جیهان
سوپای روسیا لە چەند قۆڵێکەوە بەردەوامە لە پێشڕەویکردن بەرەو کیێڤی پایتەختی ئۆکراین و بە پێی دواین زانیارییەکان شەڕ لە گەڕەکەکانی باکور و باکوری خۆرھەڵاتی ئۆکراین دەستیپێکردوە.
وەزارەتی بەرگری ئۆکراین رایگەیاند، لە دەروازەکانی باکوری کیێڤ شەڕو پێکدادان لە نێوان ھێزەکانیان و سوپای روسیا دەستیپێکردووەو شەڕو پێکدادانی قورس لە چوارقۆڵەوە بەردەوامە.
ئاماژەی بەوەشدا، تانکەکانی روسیا بەرەو کیێڤ لە پێشڕەویدان و چاوەڕوان ئەمرۆ بگەنە ناوەندی شارەکە.
ھەروەھا ھێزەکانی پاسەوانی سنوری ئۆکراین ئاشکرایانکرد، بەھۆی ھێرشەکانی سوپای ڕوسیا و داگیرکردنی دورگەی مارەکان لەسەر دەریای ڕەش ١٣ سەربازیی ئۆکراین کوژراون.
وەزارەتی ناوخۆی ئۆکراین بڵاویکردەوە، فرۆکە جەنگییەکانی روسیا، ٣٣ شوێنی مەدەنییان بۆردومانکردووەو بەھۆیەوە ٢ منداڵ گیانیان لەدەستداوە.
وەزارەتی بەرگری روسیاش رایگەیاند، لە ھێرشەکاندا ١١٨ دامەزراوەی سەربازی ئۆکراینیان لە کارخستوە کە ١٣یان تایبەت بوون بە سەرکردایەتی و کۆنترۆڵکردن.
بەپیی دواین ئامارەکانیش، تا ئێستا لە شەڕ و پێکدادانەکانی نێوان ھێزەکانی ئۆکراین و سوپای روسیا، زیاتر لە ١٦٠ مەدەنی لە ئۆکراین کوژراون و نزیکەی ٣٢٠ی دیکەش برینداربوون.
بەر لە کۆبوونەوەکەش وەزیری دارایی فەرەنسا راگەیاند، ئەمرۆ چەندین سزای خێرا و کاریگەر بەسەر روسیادا دەسەپێنن، ئامانج لە سزاکانیش رووخاندنی تەواوەتی ئابوری روسیایە .
وەزیری دارایی ئەڵمانیاش راگەیاند، لە سزاکاندا کەرتی بانکی روسیا دەکەنە ئامانج و لە سیستمی بانکی جیھانی دایدەبڕن.
ئەردۆغان ئاماژەی بەوەکرد، نێردەی دیپلۆماسییەکانی وڵاتەکەی لە ئۆکراین ھەموو ڕێکارێکیان گرتووەتەبەر بۆ پاراستنی سەلامەتی ھاوڵاتیانیان لە کیێڤ، بەڵام بەھۆی ڕەوشی ئەمنی گواستنەوەی ھاوڵاتیان بە فڕۆکە دەستبەرنابێت.
ھەروەھا ئەردۆغان ڕەخنەی لە شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ قەیرانەکە گرت و ڕایگەیاند، بە داخەوە یەکێتی ئەوروپا و ڕۆژئاوا ھیچ ھەڵوێستێکی توندیان نەنواندووە.
وتیشی، پێویستە ناتۆ ڕێوشوێنی توندتر بگرێتەبەر، بەڵام تا ئێستا تەنھا ئامۆژگاری پێشکەش دەکات.
جەختیشی، ماوەی چەند ھەفتەیەکە ئەو ھەنگاوانەیان تاوتوێ کردووە کە پێویستە بیاننێن لە دژی ڕووسیا.
ئاژانسی ھەواڵی ڕەسمی چین بڵاویکردەوە، سەرۆکی چین بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆکی ڕووسیا قسەی کردووە و داوای لێکردووە بە شێوازێکی ئەمنی کاریگەری ئەوروپی بەردەوام بنیات بنرێت.
شی جین بینگ داوای لە پوتن کردووە، لە ڕێگەی گفتوگۆوە کێشەکان چارەسەر بکەن. ھاوکات ھەردوو سەرۆک تێڕوانینی ھاوبەشیان تاوتوێ کردووە سەبارەت بە ڕەوشی ئۆکراین.
