جیهان
وەزارەتی دارایی کۆریای باشور ڕایگەیاند، بڕی ١٨ ملیۆن دۆلاری بلۆککراوی ئێرانی لە بانکەکانی وڵاتەکەی بەکارھێناوە بۆ شایستە داراییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، کە لەسەر ئێران کەڵەکە بووە، ئەوەش ڕێگە دەدات بە ئێران جارێکی دیکە مافی دەنگدانی بۆ بگەڕێتەوە لە ڕێکخراوەکە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، تەرخانکردنی ئەو بڕە پارەیە بە ھاوکاری لەگەڵ ئەمریکا و نەتەوە یەکگرتووەکان بووە، دوای ئەوەی ئێران داوایەکی بە پەلەی پێشکەش کردووە بۆ خەرجکردنی ئەو بڕە پارانەی لەسەری کەڵەکە بوون.
وەزارەتی دارایی کۆریای باشور جەختیشیکردەوە، لەگەڵ ڕادەستکردنی ئەو بڕە پارەیە بە نەتەوە یەکگرتووەکان، ئێران ڕاستەوخۆ مافی دەنگدانی بۆ دەگەڕێتەوە لە کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان.
پێشتر حکومەتی ئێران ڕایگەیاندبوو بەھۆی گەمارۆ ئابوری و داراییەکانی سەری، ناتوانێت ئەرکە داراییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دابین بکات.
ئەحمەد تاھیری فەرماندەی ھێزە ئەمنییەکانی سیستان و بەلوچستان رایگەیاند، دوای ئەوەی ئاگادارکراونەتەوە باندێکی چەکداری قاچاخچی بەنیازن کاروانێکی گەورەی ماددەی ھۆشبەر لە شاری سنوریی سەراوانەوە بگوازنەوە بۆ شارەکانی ناوەڕاستی ئێران، ھێزەکانیان چوونەتە ئەو شوێنە و شەڕ و پێکدادان لە نێوان ئەو باندە و ھێزەکانیان روویداوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھێزەکانیان توانیویانە ئەندامێکی ئەو باندە دەستگیر بکەن و دەستیشیان گرتووە بەسەر تۆنێک و ١٠٣ کیلۆ ماددەی ھۆشبەر لە جۆرەکانی تریاک و حەشیش.
فەرماندەی ھێزە ئەمنییەکانی سیستان و بەلوچستان راشیگەیاند، بەباشترین شێوە کۆنتڕۆڵی خاڵە سنورییەکان دەکەن و لە روبەڕوبونەوەی قاچاخچیانی ماددەی ھۆشبەر درێغی ناکەن.
"عەبدولکەریم عومەر" ھاوسەرۆکی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی خۆبەڕێوەبەری ڕایگەیاند، بەھۆی ئەوەی ڕای گشتی نێودەوڵەتی ئەرکی خۆی بەجێناگەیەنێت، ڕووداوەکەی حەسەکە ھاتووەتە ئاراوە، پەلامارەکانی سەر ھەرێمەکە و سیاسەتەکانی گەمارۆدانیش زەمینەیان بۆ ئەو جۆرە ڕووداوانە خۆشکردووە و دەرفەت دەدەن بە بەردەوامیدان بە کردەوە تیرۆریستییەکانی داعش.
جەختیشیکردووەتەوە، زۆرجار داوایان لە وڵاتانی جیھان کردووە ئەرکی خۆیان جیبەجێ بکەن و ھاوکارییان بکەن لە دادگاییکردنی داعشە دەستگیرکراوەکان، بەڵام ئەنجامێکی ئەوتۆی نەبووە.
ڕاشیگەیاند، بە داخستنی دەروازەکانی تەل کۆچەر و سیمالکا، ڕەوشی ئابوری ناوچەکە خراپ بوو، داعش ئەوەش وەک دەرفەتێک دەقۆزێتەوە بۆ سەر لە نوێ خۆڕێکخستنەوە.
لە وەڵامی ڕوبەرت مالی نوێنەری تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران کە ڕایگەیاندبوو، کات بەرەو تەواوبوون دەچێت بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک سەبارەت بە دۆسیەی ئەتۆمی ئێران، ڕاوێژکاری تیمی وتووێژکاری دۆسیەی ئەتۆمی ئێران داوای لە واشنتۆن کرد سەرجەم گەمارۆکانی سەر وڵاتەکەی ھەڵبگرێت، جەختیشیکردەوە، تاران بە ھیچ شێوەیەک ھەڕەشە قبوڵ ناکات.
ڕۆبەرت مالی لە تویتەری خۆی ڕایگەیاندبوو، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەگەڵ ھاوتا ئەڵمانی و بەریتانییەکەی ڕێککەوتوون، لە بارەی پێویستی گەڕانەوە بۆ جێبەجێکردنی تەواوی پلانی کاری ھاوبەش سەبارەت بە دۆسیەی ئەتۆمی ئێران.
