جیهان
ڕۆبێرت مینیندێز ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا داوای لە جۆو بایدنی سەرۆکی وڵاتەکەی کردووە لە ئەگەری بەردەوامی پێشێلکارییەکانی ڕووسیا بەرامبەر حکومەتی ئۆکراین بە تایبەتیش لەسەر سنورەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە، سزای نوێ و توند بەسەر حکومەت و دەسەڵاتدارانی ڕووسیادا بسەپێنێت.
یەنس ستۆڵتنبێرگ ئەمینداری گشتی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی (ناتۆ)ش ڕایگەیاند، زۆر بە وردی چاودێری حکومەتی ڕووسیا دەکەن لە کۆکردنەوەی ھێز لە سنورەکانی نێوان وڵاتەکەی و ئۆکراین کە ئەوەش پێشێلکارییە و لە ھەر ڕووداوێکی نەخوازراویش حکومەتی مۆسکۆ بەرپرسیار دەبێت.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، لە شاری ڕۆتەردام لە ھۆڵەندا خۆپیشاندان دژی بڕیارەکانی حکومەتی ئەو وڵاتە بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی تەندروستی توند بەڕێوەچووە و بەھۆیەوە گرژی و ئاڵۆزی لە نێوان خۆپیشاندەران و ھێزە ئەمنییەکان دروستبووە و ژمارەیەک خۆپیشاندەریش برینداربوون.
چەند ڕۆژێک پێش ئێستا حکومەتی ھۆڵەندا چەند ڕێکارێکی نوێی تەندروستی دەرکرد و بڕیاریدا ئەو کەسانەی ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرنەگرتووە، نەتوانن سەردانی فەرمانگە حکومییەکان بکەن.
لە سەرەتای سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆناوە تا ئێستا دوو ملیۆن و ٣٩٩ ھەزار و ٨٤٩ کەس لە ھۆڵەندا تووشی کۆرۆنا بوون و ١٨ ھەزار و ٩٠٠ کەسیش بە ڤایرۆسەکە گیانیان لە دەستداوە.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، ھێزی دەریایی سەر بە سوپای پاسداران لە کەناراوەکانی پارسیان لە پارێزگای ھۆرموزگان دەستی بەسەر کەشتییەکی ھەڵگری سوتەمەنی قاچاخدا گرتووە و ١١ کارمەندی کەشتیییەکەش بۆ لێکۆڵینەوە ڕەوانەی ناوەندە ئەمنییەکانی پارسیان کراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، کەشتییەکە ھەڵگری ١٥٠ ھەزار لیتر گازوایلی قاچاخ بووە، تا ئێستاش نازانرێت کەشتییەکە سەر بە چ وڵاتێکە.
سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا ڕایگەیاند، ئەوەی ئێستا بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران گرنگە، ھەڵگرتنی سەرجەم گەمارۆکانی ئەمریکایە و گەڕانەوەشیان بۆ دانوستانەکانی ڤیەننا ھەر بۆ ئەو مەبەستەیە.
ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی ئەمریکا پیشانیداوە ناتوانێت پابەندی بەڵێنەکانی بێت و ئیمزای سەرۆکی ئەو وڵاتە، بەو شێوەیەی کە بانگەشەی بۆ دەکەن، جێی پشتبەستن و بایەخ نییە، بۆیە ئاساییە ئەگەر کۆماری ئیسلامی ئێران و تیمی دانوستانکار جەخت لە وەرگرتنی گەرەنتی پێویست بکەنەوە.
پێشتریش ئێران ڕایگەیاندبوو، بە مەرجێک دەگەڕێتەوە بۆ دانوستانەکانی ڤیەننا کە ئەمریکا گەرەنتی ئەوە بدات جارێکیتر لە ڕێککەوتنەکان ناکشێتەوە.
ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران لە کۆبوونەوەی لەگەڵ لیژنەی باڵای بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنا رایگەیاند، ھەرچەندە بڕیاری باش و بەسود لە چوارچێوەی پێدانی ڤاکسین بۆ پاراستنی گیانی خەڵک دەرکراوە، بەڵام بەردەوامبون لە رەچاوکردنی رێنماییە تەندروستییەکان پێویستە و نابێت بەھیچ شێوەیەک پشتگوێ بخرێن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەھۆی ئەوەی خەڵکێکی زۆر ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتووە و پرۆسەکەش بەردەوامە، پێویستە قەدەغەی ھاتوچۆی شەوانە لە شارەکان ھەڵبگیرێت.
