ڕاشد غەنوشی سەرۆکی بزوتنەوەی نەھزە و سەرۆکی پەرلەمانی تونس لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (کۆریاری دیلا سیرا)ی ئیتاڵی ڕایگەیاند، تونس و ئەوروپا لە یەک کەشتیدان، ئەگەر ئەوروپا و بە تایبەتی ئیتاڵیا بە زووترین کات دیموکراسی بۆ تونس نەگەڕێنێتەوە، ڕووبەڕووی زریانێکی کۆچبەران دەبێتەوە، بەو جۆرەش ھەمووان بەرەو لەناوچوون دەڕۆن.

غەنوشی ھۆشداریشی بە قەیس سەعید سەرۆکی وڵاتەکەی دا کە بە ئەنجامدانی کودەتا تۆمەتباری کردووە و ڕایگەیاند، ئەگەر کودەتاکە بەم جۆرە بەردەوام بێت و دەسەڵات بە پەرلەمان نەدرێتەوە، دوور نییە توندوتیژی و ناسەقامگیری سەر ھەڵبدات.

ھەفتەی ڕابردوو، سەرۆکی تونس کارەکانی پەرلەمانی سڕ کرد و ھیشام مەشیشی لە سەرۆکایەتی حکومەت دوورخستەوە و ئەو ھەنگاوانەش لەلایەن بزوتنەوەی نەھزەوە بە کودەتا ناوبرا.

ھایکۆ ماس وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە چاوپێکەوتنیکدا لەگەڵ گۆڤاری دێر شبیگڵ ڕایگەیاند، سستی نواندنی ئێران لە دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان و دوورکەوتنەوەی لە ھێزە سەرەکییەکانی ڕێککەوتنی ئەتۆمی نیگەرانی کردوون.

جەختیشی کردەوە، گەڕانەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی لە بەرژەوەندی ھەموو لایەکە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بژاردەیە بۆ ھەمیشە بەردەست نابێت.

لە مانگی نیسانی ئەمساڵەوە لە ڤییەنا گفتوگۆکان بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ٢٠١٥ دەستیان پێکردووە، بەڵام تا ئێستا ھیچ ئەنجامێکی نەبووە و چاوەڕوانیش دەکرێت دوای دەستبەکاربوونی ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆکی نوێی ئێران جارێکی تر دانوستانەکان دەستپێبکەنەوە.

میدیاکانی سوریا بڵاویانکردەوە، بە نێوەندگیری ڕووسیا، لە ئێوارەی ڕۆژی ھەینییەوە گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانی تورکیا ئاوی بەنداوی عەلوکیان بەرداوەتەوە، کە سەرچاوەی دابینکردنی ئاوە بۆ دانیشتوانی حەسەکە و دەوروبەری.

باس لەوەشکراوە تەنھا چوار ترۆمپا لە بەنداوەکە کاری پێدەکرێت و ترۆمپاکانی تر دزراون، گروپە چەکدارەکان بە فشاری تورکیا چەند جارێک ئەو بەنداوانەیان گرتووەتەوە کە ئاو بۆ حەسەکە و تەلتەمر و سەرێ کانی دابین دەکات، ماوەی یەک مانگیشە بە تەواوی ئاوی حەسەکە بڕاوە.

یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، پڕۆژەیاسایەکی سزادان گەڵاڵە دەکات کە کەسایەتی و قەوارە لوبنانییەکان دەکاتە ئامانج، بە تایبەتی ئەوانەی دەستیان ھەیە لە پەکخستنی یاسا و داڕووخانی ئابوری و ھەڵاوسان و کەمی خواردن و سوتەمەنی لە لوبنان، بە (قەدەغەکردنی گەشتکردن لێیان و سڕکردنی سەرمایەکانیان).

یەکێتی ئەوروپا بەسەرکردایەتی فەڕەنسا فشارەکانی چڕ کردووەتەوە، ئەمەش بەشێکە لە ھەوڵدانی نێودەوڵەتی بۆ پێکھێنانی حکومەتێکی جێگیر لە لوبنان، کە بتوانێت چاکسازی بکات، تا ئەو وڵاتە لەو قەیران و ئاڵۆزییە سیاسی و ئابورییە ڕزگار بکات، کە لە دوای  تەقینەوەکەی بەندەری بەیروتەوە سەریھەڵداوە.

وەزارەتی بەرگری ئەفغانستان ڕایگەیاند، سوپای وڵاتەکەیان توانیوویانە ناوچەی گوزارا سەر بە ویلایەتی ھەرات کۆنترۆڵ بکەنەوە کە ماوەیەک بوو لەلایەن چەکدارانی بزوتنەوەی تاڵیبانەوە دەستی بەسەردا گیرابوو.

لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، لە ئۆپراسیۆنی کۆنترۆڵکردنەوەی ناوچەکەدا زیاتر لە ١٠٠ چەکداری تاڵیبان کوژراون و بریندار بوون.

پێکدادانی سوپای ئەفغانستان و چەکدارانی تاڵیبان لە زۆربەی ناوچەکانی ئەو وڵاتە بەردەوامە و تاڵیبان ھەوڵ دەدات تەواوی ئەفغانستان کۆنترۆڵ بکات و کشانەوەی ئەمریکاش لەو وڵاتە بووەتە ھۆی لاوازبوونی تواناکانی سوپای ئەفغانستان بەرامبەر تاڵیبان.

(ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆک کۆماری تورکیا لە بارەی سووتانی دارستانەکان لە پێنج ھەرێمی ئەو وڵاتە ڕایگەیاند، ئەو ناوچانەی ئاگریان لێکەوتووەتەوە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی کارەساتی سروشتی و دۆخی لە ناکاوی تورکیاوە وەک ناوچەی کارەساتی کاریگەر لەسەر ژیانی گشتی ڕاگەیەندراون.

وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیاش ڕایگەیاند، تا ئێستا لە سەرتاسەری تورکیا ٨٨ ئاگر کەوتووتەوە و لەو ژمارەیەش ١٠ ئاگریان کۆنترۆڵ نەکراوە، دوو کرێکاریش کە سەرقاڵی کوژانەوەی ئاگری دارستانەکانی ئەنتاڵیا بوون گیانیان لە دەستداوە، بەم جۆرەش ژمارەی ئەو کەسانەی گیانیان لە دەستداوە بۆ شەش کەس بەرزبووەوە.

وەزارەتی بەرگری ئەرمینیا لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بەرەبەیانی ڕۆژی شەممە سوپای ئازەربایجان چەند خاڵێکی سوپای ئازەربایجانی لە سەر سنوری نێوان ھەردوو وڵات بۆردومان کردووە کە تەنھا ٧٠ کیلۆمەتر لە یەریڤانی پایتەختەوە دوورە.

ئاماژە بەوەشکراوە، سەربازانی ئەرمینیا بەرپەرچی ھێرشەکەی سوپای ئازەربایجانیان داوەتەوە، بەڵام ھیچ سەربازێک زیانی بەرنەکەوتووە.

ئەمە لە کاتێکدایە ناوەڕاستی مانگی تەموز وەزارەتی بەرگری ئازەربایجان ڕایگەیاند، سوپای ئەرمینیا ھێرشی کردووەتە سەر سوپای وڵاتەکەی و لە ئەنجامدا سەربازێکیان کوژراوە.

پەروین بوڵدان لە شاری ئیستانبۆل لە دووەمین کۆنگرەی ئاسایی کۆمەڵەی پشتیوانی و ھاوکاریکردنی ئەو خێزانانەی کەسوکاریان بێسەرۆشوێنن، وتارێکی پێشکێشکرد و لە بارەی کوشتنی ٧ ئەندامانی خێزانێکی کورد  لە کونیا، داوای دەست لە کار کێشانەوەی لە بەرپرسانی حکومەت کرد.

وتیشی، لە بەرامبەر ئەو ھێرشانەی نەتەوەپەرەستەکان لە دژی ھاوڵاتیانی کورد، پێویستە کورد یەکڕیز بێت و دەسەڵاتدارانی تورکیاش بزانن کە کورد بە تەنھا نییە و دەبێت ھەموو گەلی کوردیش لە بەرامبەر ئەو جۆرە ھێرشانە خاوەن ھەڵوێست بن.

ھاوسەرۆکی ھەدەپە جەختیشیکردەوە، لەسەر ئەو ڕووداوە پێویستە پارێزگار و قایمقام و بەرپرسانی ئەمنی ئەو ناوچەیە دەست لە کار بکێشنەوە بە وەزیری ناوخۆی تورکیاشەوە.

ھەسەدە ڕایگەیاندووە، لە چوارچێوەی ھەڵمەتەکاندا بۆ بەرەنگاربوونی گەندەڵی، (٣) ئەندامی ھێزەکانی دەستگیرکردووە بە تۆمەتی بردنی کەلوپەلی سەربازیی بە شێوەی نایاسایی بە بەھای ملیۆنان دۆلار و ساختەکاری و سپیکردنی پارە لە ژێر ناوی بازرگانی و وەرگرتنی بەرتیل.

