جیهان
ئاشکراشیکردوە، سوپای روسیا چەندین ھێرشی ھەڕەمەکی کردوەتە سەر ھاوڵاتیانی ئەو وڵاتە و ئەوانەش بە تاوانی جەنگ ئەژمار دەکرێن.
پێشتریش سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاند، روسیا بۆمبی ھێشوویی قەدەغەکراوی بەکارھێناوە، لە بەرامبەردا مۆسکۆ بە دەنگۆیەک وەسفیکرد و رەتیکردەوە.
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی پێشتر داوای لە روسیا کردبوو رێگە بە گەیاندنی کۆمەک و ھاوکاری بۆ ھاوڵاتیانی گەمارۆدراوی شارەکانی ئۆکراین بدات و رێڕەوی سەلامەت بۆ دەربازکردنیان بکاتەوە.
وتیشی، دانوستانکارانی ئۆکراین ڕازی بوون وڵاتەکەیان ئەتۆمی نەبێت و گەرەنتی ئاسایشی بکرێت لە دەرەوەی ناتۆ ئەوەش بەرەپێشچوونێکی گەورەیە.
لەوانەیە ئەوەش کاریگەری ھەبێت لەسەر بڕیاری پوتن دەربارەی دانوستانەکانی ئاشتی لەگەڵ حکومەتی ئۆکراین.
وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ڕوونیشیکردەوە، کشانەوەی بەشێکی کەمی ھێزەکانی ڕووسیا لە دەوروبەری کیێڤ ھەبووە، کە وەک بەرپرسانی ڕووسیا دەڵێن دەستپێشخەرییەکە بۆ نیاز پاکی.
"زیلینسکی" لە وتەیەکیدا ڕایگەیاند، ھێزەکانی ئۆکراین ئامادەکاری دەکەن بۆ ئۆپراسیۆنی نوێ لە خۆرھەڵاتی وڵاتەکە.
وتیشی، چیتر باوەڕ بە ھیچ کەس و قسەیەک ناکەن و دەستبەرداری بستێکی خاکی وڵاتەکەیان نابن و لە پێناو ھەموو پارچەکانی وڵاتەکەدا بەرگری دەکەن، لە ئێستاشدا ھێزەکانی ڕووسیا ئامادەکاری دەکەن بۆ ھێرشکردنە سەر "دۆنباس".
"زیلینسکی" ڕاشیگەیاند، بۆ ماوەی سەعاتێک قسەی لەگەڵ "جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکا کردووە و پێی وتووە ئۆکراین پێویستی بە چییە.
فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا بە پێی بەڵگەنامەیەکی ڕەسمی، ٢٧ منداڵ و ١٠ ژنی تیرۆریستانی داعشی ڕادەستی وەفدێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا کرد.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لەوانەیە ئێستا بەسەر ڕێگایەکی پڕ لەدڕکدا بڕۆن، بەڵام بەردەوامن لەسەر رێکردن و ڕۆژێک دێت ھەمووان بە یەکەوە دەگەنە کەناری ئارام.
ناوچەی "ئۆسێتیا"ی باشور لە قەوقاز کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لە "جۆرجیا" جیابووەتەوە، ئامادەیی دەربڕیوە ببێت بە بەشێک لە ڕووسیا، "ئەناتولی بیبیلوڤ" حاکمی ئەو ناوچەیە ڕایگەیاند، ڕێکخستنی ڕاپرسییەک بۆ ئەو ھەنگاوە گرنگە و چوونە سەر ڕووسیا ئامانجێکی کۆنی ئەوانە.
ناوچەی "ئۆسێتیا" سەر بە "قەوقاز"ە و لە جۆرجیا جیابووەتەوە، لە ساڵی ٢٠٠٨ ڕووسیا دانی بە سەربەخۆیی ناوە، لەو کاتەشەوە ھەزاران ھێزی ڕووسیا بە شێوەیەکی ھەمیشەیی لەو ناوچەیەدا جێگیرکراون.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە سەرکردەی جوداخوازەکان لە لۆھانسک و دۆنێتسک لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین، پشتیوانی بوون بە بەشێک لە ڕووسیا دەکەن و دەڵێن ڕاپرسی لەو بارەیەوە ڕێکدەخەن.
