جیهان
ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی ھێزەکانی پاراستنی گەل-ھەپەگە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین ھەڵمەتیان کردووە، و جگە لەو ١١ سەربازە دوو سەربازی دیکە برینداربوون.
وەزارەتی بەرگری تورکیاش ڕایگەیاند، ئەفسەرێکی سوپا بەھۆی کەوتن و ھەڵخلیسکان لە ھەرێمی کوردستان گیانی لە دەستداوە، ئەفسەرەکە تەمەنی ٢٤ ساڵەوە و خەڵکی شاری بورسایە.
جێگری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا ڕایگەیاند، فراوانبوونی ناتۆ و ھاتنە ناوەوەی فینلەندا و سوید، یەکێکە لە خراپترین ڕووداوەکانی پەرەپێدانی ئاسایشی ئەوروپا.
وتیشی، ناتۆ بە تۆمەتی ئەوەی ڕووسیا ھەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە لەسەری، لە ھەموو ڕوویەکەوە بە دوای ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ڕووسیا دەگەڕێت.
ڕاشیگەیاند، وڵاتەکەی ھەڵسەنگاندن بۆ بڕیارەکانی لووتکەی ناتۆ دەکات، بۆ ئەوەی ڕێکاری پاراستنی ئاسایشی خۆی بگرێتەبەر.
ھەفتەی ڕابردوو سەرەڕای ھۆشدارییەکانی ڕووسیا، لە کۆبوونەوەی لوتکەی سەرکردەکانی لە مەدرید، ناتۆ بە ڕەسمیی سوید و فینلەندا بانگھێشتکرد بۆ ئەوەی ببەنە ئەندامیی ڕێکخراوەکە و بڕیار وایە ڕۆژی پێنجی ئەم مانگە پرۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە ئیمزا بکرێت.
جۆو بایدن دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ یەنس ستۆڵتنبێرگ سکرتێری گشتی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی (ناتۆ) ڕایگەیاند، لە داھاتوویەکی نزیکدا ھێزە ئاسمانی و وشکانی و دەریاییەکانیان لە ئەوروپا زیاد دەکەن، بە شێوەیەک کەشتییە جەنگییەکانیان لە ئیسپانیا لە چوار کەشتییەوە دەکەنە شەش کەشتی و ٢ بۆ ٣ ھەزار سەربازی شەڕکەریش بۆ ھێزەکانیان لە پۆڵەندا زیاد دەکەن، دوو فڕۆکەی دیکەی جۆری ئێف ٣٥یش ڕەوانەی بەریتانیا دەکەن و ھێزی ئاسمانیش لە ئەڵمانیا و ئیتاڵیا زیاد دەکەن.
لە بەرامبەریشدا حکومەتی پۆڵەندا پێشوازی لەو بڕیارەی بایدن کرد و ڕایگەیاند، ئەو بڕیارەی ئێستا سەرۆکی ئەمریکا داویەتی، چەند ساڵێکە پۆڵەندا خەونی پێوە دەبینێت و چاوەڕوانی جێبەجێکردنیەتی.
ڕووسیاش لەسەر ئەو پرسە ھۆشداری داوەتە ئەمریکا و دەڵێت، واشنتۆن لە خەیاڵدا دەژی ئەگەر پێی وابێت بەو ھەنگاوە ڕووسیا دەترسێنێت و بە دڵنیاییش مۆسکۆ کاردانەوەی دەبێت و دەستەوەستان نابێت.
"کیریل بێتکۆڤ" سەرۆک وەزیرانی بولگاریا ڕایگەیاند، بەھۆی مەترسی ئەنجامدانی کاری سیخوڕی، ٧٠ دیپلۆماتکاری ڕووسیامان لە بولگاریا دەرکردووە و ئەوەش ھەنگاوێکە بۆ یەکسانکردنەوەی ژمارەی دیپلۆماتکارانی ڕووسیا لەگەڵ ژمارەی دیپلۆماتکارانی بولگاریا لە مۆسکۆ.
لە بەرامبەردا وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا ڕایگەیاندووە، لە کاتێکی گونجاودا وەڵامێکی توندی ئەو ھەنگاوەی بولگاریا دەدەینەوە.
گرژییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە دوای ئەوە دێت مۆسکۆ لە مانگی چواری ئەمساڵ ھەناردەی غازی بۆ بولگاریا ڕاگرت، چونکە ڕەتیکردەوە بە دراوی ڕوبڵ پارەی غاز بدات.
زیلینسکی ئاشکراشیکرد، لە دوای کۆتایھێنان بە پەیوەندییەکانیان، گوشارەکانی سەر سوریا زیاتر دەبن.
