جیهان
ڕەنج پشدەری لە یۆنان ڕایگەیاند، لە ڕۆژی ٢ی ئەم مانگەوە نزیکەی ١٠٠ کۆچبەری کوردی باشوری کوردستان کە ژن و منداڵیان تێدایە لە کەناراوەکانی تورکیاوە بەرەو ئیتاڵیا بەڕێکەوتوون، ماوەی ٨ ڕۆژە دەنگیان نەماوە و کەسوکاریان داوای دیاری کردنی چارەنووسیان دەکەن.
داواش لە کەسوکاری ئەو کۆچبەرانە کراوە کە ناوی سیانی کۆچبەرەکانیان بنوسن، تا بنێرێتە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و بەدواداچوون بکرێت.
دوێنێ بزوتنەوەی تاڵیبان حکومەتی کاربەڕێکەری لە ئەفغانستان راگەیاند و "مەلا محەمەد حەسەن" وەک سەرۆکی حکومەت دیاریکرا. "زەبیحوڵا موجاھید" وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبانیش رایگەیاند، وەزارەتەکان بە کەسانی شارەزا و پسپۆڕ بەڕێوەدەبەن و داویان لە سەرجەم لایەنەکانی ئەفغانستانیش کردووە بەشداربن لە حکومەت، وتیشی حکومەتی کاربەرێکەر تەنھا بۆ قۆناغی راگوزەری دەبێت.
چاوش ئۆغڵو لەبارەی بوونی ھێزەکانی تورکیا لە سوریا وتی، ئەوان سنووری ھاوبەشیان لەگەڵ سوریا ھەیە و تورکیا مافی ھەیە بەسەر سنوورەکانی سوریاوە.
"ئیدلب" نزیكەی 3 ملیۆن ئاوارە لەخۆدەگرێت، دەستەی "تەحریرشام" و چەكدارانی ئۆپۆزسیۆن نیوەی پارێزگاكە و دەوروبەرییان لەدەستدایە. "بەشار ئەسەد" سەرۆكی سوریاش لە كاتی سوێند خواردنی بۆ ویلایەتی چوارەمی سەرۆكایەتی رایگەیاندبوو، تەواوی ناوچەكانی دەرەوەی دەسەڵاتیان كۆنترۆڵ دەكەنەوە.
دوای گەڕی دووەمی دانیشتنەکانی وەفدی تورکیا و میسڕ لە ئەنقەرەی پایەتختی تورکیا، ھەردوولا لە ڕاگەیەندراوێکی ھاوبەشدا ئاماژەیان بەوە کرد، خواستی ھەردوولایان بۆ ئەوەیە کێشە و ناکۆکییەکانیان بە ڕێگەی گفتوگۆ چارەسەر بکەن و ھەنگاوی تر بۆ خێراکردنی گفتوگۆکان بنێن.
گەڕی دووەم کە بە سەرۆکایەتی جێگری وەزیرانی دەرەوەی ھەردوو وڵات بوو، ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوام بووە و ئامانجی کۆبوونەوەکانیش چارەسەرکردنی کێشە ھەرێمییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتە بە تایبەتی کێشەکانی عێراق و سوریا و لیبیا و فەڵەستین و خۆرھەڵاتی دەریای ناوەڕاست.
دوای کۆتاییھێنانی دەسەڵاتی ئیخوان موسلمین لە میسڕ و ھاتنی عەبدولفەتاح سیسی، پەیوەندییەکانی نێوان قاھیرە و ئەنقەرە گەیشتە خراپترین ئاست و لە ئێستاشدا ھەردوو وڵات دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان ئاسایی بکەنەوە.
ئەشرەف غەنی سەرۆکی پێشووی ئەفغانستان، بۆ یەکەم جار باسی ڕەوشی وڵاتەکەی و ھەڵاتنی کرد و ڕایگەیاند، داوای لێبوردن لە ئەفغانییەکان دەکات کە لە کاتی ھاتنی چەکدارانی تاڵیبان بۆ کابوڵ ھەڵاتووە و بەجێیھشتوون، وتیشی، بڕیاری ھەڵاتنی سەختترین بڕیاری ژیانی بووە.
ئەشرەف غەنی لە درێژەی ڕوونکردنەوەکەیدا دەڵێت، لەگەڵ ئەوەی تاڵیبان ھات و ڕەوشی وڵاتەکەی گۆڕا، بەڵام سەرکەتوو نەبوو لە کارەکەیدا و تاکە ڕێگەش بۆ ڕێگریکردن لە خوێنڕێژی و پاراستنی گیانی شەش ملیۆن دانیشتووەکەی کابوڵ، جێھێشتنی وڵاتەکەی بووە.