وتیشی، دوای لێکۆڵینەوە و کۆکردنەوەی بەڵگەی پێویست، ھەر سێ دەستگیرکراوەکە بە ١٠ ساڵ زیندانیکردن سزا دراون.

سەرچاوەیەکی تایبەتی ھەسەدەش ئاماژەی بەوەکردووە، بەردوام دەبن لە ھەڵمەتی نەھێشتنی گەندەڵی لەناو ھێزەکانیان.

سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) لە تویتێکدا دەڵێت، ڕەوشی ئێستا دەریدەخات کاتی ئەوە ھاتووە ھەوڵدان بۆ کۆتاییھێنان بە قەیرانی ژینگەیی بکرێتە یەکێک لە ئەجێندا سەرەکییەکانی تورکیا.

وتیشی، ھیچ بیانوویەک بۆ ئامادەنەبوونی حکومەتی تورکیا و بێتوانایی نییە و پێویستە حکومەتی ئەنقەرە دان بەو ڕاستییەدا بنێت کە ھۆکاری مەترسییەکانی کارەساتی سروشتی، ڕەوشی کارەساتباری سیاسییە لە تورکیا.

ئەو وتانەی دەمیرتاش دوای ئەوە دێت کە وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ڕایگەیاند، تا ئێستا ٧٤ ڕووداوی ئاگرکەوتنەوە لە ناوچە جیاجیاکانی تورکیا کۆنترۆڵکراون و ١١ ئاگریش ھێشتا بەردەوامن.

بەکر باکدەمیرلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا رایگەیاند، تیمەکانی بەرگری شارستانی لە زەوی و ئاسمانەوە ھەوڵی کۆنترۆڵکردنی ئاگرەکان دەدەن و تا ئێستا لە کۆی ٨٥ ئاگر کەلە ٢٦ پارێزگا کەوتوونەتەوە ٧٤یان کۆنترۆڵکراون و تا ئێستا ئاگری دارستانەکانی ئەدەنە و ئەنتاڵیا و  مێرسین و موغڵا و عوسمانییە کۆنترۆڵنەکراون.

لای خۆشییەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، ئەو ناوچانەی ئاگریان لێکەوتووەتەوە لەلایەن بەڕێوبەرایەتی کارەساتی سروشتی و دۆخی لەناکاوی تورکیاوە وەک ناوچەی کارەساتی کاریگەر لەسەر ژیانی گشتی راگەیەندراون.

سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشوی پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە  لە تویتێکدا رایگەیاند، رەوشی ئێستا دەریدەخات کاتی ئەوە ھاتووە ھەوڵدان بۆ کۆتایی ھێنان بە قەیرانی ژینگەیی بکرێتە یەکێک لە ئەجێندا سەرەکییەکانی تورکیا.

وتیشی، ھیچ بیانویەک بۆ ئامادەنەبوونی حکومەتی تورکیا و بێتوانایی نییە و پێویستە حکومەتی ئەنقەرە دان بەو راستییەدا بنێت کە ھۆکاری مەترسییەکانی کارەساتی سروشتی، رەوشی کارەساتباری سیاسییە لە تورکیا.

دەسەڵاتدارانی یۆنان رایانگەیاند، بەلەمەکە لە ئاوە ھەرێمییەکانی تورکیا ژێرئاو کەوتووەو یەکێک لە کۆچبەرەکان بە مەلە خۆی گەیاندۆتە ئاوە ھەرێمییەکانی یۆنان و دواتریش ھێزی دەریایی یۆنان توانیویانە ٩ کۆچبەری تر رزگاربکەن .
ئاماژەیان بەوەشکرد، بەلەمەکە پلاستیکی بووەو ئاژانسی سنوری ئەوروپاو ھەلیکۆپتەرێک و دوو فرۆکە و کەشتییەکیش بەشدارییان کردووە لە گەڕان بەدوای بێسەروشوێن بووەکاندا و ھێزی دەریای تورکیاش لە رووداوەکە ئاگادارکراوەتەوە.
بەوتەی رزگاربووەکانیش ، بەلەمەکەیان ١٣ کەسی تێدا بووە بەڵام تا ئێستا رەگەزنامەکانیان ئاشکرا نەکراوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە لە ٢٢ی ئەم مانگەدا بەلەمێکی تری کۆچبەران بە ٥٥ سەرنشینەوە لە دەریای ئیجە ژێر ئاو کەوت و تا ئێستا چارەنوسی ١٤ کۆچبەریان نادیارە کە ژمارەیەکیان کوردن.