جەیک سولیڤان، ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئەگەری زۆر بەھێز ھەیە لە کاتی سەردانەکەی جۆو بایدن بۆ کۆریای باشور و ژاپۆن یان پێش و دوای سەردانەکە، کۆریای باکور تاقیکردنەوەی ئەتۆمی یان موشەکی یان ھەردووکیان پێکەوە ئەنجام بدات. وتیشی، ھەموو ئامادەکارییەکان کردووە بۆ ڕوودانی ھەر ئەگەرێک لە کاتی سەردانەکەیان ڕووبدات.

 بە پێی زانیاری سەرچاوە ھەواڵگریییەکانی کۆریای باشوریش، کۆریای باکور سەرجەم ئامادەکارییەکانی بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەی ئەتۆمی ئەنجام داوە و تەنھا کاتی ئەنجامدانی تاقیکردنەوەکە ماوە دیاری بکرێت.

"ئەنتۆنی بلینکن" وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، گەلی ئۆکراین بە پاڵپشتی ھاوکارییە ئەمنییەکانی ئەمریکا بەرگرییان لە خاکی وڵاتەکەیان کرد و ڕووبەڕووی ڕووسیا بوونەوە، لە ئەنجامی ئەوەش ئەمریکا باڵیۆزخانەکەی لە "کیێڤ"ی پایتەخت کردەوە، ئەوەش دوای ئەوەی بۆ ماوەی ٣ مانگ بەھۆی جەنگی ڕووسیا لە ئۆکراین داخرابوو.

باڵیۆزخانەی ئەمریکاش لە "کیێڤ" بڵاویکردەوە، ژمارەیەک لە دیپلۆماتکاران دەگەڕێنەوە سەر کارەکانیان، بەڵام ھێشتا ئەو ھۆشدارییەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەریکردووە سەبارەت بە گەشت کردن بۆ ئۆکراین، بەردەوامە. 

بەر لە ئەمریکاش، وڵاتانی تر وەک فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا لە مانگی ڕابردوو باڵیۆزخانەکانیان لە "کیێڤ" کردەوە، ئەوەش دوای ئەوەی ھێزەکانی ڕووسیا لە پایتەخت کشانەوە و ھێرشەکانیان بۆ سەر خۆرھەتی ئۆکراین دەستپێکرد.

لە وەڵامی پرسیاری ئایا ھۆکار چیە سوید و فینلاندا داوای بە ئەندامبوونی ناتۆ دەکەن؟ جەیمس دۆرسی ڕایگەیاند، گۆڕانکاریەکی زۆر بنەڕەتی لە ناوچەکەدا ڕویداوە، پێشتر ڕوسیا ڕێزی لە بێلایەنی فینلاند و سوید دەگرت بەڵام بە داگریکردنی ئۆکراین لەلایەن ڕوسیاوە ئەو دوو وڵاتە چیتر گەرەنتی ئەویان نەماوە ڕوسیا ھێرش ناکاتە سەریان. 

دۆرسی ڕاشێ گەیاند، کەوا نە ڕوسیا و نە ناتۆ نایانەوێت ئەم جنەگەی ئێستا فراوان بێت و بۆیە ڕوسیا کارێکی ئەوتۆی پێ ناکرێت بۆ ڕێگری کردن لە سوید و فینلاند. 

ئایا تورکیا دەتوانێت فشار لەو وڵاتانە بکات؟ لە وەڵامی پرسیاری کوردسات نیوزدا دۆرسی ڕایگەیاند، زەحمەتە وڵاتانی فینلاندا و سوید ئەندامانی پەکەکە و بزوتنەوەی گولەن ڕادەستی تورکیا بکەنەوە.  تورکیا دژایەتی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە دەکات لەبەر ھۆکاری ناوخۆی بە تایبەتی بۆ بەدەخستنی دەنگ لە بەرامبەر ئۆپۆزسیۆنی تورکیا.

ھەروەھا ڕاشی گەیاند کەوا ڕۆلی ئەمریکا گرنگ دەبێت لە قایل کردنی تورکیا بۆ بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە لە ناتۆدا. ئەمریکا چەندین کەرەستەی لە بەردەستە بیدات بە تورکیا وەک فڕۆکەی ئێف ١٦ کە تورکیا زۆر پێوسیتیەتی یاخود گەڕاندنەوەی تورکیا بۆ پرۆگرامی فڕۆکەی ئێف ٣٥. 