ئاژانسە چیینیەکە، ئاماژەی بەوەکردووە، پوتن، شی جین بینگی لە مێژووی کێشەی ئۆکراین و ھێرشەکەی بۆ سەر ئۆکراین ئاگادار کردووەتەوە.
جەختیشیکردەوە، ئاستی تیشکدانەوە لە ناوچەکەدا ئاسایییە، ئەوەش لە کاتێکدایە ئاژانسی نێودەوڵەتی ووزەی ئەتۆم لە ئۆکراین ڕایگەیاندووە، دوای کۆنترۆڵکردنی وێستگەی ئەتۆمی چرنۆبڵ ئاستی تیشکی زیانبەخشی گاما لە ناوچەکانی نزیک لە وێستگەکە بەرزبووەتەوە.
پوتن لە وتاری دەستپێکردنی ھێرشەکە رایگەیاند، ئامانجیان لەو ھێرشە پاراستنی خەڵکی کۆماری "دۆنباس"ە چونکە ھەشت ساڵە دانیشتووانی لۆھانسک و دۆنێتسکی سەر بەو کۆمارە لەلایەن رژێمی کییڤەوە روبەڕووی جینۆساید بوونەتەوە.
بەپێی زانیاری سەرچاوەکانیش، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین دەستیپێکردووە و پاسەوانی سنوریش دەڵێت، ھێرشەکان بۆ سەر ئەو وڵاتە لەناو روسیا و بێلاڕوسەوە بووە و دەنگی چەندین تەقینەوە لە "کییڤ"ی پایتەخت و شاری "خارکییڤ" و "کراماتورسک" و "ئۆدێسا" و "ماریبۆل" بیستراوە و دەنگی ئۆتۆمبێلی فریاکەوتنیش لە شەقامەکان بەرزبوونەتەوە.
ئاژانسی ھەواڵی "ئینتەرفاکس"یش رایگەیاند، ھێرشی مووشەکی بۆ سەر دامەزراوە سەربازییەکان لە ناوچەکانی ئۆکراین روویداوە و ئاگریش لە کۆگایەکی چەک و تەقەمەنی لە "کییڤ" کەوتۆتەوە. ھاوکات سوپای روسیا وتویەتی، ھێرش ناکەنە سەر شارەکانی ئۆکراین و تەنھا بنکە سەربازییەکان دەکەنە ئامانج.
سەرچاوە سەربازییەکانی ئۆکراینیش رایانگەیاندووە، چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی روسی لە لۆھانسک خراوەتە خوارەوە.
دوابەدوای ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین، ڤلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین باری نائاسایی لە وڵاتەکەی راگەیاند و ئاشکرایکرد، ژێرخان و پاسەوانیی سنوریی ئۆکراین کراونەتە ئامانجی ھێرشی موشەکی روسیا، وتیشی، پێویستە لەمکاتەدا کۆمەڵی نێودەوڵەتی ھاوکاری مرۆیی و سەربازیی ئۆکراین بکات.
سەرۆکی ئۆکراین راشیگەیاند، دەبێت جیھان بەرامبەر ئەو داگیرکارییە بێدەنگ نەبێت و داواشیکرد، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبوونەوەیەکی بەپەلە لەسەر ئەو پرسە ئەنجام بدات.
دوابەدوای ھێرشی روسیا بۆ سەر خاکی ئۆکراین، یەنس ستۆلتنبێرگ ئەمینداری گشتی ناتۆ لە تویتێکدا ھێرشەکەی بە پێشێلکاری ئاشکرای یاسا نێودەوڵەتییەکان و ھەڕەشەی جددی بۆ سەر ئاسایشی ئەوروپا لەقەڵەمدا و رایگەیاند، بۆ چۆنیەتی وەڵامدانەوەی ئەو ھێرشە بەمنزیکانە ناتۆ کۆدەبێتەوە.
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاش لە راگەیەندراوێکدا ئیدانەی ھێرشکەی کرد و رایگەیاند، روسیا بەرپرسیاری دەرەنجامە نەرێنییەکان و کوژرانی ھەموو ئەو کەسانەیە کە لە ھێرشەکەدا دەبنە قوربانی، وتیشی، واشنتن و ھاوپەیمانەکانی وڵامێکی توند و یەکلاکەرەوەیان دەبێت بۆ ھێرشەکە و سزای زیاتر بەسەر روسیادا دەسەپێنن.
