جیهان
فاو ئاماژەی بەوەکردووە، پەککەوتنی گەیشتی ئەو کاروانە گەورەیەی گەنم بە بازاڕەکانی جیھان، ھۆکار بووە بۆ بەربوونەوەی نرخی کەلوپەلە خۆراکییەکان.
راشیگەیاندوە، بە پڕی مانەوەی سایلۆکان لە بەندەرەکانی ئۆکراین، کێشە بۆ ھەڵگرتنی بەرھەمی دانەوێڵەی ئەمساڵ دروست دەکات، کە چاوەڕوان دەکرێت لە مانگی تەموز و ئابی داھاتوودا وەرزی دروێنەکردن دەستپێبکات.
ڕێکخراوەکە ئاشکرایکردووە، نزیکەی ٧٠٠ ھەزار تۆن گەنم لە ئۆکراین دیار نەماوە، کە لەو بڕوایەدان سوپای ڕوسیا دەستی بەسەردا گرتبێت.
ھێرشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکراین و پەککەوتنی بەشێک لە بەندەرەکانی ئەو وڵاتە بۆ گواستنەوەی دانەوێڵە، نرخی بەشێک لە کەلوپەلە خۆراکییەکانی لەسەر ئاستی جیھان بەرزکردوەتەوە.
ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، زیلینسکی چوار مەرجی دیاریکردووە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ ڕوسیا، کە بریتین لە گەڕانەوە بۆ سنوری ئۆکراین پێش ھێرشەکەی روسیا و گەڕاندنەوەی پێنج ملیۆن ئاوارەی وڵاتەکەی و بوون بە ئەندامی ئۆکراین لە ڕێکخراوی یەکێتی ئەوروپا و لێپرسینەوە لە سەرکردە سەربازییەکانی ڕوسیا، ئەو کاتە کیێڤ بیر لە چەکدانان دەکاتەوە.
سەرۆکی ئۆکراین مەرجەکانی وڵاتەکەی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ ڕوسیا لە کۆنفرانسێکدا لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە ڕاگەیاند، کە دامەزراوەی چاتام ھاوس بۆ توێژینەوە لە لەندەن ڕێکخستبوو.
مەرجەکانی زیلینسکی لە کاتێکدایە، ئۆکراین و وڵاتانی خۆرئاوا لە چاوەڕوانی گۆڕانکارییەکی دراماتیکیدان لەشەڕی ئۆکراین، چونکە دوو ڕۆژی دیکە مۆسکۆ ئاھەنگ دەگێڕیت بە بۆنەی ڕۆژی سەرکەوتنیەوە لە جەنگی دووەمی جیھان و کەوتنی نازییەکان، کە چاوەڕانن مۆسکۆ بەو بۆنەیەوە بڕیاری ئاگربەست بدات لە ئۆکراین.
دوای ئەوەی لۆران فابیۆس سەرۆکی ئەنجومەنی دەستوری فەڕەنسا بەڕەسمی سەرکەوتنی ماکرۆنی لە ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی وڵاتەکەی راگەیاند، رێوڕەسمی دەستبەکاربوونی ئیمانوێل ماکرۆن وەک سەرۆکی فەڕەنسا بۆ پێنج ساڵی داھاتوو بەڕێوەچوو، مکرۆن رایگەیاند، بەھێزکردنی توانای سوپا و ھێزە چەکدارەکانی فەڕەنسا لە پێشینەی کارەکانیان دەبێت.
وتیشی، بەھەموو شێوەیەک کار دەکەن بۆئەوەی پێگەی فەڕەنسا لەسەر ئاستی ئەوروپا و جیھانیش بەھێزتر بکەن.
بیناڵی یەڵدرم سەرۆک وەزیرانی پێشووی تورکیا ئاشکرایکردووە، یەدەگی گازی سروشتی لە دەریای ڕەشدا ٥٤٠ ملیار مەتر سێ جایە و بەو پێیە دەتوانێت پێداویستی جیھان بۆ گازی سروشتی تا ٤٥ ساڵ دابین بکات، پێشتر دەسەڵاتدارانی تورکیا ڕایانگەیاندبوو، گازی سروشتی لە دەریای ناوەڕاستدا ٤٠٠ ملیار مەتر سێجایە.