"ماگدالینا ئەندرسن" رایگەیاند، بەھۆی جەنگی روسیا لە ئۆکراین، بە دووری نازانێت سوید داواکاری بە ئەندامبوون لە ناتۆ پێشکەش بکات، ئەوەش لە کاتێکدایە کە لە ٢٤ی شوبات کە روسیا ھێرشەکەی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکرد رایگەیاندبوو، لە ئێستادا سیاسەتی ئەمنی وڵاتەکەیان ناگۆڕن.
سوید ئەگەرچی ھاوپەیمانی ناتۆیە، بەڵام ئەندام نییە تێیدا و لە ڕووی سەربازییەوە بەشداری جەنگ و ئاڵۆزییەکان ناکات، روسیاش بە ھەموو شێوەیەک بە ئەندامبوونی سوید و ھەروەھا فینلەندا لەو ھاوپەیمانییە رەتدەکاتەوە.
بەپێی راپرسییەکیش کە لە ماوەی رابردوودا ئەنجامدرابوو، ٥٠%ی ھاووڵاتیانی سوید پشتیوانی بە ئەندامبوونی وڵاتەکەیان لە "ناتۆ" دەکەن و ٣٠%یش رەتیانکردەوە. چاوەڕوانیش دەکرێت بابەتی بە ئەندامبوونی سوید لە ناتۆ یەکێک بێت لە بابەتە سەرەکییەکانی ھەڵبژاردنی گشتی لەو وڵاتە، کە بڕیارە لە ١١ی مانگی ئەیلولی داھاتوو بەڕێوەبچێت.
"یونسێف" بڵاویکردۆتەوە، نزیکەی ٢ ملیۆن منداڵی ئۆکراینی لەگەڵ کەسوکاریان پەنایان بردۆتە وڵاتانی دراوسێ و زیاتر لە ٢ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزاری تریش لەناوخۆی وڵاتەکەیەن ئاوارەن، ئەو ژمارەیەش نزیکەی نیوەی تەواوی ئاوارەکانی ئۆکراین پێکدەھێنێت.
ھەر بەپێی ئامارەکەی "یونسێف"، زیاتر لە یەک ملیۆن و ١٠٠ ھەزار منداڵ چوونەتە پۆڵەندا و سەدان ھەزاری تریش روویان کردۆتە رۆمانیا و مۆڵدۆڤا و ھەنگاریا و سلۆڤاکیا و چیک.
بەپێی ئامارێکی کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانیش، زیاتر لە ١٠٠ منداڵ لە ئۆکراین کوژراون و ١٣٤ی تریش برینداربوون.
"زیلینسکی" لە وتارێکدا لە درەنگانی شەوی رابردوو رایگەیاند، ئاماژەکان سەبارەت بە دانوستانەکانی ئاشتی لەگەڵ روسیا ئەرێنین، بەڵام بۆمباران و تەقینەوەکانی رانەگرتووە، تا ئەو کاتەشی ئەنجامی دانوستانەکان نەبینن، ناتوانن متمانەی تەواو بە قسەکان بکەن.
"زیلینسکی" باسی لەوەش کرد، ھەر رێککەوتنێک بکرێت، دەبێت کشانەوەی ھێزەکانی روسیای تێدا بێت و سەروەری خاکی وڵاتەکەشی جێی دانوستان نییە، داواشی کرد سزای توندتر دژی روسیا رابگەیەندرێت، چونکە ھێشتا توانای ئەنجامدانی بۆردوومان و ھێرشیان ھەیە
ھێرشەکان لەلایەن گەنجێکی فەلەستینی تەمەن ٢٧ ساڵەوە لە گەڕەکی بەنی بەراک لە تەلئەبیب ئەنجامدراون و دوای روبەروبونەوەی لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان خۆشی کوژراوە .
سەبارەت بە ھێرشەکەش نەفتالی بینیت سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند ، وڵاتەکەی روبەروی شەپۆلێکی نوێی تیرۆر دەبێتەوە و دوپاتیکردەوە کە ھێزەکانی ئیسرائیل بە ھەموو توانایانەوە روبەروی ھەڕەشەکان دەبنەوە .
(تورکی مالکی) وتەبێژی ھاوپەیمانی عەرەبی ڕایگەیاند، بڕیاری ڕاگرتنی شەڕ لە مانگی ڕەمەزاندا، لە دوای داوایەکی ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو بووە، کە داوای ڕاگرتنی ھێرشەکانی کردووە لە یەمەن لەو مانگەدا.
وتیشی، بڕیاری ڕاگرتنی شەڕ لە چوار شەممەوە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، بۆ پیشتوانی لەو ھەوڵانەی کە دەدرێت بۆ چارەسەرێکی سیاسی ھەمە لایەنە لە یەمەن.