زانیارییەکی کەم لەبارەی تایبەتمەندییەکانی لەیزەرە نوێیەکەوە ھەیە. پوتن باسی یەکێکیانی کرد بەناوی "پێرێسڤێت" کە ناوی جەنگاوەرێکی سەدەی ناوەڕاستی ئۆرتۆدۆکس ئەلێکساندەر پێرێسڤێت بووە.

یوری بۆریسۆڤ، جێگری سەرۆکوەزیران بۆ گەشەپێدانی سەربازی لە کۆنفرانسێکدا لە مۆسکۆ رایگەیاند، "پێرێسڤێت" لە ئێستاوە بە شێوەیەکی بەرفراوان جێگیر دەکرێت و دەتوانێت مانگە دەستکردەکان تا ١٥٠٠ کم لە سەرووی زەویەوە بکاتە ئامانج.

وتی، سیستەمی بەھێزتر لە "پێرێسڤێت" بەردەستە کە دەتوانێت فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ئامێرەکانی تر بسوتێنێت. بۆریسۆڤ ئاماژەی بە تاقیکردنەوەیەکی سێشەممە کرد کە بە وتەی خۆی لە ماوەی پێنج چرکەدا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی لە دووری ٥ کم سووتاندووە.

ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی رووسیا لە ساڵی ٢٠١٨دا پەردەی لەسەر مووشەکێکی بالیستیکی کیشوەر بڕ و فڕۆکە بێفڕۆکەوانە ئەتۆمییەکانی ژێر دەریا و چەکێکی سەروو دەنگی و چەکێکی لەیزەری لادا.

شا عەبدوڵا پاشای ئۆردن لە سەردانەکەی بۆ ئەمریکا و لە میانی دیدارێکی لەگەڵ پەیمانگای ھۆڤەری سەر بە زانکۆی ستانفۆرد رایگەیاند، ئۆردن لە سنورەکانی لەگەڵ سوریا روبەڕوی چەند گرفتێکی ئەمنیی بووەتەوە و بەبەردەوامی دەکرێنە ئامانج، ئاگاداری ئەوەشن کە چ گروپ و لایەنێک لە پشت ئەو ھێرشانەوەیە، وتیشی بەشداری سەربازیی روسیا لە باشوری سوریا مایەی ئارامی و ئاسایش بوو بۆ ئەو وڵاتە و ئێستا کە ھێزەکانی روسیا دەکشێنەوە، پێدەچێت ئێران و گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتە شوێنەکانیان بگرنەوە.

شا عەبدوڵا راشیگەیاند، وڵاتەکەی تاوتوێ ئەو پرسە دەکات، چونکە پێشبینی دەکەن بەو بڕیارە ئاڵۆزییەکانی سەر سنور پەرەبسەنن، ئاشکراشیکرد، ھەوڵێک لە نێوان وڵاتانی عەرەبی ناوچەکە بەبێ ھاوکاری ئەمریکا، بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە لەئارادایە و بۆ ئەو مەبەستەش دەستیان بە گفتۆگۆ لەگەڵ ئێران کردووە.

شای ئۆردن بە ئاماژە پێدان بە دانوستانە ناڕاستەوخۆکانی ئەمریکا و ئێران لە چوارچێوەی دانوستانەکانی ڤیەننا بۆ کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی، ھیوای خواست، دانوستانەکان ئەنجامی ئەرێنیان لێبکەوێتەوە بەڵام راگەیاند، لە ئێستادا بەکردار ئەو گەشبینییە بەدی ناکرێت.

بەپێی ھەندێک لە راپۆرتەکان لە چەند ھەفتەی رابردوودا، روسیا بەھۆی شەڕی ئۆکراین و پێویستییە سەربازییەکانی، دەستی بە کشانەوەی ھێزەکانی لە سوریا کردووە و لە قۆناغی یەکەمیشدا یەکە تایبەتەکەی روسیا بەناوی ڤاگنەر کە نزیکەی ٢٠٠ سەرباز لەخۆدەگرێت لەگەڵ ژمارەیەک ھەلیکۆپتەر و تانک و زرێپۆش گەڕاونەتەوە وڵاتەکەیان.

ئۆردن یەکەم وڵات نییە کە نیگەرانی لە کشانەوەی ھێزەکانی روسیا لە سوریا دەردەبڕێت و مانگی رابردوش میدیای ئیسرائیل لەزاری لێپرسراوانی باڵای وڵاتەکە بڵاویکردەوە، بەجددی نیگەرانی زیادبونی ھێزەکانی ئێران و گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتەن لە سنورەکانی سوریا و بەوردی بەدواداچون بۆ دەرەنجامەکانی ئەو گۆڕانگاریانە دەکەن.