لای خۆشیەوە فاتیح دونماز وەزیری وزە و سەرچاوەکانی سروشتیی تورکیا ڕایگەیاندووە، ئەو کێڵگەی گازە سروشتییەی لە دەریای ڕەشدا دۆزراوەتەوە دەتوانرێت لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣دا کاری تیادا بکرێت و لە سەرەتاشدا دەتوانرێت ڕۆژانە ١٠ ملیۆن مەتر سێجا گازی سروشتی دەست بخرێت.
بە پێی زانیارییەکانی دەسەڵاتدارانی ئیتاڵیا، بەلەمێک کە ١٠٨ کۆچبەری ھەڵگرتبوو لە کەناراوەکانی ڕۆژئاوای ئیتاڵیا ژێرئاو کەوت و بەھۆیەوە دوو کۆچبەر گیانیان لە دەستداوە و ئەوانی دیکە ڕزگار کراون، ھەر بە پێی زانیارییەکان کۆچبەرەکان زۆرینەیان ئەفغانی بوون.
بەردەوامی دیاردەی کۆچ لە کاتێکدایە کە ڕەوشی ئابووری و ئەمنی لە وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام ناجێگیرە و خراپی گوزەرانیان ھەزاران کەسی ھانداوە ڕوو لە وڵاتانی ئەوروپا بکەن.
کاسیلن ھێکس، جێگری وەزیری بەرگریی ئەمریکا ڕایگەیاند، زیاتر لە ١٠٠ ھەزار سەربازی ئەمریکی، لە ئەوروپا و دەوروبەری بڵاوەیانپێکراوە و لەگەڵ ھاوپەیمانەکانیان لە ناتۆ کار دەکەن، بۆ بەرپەرچدانەوەی مەترسیەکانی ڕووسیا.
وتیشی، ئیدارەی جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا، لەو باوەڕەدان کە چالاکییە دوژمنکارییەکانی ڕووسیا ئەوروپا دەگرێتەوە.
لە ماوەی ڕابردوودا سوپای بێلاروس ڕایگەیاند، ناتۆ ھێزی زیاتری لە نزیک سنوورەکانی جێگیرکردووە و ئامادەکاری بۆ ئۆپراسیۆنی سەربازیی بە ئاڕاستەی ڕۆژھەڵات دەکات و ژمارەی سەربازەکانیان نزیکەی ٣٧ ھەزار و ٥٠٠ سەربازە، کە ٢٤ ھەزار و ٥٠٠ سەربازیان سەربازی پۆڵەندا و وڵاتانی بەڵکانن.
شەوی رابردوو لە ئاکامی ھێرشێکی چەکداری لە ئیسرائیل ٨ کەس بوونە قوربانی. ئەمریکاش ئیدانەی ئەو کردەوەیە دەکات.
پۆلیسی ئیسرائیل رایگەیاند، لەلایەن ژمارەیەک چەکدارەوە لە شاری ئیلاد لە ناوەڕاستی ئیسرائیل لەلایەن ژمارەیەک چەکدارەوە تەقەکراوە و بەھۆیەوە ٣ کەس کوژراون و ٥ کەسی دیکە برینداربوون.
لای خۆشیەوە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ئیدانەی ھێرشەکەی کرد و پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ تەلئەبیب دووپاتکردەوە و وتی، کردەوەیەکی قێزەونە لەکاتێکدا ڕۆژی پێنجشەممە ئیسرائیل یادی سەربەخۆیی وڵاتەکەی کردەوە.
ئەوە بۆ یەکەمجارە ئەمریکا دانبنێت بە ڕاھێنانکردن بە سوپای ئۆکراین لەسەر مووشەکی جاڤلین و بەپێی زانیارییەکانیش تائێستا سێ ھەزار پارچەی لەو مووشەکە وێرانکەرەی رادەستی سوپای ئۆکراین کردووە، بڕیاریشداوە راھێنان لەسەر چۆنێتی بەکارھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئەمریکی، بە سوپای ئۆکراین بکات.
