن لە "چین و ئێران و پاکستان و ئۆزبەکستان و تاجیکستان و تورکمانستان"، لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە لە تاران بەڕێوەدەچێت و وەزیری دەرەوەی ڕووسیاش بەشداری کۆنگرەکە دەکات.
سەعید خەتیبزادە وتیشی، ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران لە کۆنگرەکەدا وتارێک پێشکەش دەکات و پەیامی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە کۆنگرەکەدا دەخوێندرێتەوە.
ئاژانسەکە ڕایگەیاندووە، ئێران دەستیکردووە بە زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم بە ڕێژەی زیاتر لە ٢٠٪ لە وێستگەی "نەتەنز"، کە ئەو ھەنگاوەش لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە ئیدانە دەکرێت.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ئاماژەی بەوەشکرد کە ئەو ھەنگاوانەی "تاران" وایان لێدەکات زیاتر چاودێری ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە بکەن و پشکنینەکانیان زیاتر بکەن.
تا ئێستاش ئێران وادەی دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکانی لە "ڤییەنا" ڕانەگەیاندووە، ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپاش دەڵێن دەرفەتی بەردەم "ئێران" بۆ ئەو دانوستانە تا ھەتایە بە کراوەیی نامێنێتەوە.
پارتی داد و گەشەپێدان و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست و پارتی باش بە بەڵی دەنگیان دا و پارتی گەلی کۆماری و پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە"ش بە نەخێر دەنگیان دا.
ئەو کەسانەی ھێرشەکەیان ئەنجام داوە، بەشێک لە شاشەی شەقامە سەرەکییەکانیشیان لە (ئەسفەھان) ھاک کرد و لێیان نوسیوە، (بەنزینەکانمان لەکوێیە) ؟
(عەبدولفەتاح بورھان) فەرماندەی سوپای سودان رایگەیاند (عەبدوڵا حەمدوک) سەرۆک وەزیرانی سودان نەڕفێندراوە و لە ماڵەکەی ئەودایە و ھەرکاتێک رەوشی وڵات ئاسایی بۆوە دەگەڕێتەوە بۆ ماڵەکەی خۆی ، وتیشی رەوشی تەندروستی سەرۆک وەزیران زۆر باشە.
لەبارەی وەزیرە دەستگیرکراوەکانیشەوە بورھان ئاماژەی بەوەکرد ، ئەو وەزیر و بەرپرسانەی تاوانبارن بە دەستگیرکراوی دەمێننەوە و ئەوانەشی ھیچ تاوانێکیان لەسەر نییە ئازاد دەکرێن. وتی ، ئەوەی رویداوە کودەتا نییە، بەڵکو راستکردنەوەی چەوتییەکانە.
بەرەبەیانی رۆژی دووشەمە ھێزە ئەمنیەکانی سودان، سەرۆک وەزیران و بەشێک لە وەزیر و بەرپرسە باڵاکانی حکومەتیان دەستگیرکرد و دەستیان بەسەر دەسەڵاتی وڵاتدا گرت، زۆربەی حزبەکان و بەشێک لە وڵاتانی جیھانیش روداوەکانیان بە کودەتا ناوبرد و سوپاش بە رزگارکردنی وڵات لە دوبەرەکی ناوی برد.
شۆفێری ئۆتۆمبێلەکەش کە رەگەزنامەی ئۆکرانی ھەیە، لەگەڵ ھەموو کۆچبەرەکانی تر دەستبەسەرکراون و رێکاری یاساییان بەرامبەر گیراوەتەبەر.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، بەیانی ئەمڕۆ ھێزێکی سەربازی ھەڵیکوتاوەتەوە سەر ماڵی عەبدوڵا حەمدوک سەرۆک وەزیرانی سودان و دەستبەسەر کراوە، جگە لە عەبدوڵا حەمدوک، چوار وەزیری تری حکومەت و راوێژکاری رۆژنامەوانی سەرۆک وەزیران دەستبەسەر کراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، سوپای سودان کودەتای سەربازی دژی حکومەتی راگوزەر ئەنجامداوە و دوابەدوای رووداوەکەش خەڵکێکی زۆر لە "خەرتوم" بۆ پشتیوانی لە حکومەت و روبەڕوبونەوەی کودەتاچییان، رژاونەتە سەر شەقامەکان و دەستیان بە خۆپیشاندان کردووە.
ترامپ لە راگەیەندراوێکدا کە رۆژنامەی نیویۆرک پۆست بڵاویکردۆتەوە دەڵێت، زۆرینەی ئەو کۆچبەرانەی سنورەکان بەرەو ئەمریکا تێدەپەڕێنن، تۆمەتبار و مەترسیدارن و لە زیندان ھەڵاتوون.
وتیشی، ئەمریکا بەھۆی ملیۆنان کۆچبەرەوە کە رێگرییان لێناکرێت ژەھراوی بووە.
ترامپ راشیگەیاند، پێویستە بەپەلە دەستبکرێتەوە بە دروستکردنی دیوار لە سنوری مەکسیک بە درێژایی دوو ھەزار میل، ھێرشیشی کردە سەر ئەو میدیایانەی شکستەکانی ئیدارەکەی جۆ بایدن دەشارنەوە.
