جیهان
وەزیری بەرگری ئۆکراین لە ھەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵاتی فەیسبووک نوسیوویەتی، لەسەر چەندین تەوەر کار دەکەن، بە مەبەستی دڵنیایی لە زیادکردنی تواناکانی بەرگریکردن، ھەموو ھەوڵێکیشیان بۆ ئەوەیە یەک ملیۆن کەس بکەنە سەرباز، بۆ ئەوەی بەرپەرچی دوژمن بدەنەوە.
ھێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراین نزیکبووەتەوە لە سێ مانگ، بەھۆی ئەو جەنگە قورسەشەوە زیانێکی ماددی و گیانی زۆر بە ھەردوولا گەیشتووە، بە تایبەتی ئۆکراین، کە بەشێکی زۆری ژێرخانی ئابوری ئەو وڵاتە خاپوور بووە.
وەزارەتی کاروباری سەرۆکایەتی ئیمارات ھەواڵی کۆچی دوایی شێخ خەلیفە بن زاید ئال نەھیانی راگەیاند، کە دووھەمین سەرۆکی ئیماراتە و شانزەھەمین حاکمی ئیمارەی ئەبوزەبیە.
بۆ کۆچی شێخ خەلیفە بن زاید، وەزارەتی کاروباری سەرۆکایەتی ئیمارات، پرسەی رەسمی و داگرتنی ئاڵای تا نیوە بۆ ماوەی ٤٠ رۆژ راگەیاند و دەوامی سەرجەم دەزگاکانیشی بۆ ماوەی ٣ رۆژ راگرت.
شێخ خەلیفە بن زاید ئال نەھیان لەساڵی ١٩٤٨ لە دایکبوە و لە ساڵی ٢٠٠٤ەوە لە شوێنی شێخ زاید بن سوڵتان دامەزرێنەری دەوڵەتی ئیماراتی عەرەبی، بووەتە سەرۆکی دەوڵەتی ئیمارات.
رێکخراوی یونسێف سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندوە، لە مانگی رابردوودا نزیکەی ١٠٠ منداڵ بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی روسیاوە لە ئۆکراین گیانیان لەدەستداوە.
راشیگەیاندوە، بەھۆی ھێرش بۆ سەر خوێندنگەکان بەشێکی زۆری منداڵان لە خوێندن بێبەش بوو، ئەوەش گرفتی زۆری بۆ مافەکانی منداڵان دروستکردووە، چونکە خوێندنگەکان بۆ ئامانجی سەربازیی بەکارھێنراون و تەنھا لە ھەفتەی رابردوودا ١٥ خوێندنگە زیانیان بەرکەوتووە.
ئاژانسی ناوەندی رەسمی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، پێدەچێت توشبووەکە کۆرۆنای جۆری ئۆمیکرۆنی ھەبێت کە مەترسی بڵاوبوونەوە و تەشەنەسەندنی زۆرە.
ھاوکات کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور رایگەیاند، لەڕێی پەیڕەوکردنی سیستمێکی کەرەنتینی توند ھەوڵدەدەن لە کەمترین کاتدا ڤایرۆسەکە لەناوببەن، فەرمانیشی کرد بە توندکردنی چاودێری لە سەر سنورەکان و داواشی لە ھاوڵاتیان کرد ھۆشیار بن و کار بکەن لەسەر رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە، وتیشی چالاکییە بازرگانییەکان رێکدەخرێنەوە.
لەو کاتەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا بە جیھاندا بڵاوبووەتەوە، ئەوە یەکەمین جارە کۆریای باکور بەرەسمی حاڵەتی توشبوون بە کۆرۆنا رابگەیەنێت، تەندروستی جیھانیش رایگەیاندبوو، سەرجەم پشکنینەکان لەو وڵاتە لە ساڵی ٢٠٢٠ نێگەتیڤ بوون، چاودێرانیش دەڵێن، سیستمی تەندروستی لە کۆریای باکور زۆر لاوازترە لە بەرامبەر ڤایرۆسێکی لەو جۆرەدا.
ناوەندی بەرگری کیمیایی و بایۆلۆژی سەر بە وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند، سەرکردەکانی پارتی دیموکراتەکانی ئەمریکا، بناغە داڕێژەری چالاکییە سەربازییە بایلۆژییەکانی ئەمریکان لە ئۆکراین.
ناوەندەکە ئاشکرایکردوو، ھەردوو کۆمپانیای فایزەر و مۆدێرنا ھاوکاری و ھەماھەنگ بوون لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لەو چالاکییە بایلۆژیانەدا.