رۆژی ٣ی ئەم مانگە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، سەردانی کارگەیەکی بەرھەمھێنانی مووشەکی جاڤلینی لە شاری "ترۆی"ی ویلایەتی ئالابامای وڵاتەکەی کرد و داوای لێکردن، پەلە بکەن لە بەرھەمھێنانی ئەو جۆرە مووشەکە.
بەپێی ھەواڵی میدیاکانی تورکیا سەر لە بەیانی ئەمڕۆ بەھۆی قەتیس بوونی غاز لە ناو کەشتییەکدا لە بەندەری توزڵا لە ئیستەنبوڵ تەقینەوەیەک روویدا، بەو ھۆیەشەوە ٥ کرێکار برینداربوون.
ئۆفیسی پارێزگاری ئیستەنبوڵیش ڕایگەیاندوە، بە ھۆی غازەوە ، ٤ کرێکاری کەشتییەکە ژەھراوی بوون، تیمی پۆلیسی فریاکەوتنیش گەیشتونەتە شوێنی رووداوەکە و لێکۆڵینەوە دەستی پێکردووە.
دوای ئەوەی کۆتاییەکانی مانگی ڕابردوو ، بەشار ئەسەد بریاری لێخۆشبونی گشتی بۆ ئەو زیندانیکراوانە دەرکرد کە بە تۆمەتی ئەنجامدانی کردەوەی تیرۆریستی دەستگیرکراون بەڵام نەبونەتە ھۆکاری گیان لەدەستدانی ھیچ مرۆڤێک، لە ئێستادا ئازادکردنی ئەو زیندایکراوانەی بڕیارەکە دەیانگرێتەوە دەستیپێکردوە و تا ئێستا نزیکەی ٢٥٠ زیندانیکراو ئازاد کراون.
یەکەم کاروانی ئازادکراوانیش لە زیندانی سەیدنایا بووە، کە زیندانییەکی سەربازیی نزیک دیمەشقە و ھەزاران زیندانییکراوی تێدایە و بەشێکیان دژایەتی حکومەتی سوریا دەکەن و لە دوای ساڵی ٢٠١١ ەوە دەستگیرکراون . لە رۆژانی داھاتووشدا ئازادکردنی بەشێکی تر لە زیندانیکراوان بەردەوام دەبێت .
کۆمسیۆنی نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ مافەکانی مرۆڤ لە ڕاپۆرتێکدا ئاشکرایکردوە، بەھۆی بۆردومان و ھێرشەکانی ڕووسیاوە ، تا ئێستا ٣ ھەزار و ٢٨٠ مەدەنی لە ئۆکراین کوژراون و ٣ ھەزار و ٤٥١ کەسیش بریندار بوون، ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە پێدەچێت ژمارەی قوربانییەکان زۆر زیاتر بن لەوەی کە تۆمار کراوە .
ھەر بەپێی ئامارەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان تا ئێستا نزیکەی ١٢ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار ئۆکرانی بەھۆی ھێرشەکانی ڕووسیاوە ناوچەکانی خۆیان جێھێشتووە کە لە کۆی ئەو ژمارەیە ٧ ملیۆن و ٧٠٠ ھەزاریان ئاوارەی ناوخۆن و زیاتر لە ٥ ملیۆنیشیان وڵاتەکەیان جێھێشتووە.
"زاخارۆڤا" ڕایگەیاند، ماوەیەکە سوید و فینلەندا تاوتوێی بە ئەندامبوون دەکەن لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ"، ئەگەر بێت و ئەو دوو وڵاتەش ببنە ئەندام لەو ھاوپەیمانییە، ئەوا دەبنە مەیدانی جەنگ لەگەڵ ڕووسیا و پەیوەندییەکانیان بە تەواوی بەرەو ئاڵۆزی دەچێت.
وتیشی، لەو بڕوایەدا نییە کە خەڵکی سوید و فینلەندا حەز بە تێکچوونی پەیوەندییەکان و ڕەوشی وڵاتەکانیان بکەن.
لێدوانەکەی "زاخارۆڤا" دوای ئەوە دێت کە "سانا مارین" سەرۆک وەزیرانی فینلەندا ڕایگەیاندبوو، ھیوادارن ناتۆ بە زووترین کات بە ئەندامبوونیان پەسەند بکات، جا بە تەنھا بن یاخود لەگەڵ سوید.
