جیهان
دوای ئەوەی ھێزەکانی ئۆکراین بە فەرمانێکی ڕەسمی کشانەوە، ھێزەکانی ڕوسیا کۆنترۆڵکردنی تەواوی شاری سیڤیرۆدۆنیتسک-ی ستراتیژی لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین ڕاگەیاند، حاکمی ھەرێمی لۆھانسکیش ڕایگەیاند، ڕوسیا بە شەڕ نەیتوانیووە شارەکە کۆنترۆڵ بکات، بەڵکو دوای ئەوە بووە کە بە فەرمانی ڕەسمی ھێزەکانی ئۆکراین کشاونەتەوە و سوپای ڕوسیاش چووەتە ناو شارەکەوە.
وتیشی، چوار مانگە ھێزەکانی روسیا بە ھەموو جۆرە چەکێک شارەکە بۆردوومان دەکەن و بەھیچ شێوەیەک شوێنی نیشتەجێبوون و سەربازگە و خوێندنگە و نەخۆشخانەکانیان لە یەکتر جیا نەکردوەتەوە و بەو ھۆیەشەوە زیاتر لە ٩٠٪ی شارەکە وێران بووە.
لە شاری بەرلین لە ئەڵمانیا لوتکەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بە بەشداری سەرکردەکانی چەند وڵاتێکی تری جیھان بەڕێوەچوو کە دوو رۆژی خایاند و تایبەت بوو بە تاوتوێکردنی قەیرانی خۆراک لە جیھاندا و جەختیانکردەوە، پێویستە پێش ھەموو ھەنگاوێک ھەوڵبدرێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەری ھەناردەکردنی ئەو گەنمە زۆرەی کە لە ئۆکراین بە ھۆی شەڕەوە گیریخواردووە.
ئانا لینا بیربوک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیاش روسیای بەوە تۆمەتبار کرد کە برسیکردن و قەیرانی خۆراک وەک چەکێک لە دژی خۆرئاوا و کۆی وڵاتانی جیھان بەکاردەھێنێت.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکاش رایگەیاند، بەھۆی ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین و دروستبوونی قەیرانی خۆراک، زیاتر لە ٤٠ ملیۆن کەسی تر دەچێتە سەر ئاماری ئەو کەسانەی بەدەست برسێتییەوە دەناڵێنن.
کۆشکی سپی لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، دوای ئەوەی کۆنگرێس پڕۆژەیاسای کۆنترۆڵکردنی چەک و شێوازی فرۆشتنی بە زۆرینەی دەنگ پەسەندکرد، پڕۆژەیاساکە گەیشتووەتە کۆشکی سپی و خراوەتە بەردەستی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و ئەمڕۆش پەسەندی دەکات بۆئەوەی ببێتە یاسا و جێبەجێ بکرێت.
بە پێی پڕۆژەیاساکەی کۆنگرێس کە ئامانج لێی کەمکردنەوەی روداوەکانی تەقەکردنە لە ئەمریکا، شێوازی بەدەستھێنان و کڕینی چەک و چۆنێتی بەکارھێنانی کۆنتڕۆڵ دەکرێت و چەندین ملیار دۆلاریش بۆ پاراستنی زیاتری خوێندنگەکان تەرخان دەکرێت و لە رێگەی بڵاوکردنەوەی رێنماییشەوە دانیشتوانی ئەمریکا لە گرنگی یاساکە ئاگادار دەکرێنەوە.
میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردەوە، جانیت یلین وەزیری گەنجینەی ئەمریکا لە چەند رۆژی داھاتوودا بە سەردانێکی رەسمی دەگاتە کۆریای باشور و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە چەند کۆبوونەوەیەک ئەنجام دەدات، ئامانجی سەردان و کۆبوونەوەکانیشی سەپاندنی سزای زیاترە بەسەرکۆریای باکوردا.
سەردانەکەی وەزیری گەنجینەی ئەمریکا بۆ کۆریای باشور دوای ئەوە دێت کە لە چەند رۆژی رابردوودا کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور، زنجیرەیەک کۆبونەوەی لەگەڵ فەرماندە باڵاکانی وڵاتەکەی ئەنجامدا و ئەمریکا و کۆریای باشوریش پێیانوایە ئەو کۆبوونەوانە بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەیەکی ئەتۆمی نوێیە لەلایەن کۆریای باکورەوە.