لە دوو ھەفتەی ڕابردوودا ڕوسیا ڕایگەیاند، لە کۆمەڵگەکانی شاری پیشەسازیی ئازۆفستاڵ لە ئۆکراین چالاکی گوماناوی تێدا بەڕێوەدەچێت و ماوەی چەند ھەفتەیەکە لە لایەن سوپای ڕوسیاوە گەمارۆدراوە.
"تیتیانا ئەباتچینکۆ" وتەبێژی ھێزەکانی ئۆکراین رایگەیاندووە، ھێزەکانیان ھەریەک لە ناوچەکانی "چرکاسکی و چیکی و رۆسکی تیشکی و بۆرشچوڤا" و چەند گوندێگی تری باکوری خارکیێڤیان کۆنتڕۆڵکردووەتەوە و گورزی توندیان لە ھێزەکانی روسیا داوە ، ئەوەش بە سەرکەوتنێکی گەورە بۆ ئۆکراین ھەژمار دەکرێت، چونکە خارکیێڤ دووەم گەورەترین شاری ئۆکراینە و لە سەرەتای دەستپێکردنی جەنگەکەوە ڕووبەرووی بۆردومانی روسیا بووەوە و ژمارەیەک لە ناوچەکانی دەوروبەری شارەکە داگیرکران .
لەلایەکی تریشەوە ھێزەکانی روسیا جارێکی تر بە توندی بۆردومانی کۆمەڵگەی پیشەسازی ئازۆڤستاڵیان کرد لە ماریۆپۆل کە تا ئێستا زیاتر لە ١٠٠ ئۆکرانی تێدا ماون .
کۆمپانیای "جاتسو"، کە سیستمی گازی ئۆکراین بەڕێوەدەبات رایگەیاند، لە ئەمڕۆوە تێپەڕبوونی بارە گازەکانی روسیا لە رێگەی "سوخرانیڤکا"وە رادەگرن، ئەوەش چالاککردنی ئەو بەندەیە کە ماف دەدات بە کۆمپانیاکە بۆ راگرتنی ھەناردەکردنی گاز، کاتێک رووبەڕووی ھەڕەشەیەکی دەرەکی دەبێتەوە.
کۆمپانیا ئۆکراینیەکە دەڵێت، سوپای روسیا دەستیانکردووە بە گواستنەوەی گاز لە ئۆکراینەوە بۆ دوو ھەرێمە جوداخوازەکەی نزیک لە روسیا لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین، دەشڵێت، بەھۆی دەستوەردانەکانی سوپای روسیا لە کاروبارە تەکنیکییەکانیان ناتوانن کار بکەن، بەڵام بۆ ئەوەی پابەندی گواستنەوەیان بۆ ھاوبەشە ئەوروپییەکانیان بە تەواوی جێبەجێبکەن، بە شێوەیەکی کاتی وزەی بەردەست بۆ خاڵی سۆدجە دەگوازنەوە.
لە بەرامبەردا کۆمپانیای گازپرۆمی روسی رایگەیاند، ھیچ بەڵگەیەک نییە لەسەر بوونی بەربەست یان ناچارکردن لە بەردەم ھەناردەکردنی گاز.
پرۆژە بڕیارەکە بە دەنگی ٣٦٨ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا پەسەندکرا و ھاوکارییەکان بڕی ٢٠ ملیار دۆلار بۆ بواری سەربازیی و زیاتر لە ٨ ملیار دۆلار وەک ھاوکاری ئابوری و ٣ ملیار دۆلار بۆ ھاوکاری مرۆیی و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ ئاسایشی خۆراک تەرخان دەکرێت .
لە رۆژانی داھاتووشدا پرۆژە بریارەکە ئاراستەی ئەنجومەنی پیران دەکرێت بۆ پەسەند کردنی .
ئەوە لە کاتێکدایە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا داوای لە کۆنگرێس کردبوو بریاری ھاوکاریکردنی ئۆکراین بە بڕی ٣٣ ملیار دۆلار پەسەند بکات .
بەپێی ڕاگەیەندراوەکە، لە سەردانەکەیدا بۆ سوید و فینلاند بۆریس جۆنسن ڕێککەوتنێکی دڵنیای ئاسایشی ھاوبەشیان لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی سوید و فینلاند ئیمزا کردووە
جۆنسۆن رایگەیاند بەریتانیا بەنیازە پاڵپشتی بۆ ھێزە چەکدارەکانی سوید و فینلاند بکات ئەگەر ڕووبەڕووی قەیرانێک یان ھێرشێک ببنەوە، جەختی لە پشتگیری لەندەن کردەوە بۆ "سیاسەتی ھاوپەیمانی ناتۆ ئاماژەی بەوەشکردووە ڕێکەوتنە نوێیەکان مانای گۆڕانکاری ڕیشەیین لە ھاوکارییە سەربازی و ئەمنییەکانی نێوان بەریتانیا و وڵاتانی ئەسکەندەناڤیا کە بریتی بوون لە چڕکردنەوەی زانیاری ھەواڵگری و ھاوکاری لە تەکنەلۆجیای مۆدێرن و خێراکردنی بەرنامەکانی ڕاھێنانی سەربازی ھاوبەش.