وەزارەتی بەرگری تورکیا ڕایگەیاند، ئۆپراسیۆنەکانیان تەنھا بۆ بە ئامانجکردنی ئەندامانی پەکەکەیە و ڕێز لە سەروەری و یەکڕیزی خاکی عێراق دەگرن، ھەموو ڕێوشوێنێکیشیان گرتووەتە بەر بۆ ئەوەی زیان بە مەدەنیەکان و ناوچە مێژویی و کلتورییەکان نەگات.
وتیشی، لە سەرەتای زنجیرە ئۆپراسیۆنەکانیان لە خاکی ھەرێمی کوردستان، ھەزار و ٦٧ ئەندامی پەکەکە کوژراون و چەندین مۆڵگە و پێگەشیان کراونەتە ئامانج.
وەزارەتی بەرگری تورکیا ئاماژەی بەوەشداوە، یەکەم ئۆپراسیۆنی (چڕنوک) لە ٢٧ی ئایاری ساڵی ٢٠١٩ دەستپێکرد، دوایین ئۆپراسیۆنیش لە ١٧ی نیسانی ئەمساڵەوە دەستیپێکرد.
ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بە دەنگی ٦٢ ئەندام لە ھەردوو حزبی کۆماری و دیموکراتەکان دەنگیدا لەسەر پڕۆژە بڕیارێک کە لە ڕێیەوە داوا لە ئیدارەکەی جۆو بایدن دەکات ڕەزامەند نەبێت لەسەر ئیمزاکردنی ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران، ئەگەر بێت و تاران پابەندی ئەو مەرجانە نەبێت کە ئەمریکا بۆی دیاری کردووە.
لە دیارترین مەرجەکانیش ڕێگیرکردنە لە ھەناردەکردنی نەوت بۆ چین و کپکردنی بەرنامەی موشەکی بالیستی و بەردەوامییدانە بە سزاکان لەسەر سوپای پاسدارانی ئێران.
لە بەرامبەر دەنگی ئەو ٦٢ ئەندامەدا، ٣٣ ئەندامیش لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا دژی پڕۆژە بڕیارەکە دەنگیاندا.
بە پێی ڕاگەیەنراوێکی پارێزگاری ئیستەنبوڵ، لە شەقامی ئیستیقلال و کۆڵانەکانی دەوروبەری تیمەکانی پۆلیس ١٢٠ کۆچبەری نایاساییان دەستگیرکردووە، لە ئێستاشدا بە مەبەستی دیپۆرتکردنەوەیان بۆ شوێنی خۆیان ڕەوانەی ناوەندی گەڕاندنەوەی کۆچبەرانی ئیستەنبوڵ کراون.
لە بەشێکی تری ڕاگەیەنراوەکەدا ھاتووە، ملیۆنێک و ٣٠٥ ھەزار و ٣٠٧ کۆچبەر بە شێوەیەکی یاسایی لە شاری ئیستەنبوڵ دەمێننەوە.
جەختی لەوەشکردووەتەوە لە مانگی ١ی ئەمساڵەوە تا مانگی پێنج ڕێکاری یاسایی بەرامبەر ٢٥ ھەزار و ٦٤٤ کۆچبەری نایاسایی گیراوەتەبەر. لەو ژمارەیەش نزیکەی ٩ ھەزاریان دیپۆرتکراونەتەوە.
وەزارەتی بەرگری ڕووسیا ئاماژەی بەوەکردووە، ھێزە چەکدارەکانیان بەردەوامن لە ئۆپراسیۆنە تایبەتەکان لە ئۆکراین و شەوی ڕابردوو تۆپھاوێژەکانیان ٦١ بنکەی چەک و کەرەستەی سەربازییان تۆپبارانکردووە و زیاتر لە ٦٠٠ چەکداری نەتەوەیی کوژراون.
ڕوونیشیکردووەتەوە، مووشەکەکانیان کەرەستەی ئاسمانیان لە فڕۆکەخانەی کاناتوڤۆ لە ناوچەی کیروفوراد لەناوبردووە.