بە پێی راگەیەندراوێکی حکومەتی کەنەدا لە زۆربەی شار و شارۆچکەکانی سەر بە ویلایەتی مانیتۆبا، پلەی گەرما ئاستی پێوانەیی تۆمارکردووە، بەڵام لە شاری وینیپێگ کە ھەر سەر بەو ویلایەتەیە ٣٧ پلە تۆمارکراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تۆمارکردنی پلەی گەرمای ٣٧، لە یەکێک لە شارەکانی کەنەدا، لە ماوەی ١٣٤ ساڵی رابردوودا وێنەی نەبووە، چونکە تەنھا لە ساڵی ١٨٨٨ بەرزترین پلەی گەرما لە کەنەدا ھەر لە شاری وینیپێگ تۆمارکراوە کە ٣٣.٣ پلە بووە.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنوسی ھاوبەشدا لەگەڵ جۆزێپ بۆرێل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا، ڕایگەیاند، گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی کە دانوستانی ئەتۆمی دەستپێبکەنەوە، وتیشی لەگەڵ بۆرێل دانوستانی دوور و درێژ و بەسودیان ئەنجامداوە، بە ئاراستەی دەستپێکردنەوەی وتووێژە ئەتۆمییەکان.
عەبدوڵاھیان ھیواشیخواست ئاستی پەیوەندیی بازرگانی نێوان ئێران و ئەوروپا گەشەی زیاتر بەخۆیانەوە ببینێت.
لای خۆشیەوە جۆزێپ بۆرێل ئاماژەی بەوەکرد، گفتوگۆکانیان لەگەڵ لێپرسراوانی تاران گرنگی تایبەتی ھەبووە و بەردەوامیش دەبن، جەختیشیکردەوە، بەربەستەکانی بەردەم دانوستانەکان لادەبن و بە زووترین کات دەست بە دانوستانە ئەتۆمییەکان دەکەنەوە.
فۆزە یوسف ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی (پەیەدە) ڕاگەیاند، لە بەرامبەر ھەڕەشەکانی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێکی سەربازی لە دژی ڕۆژئاڤا پێویستە ھەموو ناکوکیەکان لە نێوان دیمەشق و قامشلۆ وەلا بنرێن و پلانێکی ھاوبەش دابنرێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تورکیا.
ھەروەھا جەخت لە کردنەوەی کەناڵی پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی دیمەشق دەکاتەوە و ئاشکراشیکردووە، ھەڵوێستی ئەمریکا بۆ دیالۆگی کوردەکان لەگەڵ دیمەشق نەرێنی نابێت.
بە پێی میدیاکانی ڕۆژئاڤای کوردستان، گروپەکانی نزیک لە تورکیا ٦ کەسیان لە ناوچەکانی شێراوا و جندرێس و ماباتا ڕفاندووە، ھەروەک لە ناوەندی شاری عەفرین کەسێکی خاون پێداویستی تایبەت لەلایەن گروپێکی چەکدار بە ناوی (جەبھەت شامییە) ڕفێندراوە و تا ئێستا چارەنووسی ڕفێندراوەکان دیار نییە.
ھاوکات، گوندی کەشتعار و فڕۆکەخانەی منغ لە ناوچەی شەھبا و گوندەکانی ئاقیبە و بێنە و سوغانکی لە ناحیەی شێراوا، لەلایەن سوپای تورکیا و گروپەکانی نزیک لەو وڵاتە تۆپباران کراوە و ھێرشەکە زیانی ماددی زۆری لێکەوتووەتەوە.
ھەر ٢٧ وڵاتەکەی یەکێتی ئەوروپا لە کۆبوونەوەیەکدا لە برۆکسل، رەزامەندیاندا لەسەر پێدانی سیفەتی کاندید بە ئۆکراین و مۆڵدۆڤا، بۆ بوون بە ئەندام لە یەکێتییەکە، بەڵام رەتیانکردەوە بە پێدانی ئەو سیفەتە بە جۆرجیا و داوایان کرد ئەو ئاستەنگانەی لە بەردەم ئەو وڵاتەدا ھەن بۆ بوون بە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا چارەسەر بکرێن.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراینیش پێشوازی لەو بڕیارە کرد و رایگەیاند، بڕیارێکی بێھاوتا و مێژووییە لە پەیوەندییەکانی نێوان ئۆکراین و یەکێتی ئەوروپا.