ستێفان دوجاریک وتەبێژی سکرتێری گشتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، لە ھێرشەکەی ڕۆژی ھەینی ھاوپەیمانی عەرەبی بۆ سەر خۆرئاوای یەمەن ژمارەیەک خەڵکی بێتاوان و لەناویشیاندا منداڵ کوژراون.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لێکۆڵینەوەی خێرا و شەفاف لەو ھێرشانە دەکات.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاش لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، پەرەسەندنی شەڕ و پێکدادانەکان لە یەمەن قەیرانی مرۆیی و نەھامەتی خەڵکی ئەو وڵاتە زیاتر دەکات و پێویستە بە زووترین کات کۆتایی پێبێت.
ڕۆژی ھەینی ھاوپەیمانی عەرەبی بە سەرۆکایەتی سعودیە زنجیرەیەک ھێرشی بۆ سەر بەندەری حەدیدە و زیندانێکی حوسییەکان لە پارێزگای سەعدە ئەنجامدا و بەھۆیەوە زیاتر لە ٧٠ کەس کوژران و دەیانی دیکەش برینداربوون.
ڕۆژنامەکە نوسیوویەتی، لە کاتی تەقینەوەی بۆمبەکان ئاگری خستووەتەوە و زۆربەی ئامێرەکانی گۆڕینی وزەی کارەبای وێرانکردووە و بەھۆی داڕووخانی کۆنکرێتەوە چەند دەروازەیەکی بەردەم بەنداوەکەش داخراون.
بەھۆی داخرانی دەروازەکانیشەوە ئاستی ئاوی بەنداوەکە بەرزبووەتەوە، بەو ھۆیەشەوە دەسەڵاتدارانی حکومەتی سوریا دانیشتوانی بەردەم بەنداوەکەیان ئاگادار کردووەتەوە بە پەلە شوێنەکانی خۆیان چۆڵ بکەن، چونکە مەترسی دروستبوونی لافاوی وێنرانکەر ھەیە.
ڕۆژنامەکە ئاشکرایکردووە، ھەرچەندە بەنداوەکە لە لیستی ئەو شوێنانەدا نەبووە کە دەبێت بۆردومان بکرێن، بەڵام ژەنەڕاڵ (ستیڤن تاوسەند) فەرماندەی سوپای ئەمریکا لەو کاتەدا ڕایگەیاندووە، بۆردوومانەکە لەسەر بنەمای ڕاپۆرتی ھەڵە و شێتانە ئەنجامدراوە و یەکێک لە بۆمبەکانیش نەتەقیووەتەوە، ئەگەر بتەقیایەتەوە بەنداوەکە ھەرەستی دەھێنا و کارەساتێکی مرۆیی لە سوریا دەخستەوە.
وەزارەتی بەرگری ڕووسیا ڕایگەیاندووە، بۆردومانی فڕۆکە جەنگییەکانی ئەمریکا لە ئۆپراسیۆنی لەناوبردنی چەکدارە ھەڵاتووەکانی داعش، مەترسی دروستکردووە بۆ وێرانکردنی ژێرخانی ئابوری و خستنەوەی قوربانی لە ڕیزی ھاوڵاتیانی مەدەنیدا لە ناوچەکە.
جەختیشیکردووەتەوە، ڕەوشی باکوری خۆرھەڵاتی سوریا جێگەی دوودڵییەکی گەورەیە و داوای لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریش کرد دەستبەرداری ڕووبەڕووبوونەوەی حکومەتی دیمەشق ببێت و بە ھاوکاری ھەردوولا ڕەوشی ناوچەکە کۆنترۆڵ بکەن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، واشنتن پابەندی بەڵێنەکانی دەبێت بۆ بەگریکردن لە ئۆکراین لە بەرامبەر ھەڕەشەکانی ڕووسیا.
ئەوەش دوای ئەوە دێت کە ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، پشتیوانی ئۆکراین دەکەن و ئەگەر ڕووسیا ھێرش بکاتە سەر ئەو وڵاتە، ڕووبەڕووی کاردانەوەی توند دەبێتەوە.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ ھاوتا روسییەکەی لە ژنێف، باسیان لە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ بوژاندنەوەی رێککەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران کردووە و سەرەڕای نیگەرانییەکان بۆ لە دەستچوونی دەرفەتی بە ئەنجام گەیاندنی دانوستانەکانی ڤییەننا، بەڵام ھێشتا دەرفەت ماوە بۆ گەڕانەوە بۆ رێککەوتنامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، بە تایبەت دوای بەرەو پێشچوون لە رەوتی دانوستانەکانی ڤییەننا.
رۆژی پێنجشەممە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، جەختی لە بەرەو پێشچوون لە دانوستانەکانی ڤییەننا لە نێوان وڵاتانی ئەندامی رێککەوتننامەی ئەتۆمی کردەوە و رایگەیاند، ئێستا کاتێکی گوونجاو نیە بۆ کۆتاییھێنان بە دانوستان.
لە ساڵی رابردووەوە دەیان ھەزار کۆچبەر، کە زۆرینەیان خەڵکی عێراق و ھەرێمی کوردستانن، لەسەر سنوورەکانی نێوان بێلاڕوس و پۆڵەندا گیریانخواردووە، لە ماوەی رابردووشدا حکوومەتی عێراق زیاتر لە سێ ھەزار کەسی لەو کۆچبەرانە گەڕاندەوە.