سەرۆک کۆماری ئێران داواشی لە وەزارەتەکانی ناوخۆ و تەندروستی وڵاتەکی کرد، بە وریاییەوە کۆنتڕۆڵی ھاتوچۆی گەشتیاران لە سنورەکان بکەن.
ئەردۆغان، لە چەند ساڵی رابردوودا ١٧ سکاڵای لە دژی کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە" تۆمار کردبوو. کە بڕی ئەو پارەیەی ئەردۆغان داوای دەکرد لە سکاڵاکاندا چوار ملیۆن و ٤٦٠ ھەزار لیرەی تورکی بوو.
سەرجەم دۆسێکانیش لە دوای ھەوڵی کودەتاکەی ١٥ی تەموزی ٢٠١٦وە تۆمار کراون.
کەسوکاری ئیبراھیم عەلی پور، فۆتۆگرافەری خەڵکی شاری بانەی سەر بە پارێزگای سنە بە کوردسات نیوزیان ڕاگەیاند، بە ھاوکاری وەزارەتی دەرەوەی ئێران توانیویانە کوڕەکەیان ئازاد بکەن کە چەند ڕۆژ پێش ئێستا لەلایەن چەکدارانی تاڵیبان لە ئەفغانستان دەستبەسەرکرابوو.
ئاماژەیان بەوەشکرد، لە ئێستادا عەلی پور لە شوێنێکی پارێزراوە و باری تەندروستی جێگیرە، بڕیاریشە لە چەند سەعاتی داھاتوو بگەڕێتەوە خۆرھەڵاتی کوردستان.
ئیبراھیم عەلی پور ناسراو بە شوانە فۆتۆگرافەری سەربەخۆ و ئەندامی ئەنجوومەنی نێودەوڵەتی وێنەگرانی (FIAP) و ئەندامی ئاژانسی میدڵ ئیست ئیمەیجز چەند ڕۆژ پێش ئێستا لەلایەن چەکدارانی تاڵیبان لە ئەفغانستان دەستبەسەرکرا و تاوەکو ئێستاش ھۆکارەکەی نەزانراوە.
ڕێکخراوی کەشناسی ئێران لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، لە ڕۆژی شەممەوە شەپۆلێک باران بارینی بەخوڕ و تەرزە ڕوو لە ١٨ پارێزگای باکور و خۆرئاوای وڵاتەکە، لەوانەش پارێزگاکانی کرماشان و ئیلام و سنە و ورمێ دەکات و تا ڕۆژی سێشەممەش بەردەوام دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ناوچە شاخاوییەکان بەفر دەبارێت و ئەگەری بەرزبوونەوەی ئاوی ڕووبار و دەریاکان و دروستبوونی لافاو لە ھەندێک ناوچە لە ئارادایە، بۆیە پێویستە ھاوڵاتیان خۆیان لە نزیکبوونەوە لەو شوێنانە بە دوور بگرن و تا ھێوربوونەوەی ڕەوشەکە، لە گەشتەکانیان کەم بکەنەوە.
ماریۆش بلاشاک وەزیری بەرگری پۆڵەندا لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند، شەوی ڕابردوو جیاواز نەبووە لە شەوەکانی تر و چەند ھەوڵێکی بە کۆمەڵی کۆچبەران ھەبووە بۆ تێپەڕاندنی نایاسایی سنورەکەیان.
ڕوونیشیکردەوە، ھێزەکانی پاسەوانی بێلاروس ڕێنمایی کۆچبەران دەکەن و شوێنی گونجاویان پیشان دەدەن بۆ دزەکردنە ناو خاکی وڵاتەکەیان.
لەلایەکی ترەوە لیژنەی لێکۆڵینەوەکان لە بێلاروس ڕایگەیاند، تا ئێستا ٦٥ کۆچبەر لەلایەن ھێزەکانی پۆڵەنداوە بریندارکراون کە لە نێویاندا ١٤ منداڵ و ژنێک ھەیە.
میدیاکانی بەریتانیا ڕایانگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ، پریتی پاتێل، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لە وتارێکیدا لە کۆنگرەی ئاسایش لە واشنتن، بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی دەناسێنێت و ھەفتەی داھاتووش پڕۆژە یاسایەک لەو بارەیەوە دەخاتە بەردەم پەرلەمانی وڵاتەکەی تاکو پەسەند بکرێت.
بە پێی پڕۆژە یاساکە، ئەو کەسانەی لە بەریتانیا بە ئاشکرا پشتیوانی حەماس دەکەن یان ئاڵای بزوتنەوەکە بەرز دەکەنەوە، ڕووبەڕووی دادگا دەکرێنەوە و سزاکەشیان تاکو ١٤ مانگ زیندانیکردن دەچێت.