وتیشی ئەم ڕێککەوتنە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن بەردەوام دەبێت و بۆ بەھێزکردنی توانای بەرگری ئەوروپایە بۆ چەند نەوەیەکی داھاتوو.
ئەوەش لە کاتێکدایە پێشتر ھەریەکە لە سوید و فینلاند ئارەزوی چونە ناو ھاوپەیمانی ناتۆیان دەربڕیبوو و لە بەرامبەر ئەو داواکارییەش ڕوسیا ڕایگەیاندبوو لە ئەگەری فراوانکردنی ناتۆ سوید و فینلاند دەبنە بەشێک لە گۆڕەپانی جەنگی داھاتوو
بە پێێ ئەو ئامارەی لە لایەن چەند ڕێکخراوێکی میسڕەوە بڵاوکراوەتەوە لە ساڵانی نێوان ٢٠٠٨ بۆ ٢٠٢٠ ڕێژەی جیابوونەوە لە نێوان ئەو خێزانانەی لە سەرەتای ژیانی ھاوسەرگیریاندا بوون زۆر زیادی کردووە بە شێوەیەک لەو ١٢ ساڵەدا نزیکەی ٢ ملیۆن و ٣٠٠ ھەزار ژن و مێرد لە یەکتر جیابونەتەوە .
بە شێوەیەک تەنھا لە ساڵی ٢٠٢٠دا ٢٢٢ ھەزار و ٣٦ حاڵەتی جیابوونەوە ھەبووە و لە ساڵی ٢٠١٩دا ٢٢٥ ھەزار و حاڵەت.
لە ٢٠١٨دا ٢١١ ھەزار و ٦٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١٧دا ١٩٣ ھەزار و ٣٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١٦ ١٩٢ ھەزار و ١٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١٥دا ٢٠٠ ھەزار حاڵەت
لە ٢٠١٤دا ١٨٠ ھەزار و ٣٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١٣دا ١٦٢ ھەزار و ٦٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١٢ دا ١٥٥ ھەزار و ٣٠٠ حاڵەت
لە ٢٠١١دا ١٥٢ ھەزار حاڵەت
لە ٢٠١٠دا ١٤٩ ھەزار و ٤٠٠ حاڵەت
لە ٢٠٠٩دا ١٤١ ھەزار و ٥٠٠ حاڵەت
لە ٢٠٠٨دا ٨٤ ھەزار و ٤٠٠ حاڵەت
ئەو کۆچبەرانەی گەڕێنراونەتەوە لە ناو بەلەمێکدابوون کە چاوەڕاونی بەڕێکەوتن بوون بەرەو سنوورەکانی ئیتاڵیا.
بە پێی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتیش لە سەرەتای ئەم ساڵەوە تا کۆتایی مانگی نیسان ٤ ھەزار و ٦٤١ کۆچبەر گەڕێنراونەتەوە بۆ لیبیا.
لیبیا یەکێکە لە دەروازە سەرەکییەکانی کۆچی ھاوڵاتیانی ئەفریقا و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەو بەندەرانەی کۆچبەران لە ڕێگەیەوە ڕوو لە ئەوروپا دەکەن، ٥٧٥ کیلۆمەتر لە کەناراوەکانی ئیتاڵیاوە دوورن.
ناوەندی بەرگری کیمیایی و بایۆلۆژی سەر بە وەزارەتی بەرگری ڕووسیا ڕایگەیاند، سەرکردەکانی پارتی دیموکراتەکانی ئەمریکا، بناغە داڕێژەری چالاکییە سەربازییە بایلۆژییەکانی ئەمریکان لە ئۆکراین.
ناوەندەکە ئاشکرایکردووە، ھەردوو کۆمپانیای فایزەر و مۆدێرنا ھاوکار و ھەماھەنگ بوون لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لەو چالاکییە بایۆلۆژیانەدا.
لە دوو ھەفتەی ڕابردوودا ڕووسیا ڕایگەیاند، لە کۆمەڵگەکانی شاری پیشەسازیی ئازۆفستاڵ لە ئۆکراین چالاکی گوماناوی تێدا بەڕێوەدەچێت و ماوەی چەند ھەفتەیەکە لە لایەن سوپای ڕووسیاوە گەمارۆدراوە.