لێپرسراوانی یەکەکانی پاراستنی سنورەکانی ئەمریکاش رایانگەیاندووە، لە ماوەی ١٢ مانگی رابردوودا ژمارەیەکی پێوانەیی کۆچبەران رێگرییان لێکراوە، کە ژمارەیان یەک ملیۆن و ٧٠٠ ھەزار کۆچبەر بووە.
جیفری فیڵتمان نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سودان رایگەیاند، واشنتن نیگەرانە لەو کودەتا سەربازییە و دەستبەسەرکردنی وەزیر و کەسایەتە سیاسی و حزبییەکان پێچەوانەی دەستورە.
وتیشی، ھەر گۆڕانکارییەک بە زەبری ھێز، مەترسی لەسەر ھاوکاری ئەمریکا بۆ سودان دروست دەکات.
جۆزێب بۆریل لێپرسراوی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپاش لە تویتەر نوسیویەتی، بە نیگەرانییەوە چاودێری پێشھاتەکان لە سودان دەکەن و داواشی لە سەرجەم لایەنەکان کرد قۆناغی راگوزەری بخەنەوە سەر رێڕەوە راستەکەی.
نێردە نێودەوڵەتییەکانی تریش دەڵێن، دەستگیرکردنی سەرۆک وەزیرانی سودان و وەزیرەکان، قبوڵ کراو نییە، کۆمکاری عەرەبیش سەرباری دەربڕینی نیگەرانی، داوای لە لایەنەکانی سودان کردوە پابەندی دەستور بن.
جێنیفەر و ھاوسەرەکەی تۆمەتبارن بە جێھێشتنی ئەو کچە ئێزدیە لەبەر تیشکی خۆر، کە بەھۆی گەرما و تینوێتی گیانی لە دەستداوە، بڕیاریش وایە مانگی داھاتوو " تەھا جومەیلی" ھاوسەری ئەو ژنە لە شاری فرانکفۆرتی ئەڵمانیا دادگایی بکرێت.
پۆلیسی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، لەسەر سنوری نزیک ئەڵمانیا و پۆڵەندا ٣١ ھاووڵاتی عێراقییان لەناو بارھەڵگرێکی بچووکدا دەستگیرکردووە، کە لە "پۆڵەندا"وە ھاتبوون. وتیشی لە نێو ئەو پەنابەرانە ١٩ پیاو و ٢ ژن و ١٠ منداڵ ھەبوون، کە سەرجەمیان تەندروستییان باشە.
مانگی ئایاری ئەمساڵ، "ئەلکساندەر لوکاشینکو" سەرۆکی بێلاروس ڕایگەیاندبوو، ڕێگری لە کۆچبەران و پەنابەران ناکات لە ھەوڵدان بۆ گەیشتن بە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، "ئەنگێلا مێرکڵ" ڕاوێژکاری ئەڵمانیاش ڕایگەیاندووە، گواستنەوەی کۆچبەران لە ڕێی "بێلاروس"ەوە بەرەو وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، ھەڕەشەیە بۆ سەر یەکێتییەکە.
بومەلەرزەکە لە بە دووری سێ کیلۆمەتر لە شارۆچکەی سواۆ ڕوویداوە و ھێشتا زیانەکانی نەزانراوە. مانگی ڕابردووش بومەلەرزەیەکی بەھێز بە گوڕی ٥.٧ پلە ئەو وڵاتەی ھەژاند.
"سادق مۆعتەمێدیان" پارێزگاری نوێی ورمێ لە ڕێوڕەسمی دەستبەکاربونیدا ڕایگەیاند، دەبێت بەڵێنێک بە خەڵکی بدەن کە توانای جێبەجێکردنیان ھەبێت و لە ئێستاشدا تەواو کردنی پڕۆژە ناتەواوەکان لە ئەولەویەتی بەرنامەکانیان دایە. وتیشی بوژاندندنەوەی دەریاچەی ورمێ بابەتێکی گرنگە و بەجددی بەدواداچوونی بۆ دەکات.
بەھۆی بێ بارانی و وشکەساڵی ئاوی دەریاچەی ورمێ بەردەوام کەم دەبێتەوە و ئەمساڵ ئاستی ئاوی دەریاچەکە زیاتر لە ٦٣ سانتیمەتر دابەزیوە، چەند ڕۆژ پێش ئێستاش ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران بڕیاریدا لیژنەی بوژاندنەوەی دەریاچەی ورمێ کارا بکرێتەوە.
خۆپیشاندانەکە بە ناوی ناڕەزایی دایکانی پۆڵەندییەوە ڕێکخرا و لە بەردەم بارەگایی پۆلیسی پاسەوانی سنور لە شاری میکۆلۆو بەڕێوەچوو، دایکانی پۆڵەندی نارەزایی توندیان دەربڕی بەرامبەر بە مامەڵەی خراپ لەگەڵ منداڵانی کۆچبەر و ئەو ڕەوشە خراپەی لە دارستانەکاندا ڕووبەڕووی کۆچبەران دەبێتەوە لە کاتی ھەوڵدان بۆ گەیشتن بە وڵاتانی ئەوروپا.
خۆپیشاندەران داوایان کرد سەرمای زۆری سنوورەکە لە بەرچاو بگیرێت و گیانی کۆچبەران و منداڵەکانیان بپارێزرێت و بەرەو سنوورەکان دیپۆرت نەکرێنەوە.