(جۆی ھود) یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری خۆرھەڵاتی دوور، لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەنجومەنی نیشتمانی کوردی لە سوریا پەیوەست بە ڕەوشی سوریا کۆبوونەوە و ڕایگەیاندووە، ئیدارەی کۆشکی سپی، پشتیوانی لە دانوستانی کوردی-کوردی لە ڕۆژئاڤای کوردستان دەکات.
وتیشی، ئەمریکا بە گرنگییەوە لەو پرسە دەڕوانێت و بە وردی چاودێریی دەکات.
\یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، حکومەتە کاتییەکەی بزوتنەوەی تاڵیبان، حکومەتێکی گشتگیر نییە کە گوزارشت بێت بۆ بەشداری سیاسی سەرجەم پێکھاتەکانی ئەو وڵاتە و حکومەتێکی ئاینییە.
لە بارەی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو حکومەتە، یەکێتی ئەوروپا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، چاوەڕوانی ھەڵسوکەوتەکانی داھاتووی بزوتنەوەکە دەکەن و پەلە ناکەن لە بڕیاردان و لە نزیکەوە چاودێری حکومەتەکەی تاڵیبان دەکەن.
ڕیک برێنان بەڕێوەبەری فریاکەوتن لە ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیی ڕایگەیاندووە، بەھۆی ئەو کۆت و بەندانەی وڵاتە کۆمەک بەخشەکان لە مامەڵە کردن لەگەڵ بزوتنەوەی تاڵیبان دروستیان کردووە ناتوانرێت دەرمان و پێداویستی پزیشکی ڕەوانەی ئەفغانستان بکرێت، ھەر بۆیە نزیکەی ٩٠٪ی ناوەندە تەندروستییەکان لە ئەفغانستان، کە ژمارەیان ٢ ھەزار و ٣٠٠ ناوەندە پێدەچێت لە ماوەیەکی نزیک یاخود لەم ھەفتەیەوە دابخرێن.
سەرۆک ئەرکانی سوپای ئیسڕائیل ڕایگەیاندووە، ئێران و ھاوپەیمانەکانی بەردەوامن لە ناسەقامگیرکردنی ڕەوشی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، لە ئەگەری بڕیاردانیش بۆ ھێرش کردنە سەر ئەو وڵاتە، سوپای ئیسڕائیل چەندین پلان و بژاردەی لە بەردەستدایە.
وتیشی شانازی دەکەن بەو دەستکەوتانەی لە ڕێی بۆردوومانەکانیانەوە لە سوریا و ناوچەکانی تر بەدەستیانھێناوە.
ئەو لێپرسراوەی ئیسڕائیل ھەڵوێستی حکومەتی وڵاتەکەشی دووپاتکردەوە لەسەر ئەوەی دانوستانی نێودەوڵەتی لەگەڵ "تاران" ڕەتدەکەنەوە بۆ بوژانەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی، بە پێویستیشی دەزانن جێگرەوەیەک بۆ ئەو دانوستانانە بدۆزنەوە.
لە وەڵامی پرسیارێکی ڕۆژنامەنووساندا سەبارەت بە بزوتنەوەی تاڵیبان کە لە دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا کۆنترۆڵی تەواوی ناوچەکانی ئەفغانستانی کردووە، بایدن ڕایگەیاند، دان پێدانان بە حکومەتی تاڵیبان لەلایەن ئەمریکاوە، دوورە و ڕێگایەکی دووریان لە بەردەمدایە بۆ ئەو ھەنگاوە.
لە ٣١ ی مانگی رابردودا ، کۆتا سەربازیی ئەمریکی خاکی ئەفغانستانی بەجێھێشت ، بەو شێوەیەش کۆتایی ھێنرا بە ٢٠ ساڵ لە مانەوەی سوپای ئەمریکا لە ئەفغانستان.
"پاتریشا سپینۆزا" گەورە لێپرسراوی کەش و ھەوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان داوا لە حکومەتی وڵاتان دەکات ھەوڵەکانیان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەش و ھەوا زیاتر بکەن و وتیشی، ھیچ وڵاتێک لە قەتیسبوونی گەرما پارێزراو نییە.
ئەو لێپرسراوە ئاماژەی بەوەشکرد، ٣ مانگ ماوە بۆ ئەنجامدانی لوتکەی کەش و ھەوای نەتەوە یەکگرتووەکان، پێویستیشە بەر لەو لوتکەیە وڵاتان پلانیان ھەبێت بۆ کەمکردنەوەی بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و ئامادەش بن بۆ لێکەوتەکانی.
"ماروتو" ئاماژەی بەوەشکرد، داعش لەڕووی ھەرێمییەوە شکستی پێھێندراوە و سەکردە و سەرچاوە داراییەکانیان لەناوچوون، لە ئێستاشدا توانای کۆنترۆڵکردنی ھیچ روبەرێکیان لە عێراق و سوریا نییە، تا ئەو کاتەشی مەترسییەکانیان بەردەوام بێت، بۆردوومانکردنیان راناگرن.