کۆنگرێسی ئەمریکا دەنگی لەسەر پڕۆژەیاسایەک دا بۆ پێشکەشکردنی ٤٠ ملیار دۆلاری دیکە بە ئۆکراین و بڕیاریشە کۆتایی ئەم ھەفتەیە جۆو بایدن پڕۆژەیاساکە ئیمزا بکات بۆ ئەوەی ببێت بە یاسا و لە نزیکترین کاتدا جێبەجێ بکرێت.

لە کۆبوونەوەکەی کۆنگرێسدا ٨١ ئەندام بە بەڵێ دەنگیاندا و ١١ ئەندامیش بە نەخێر دەنگیان دا کە سەرجەمیان کۆماری بوون. ھەفتەی ڕابردووش ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا دابینکردنی ئەو ٤٠ ملیار دۆلارەی بۆ ئۆکراین پەسەند کردبوو.

دوای پێشکەشکردنی ئەو بڕە ھاوکارییە، کۆی گشتیی ھاوکارییە داراییەکانی ئەمریکا بۆ ئۆکراین لە سەرەتای ھێرشەکانی ڕووسیاوە تا ئێستا دەگاتە ٥٣ ملیار دۆلار.

ئاژانسی ھەواڵی فارس نیوزی ئێرانی لە زاری سەرچاوەیەکی پەرلەمانی وڵاتەکەیەوە ڕایگەیاند، کۆبوونەوەکە لەسەر ئاستی وەزارەتی دەرەوەی ھەردوولا بەڕێوەدەچێت، و حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران و فەیسەڵ بن فەرحان، وەزیری دەرەوەی سعودیە بەشداری تێدا دەکەن.

بڕیاریشە ھەردوولا لە گفتوگۆکانیان باس لە پەیوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو وڵات بکەن، بە تایبەتی کردنەوەی باڵیۆزخانەکان و چەند کاروبارێکی ھەرێمایەتی وەک قەیرانی یەمەن.

لە دوای ساڵی ٢٠١٦وە بەھۆی لە سێدارەدانی نەمر نەمر کەسایەتی شیعەی سعودیە لە لایەن دەسەڵاتدارانی ڕیازەوە، پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە و ئێران پچڕاوە، ھەر لەو کاتەشدا باڵیۆزخانە و کونسوڵخانەی سعودیە لە تاران و مەشھەد ڕووبەڕووی ھێرشی خۆپیشاندەرانی ئێرانی بوونەوە و داخراون.

لە ساڵی ٢٠٢١ەوە سعودیە و ئێران چەند خولێکی گفتوگۆیان لە عێراق ئەنجامداوە، ھەردوولاش ئامادەییان نیشانداوە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان.

"بێنی گانتز" لە وتەیەکیدا ڕایگەیاندووە، ئێران ھەوڵەکانی چڕکردووەتەوە بۆ بەرھەمھێنان و دانانی ھەزار ئامێری سەنتەر فیوچی پێشکەوتوو لە جۆری  "ئای ئاڕ ٦" لە ژێر زەوی نزیک "نەتەنز".

وتیشی، ئێران چەند ھەفتەیەک دوورە لە کۆکردنەوەی تەواوی پێداویستییەکان بۆ بەرھەمھێنانی بۆمبی ئەتۆمی، بۆیە باجی وەستاندنی ئێران لە ئێستادا کەمترە وەک لە دوای ساڵێک.

وەزیری بەرگری ئیسڕائیل ڕاشیگەیاند، ئێران لە مانگی شوباتی ڕابردوودا دەیویست فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئاڕاستەی کەرتی ڕۆژئاوا بکات، بەڵام لە عێراق خراونەتە خوارەوە.

میدیای ئێران بڵاویکردەوە، ھێزی دەریایی ئەو وڵاتە لە کەنداو دەستی بەسەر کەشتییەکی بیانیدا گرتووە کە ھەڵگری ٥٥٠ ھەزار لیتر گازۆیلی قاچاخ بووە و سەرجەم کارمەندانی کەشتییەکەش کە ٧ کەس بوون دەستبەسەر کراون و بۆ لێکۆڵینەوە ڕەوانەی ناوەندە ئەمنییەکان کراون.

