جیهان
وتیشی، وەک کاردانەوەیەک و بۆئەوەی تاران بزانێت کارەکانیان بێ وەڵام نابێت، سزایان بەسەر گەورە بەرپرسێکی ئێرانی و سێ لایەنی تردا سەپاندوە.
ئەمەش دوای ئەوە ھات وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا لە چەند رۆژی رابردوودا سزای بەسەر تۆڕێکی دەزگای ھەواڵگری ئێراندا سەپاند کە ھەوڵی بێدەنگکردنی کەسانی بەرھەڵستکاری حکومەتی تارانیان دابوو.
لە راگەیەندراوەکەی کۆشکی سپیدا ھاتووە، بایدن لە کاتی خۆکاندیدکردنی بۆ سەرۆکایەتی وڵات، وەک رێزگرتنێک لە گیانی قوربانییەکان بەڵینی داوە نھێنییەکانی ١١ی سێپتەمبەر ئاشکرا بکات. سەرچاوەکانی ھەواڵیش باس لەوە دەکەن ئەو فەرمانەی بایدن بەھۆی فشاری خێزانی قوربانییەکانەوەیە کە داوایان کردووە نھێنییەکان ئاشکرا بکرێن.
لە ھێرشەکانی ١١ی سێپتەمبەری ٢٠٠١دا نزیکەی ٣ ھەزار ھەزار کەس گیانیان لەدەستدا، کە ٢ ھەزار و ٦٠٠ کەسیان لە سەنتەری بازرگانی جیھانی و ١٢٥ کەسیان لە باڵەخانەی پنتاگۆن و ٢٦٥ کەسیشیان لەناو چوار فڕۆکە رفێندراوەکاندا بوون.
ئەحمەد مەسعود لە تویتەری خۆیەوە ڤیدیۆیەکی بڵاوکردووەتەوە کە شەڕی نێوان تاڵیبان و چەکدارەکانی بەرەی بەرگرییە و باسی لەوەش کردووە، پێکدادانەکانیان لەگەڵ تاڵیبان بەردەوامە. مەیسەم نزاری، وتەبێژی بەرەی بەرگریش رەتیکردووەتەوە تاڵیبان دەستی بەسەر پەنجشیردا گرتبێت.
دوای دەستبەسەرداگرتنی ئەفغانستان، تا ئێستا چەند جارێک خۆپیشاندان دژی دەسەڵاتی تاڵیبان ئەنجامدراوە و بزوتنەوەکەش دەڵێت، مافی ژنان دەپارێزن و رێگە لە کارکردنیان ناگرن.
وەین مارۆتۆ وتەبێژی وتەبێژی ھاوپەیمانی نیودەوڵەتی دژبە داعش لە تویتێکدا بڵاویکردەوە، ھەوڵە ھاوبەشەکان و ھاوکارییەکانی نێوان ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ھێزەکانی پێشمەرگە، وایان لێدەکات وەک ھاوبەشێک، ھێزێکی یەکجار کاریگەر پێکبھێنن و ئەوەش دڵنیایی دەدات لەوەی کە جارێکی تر داعش سەرھەڵنەداتەوە و ئاشتی و سەقامگیری لەناوچەکە بەرەوپێش بڕوات.
ئەوەش لەکاتێکدایە، لە چەند مانگی رابردوودا سوپای عێراق و ھێزەکانی پێشمەرگە چەند ژوورێکی ئۆپراسیۆنی ھاوبەشیان بە بەشداری ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ روبەڕوبونەوەی داعش لە ناوچە جێناکۆکەکان پێکھێناوە.
لەکاتێکدا شەڕ و پێکدادانەکانی نیوان بەرەی بەرگری ئەفغانستان و چەکدارانی تاڵیبان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ویلایەتی پەنجشیر بەردەوامە، ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، وەفدێکی پاکستان بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ فەیز حەمید سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری ئەو وڵاتە گەیشتووەتە کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان.
ھەرچەندە تاوەکو ئێستا ئامانجی سەردانەکەی سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری پاکستان بۆ کابوڵ ئاشکرانەکراوە، بەڵام فەھیم دەشتی وتەبێژی بەرەی بەرگری نیشتیمانی ئەفغانستان لە تویتێکدا رایگەیاند، سەردانەکە بەمەبەستی ھاوکاریکردنی تاڵیبان لە شەڕی پەنجشیر، ئەنجامدراوە.
