"ئۆلاف شۆڵتز" راوێژکاری ئەڵمانیا رایگەیاند، داننان بە سەربەخۆیی ئەو دوو کۆمارەی ئۆکراین لەلایەن روسیاوە قبوڵ ناکەن و زنجیرەیەک سزای گەورە چاوەڕێی روسیا دەکات، جەختیشی کردەوە لە گرنگی کارکردن لەگەڵ "واشنتۆن" سەبارەت بە سزاکانی سەر ئەو وڵاتە.

راوێژکاری ئەڵمانیا وتیشی، دەبێت رێگەچارەی دیبلۆماسی پەیڕەو بکرێت بۆ روونەدانی کارەسات لە ئۆکراین، ھەڵوێستیشیان نەگۆڕاوە سەبارەت بە ناردنی چەک بۆ ئۆکراین و پاڵپشتی کردنی ئابورییان. 

جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، لە ئێستاوە گوژمەی یەکەمی سزاکانیان بۆ سەر روسیا دەستپێدەکات و سزای قورسیشیان بەسەر دوو بانکی روسیدا سەپاندووە.

وتیشی، سزاکان روسیا لە سیستمی بانکیی جیھانیی دووردەخەنەوە و سزا بەسەر سەرکرادیەتیی روسیا و خێزانەکانیان دەسەپێنن و رێگە نادەن روسیا دەستی بە سیستمی بانکیی نێودەوڵەتیی بگات.

بایدن داوای لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی کرد بە توندی وەڵامی ھەنگاوەکانی روسیا بدەنەوە و وتی، ئەگەر روسیا بەم جۆرە بەردەوام بێت باجێکی قورس دەدات.

نوسینگەی سەرۆکی فەڕەنسا رایگەیاند، لەسەر پێشنیاری ئیمانوێل ماکرۆن، بایدن و پوتن رێککەتنی سەرەتاییان کردووە بۆ ئەنجامدانی لوتکەیەک سەبارەت بە رەوشی ئۆکراین و ئاسایش و سەقامگیری لە ئەوروپا.

ھاوکات جین ساکی وتەبێژی کۆشکی سپی رایگەیاندووە، بایدن رازی بووە بە کۆبوونەوە لەگەڵ پوتن، بەڵام بەو مەرجەی روسیا داگیرکاری بۆ سەر ئۆکراین ئەنجام نەدات.

بڕیاریشە رۆژی پێنج شەممەی داھاتوو، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا و سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا کۆببنەوە و ئەجێندای لوتکەی ئەو دوو سەرۆکە ئامادە بکەن.

میدیاکانی ئێران بڵاویانکردەوە، فڕۆکەیەکی جەنگی لە جۆری ئێف پێنج لە شاری "تەبرێز" لە باکوری خۆرھەڵاتی ئێران خۆی کێشاوە بە دیواری خوێندنگەیەکی داخراودا و تێکشکاوە، بەھۆیەوە فڕۆکەوانەکە و ئەندامێکی ھێزی ئاسمانی و ھاوڵاتییەک کە لە ئۆتۆمبێلەکەی خۆیدا بووە لە شوێنی رووداوەکە، گیانیان لەدەستداوە.

فەرماندەی بنکەی ئاسمانی "تەبرێز"یش رایگەیاند، تێکشکانی فڕۆکەکە بەھۆی کێشەی تەکنیکییەوە بووە و بۆ روونەدانی کارەساتی گەورەش، فڕۆکەوانەکە قوربانی بە ژیانی خۆی داوە و فڕۆکەکەی بەرەو ئەو ناوچەیە بردووە، لێکۆڵینەوەش لە رووداوەکە بەردەوامە. 

بەر لە بەجێھێشتنی ئێران، رەئیسی رایگەیاند، لەسەر داوای تەمیم بن حەمەد میری قەتەر، بە سەردانێکی دوو رۆژە لە قەتەر دەبێت، بە وتەی رەئیسی، ئامانجی سەردانەکەی بۆ کاراکردنەوەی دیبلۆماسییەتە بە تایبەتی لەگەڵ وڵاتانی کەنداو، ھەروەھا بەشداری لە کۆبوونەوەی وڵاتانی بەرھەمھێن و ھەناردەکاری غاز دەکات کە رۆژانی سێ شەممە و چوار شەممە بەڕێوەدەچێت. 

وتیشی، ئەو سەردانە ھەنگاوێکە بۆ پێشخستنی پەیوەندی سیاسی و ئابوری لەگەڵ قەتەر، کە خاوەن کێڵگەی غازی ھاوبەشن لەگەڵ ئەو وڵاتەدا. 