ھاوکات ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان داوایکرد، ئاگەربەستێکی خێرا رابگەیەندرێت و لایەنەکان دان بەخۆیاندا بگرن.
ھەروەھا ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ ئۆکراین دووپاتکردەوەو رایگەیاند، بەردەوام دەبن لە ھاوکاریکردنی کییڤ لە دژی ھێرشەکانی روسیا.
لە دوای دەستپێکردنی ھێرشەکەی روسیا، "زیلینسکی" بە راستەوخۆ قسەی بۆ ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی کردووە و رایگەیاندووە، باری نائاسایی و حکومی سەربازییان راگەیاندووە و داواش لە خەڵک دەکات نەترسن و تا دەتوانن لە ماڵەکانیان بمێننەوە.
دەڵێت، ھاووڵاتیانی ئۆکراینی خۆشەویست، ئەم بەیانییە سەرۆکی روسیا ھێرشی سەبازی بۆ سەر دۆنباس راگەیاند، روسیا بۆردوومانی پێگە سەربازییەکانمانی کردووە لەسەر سنورەکان، دەنگی چەندین تەقینەوە لە شارەکان بیستراون، باری نائاسایی و حکومی سەربازی راگەیاند، چەند خولەکێک پێش ئێستا، قسەم لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکا کردووە و ئەمریکا دەستی کردووە بە کۆکردنەوەی پشتیوانی نێودەوڵەتی ".
وتیشی، ئەمڕۆ ئێمە پێویستمان بە ئێوەیە، ھەمووان پێویستە ئارام بن، ئەگەر دەتوانن لە ماڵەکانتان بمێننەوە، ئێمە کار دەکەین و سوپا لە ئەرکدایە، تەواوی سیستمی بەرگری ئۆکراین لە ئەرکدایە".
دەشڵیت،"من لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایش و ئەنجومەنی بەرگری و حکومەت بەردەوام لە پەیوەندیداین، مەترسن، ئێمە بەھێزین، ئامادەین بۆ ھەموو شتێک و سەردەکەوین، چونکە ئێمە ئۆکراینین و بەھێزین".
دوای ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین، ئیمانوئێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا لە تویتێکدا ھاوخەمی خۆی بۆ پاراستنی سەروەری خاکی ئۆکراین دەربڕی و رایگەیاند، پشتیوانی لە سەرۆک و گەلی ئەو وڵاتە دەکەن، جەختی لەوەشکردەوە، لە رووی ئابوری و دارایی و ھاوکاری سەربازییەوە، فەرەنسا لە گەیاندنی پشتیوانی خۆی بۆ ئۆکراین بەردەوام دەبێت.
سکۆت مۆریسن سەرۆک وەزیرانی ئوسترالیاش رایگەیاند، روسیا چەندین مانگە خۆی بۆ ئەو ھێرشە ئامادەکردووە و ئەوەی پوتن ئەنجامیدا چاوەڕوانکراو بوو، ئاماژەی بەوەشکرد، پاڵپشتی حکومەت و خەڵکی ئۆکراین لە ھەموو بوارەکاندا دەکەن.
مۆریسن ئاشکراشیکرد، ئوسترالیا سزای بەسەر ھەشت ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی روسیا و پێنج بانکی ئەو وڵاتەدا سەپاندووە و ٣٠٠ ئەندامی پەرلەمانی روسیاش دەخاتە لیستی گەمارۆکانیانەوە.
ئۆرسۆلا ڤۆندێرلاین سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەش لەگەڵ جۆزێپ بورێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، بەتوندی ئیدانەی ھێرشی دڕندانەی روسیا بۆ سەر خاکی ئۆکراین و ھاوڵاتیانی مەدەنی ئەوە وڵاتە دەکەن و بەھەموو شێوەیەک پشتیوانی لە حکومەت و گەلی ئۆکراین دەکەن.
وتیشی، پەکاجێک لە سەپاندنی گەمارۆی ئابوری و بلۆکەکردنی سامانی لێپرسراوانی روسیا رادەستی سەرکردەکانی ئەوروپا دەکەن و بەزوترین کات سزای قورس بەسەر مۆسکۆدا دەسەپێنن.
ھاوکات جۆزێپ بورێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، ھێرشەکەی روسیا تەنھا پێشێلکردنی سەروەری خاکی ئۆکراین و یاسا نێودەوڵەتییەکان نییە، بەڵکو پێشێلکردنی بنەماکانی مافی مرۆڤە و دەبێت روسیا بەرپرسیارێتی دەرەنجامەکانی ھەڵبگرێت.