پێشتریش ئۆرسۆلا ڤۆن دیرلاین سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا داوای لە ئۆکراین کردبوو چاکسازی بکەن، بۆئەوەی لە ماوەیەکی کەمدا ئەندامێتییان قبوڵ بکرێت.
سلێمان سۆیلۆ وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، لە درێژەی ھەوڵەکانیان بۆ ئاشکراکردنی ئەو کەسانەی گومانیانن لێدەکرێت دەستیان ھەبووبێت لە سوتانی دارستانەکانی مارماریس، لە ئێستاشدا لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە تۆمەتبارێکیان دەستگیرردوە کە تەمەنی ٣٤ ساڵە و خەڵکی شارۆچکەی مارماریسە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ئەو کەسە بەھۆی ناکۆکی لە ناو بنەماڵەکەیان ئەو کارەی کردووە و دانی بە تاوانەکەیداناوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە ماوەی چوار رۆژە ئاگر لە دارستانەکانی مارماریس لە پارێزگا موغڵای لە تورکیا کەوتۆتەوە، تائێستاش کۆنتڕۆڵ نەکراوە.
بۆریس جۆنسن سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە بەسەرکردنەوەی خوێندنگەیەکدا لە پایتەختی رواندا رایگەیاند، دەبێت رێکخراوەکان و رەخنەگران لە پلانی ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی بۆ رواندا تێبگەن، چونکە ئەو وڵاتە ئەفریقییە لە ماوەی دوو دەیەی رابردوودا گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا ھاتووە و لە پێشکەوتندایە.
دەشڵێت، ئەو پلانە بە رای من زۆر دروستە و گونجاوە بۆ چارەسەرکردنی گرفتی کۆچبەرانی نایاسایی کە بە کەناڵی ئینگلیزدا دەپەڕنەوە، ئەوەی پێویستە خەڵک و رەخنەگران و رێکخراوەکان درکی پێبکەن ئەوەیە کە رواندا گۆڕانکاری زۆر گەورەی کردووە، پێویستە وڵاتان و رێکخراوەکان خۆیان بێن و بە چاوی خۆیان گۆڕانکارییەکانی ئەم وڵاتە ببینن، گرنگە ببینن رواندا بە چی گەیشتووە.
رۆژنامەی گاردیانی بەریتانیش رایگەیاندووە، جۆنسن بە دووری نازانێت پەنابەرانی ئۆکراینیش رەوانەی رواندا بکات، ئەگەر روو بکەنە بەریتانیا.
جۆنسن رایگەیاندووە، ١٣٠ ھەزار ڤیزایان بۆ ئۆکراینییەکان کردووە و دوو رێگەی زۆر باشیان لەبەردەمدایە بۆ ھاتنە بەریتانیاوە، بەڵام ئەگەر بە رێگەی نایاسایی بێن، رەنگە ئەوانیش رەوانەی رواندا بکرێن.
لە ١٣ی مانگی نیسانی رابردوودا، بەریتانیا و رواندا رێککەوتنێکیان کرد بۆ گواستنەوەی کۆچبەرانی نایاسایی لە بەریتانیاوە بۆ رواندا، بڕیاریش بوو یەکەم کاروانی ئەو کۆچبەرە نایاساییانە لە ١٤ی ئەم مانگە رەوانە بکرێن، بەڵام لە ساتی کۆتاییدا و بەھۆی دەستوەردانی دادگای ئەوروپا بۆ مافەکانی مرۆڤ گەشتەکەیان ھەڵوەشێندرایەوە.
رۆبێرت ھابیک وەزیری ئابووری ئەڵمانیا رایگەیاند، بەھۆی ناکۆکییەکانی روسیا و ئۆکراین و سزاکانی ئەوروپا لەسەر کەرتی وزەی روسیا، وڵاتەکەی بەرەو ئەوە دەچێت روبەڕوی کەمی غاز ببێتەوە کە زیانێکی زۆری دەبێت و چاوەڕوانیش دەکرێت بەھۆی ئەو کێشەیەوە بەشێکی زۆر لە کارگە گەورەکانی ئەڵمانیا لە بوارە جیاجیاکان دابخرێن.