ئەوە یەکەمین سەردانی سەرۆکی ئێرانە بۆ وڵاتانی کەنداو، لە دوای وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمارەوە لە مانگی ئابی ساڵی رابردوودا. 

ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا  رایگەیاند، وڵاتەکەی بەردەوامە لە ھەنگاوەکانی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین بە شێوەیەکی ئاشتیانە بەڵام ئۆکراین نایەوێت رێککەوتنەکان جێبەجێبکات و سورە لەسەر  بەکارھێنانی چارەسەری سەربازی لەدژی دونباس.

پوتن وتیشی، بەکارھێنانی ئۆکراین لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە مەترسیدارە و بەشێک لە ئەندامانی ناتۆش دژی بەئەندامبوونی ئۆکراینن لە رێکخراوەکەیان.

ھاوکات سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند،خۆرئاوا ھیچ جدیەتێکی پیشاننەداوە لەبارەی گەرەنتییە ئەمنییەکانی روسیا، وتیشی، ئەگەر ئۆکراین ببێتە ئەندامی ناتۆ لەوانەیە شەڕ رووبدات.

کڵچدارئۆغڵو وتیشی، کاندیکردنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەلایەن پێنج پارتی ئۆپۆزسیۆنەوە مانای ئەوەیە لەلایەن ئەم پارتانەوە متمانەی پێدەکرێت و ئەمەش بۆ ئەو مایەی شانازییە.

تا ئێستا پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان لەسەر کاندیدێکی ھاوبەش بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار رێکنەکەوتوون و یەکێک لە ئەگەرە بەھێزەکانیش کاندیدکردنی کڵچدارئۆغڵویە و تا ئێستاش ھەدەپە ھەڵوێستی کۆتایی خۆی لەو بارەیەوە ئاشکرا نەکردووە.

دادگای سزای ناوچەی ئیستەنبوڵ بە زۆرینەی دەنگ سزای سێ ساڵ و شەش مانگ زیندانیکردنی سەڵاحەدین دەمیرتاش، سەرۆکی پێشووی ھەدەپەی پەسەند کرد کە پێشتر بە تۆمەتی سوکایەتیکردن بە رەجەب تەیب ئەردۆغان بەسەریدا سەپێندرابوو.

سزاکەی دەمیرتاش دوای ئەوە ھات رۆژی ٢٤ی کانونی یەکەمی ٢٠١٥ دوای گەڕانەوەی لە روسیا رەخنەی لە ئەردۆغان گرت و دادگاش قسەکانی بە سوکایەتی و ناوزڕاندن ناو بردبوو.

ھاوکات، دادگای سزا قورسەکانی ئیستەنبوڵ بڕیاریدا عوسمان کاڤاڵا، چالاکوان و بازرگانی دیاری تورکیا بە بەندکراوی بھێڵێتەوە و ئازاد نەکرێت کە لە ساڵی ٢٠١٧وە لەسەر چەند تۆمەتێک زیندانییکراوە.

پوتن لە وتارێکدا بۆ گەلی روسیا، ئاماژەی بە مێژووی دروستبوونی ئۆکراین لەسەردەمی یەکێتی سۆڤیەت کردوو، رایگەیاند، ستالین ئۆکراینی رزگارکرد و بەشێک لە خاکی روسیای پێدا تاکو ببێتە دەوڵەت  جەختیشی کردەوە، ئۆکراین بەشێکی دانەبڕاوە لە روسیا.

پوتن وتیشی، ھەژاری و گەندەڵی لە ئۆکراین تەشەنەی کردووەو دەسەڵاتدارانی کییڤ بۆ پاراستنی ئەو پارەی لە گەلی ئۆکراینیان دزیوە خزمەت بە رکابەرەکانی روسیا دەکەن .

رونیشیکردەوە، واشنتۆن رۆژانە ملیۆنێک دۆلار بۆ پشتیوانی کودەتا لە ئۆکراین خەرج دەکات و ئێستا ئۆکراین کەوتووەتە ژێر کۆنترۆڵی ئەمریکا و سەربەخۆیی لەدەستداوە .

سەرۆکی روسیا ئاماژەی بەوەشدا، ئەمریکا و ناتۆ ھیچ یەکێک لە بەڵێنەکانیان جێبەجێنەکردووە وھەوڵدەدەن جۆرجیا و ئۆکراین بکەنە ئەندامی ناتۆ، بەوتەی پوتن ئەگەر ئۆکراین ببێتە ئەندامی ناتۆ ئەوا مووشەکەکانی ئەمریکا لە پینج دەقیقەدا دەگەنە مۆسکۆ.