سەرەتای ئەم ھەفتەیەش سوپای پاسدارانی ئێران لە کەنداو دەستی بەسەر کەشتییەکەی ھەڵگری سوتەمنیدا گرت و لە ماوەی ڕابردووشدا چەندین جار ھێزەکانی ئێران لە کەنداو گرفتیان بۆ ھاتوچۆی کەشتییەکان دروستکردووە.

"ئەندریە رودینکو" جێگری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا ڕایگەیاند، لە ئێستادا مۆسکۆ و کیێڤ ھیچ جۆرە دانوستانێک لە نێوانیاندا نییە، کیێڤ بە کرداری لە پڕۆسەی دانوستانەکان کشاوەتەوە.

ھاوکات "دیمتری پیسکۆڤ" وتەبێژی کۆشکی کرملین ڕایگەیاند، کاتێک جەنگ ڕادەگیرێت کە گوێ لە دەنگی ڕووسیا و داواکارییەکانی بگیرێت. وتیشی، مۆسکۆ دڵنیایە کە سەردەکەوێت و سەرجەم ئامانجەکانی بەدیدەھێنێت لە ئۆپراسیۆنەکەیدا لە خاکی ئۆکراین.

لای خۆشیەوە، "میخائیلو بودولیاک" ڕاوێژکاری سەرۆکی ئۆکراین ڕایگەیاند، مۆسکۆ بەرپرسە لە ئاستەنگ دروست کردن لە دانوستانەکاندا.

سوید و فینلاند پێشتر بەفەرمی داواکاریی بوون بە ئەندامیان لە رێکخراوی ناتۆ پێشکێشکردبوو، بەڵام بەھۆی ڤیتۆی تورکیا کارکردن لەسەر داواکارییەکەیان وەستاوە.

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ڕایگەیاند، تاوەکو فینلاند و سوید ئەندامانی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) رادەست نەکەن، پشتگیریان ناکەن بۆ بوون بە ئەندامی ناتۆ.

ئەمڕۆ، ئەردۆغان ڕایگەیاند، با سوید و فینلاند سەردانی تورکیا نەکەن بۆ وەرگرتنی ڕەزامەندی، چونکە پشتگیریان ناکەن بۆ بوونە ئەندام لە ناتۆ تاوەکو ئەندامەکانی پەکەکە رادەست نەکەن.

ئەردۆغان لە پەرلەمانی تورکیا بە پەرلەمانتارانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری وتووە "ئێمە ئێمە سنوورەکانمان لە ھێرشە چەکدارییەکان دەپارێزین."

ئەردۆغان وتی ھاوپەیمانانی ناتۆ ھەرگیز پشتیوانی تورکیای نەکردووە لە شەڕی دژی پەکەکە و یەپەگە، دەشڵێت "فراوانبوونی ناتۆ تەنیا بۆ ئێمە مانادارە بەڕێژەی ئەو ڕێزگرتنەی کە بۆ ھەستیارییەکانمان نیشان دەدرێت."

تەلەڤزیۆنی دەوڵەتی تورکی تی ئاڕ تی ھابەر ڕۆژی دووشەممە ڕایگەیاند کە سوید و فینلاند ڕەزامەندییان بۆ گەڕاندنەوەی ٣٣ کەس نەداوە کە تورکیا داوای کردبوو.

میدیاکانی ئێران بڵاویان کردەوە، ئەو کەسەی ھێرشەکەی ئەنجامداوە یەکێک لە گەورەترین دامەزراوە داراییەکانی وڵاتەکەی کردوەتە ئامانج، کە پێشتر خۆی تیادا فەرمانبەر بوە و لە کارەکەی دەرکراوە. 

بەپێی زانیارییەکان، زۆرینەی بریندارەکان تەندروستییان ناجێگیرە، دوابەدوای رووداوەکەش ھێرشبەرەکە خۆی کوشتوە.

بەپێی زانیارییەکان دەزگا ئەمنییەکانی ئەو وڵاتە بەردەوامن لە لێکۆڵینەوە لە ھۆکاری رووداوەکە و تا ھۆکاری سەرەکی ھێرشەکە ئاشکرا بکەن.

جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ بەئەندامبوونی فینلەندا و سوید لە رێکخراوی ناتۆ دەربڕی و وتی، بە تەواوی پشتیوانی وەرگرتنی ھەردوو وڵاتەکە دەکەن و پێیان وایە ھاتنی ئەم دوو وڵاتە بۆ ناتۆ ستراتیژی بەرگریی رێکخراوەکەیان بەھێزتر دەکات.