وتیشی، ئەگەر کێشەی کەمی غازی روسیا بەردەوام بێت و تا وەرزی زستان غازی پێویست نەگاتە ئەوروپا، بەشێکی زۆری کارگە پیشەسازییەکانی ئەڵمانیا و وڵاتانی ئەوروپاش دادەخرێن و ئەوەش قەیرانی ئابووری لە ئەوروپا دەگەیەنێتە لوتکە.
لێپرسراوێکی باڵای ئیدارەی ئەمریکا رایگەیاندوە، لە بەرنامەی کاری سەردانەکەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاست لەمانگی داھاتوو، خاڵی سەرەکی ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئیسرائیسل و وڵاتانی عەرەبییە کە بەرێککەوتنی ئیبراھیمی ناسراوە و ئامانجی بایدنیش فراوانکردنی ئەو رێککەوتنەیە.
لەلایەکی تریشەوە لە ئێستاوە دیموکراتەکانی ئەمریکا رەخنە لە کۆبوونەوەی داھاتووی نێوان بایدن و محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە دەگرن و دەڵێن تۆمەتبارە بە کوشتنی رۆژنامەنووس جەمال خاشقچی لە ناو کونسوڵخانەی وڵاتەکەی لە ئیستەنبوڵ لە تورکیا.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا بۆ سەرکردەکانی وڵاتانی پێشکەوتوو کە لە بەرلین کۆبوونەتەوە، رایگەیاند، بەھۆی گۆڕانکارییەکانی کەشوھەوا و بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و شەڕی ئۆکراین، لە چەند مانگی رابردوودا سەدان ملیۆن کەس لە جیھاندا روبەڕوی برسێتی بوونەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، سەرھەڵدانی قاتوقڕی لە چەند وڵاتێک، لە ئەمساڵدا مەترسییەکی گەورەیە و پێدەچێت لە ساڵی داھاتوو رەوشەکە خراپتر ببێت.
ئەوەش دوای ئەوە دێت کە سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا، سکرتێری رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانی بە ھۆکاری درێژەکێشانی قەیرانی خۆراک تۆمەتبار کرد و رایگەیاند، لەگەڵ ئەوەی بەھۆی شەڕ و ئاڵۆزییەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین نرخی خۆراک لەسەر ئاستی جیھان بەرزبووەتەوە، بەڵام سیاسەت و ھەڵسوکەوتەکانی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ھۆکارە بۆ درێژەکێشانی قەیرانی خۆراک لە جیھاندا.
بڕیارە ئەمڕۆ لە برۆکسل کۆبوونەوەی سەرکردەکانی یەکێتی ئەوروپا سەبارەت بە پێدانی سیفەتی کاندید بە ئۆکراین دەستپێبکات و دوو ڕۆژ بەردەوام دەبێت.
لێپرسراوانی ئەوروپا دەڵێن پێدانی ئەو سیفەتە بە ئۆکراین پێویستی بە ڕەزامەندی ٢٧ وڵاتەکەی یەکێتی ئەوروپا ھەیە، ئەگەرچی ھەنگاوێکی ڕەمزیشە بەڵام کاریگەری دەبێت بۆ پشتیوانی کردنی ئۆکراین لەم کاتەدا کە بە ڕەوشێکی سەختدا تێدەپەڕێت.
"ڤۆلۆدمیر زیلینسکی" سەرۆکی ئۆکراینیش ڕایگەیاند، گومانیان نییە لەوەی یەکێتی ئەوروپا بڕیارێکی باش دەدات لە بەرژەوەندی وڵاتەکەی.
بە پێی ھەواڵی میدیاکانی تورکیا، ئاگری دارستانەکانی مارمەریس لە پارێزگای موغلا بۆ دووەم ڕۆژ لەسەر یەک بەردەوامە و بە ١٤ فڕۆکە و ٢٧ ھەلیکۆپتەر ھەوڵی کۆنترۆڵکردنی ئاگرەکە دەدرێت.
وەزارەتی ناوخۆی تورکیاش ڕایگەیاند، تا ئێستا ١٥١ کەس لە ٥١ خانوودا ڕزگار کراون و بۆ شوێنێکی پارێزراو گواستراونەتەوە.
وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ڕایگەیاند، ڕۆژی چوارشەممە ئاگری دارستانەکە لە ١٧ شوێنەوە دەستیپێکرد و دواتر بە زۆربەی دارستانەکەدا بڵاوبووەوە و بەھۆی بای توندیشەوە کۆنترۆڵکردنی ئاگرەکە زەحمەت بووە.