لە کۆتایی وتەکانیشدا پوتن داننانی بە سەربەخۆیی ھەردوو ھەرێمی دۆنیتسک و لۆھانسک راگەیاند و داواشی لە ئەنجومەنی دۆما کرد پشتیوانی بڕیارەکەی بکات، لەدواتریشدا مەرسومی ھاریکاری دۆستایەتی لەگەڵ ھەردوو ھەرێمەکە ئیمزاکرد.

ئاژانسی ھەواڵیی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، شەوی رابردوو دەنگی تەقینەوەی بەھێز و تۆپخانە و مووشەھاوێژەکان لە گەڕەکەکانی باکوور و خۆرئاوای شاری دۆنێتسک لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین بیستراوە، کە ھاوسنوورە لەگەڵ روسیا  و لە ساڵی ٢٠١٤وە لە ژێر کۆنتڕۆڵی گرووپە جوداخوازەکاندایە، ھاوکات میدیاکانی روسیا بڵاویانکردەوە، گرووپە جوداخوازەکان کەسێکیان دەستگیرکردووە، کە کاری بۆ ئۆکراین کردووە و پلانی بۆ ھێرشکردن داڕشتووە لە ناوچەی دۆنباس.

ھاوکات رێکخراوی ئاسایش و ھاریکاری لە ئەوروپا بڵاویکردەوە، لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا ھەزار و ٥٠٠ جار ئاگربەست لە ھەردوو دۆنێتسک و لۆھانس پێشێلکراوە، کە لە دوو ناوچەن لە ژێر کۆنتڕۆڵی گرووپە جوداخوازەکانی نزیک لە روسیادان.

ھاوکات یەنس ستۆڵتنبێرگ سکرتێری گشتی رێکخراوی ناتۆ ھۆشدارییدا بەرامبەر بە جموجوڵەکانی روسیا و دووپاتیکردەوە، ھەموو ئاماژەکان بەو ئاراستەیەن کە روسیا ھێرشێکی سەرتاسەری دەکاتە سەر ئۆکراین.

وتیشی ھەموان کۆکن لە سەر ئەوەی مەترسییەکانی ھێرشی رووسیا گەیشتوونەتە لوتکە و یەکێتی ئەوروپا نیگەرانن بەرامبەر بە یاریکردن بە زانیارییەکان کە ھەموویان بۆ پشتیوانییکردن لە ھێرشی روسیا و وروژاندنی ناکۆکییە سەربازییەکانە. لەگەڵ بەردەوامی ئاڵۆزییەکان سەرۆکی ئۆکراینیش دووپاتی کردەوە دەبێت سزادانی رووسیا نەکەوێتە دووای ئەو ساتەی کە ئۆکراین خاپوور دەکات.

ئێلیزابێز ترەس، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، نوێترین وادەی بۆ ھێرشی سەربازیی روسیا بۆ سەر ئۆکراین دیاریکرد و رایگەیاند، لە خراپترین سیناریۆدا روسیا ھەفتەی داھاتوو پەلاماری ئۆکراین دەدات، بەوەش ئەوروپا رووبەڕووی گەورەترین ھەڕەشەی ئەمنی لە سەدەی ٢١دا دەبێتەوە.

ھاوکات بۆریس جۆنسن، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ئاشکرایکرد، روسیا پلانی ھەیە بۆ ھەڵگیرساندنی گەورەترین جەنگ، کە دەبێتە گەورەترین جەنگ لە ئەوروپا لە دوای ساڵی ١٩٤٥، راشیگەیاند، بە پێی زانیارییە ھەواڵگیرییەکان روسیا ھێرش دەکاتە سەر ئۆکراین و کیێڤی پایتەختی ئەو وڵاتە کۆنتڕۆڵ دەکات.

ھەر لەو چوارچێوەدا، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، لە ھۆشدارییەکدا بۆ سەرکردەکانی وڵاتانی خۆرئاوا، رایگەیاند، زانیارییە ھەواڵگیرییەکان دەریدەخەن سوپای روسیا پلانی ھەیە لە قۆڵی خۆرھەڵاتی ھەرێمی دۆنباس و قۆڵی باکوور لە سنووری بێلاڕوسەوە، بچێتە خاکی ئۆکراینەوە.

میدیاکانی تورکیا ئاشکرایانکرد،"گۆنگور ئارسەلان" بەڕێوەبەری رۆژنامەی سیس کۆجالی  لەلایەن چەکدارێکەوە لە نوسینگەکەی خۆی کوژراوە و لێپرسراوانی پارێزگای کۆجالیش دەستگیرکردنی بکوژەکەیان راگەیاندووە ، بەڵام ھیچ وردەکارییەکی تریان بڵاونەکردۆتەوە .