پێشتر ئەمریکا چەندین جار پاکستان و دەزگای ھەواڵگری ئەو وڵاتەی بە یارمەتیدانی بزوتنەوەی تاڵیبان تۆمەتبارکردووە و بەرپرسانی پاکستانیش بەردەوام ئەو تۆمەتانەیان رەتکردووەتەوە.
جۆن کێربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا پنتاگۆن رایگەیاند، ئەنجامدانی پرۆسە سەربازییەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان بە تەواوی کۆتایی پێھاتووە، پشتیوانی ھیچ ھێزێکی ناوخۆییش ناکەین کە بەرەنگاری بزوتنەوەی تاڵیبان ببێتەوە.
لەبارەی بڵاوکردنەوەی دەنگۆی چۆڵکردنی سێ بنکەی سەربازیش لە رەققە و دێرەزۆر و حەسەکە لە سوریا جۆن کێربی وتی، ھیچ بڕیارێک لە ئارادا نییە بۆ چۆڵکردنی بنکە سەربازییەکانیان لە سوریا و تا ئێستاش ئەمریکا لەگەڵ ھاوپەیمانەکانی ئەرکی سەربازیی لەو وڵاتە ماوە بۆ جەنگی روبەڕوبوونەوەی پاشمانەکانی داعش.
میدیای ئەمریکا بڵاویکردەوە، بەھۆی ئەو شەپۆلی بارانبارین و زریانەی ماوەی چەند رۆژێکە ناوچەکانی باکوری خۆرھەڵاتی ئەمریکای گرتووەتەوە و بە زریانی ئایدا ناسراوە، تائێستا لانیکەم ٤٤ کەس لە ویلایەتەکانی نیوجێرسی، نیویۆرک، پەنسیلڤانیا و کۆنێتیکێت گیانیان لەدەستداوە.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاش لە راگەیەندراوێکدا، باری نائاسایی لە نیویۆرک راگەیاند و ئاماژەی بەوەکرد، ئەگەرچی زریانی ئایدا یەکێکە لە کارەساتە گەورەکانی مێژووی ئەمریکا، بەڵام دڵنیایە کە دەتوانن کۆنتڕۆڵی بکەن.
بە مەرسومێکی کۆماری، ئیبراھیم رەئیسی سەرۆکۆماری ئێران ئەنسیە خەزعەلی، وەک جێگری سەرۆک کۆمار دیاریکرد، کە ئەو بنەماڵەیە لە ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێراندا کاریگەربوون.
ئەنسیە خەزعەلی تەمەن ٥٧ ساڵ، خەڵکی شاری قوممە و خاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لە زمان و ئەدەبیاتی عەرەبی و پێشتر سەرۆکی زانکۆکانی ئەلزەھرا و ڕەزەوی بووە.
ئەنتۆنیۆ فاوچی بەڕێوەبەری پەیمانگای نەخۆشییە گوازراوەکان لە ئەمریکا رایگەیاند، رەنگە پێشنیازی ئەوە بکەن، کە ئەمریکییەکان ژەمی سێیەمی ڤاکسین وەربگرن بە ئامانجی دروستکردنی بەرگری بە کۆمەڵ.
ئەوەش لە کاتێکدایە ئەمریکا پێویستی بە پێنج بۆ حەوت مانگی تر ھەیە تا سەرجەم ھاوڵاتیانی ژەمی دووەمی ڤاکسین وەربگرن.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، حەسەن فیروزئابادی راوێژکاری باڵای سەربازیی عەلی خامنەیی رێبەری شۆڕشی ئیسلامی و ئەندامی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی ئێران، دوای چەند رۆژێک لە توشبوونی بە ڤایرۆسی کۆرۆنا گیانی لەدەستداوە.
حەسەن فیروزئابادی ساڵی ١٩٥١ لە شاری مەشھەد لەدایکبووە، لە نێوان ساڵانی ١٩٨٩ بۆ ٢٠١٦ ماوەی ٢٧ ساڵ، سەرۆکی گشتی ھێزە چەکدارەکانی ئێران بووە و دواتر وەک راوێژکاری عەلی خامنەیی بۆ کاروباری سەربازیی کاریکردووە.
فەھیم دەشتی وتەبێژی بەرەی بەرگری نیشتمانی ئەفغانستان لە ویلایەتی پەنچشیر رایگەیاند، پەلامارێکی "تاڵیبان"یان شکستپێھێناوە و ١١٥ چەکداری بزووتنەوەکە کوژراون و ٢٠٠ی تر برینداربوون و ٣٥یش دەستبەسەر کراون.