ڕاگەیاندنی ئاگربەستی سعودیە لە یەمەن لە وڵاتانی عەرەبی و ئەمریکا و ئەوروپاوە پێشوازی لێکرا.
بودجەی پێشنیازکراوی ئەمریکا بۆ ساڵی داھاتوو، بڕەکەی ٥.٨ ترلیۆن دۆلارە، کە ١.١٥ ترلیۆن دۆلار کورتھێنانی ھەیە، لە بودجەکەدا ٧٩٥ ملیار دۆلار بۆ بودجەی بەرگریی وڵاتەکە تەرخانکراوە.
لە چوارچێوەی ئەو بودجەیەشدا، سەرۆکی ئەمریکا داوای کردووە، ٥٤١ ملیۆن دۆلار بۆ ھاوکاریکردنی ھێزە ئەمنییەکانی عێراق و پێشمەرگە و ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە"، تەرخان بکرێت، ھاوکارییەکانیش تایبەت دەبن بە مەشق و ڕاھێنان و پڕچەککردنی ئەو ھێزانەی ڕووبەڕووی داعش دەبنەوە.
(یولیا سفیریدنکۆ) وەزیری ئابوری ئۆکراین ڕایگەیاند، لە سەرەتای ھێرشەکانی ڕووسیاوە لە ٢٤ی شوباتی ڕابردوو، قەبارەی زیانە ڕاستەوخۆکان بۆ سەر ئابوری وڵاتەکەیان گەیشتووەتە ٥٦٠ ملیار دۆلار، کاریگەرییە ناڕاستەوخۆکانی جەنگیش بووەتە مایەی زیادبوونی بێکاری و دابەزینی ڕێژەی بەکاربەر و پاشەکشەی داھاتی دەوڵەت.
وتیشی، زیانەکە لەسەر ژێرخانی ئابوری زۆر گەورەترە کە بووەتە ھۆی نیمچە وێرانی یاخود وێرانکاری تەواو لە ٨ ھەزار کیلۆمەتر، جگە لەوەش فڕۆکەخانەکان و وێستگەکانی شەمەندەفەر زیانی ١٠٨.٥ ملیار دۆلار زیانیان بەرکەوتووە.
وەزیری ئابوری ڕوونیشیکردەوە، ١٠ ملیۆن مەتر چوار گۆشە لە ڕووبەری نیشتەجێبون وێران بووە و ٢٠٠ ھەزار ئۆتۆمبێلیش زیانیان بەرکەوتووە.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا، لە وتاری دەستپێکی دانوستانەکان ڕایگەیاند، وەفدی دانوستاندکاری ڕووسیا و ئۆکراین لە بەردەم بەرپرسیاریەتییەکی مێژوویدان و جیھان چاوەڕێی مژدەی ئەوان دەکات.
وتیشی، سەرەڕای سەختی بابەتەکانی دانوستانەکان، بەڵام دڵنیایە کە ڕووسیا و ئۆکراین، دەتوانن بگەن بە چارەسەر.
وتیشی، ئاگربەست و ئاشتیی دەستبەجێ، لە سوودی ھەمووان دەبێت و دانوستانەکانی ئیستانبوڵیش سەرەتایەکن بۆ کۆبوونەوەی ھەریەکە لە سەرۆکانی ڕووسیا و ئۆکراین.
"بایدن" وتی، کاتێک لە پۆڵەندا وتوویەتی پێویستە "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی ڕووسیا لە دەسەڵات نەمێنێت، مەبەستی گۆڕینی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە نەبووە، تەنھا لە توڕەیی خۆیی قسەکەی کردووە و ئیدارەی ئەمریکا سیاسەتی بەرامبەر بە "مۆسکۆ" نەگۆڕاوە.
"بایدن" وتیشی، نە پێشتر و نە ئێستا ھەوڵی گۆڕینی دەسەڵاتی ڕووسیای نەداوە و داوای لێبوردنیش لە قسەکەی ناکات و گوێ بە کاردانەوەی "پوتن"یش نادات.
لێدوانەکەی "بایدن" بەرامبەر "پوتن" کاردانەوەی توندی لێکەوتەوە و کۆشکی "کرملین"یش ڕایگەیاندبوو، ئەمریکا بڕیار نادات کێ لە دەسەڵاتدا بێت بەڵکو خەڵکی ڕووسیا خۆیان سەرۆکەکەیان ھەڵبژاردووە.