لە یەکەم کاردانەوەشدا نەفتالی بینێت، سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل پێشوازی لە بڕیارەکەی بەریتانیا کرد و سوپاسی بۆریس جۆنسن، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیای کرد. تا ئێستا ئەمریکا و ئیسڕائیل و کەنەدا و ئوسترالیا و چەند وڵاتێکی عەرەبی بزوتنەوەی حەماسیان خستووەتە لیستی تیرۆرەوە.
یێنس شپان وەزیری تەندروستی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، شەپۆلی چوارەمی کۆرۆنا وڵاتەکەی گرتووەتەوە و ڕەوشی تەندروستی زۆر مەترسیداردار تر بووە لە ڕەوشی ھەفتەی ڕابردوو، ئەوەش وایکردووە، وڵات بچێتە ناو باری نائاسایی نیشتمانی.
بەھۆی تەشەنەکردنی ئامارەکانی کۆرۆنا، پەرلەمانی ئەڵمانیا ژمارەیەک ڕێکاری نوێی خۆپارێزی پەسەند کرد، بە پێی ڕێکارەکان تەنھا ڕێگە بە وەرگرانی ڤاکسین دەدرێت بچنە شوێنە گشتییەکان و ھۆیەکانی گواستنەوە بەکاربھێنن.
ھاوکات ئەنگێلا مێرکڵ ڕاوێژکاری ماوە تەواوبووی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، کاتی ئەوە ھاتووە ڕێوشوێنی بەپەلە بگرنە بەر بۆ سنوردارکردنی ئامارەکانی کۆرۆنا.
دێنیس مۆناستیرسکی، وەزیری ناوخۆی ئۆکراین رایگەیاند، رێگری لە ھاتنە ناوەوەی کۆچبەرانی بێلاروس بۆ خاکی وڵاتەکەیان دەکەن.
وتیشی، فەرمانیان بە ھێزەکانی سەر سنور کردووە، ھەر کۆچبەرێک سنوری بەزاند تەقەی لێبکەن.
لەبارەی رێکارەکانیان وەزیری ناوخۆی ئۆکراین دەڵێت، ١٥ ھەلیکۆپتەر و دوو فڕۆکە و ٤٤ درۆن چاودێری سنورەکانیان دەکەن لەگەڵ بیلاروس، تاکو رێگە نەدەن ھیچ کۆچبەرێک سنوری ئۆکراین ببەزێنێت.
پۆلیسی یۆنان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە رێگایەکی خێرای نزیک سنورەکانی ئەو وڵاتە، ئۆتۆمبێلێک کە ھەڵگری کۆچبەرانی نایاسایی بووە، وەرگەڕاوە و لەئاکامدا حەوت کەس گیانیان لەدەستداوە و ھەشتی دیکەش برینداربوون.
رونیشیکردووەتەوە، ئۆتۆمبێلەکە لە چەند خاڵێکی پشکنین ھەڵاتووە و لەکاتێکدا پۆلیس بەدواوەی بووە، خۆی کێشاوە بە گاردریلی کەنار جادەکە و وەرگەڕاوە.
ئەوەش خراوەتەڕوو، شەش لەو کۆچبەرانەی گیانیان لەدەستداوە پیاو بوون و یەکێکیشیان ژنە.
پۆلیسی یۆنان راشیگەیاندووە، تاوەکو ئێستا ناسنامەی ئەو کۆچبەرانەی گیانیان لەدەستداوە ئاشکرا نەبووە، بەڵام چوار لە بریندارەکان پاکستانی و دوو کەسیان ئەفغانی و یەکێکیشیان نیپاڵی بووە.
ھەزاران جوتیار ھاوشانی نوێنەری چین و توێژە جیاوازەکان، لە نزیک رووباری "زایندەڕود" لە شاری ئەسفەھان گردبوونەوە و نیگەرانی خۆیان بەرامبەر رێکارەکانی حکومەت بۆ گرتنەوەی ئاوی رووبارەکە و دابەشکردنی بەسەر شار و ناوچەکانی تری ئێران دەربڕی.
سەرەتای کێشەکە بۆ ئەو کاتە دەگەڕێتەوە، کە حکومەتی ئیران بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی وشکەساڵی لەسەر ناوچەکانی تر، ئاوی رووباری "زایندەڕود"، پێش گەیشتنی بە ئەسفەھان بەسەر ناوچەکانی تردا دابەش کردوە، ئەوەش کاریگەری لەسەر زەویە کشتوکاڵیەکانی ئەسفەھان دروست کردووە و کاریگەریەکانیش لەگەڵ ھاتنی وشکەساڵی زیادیانکردووە.