رێکخراوی پەیامنێرانی بێسنوریش ئاشکرایکردووە، ئەو رۆژنامەنوسە لێکۆلینەوەی لە دۆسیەکانی گەندەڵی کردووە لە پاریزگاکەیدا، ھەربۆیە پێشتریش ھێرشی کراوەتەسەر و روبەروی ئەشکەنجە بووەتەوە .

رێکخراوەکە داواشیکردوە بە زوترین کات لێکۆڵینەوەکان دەستپێبکەن و ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان بۆ رای گشتی ئاشکرا بکرێت ، سەندیکای رۆژنامەنوسانی تورکیاش ئیدانەی کوژرانی ئەو رۆژنامەنوسەی کردووە و داوای کردووە سنورێک بۆ بە ئامانجکردنی رۆژنامەنوسان لە تورکیا دابنرێت .

حەمید رەزا دەھقانی، باڵیۆزی ئێران لە قەتەر رایگەیاند، رۆژی دووشەممە ئیبراھیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران، سەردانی دەوحەی پایەختەی قەتەر دەکات و بەشداری لە خولی شەشەمی کۆڕبەندی گازی سروشتیی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست دەکات.

باڵیۆزی ئێران راشیگەیاند، ئیبراھیم رەئیسی لە میانی سەردانەکەی بۆ قەتەر لەگەڵ شێخ تەمیم بن حەمەد ئەلسانی میری ئەو وڵاتە کۆدەبێتەوە و تاوتوێی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی تاران و دەوحە و دواین پێشھاتەکانی ناوچەکە و دۆسێیەی بەرھەمھێنانی گازی سروشتی و ناردنی بۆ وڵاتانی ئەوروپا دەکەن.

کۆڕبەندی گازی سروشتیی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٩وە دەستیپێکردووە و ئامانج لێی دروستکردنی بازاڕێکی ھەرێمیی گازی سروشتییە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەو وڵاتانەی بەشداری دەکەن، خاوەنی ٧٩%ی یەدەگی گازی سروشتیین لە جیھاندا.

ئاژانسی ھەواڵی ئیرنای ئێرانی ئاشکرایکردووە، لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا رەئیسی بە ماکرۆنی وتووە ، تاران لە دانوستانەکانی ڤییەننادا دەستپێشخەریی بنیادنەری کردووە و ھەر ھەوڵێکیش بدرێت بۆ ئەوەی سزاکانی سەر ئێران ھەڵنەگیرێت ، ئەوا ئەگەرەکانی گەیشتن بە رێککەوتن لە ڤییەننا کەمدەبێتەوە .

سەرۆکی ئێران دوپاتیشیکردۆتەوە ، ھەر رێککەوتنێک لە ڤییەننا بکرێت، دەبێت گرەنتی ھەڵگرتنی سزا ئابورییەکانی سەر ئێران و کۆتاییھێنان بە بابەتە ھەڵپەسێردراوەکان و تۆتەمە سیاسییەکان بکات . 

ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنساش رایگەیاندوە ، پێشکەوتنی زۆر باش لە دانوستانەکانی ڤییەننا ھەیە و ھیوایان ھەیە بە زوترین کات دانوستانەکان بە ئەنجامی باشەوە کۆتایی بێت .

لە مەرسومەکەدا ھاتووە، ئەوانەی ناویان لە لیستی سوپای یەدەگدا تۆمار کراوە بۆ ساڵی ٢٠٢٢ پابەندی ڕاھێنانی سەربازیی بن لە ڕیزی ھێزە چەکدارەکانی ڕووسیا و ئاژانسە ھەواڵگرییەکان و ئاژانسەکانی دیکەی خزمەتگوزاریی ئاسایشی فیدراڵی.

ئاماژە بەوەشکراوە، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران و دەسەڵاتدارانی جێبەجێکردن ڕاسپێردراوە، بۆ بانگھێشتکردنی ھاوڵاتیان بۆ سەربازگەکانی ڕاھێنان.

ئەو برٍیارەی پوتن لە کاتێکدایە، ئاڵۆزییەکانی سنوری ئۆکراین لە ھەرێمی دونباس و دونیتسک پەرەی سەندووە و ترسی پێکدادانی قورس ھەیە.

لە لایەکی دیکەوە سەرۆکی ئەنجومەنی دۆما ڕایگەیاند، ڕووسیا جەنگی ناوێت، بەڵام ئامادەیە بەرگری لە ھاوڵاتییەکانی خۆی بکات لەو دوو ھەرێمە، کە تاک لایەنانە سەربەخۆیی خۆیان ڕاگەیاندووە.