"زیلنسکی" لە دوایین لێدوانیدا وتی، روسیا لە ھەموو بەرەکانەوە ھێرشی دەست پێکردووە و داوای لە ھاوڵاتیان کرد چەک ھەڵبگرن و بەرگری بکەن.
وتیشی، داگیرکاری قبوڵ ناکەن و ھەموو وڵاتان دژی روسیان.
راشیگەیاند، زیاتر لە ٤٠ سەرباز و ١٠ ھاوڵاتی مەدەنی بەھۆی ھێرشەکانی روسیاوە کوژراون.
زیلنسکی وتیشی، ئۆکراین تەواوی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکانی لەگەڵ روسیا پچڕاند و روسیای تۆمەتبار کرد بەوەی وەک ئەڵمانیای نازی مامەڵە دەکات.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، شەوی رابردوو سوپای ئۆکراین چەند ناوچەیەکی لە ھەرێمی دۆنیتسک تۆپباران کردووە و دەنگی چەند تەقینەوەیەکی بەھێزیش بیستراوە، ئاماژە بەوەشکراوە، تا ئێستا شەڕ و پێکدادان بەردەوامە و زیانەکانی شەڕەکەش بە وردی نەزنراوە.
دانیاڵ بوسۆنۆڤ سەرپەرشتیاری دەزگای ھەواڵگری کۆماری دۆنیتسک رایگەیاند، ھێزەکانی ئۆکراین بێ رەچاوکردنی یاسا نێودەوڵەتییان چەند ناوچەیەکیان لە ھەرێمەکانی دۆنیتسک و لۆھانسک تۆپباران کردووە، وتیشی خەڵکی مەدەنی زیانمەندی سەرەکیی شەڕەکەن و دەبێ سوپای ئۆکراین بە زوترین کات کۆتایی بەو ھێرشانە بھێنێت.
لە کاردانەوەی بریارەکەی ئەنجومەنی ئاسایشیدا، بەرھەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراق رایگەیاند ، بە کۆتاییھێنان بە دۆسێی قەرەبوکردنەوەی کوەیت، عێراق پەرەیەکی ترسناک لە جەنگەکانی بەعس ھەڵدەداتەوە کە گەلی عێراق بە توندی باجەکەی دا، ھەروەھا نێردەی نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراق "یونامی" پابەندبونی عێراقی بە دانەوەی تەواوی قەرەبوەکان بەرز نرخاند و نێردەی ھەمیشەیی کوەیتیش لە ئەنجومەنی ئاسایش پێشوازی لە بڕیارەکە کرد و رایگەیاند، عێراق تەواوی قەرەبوەکانی داوەتەوە بە کوەیت و کوەیتیش ھەرگیز درێغی ناکات لە ھاوکاریکردنی عێراق بۆ جێگیرکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە وڵاتەکەدا .
بەھۆی داگیرکردنی کوەیت لەلایەن رژێمی بەعسەوە ، عێراق بۆ ماوەی ٢٠ ساڵ سزای ئابووری بەسەردا سەپێندرابوو ، بەڵام بەھۆی شەڕی داعشەوە لەساڵی ٢٠١٤ بۆ ٢٠١٨ عێراق گەڕانەوەی قەرزەکانی بۆ کوەیت راگرت ، لە کۆتایی ٢٠٢١یشدا عێراق سەرجەم قەرزی قەرەبووی کوەیتی پاکتاو کرد
ئاژانسی ھەواڵی "سانا"ی رەسمی سوریا بڵاویکردەوە، سوپای ئیسرائیل بە چەند مووشەکێک بۆردوومانی ناوچەی "جولان"ی کردووە لە دەوروبەری پارێزگای "قنەیتەرە"ی تەنھا زیانی ماددی لێکەوتۆتەوە.
تا ئێستاش سوپای ئیسرائیل ھیچ راگەیەندراوێکی سەبارەت بەو بۆردوومانە بڵاونەکردووەتەوە.
ئەمە دووەمین ھێرشی مووشەکی ئیسرائیلە کە لە ماوەی ھەفتەیەکدا دەیکاتە سەر سوریا، لە ١٧ی ئەم مانگەشدا بۆردوومانی باشوری "دیمەشق"ی کرد و زیانی گیانی و ماددی لێکەوتەوە.