لەبەرامبەریشدا "تاڵیبان"یش جەختی کردووەتەوە لە پێشڕەویدان بەرە و ویلایەتەکە و کۆنترۆڵی دەکەنەوە.
ویلایەتی پەنچشیر لە باکوری خۆرھەڵاتی کابوڵ، لەلایەن ھێزێکی بەرگری سەر بە ئەحمد مەسعودەوە بەڕێوەدەبرێت ، تەنھا ویلایەتە لە ئەفغانستان لەلایەن تاڵیبانەوە کۆنترۆڵ نەکراوە، پێشتریش لە ساڵانی دەسەڵاتیدا لە ١٩٩٦ بۆ ٢٠٠١ ، بزووتنەوەکە نەیتوانیوە ئەو ویلایەتە کۆنترۆڵ بکات.
ئەردۆغان رایگەیاند، بە ھەر رێگایەک بێت ئەوان سوورن لەسەر ئەوەی لە سەرەتایی ساڵی نوێوە لە رێگەی راپرسییەوە جارێکی تر دەستوری تورکیا ھەمووار بکرێتەوە و گۆڕانکاری گەورەش لە دەسەڵاتی دادوەریدا دەکەن.
رەجەب تەیب ئەردۆغان راشیگەیاند، ھیوادارن پێش راپرسی، لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بگەنە باکێجێکی ھاوبەش لەسەر ڕەشنووسی دەستورەکە.
وتیشی، تا ئەو کاتەی جێدەستی کودەتاچییەکان دەسڕێنەوە، ھەڵمەتە ئەمنییەکان بۆ سەر ئەندامان و لایەنگرانی فەتحوڵا گیولەن بەردەوام دەبێت.
حاکمی نیویۆرک رایگەیاند، ئاستێکی پێوانەیی باران باریوە کە گەیشتووەتە ٧.٨ سانتیمەتر و مەترسی لەسەر رێگەکان دروست بووە، بەھۆیەوە باری نائاسیایی راگەیەندراوە، بۆ ھاوکاری کردنی خێزانە زیانلێکەوتووەکان.
تۆڕی سی ئێن ئێنیش بڵاویکردووەتەوە، سەرجەم ھێڵەکانی میترۆ لە شاری نیویۆرک وەستاون و ئەگەری روودانی با و لافاوی بەھێز لە بەشی باکور و ناوەڕاستی زەریای ئەتڵەسی ھەیە.
زریانی ئایدا لە رۆژی سێ شەممەوە چەندین ناوچە و ویلایەتە کەناراوییەکانی ئەمریکای گرتۆتەوە، کەشناسی ئەمریکاش ھۆشداریداوە لە روودانی لافاو لە ناوچەکانی خۆرئاوای فیلادلفیا و باکوری نیوجێرسی.
جۆی ھود لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاندووە، ئەفغانستان عێراق و سوریا نییە، چونکە عێراق وڵاتێکی بێھاوتایە و زۆرترین پێکھاتەی لەخۆگرتووە و یەکێکە لەو وڵاتانەی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست کە بەرژەوەندی بەردەوامی لەگەڵ ئەمریکا ھەیە.
دڵنیاییشیدا لەوەی لە عێراق و سوریا دەمێننەوە و بەردەوام دەبن لە ھاوکاری کردنی ھێزەکانی عێراق و سوریای دیموکرات بۆ لەناوبردنی تەواوەتی داعش، کە ئەوەش پێویستی بە کات ھەیە.
دادگای دەستوری تورکیا ڕایگەیاند، ٣٠ ڕۆژی تریان بە پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" داوە تاکو بۆ ڕێگرتن لە داخستنیان بەرگری لە خۆیان بکەن، بەم جۆرەش کاتی بەرگرینامەکەی ھەدەپە تا ١٠ی مانگی داھاتوو درێژکرایەوە.
شەشی حوزەیران دادگای دەستوری تورکیا دۆسیەی داخستنی ھەدەپەی پەسەندکرد و مۆڵەتی ٦٠ ڕۆژیشی بە ھەدەپەدا بەرگری لە خۆی بکات، پێش تەواوبوونی وادەکەش ھەدەپە داوای کرد وادەکە درێژ بکرێتەوە.