ئەو جوتیارانە داواشیان لە حکومەت کرد، بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریەکانی وشکەساڵی لەسەر جوتیاران و زەویە کشتوکاڵیەکانیان، دەستوەردان بکات و ئاوی رووباری "زایندەڕود"، بۆ جوتیارانی ئەسفەھان بەربداتەوە، کە ئێستا ساڵانە تەنھا چەند رۆژێک ئاوی ئەو رووبارە بۆ جوتیارانی ئەسفەھان بەردەداتەوە.
جین ساکی وتەبێژی کۆشکی سپی رایگەیاند، سەرۆک بایدن لە نەخۆشخانەی وڵتەر رید لە نزیک واشنتۆن پشکنینی ھەناوبینی بۆ کراوە و لە ئێستادا تەندروستی باشە، بەڵام بۆ بەداواچوونی رەوشی تەندروستی لە نەخۆشخانە ماوەتەوە.
وتیشی، دوای پشکنینەکە بایدن قسەکەی لەگەڵ کامالا ھاریسی جێگری کردووە و ئەرکەکانی وەک سەرۆک دەستپێکردووەتەوە.
بەر لە شکنینەکەش بایدن دەسەڵاتەکەکانی رادەستی کامالا ھاریسی جێگیری کرد.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا و سەرۆکی پارتی دادو گەشەپێدان "ئاکەپە"، ھەوڵی ھەڵوەشاندنەوە یان ھەموارکردنەوەی مەرجی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی وڵاتەکەی دەدات و دەیەوێت ئەو مەرجە بسڕێتەوە کە دەڵێت، "ئەو کاندیدەی دەبێت بە سەرۆک کۆماری تورکیا، دەبێت لانیکەم نیوە زائید یەکی دەنگەکانی ھەڵبژاردن بەدەستبھێنێت"، ئەو ھەوڵەی ئەردۆغان بۆ گەرەنتی سەرکەوتنی خۆی یان ئەو کاندیدەیە کە ئەردۆغان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دیاری دەکات، بە تایبەت کە بە پێی چەند راپرسیەک لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا، کە بڕیارە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠٢٣ بەڕێوەبچێت، چاوەڕوان دەکرێت ئاستی جەماوەریی ئەردۆغان و حزبەکەی پاشەکشەی بەرچاوو بەخۆیەوە ببینێت.
خواستی ئەردۆغان بۆ گۆڕینی مەرجی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی تورکیا، نیگەرانی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەپەرست "مەھەپە"ی ھاوپەیمانی ئەردۆغانی لێکەوتووەتەوە، بە تایبەت کە ئەردۆغان ھەوڵی دروستکردنی ھاوپەیمانی لەگەڵ "تەمەل کەرەموڵا ئۆغڵو" سەرۆکی پارتی سەعادەت دەدات، کە ئێستا ھاوپەیمانیی پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە"یە، لەوبارەیەوە دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی مەھەپە رایگەیاند، گۆڕینی مەرجی ھەڵبژاردنی سەرۆک و لابردنی مەرجی نیوە زائید یەکی دەنگەکان، نموونەی مۆدێلێکی خراپی دیموکراسیە کە دیموکراسی ژمارەییە.
پێشتر ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆکی پارتی ئایندە و سەرۆک وەزیرانی پێشووی تورکیا رایگەیاند، ئەردۆغان بە دوای جێگرەوەی یاسای نیوە زائید یەکدا دەگەڕێت، چونکە راپرسیەکان دەریدەخەن، کاندیدی "ھاوپەیمانی کۆمار" کە لە ئاکەپە و مەھەپە پێکھاتووە، ناتوانێت زیاتر لە ٤٠٪ی دەنگەکان لە ھەڵبژاردنی داھاتوودا بەدەستبھێنێت، ئەوەش واتای کۆتاییھاتنی حکومڕانی چەند ساڵەی ئەردۆغانە و پارتەکەیەتی.
ھاوکات سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە"، لە زیندانەوە پەیامێکی بڵاوکردەوە رایگەیاند، ملیۆنان ھاوڵاتی ھەژاری تورکیا چەندین سەعات چاوەڕێی دەستکەوتنی نان دەکەن، تاکە رێگاش بۆ دەرباز بوون لە قەیرانەکانی ئێستای تورکیا، ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.