بایدن باسی لەوەش کردووە، لەگەڵ فینلەندا و سوید ھەماھەنگی دەکەن بۆ رووبەڕووبوونەوەی ھەر ھەڕەشەیەک و لە ئێستاشدا لەگەڵ کۆنگرێسی وڵاتەکەی و وڵاتانی ناو ناتۆ کار دەکات تاکو لە نزیکترین کاتدا داواکاریی ھەردوو وڵاتەکە پەسەند بکرێت.

دوای ئەوەی فینلەندا و سوید بۆ رزگاربوون لە ھەر ئەگەرێکی ھێرشی روسیا بۆ سەریان، داواکاریی بەئەندامبوونیان لە ناتۆ خستەڕوو، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، تاکو ئەم دوو وڵاتە دەست لە پشتیوانی پەکەکە ھەڵنەگرن ئەنقەرە ئامادە نییە بە بەڵی دەنگ بە ئەندامبوونیان بدات.

وەزارەتی بەرگری ئۆکراین ڕایگەیاند، زیاتر لە ٢٦٠ سەرباز کە ٥٣ یان بریندارن، لە کۆمەڵگەی پیشەسازی ئازۆڤستاڵ ڕزگارکراون و لە ئێستاشدا بریندارەکان چارەسەری پێویستیان بۆ دەکرێت و ڕەوشی تەندروستی ژمارەیەکیان ناجێگیرە.

لەلایەکی تریشەوە فادیم بۆیچینکۆ سەرۆکی شارەوانی ماریۆپۆل کوژرانی ١٥ ژنی لە سوپای ئۆکراین و کارمەندانی کەرتی تەندروستی لە ناو کۆمەڵگەی ئازۆڤستاڵ ڕاگەیاندووە.

کۆمەڵگەی پیشەسازی ئازۆڤستاڵ، کۆتا ناوچەیە کە لە شاری ماریۆپۆل لە ژێر کۆنترۆڵی ئۆکرایندا مابێت و لەلایەن ھێزەکانی ڕووسیاوە گەمارۆدراوە، تا ئێستاش سەدان کەس لەو کۆمەڵگەیەدا ڕزگارکراون و گواستراونەتەوە.

وەزیری دەرەوەی نەمسا ئاماژەی بەوەکرد، بە نیاز نین ھاوشێوەی فینلەندا و سوید داوای بە ئەندامیەتی لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" بکەن، چونکە ڕەوشی جوگرافی نەمسا جیاوازە و مێژوویەکی جیاوازیشیان بەراورد بەو دوو وڵاتە ھەیە.

وەزیری دەرەوەی نەمسا وتیشی، ئەوان لە ڕووی سیاسییەوە بێلایەن نین و لە جەنگیشدا بێلایەنی نییە، ھەر لە سەرەتاشەوە ھەڵوێستیان لە جەنگی ڕووسیا و ئۆکراین روون بووە و بەشداریش بوون لە سەپاندنی سزا بەسەر ڕووسیادا، ئەوەشی لە توانایاندا بێت، ھاوکاری پیشکەشی ئۆکراین دەکەن.

لە دوای کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە برۆکسل، جۆزێب بۆریل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتیەکە ڕایگەیاند، نەیانتوانیوە بگەنە ڕێککەوتن لەسەر سەپاندنی زنجیرەیەکی تر سزا بەسەر کەرتی نەوتی ڕووسیادا.

دووپاتیشیکردەوە یەکێتی ئەوروپا بەردەوام دەبێت لە سزادانی ڕووسیا تا باجی داگیرکارییەکانی بۆ سەر ئۆکراین بدات. وتیشی، دەبێت لەمەودوا یەکێتی ئەوروپا ڕزگاری ببێت لە پشت بەستن بە نەوت و گاز و خەڵوزی ڕووسیا بۆ ئەوەی لە کاتی سزادانی مۆسکۆدا، ھیچ کام لە وڵاتانی یەکێتیەکە زیانیان بەرنەکەوێت.

لێپرسراوەکەی یەکێتی ئەوروپا ئاشکراشیکرد، لە بەردەوامیی ھاوکارییەکانیاندا بۆ ئۆکراین، ٥٢١ ملیۆن دۆلاری تر بۆ دابینکردنی چەک بۆ ئەو وڵاتە تەرخان دەکرێت.