بڕیاروایە رەئیسی لەگەڵ چالاکوانانی بواری ئابووری و نەوت و پیشەسازییەکان و ھاوڵاتیان ئێرانی نیشتەجێی روسیاش کۆببێتەوە، ئامانجی سەردانەکەی سەرۆک کۆماری ئێران بۆ روسیا گەشەپێدانی پەیوەندییە ئابووری و سیاسی و کلتورییەکانی نێوانیانە.
شەوی ڕابردوو فڕۆکە جەنگییەکانی ھاوپەیمانیی عەرەبی بە سەرۆکایەتیی سعودیە، ژمارەیەک پێگە و بنکەی سەربازیی حوسییەکانی لە نزیک سەنعای پایتەختی یەمەن بۆردومان کرد، ھاوپەیمانیەکە لە ڕاگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوە داوە، بۆردومانەکان وەڵامی ھەڕەشە و پەلاماری حوسییەکان بووە و توانیوویانە دوو سەکۆی ھەڵدانی مووشەکە بالیستییەکانی حوسییەکان لەناو ببەن.
ھاوکات عەبدوڵا بن زاید وەزیری دەرەوەی ئیماڕات، لە میانی پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، داوای کرد جارێکی تر حوسییەکان لە لیستی گرووپە تیرۆریستییەکاندا پۆلێن بکرێن.
ڕۆژی دووشەممە حوسیەکانی یەمەن بە ھەشت فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان، چەند ناوچەیەکی نزیک ئەبو زەبییان بۆردومان کرد، بەھۆیەوە ئاگر لە سێ تانکەری گواستنەوەی بەرھەمە نەوتییەکانی کۆمپانیای نەوتی ئیماڕات و ناوچەیەکی خانووبەرەی نزیک فڕۆکەخانەی ئەبو زەبی کەوتەوە، و لە ئەنجامدا سێ کەس گیانیان لە دەستدا، و شەش کەسی تریش بریندار بوون.
ویلایەتی ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، پتەوکردنی پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ ڕووسیا و چین لە بەرژوەندی ئێرانە و پێویست ناکات ھیچ نیگەرانییەک ھەبێت لەبارەی ئەو پەیوەندییانەوە، چونکە ئەوە دەستوەردان نیە لە کاروباری ئێران بەڵکو پەیوەندی دوو لایەنە و یەکسانن.
دووپاتیشیکردەوە، سەرباری سزاکان، لە مێژووی ئێراندا بەم بەھێزیەی ئێستا نەبوون و ئەمڕۆ ئێران ھێزێکی گەورەی ھەرێمی و نێودەوڵەتی ھەیە.
نەشیشاردووەتەوە کە ئێران پشتگیری گروپە چەکدارەکانی وڵاتانی ناوچەکە دەکات و ڕایگەیاندووە، بێگومان ئێران ڕۆڵی سەرەکی ھەیە لە پێکھێنانی ھێزی بەرەنگاربوونەوە لە عێراق و سوریا و ئەفغانستان و یەمەن و لوبنان.
ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" لە زاری لێپرسراوانی ئەمریکا و ئەوروپا بڵاویکردەوە، "تاران" مەرجی ئەوەی بۆ "واشنتۆن" داناوە کە لە ئەگەری ئەنجامدانی ڕێککەوتنی نوێ، جارێکی تر نەکشێتەوە و سزاکان نەگەڕێنێتەوە، ئەو مەرجەش ئاستەنگی لە بەردەم دانوستانەکانی "ڤییەنا" دروست کردووە.
ئەمریکاش لە زاری چەند لێپرسراوێکەوە ڕایگەیاندووە، دەبێت دانوستانەکان لە "ڤییەنا" لەسەر چۆنیەتی گەڕانەوەی ڕێککەوتنەکەی ساڵی ٢٠١٥ بێت، نەک ڕێککەوتنی تر بە مەرجی نوێ.
خولی ھەشتەمی دانوستانەکانی "ڤییەنا" سەبارەت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی لە دوێنێوە دەستیپێکردووەتەوە و تا ئێستاش ھیچ ئەنجامێک یاخود بەرەوپێشچوونێک ڕانەگەیەندراوە.
لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا (جەیمس جیفری) وتی، ئەمریکا ستراتیژیەکی سیاسی و ئابوری توکمەی لە سوریا ھەیە بەڵام تا ئێستا لەبارەی نەوتی سوریا کە زۆرینەی لە ژێرکۆنترۆلی (ھەسەدە) دایە ستراتیژیەکی رونی نییە، وتیشی،ھەندێک کێشەی بچوکی لە بارەی پەرەپێدان و بازارکردنی یەدەکی نەوتی باکوری خۆرھەلاتی سوریا ھەیە.
ئاماژە بەوەشکردوە چەندین دەستپێشخەری ئەمریکا ھەیە بۆ پشتیوانی سەقامگیری باکور و خۆرھەلاتی سوریا.