بە پێی زانیارییەکان داواکارییەکان دوای ئەوە دێت، کە فڕۆکە جەنگییەکانی ڕووسیا زیانی زۆریان بە کۆگاکانی ھەڵگرتنی نیتراتی ئامۆنیۆم گەیاندووە کە سەرچاوەیەکی سەرەکی نایترۆجینە و بۆ بەرھەمھێنانی پەینی کشتوکاڵی بەکاردەھێنرێت.
مەترسی دەسەڵاتدارانی ئۆکراین لەبەر ئەوەیە گازی نیترات تەنگە نەفەسی دروست دەکات و مەترسی ئەوەش دەکرێت بەھۆی گڕگرتنییەوە ھەمان ڕووداوی تەقینەوەکەی بەندەری بەیروت دروست بێت کە ساڵی ٢٠٢٠ ڕوویدا و زیانێکی گەورەی گیانی و ماددی لێکەوتەوە.
کۆشکی سپی لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بایدن بڕیاریداوە بۆ ماوەی یەک ساڵ باری نائاسایی نیشتمانی تایبەت بە عێراق درێژ بکاتەوە کە لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە کاری پێدەکرێت و بڕیار بوو لە ٢٢ی ئەم مانگەدا کۆتایی بێت، بۆ ئەو مەبەستە بایدن نامەیەکی ئاڕاستەی ھەردوو سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا کردووە و تێیدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە تا ئێستا لە عێراقدا ڕێگری ھەیە لە دووبارە ئاوەدانکردنەوە و بە دیھێنانەوەی سەقامگیری و گەشەپێدانی دامەزراوە سیاسی و ئیداری و ئابورییەکان و تا ئێستا لەو وڵاتەوە ھەڕەشە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا ھەیە، ھەر بۆیە بڕیاریداوە ماوەی باری نائاسایی تایبەت بە عێراق بۆ یەک ساڵی تریش درێژ بکاتەوە.
بە ھەمان شێوە بڕیاری درێژکردنەوەی باری نائاسایی تایبەت بە سوریای داوە کە بریار بوو لە ١١ی ئەم مانگەدا کۆتایی بێت ، ھۆکارەکەشی بۆ بەردەوامیی ھەڕەشەکان لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی گەراندووەتەوە.
سوپای ئۆکراین ڕایگەیاند، لە ٧٦ھەمین ڕۆژی داگیرکارییەکانی ڕووسیادا بۆ سەر ئۆکراین، ئەمڕۆ لە ڕێی ٧ مووشەکەوە ناوەندێکی بازرگانی و کۆگایەک و چەند بینایەک لە شاری ئۆدیسا کراونەتە ئامانج و بەو ھۆیەوە کەسێک کوژراوە و پێنج کەسی تریش برینداربوون.
وەزارەتی بەرگری ڕووسیاش شکستھێنانی ھەوڵێکی سوپای ئۆکراینی بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی دوورگەی زمینی ڕاگەیاند و ئاشکرایکرد، ھێزەکانی ئۆکراین بە فەرمانی ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی وڵاتەکە و بە ڕاوێژکاری و ھاوکاری ڕاوێژکارە ئەمریکی و بەریتانییەکان ھەوڵی کۆنترۆڵکردنەوەی دوورگەی "زمینی"ی ستراتیژیان داوە و سەربازانی ئۆکراین ھەوڵیان داوە بچنە دورگەکەوە، بەڵام لەلایەن سوپای ڕووسیاوە زیانی گەورەیان پێگەیەندراوە و ھەوڵەکانیان شکستیھێناوە.
ئەردۆغان لە کۆبوونەوەی حکومەتدا بە ڕەسمی پڕۆژەی گەڕاندنەوەی پەنابەرە سورییەکانی لە تورکیاوە بۆ وڵاتەکەیان ڕاگەیاند و ئاماژەی بۆ ئەوە کرد کە لە ڕێی پڕۆژەکەوە ھاوکاری لەگەڵ ڕێکخراوەکان دەکەن بۆ گرەنتیکردنی ژێرخان و خانووەکانی سوریا، تا پەنابەرەکانی ئەو وڵاتە بگەرێننەوە بۆ وڵاتەکەیان.
ئەردۆغان ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە ناردنەوەی ئەو پەنابەرانە بە زۆر نابێت، بەڵکو لە ئێستادا یەک ملیۆن سوری لە تورکیا خۆیان خواستی گەڕانەوە بۆ وڵاتەکەیان دەکەن.