ڕۆژی چوارشەممە بۆ پاڵپشتیکردنی ڕووسیا، سوریا دانینا بە سەربەخۆی ھەردوو ھەرێمی "دۆنیتسک و لۆھانسک" کە ئۆکراین بە بەشێک لە خاکی خۆی دەزانێت و ڕووسیاش وەک دوو ھەرێمی سەربەخۆ ڕایگەیاندوون.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بەھۆی سزاکانی سەر کەرتی نەوت و وزەی ڕووسیا، قەیرانێکی مەترسیدار چاوەڕوانی وڵاتانی ئەوروپا دەکات و پێویستە مامەڵەیەکی زۆر ورد و زانستییانەی لەگەڵ بکرێت بۆ ئەوەی کاریگەرییەکانی کەمبکرێتەوە و مەترسییەکی زۆر لە ژیانی ھاوڵاتیان و بوارە پیشەسازیی و بازرگانییەکان دروست نەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر کۆی وڵاتانی ئەوروپا بەکاھێنانی غاز لە بوارە جیاوازەکاندا بە ڕێژەی ٣٠٪ کەمبکەنەوە، مەترسی قەیرانی وزە لە ئەوروپا زۆر کەم دەبێتەوە.
سەرۆک وەزیرانی سوید لە پەراوێزی کۆبونەوەکانی لوتکەی ناتۆ کە لە ئیسپانیا بەڕێوەدەچێت ڕایگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکانی لەگەڵ لێپرسراوانی تورکیا، ڕوونیکردووەتەوە کە سوید بە ھەموو شێوەیەک پابەندە بە یاسا نێودەوڵەتیەکان لە ڕادەستکردنی داواکراواندا و دانوستانەکانیشیان بۆ بە ئەندامبونی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ بەردەوامە و پێدەچێت ماوەی یەک ساڵ بخایەنێت.
ھاوکات ئان لیندا وەزیری دەرەوەی سوید ڕایگەیاندووە، وڵاتەکەی مەترسییەکانی تورکیا سەبارەت بە تیرۆر بە جددی وەردەگرێت و ڕێککەوتنیان لەو بارەیەوە کردووە.
وتەبێژێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاندووە، دانوستانە ناڕاستەوخۆکانی دەوحە کە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانی نێوان ئەمریکا و ئێران بە نێوەندگیری یەکێتی ئەوروپا بەڕێوەدەچوو، بە بێ ئەنجام کۆتاییھاتووە.
ئەمریکاش نیگەران و بێھیوایە لەوەی کە ئێران جارێکی تر وەڵامی ئەرێنی بۆ دەستپێشخەرییەکەی یەکێتی ئەوروپا نەبووە، ھەر بۆیە ھیچ پێشکەوتنێک لە دانوستانەکاندا بەدی نەھاتووە.
ڕۆژی چوارشەممە، ئاژانسی ھەواڵی تەنسیم ئاشکرایکرد کە بەھۆی ئەوەی ئەمریکا پێداگری کردووە لەسەر ئەو ھەڵوێستانەی کە لە بەرژەوەندی ئێران نییە، دانوستانەکان لە دەوحە بە بێ ئەنجام کۆتایی ھاتووە، بەڵام دواتر وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕەتیکردەوە دانوستانەکان کۆتایی ھاتبێت و جارێکی دیکەش ڕاگیرابێت.
فەخرەدین کۆجا، وەزیری تەندروستی تورکیا ڕایگەیاند، یەکەم حاڵەتی تووشبوون بە ئاوڵەی مەیمونیان تۆمارکردووە و لەبارەی تووشبووەکەشەوە وتی، تووشبووەکە تەمەنی ٣٧ ساڵە و خراوەتە ژێر چاودێری وردی تەندروستیییەوە.
بە پێی ڕاگەیەندراوی وەزیری تەندروستی تورکیا، تووشبووەکە سیستمی بەگری لاواز بووە و لە ئێستادا کەرەنتینە کراوە و ھەوڵ دەدەن ڕێگر بن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری نەخۆشییەکە.
لەگەڵ ئەوەی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ھۆشداری لە بارەی نەخۆشییەکەوە داوە بەڵام دڵنیایی دەدات کە ھیچ ترسێک نییە لەوەی ڤایرۆسەکە بگۆڕێت بۆ پەتایەکی جیھانی.
ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکدا ئاشکرایکردووە، لیوا "عەلی ناسری" بەرپرسی باڵا لە "یەکەی تایبەتی زانیارییەکان"ی سەر بە سوپای پاسداران دەستگیرکراوە.
ئەو ڕۆژنامەیە ئاماژەی بەوەکردووە، عەلی ناسری بە تۆمەتی ئاشکراکردنی زانیاری لە بارەی پڕۆگرامە ئەتۆمیەکەی ئێران و سیخوڕیکردن بۆ ئیسڕائیل ماوەی دوو مانگە دەستیگرکراوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە حکومەتی ئێران دەیان کارمەندی تایبەت بە پڕۆگرامی ئەتۆمی وڵاتەکەی دەستگیرکردووە بە تۆمەتی دزە پێکردنی زانیاری سەربازیی.
ئەو ھەڵمەتانەی تاران دوای ئەوە دێت لە ماوەی ڕابردوودا چەند وێستگەیەکی ئەتۆمی ئێران کرانە ئامانج، تارانیش، ئیسڕائیل بە ئەنجامدانی ھێرشەکان تۆمەتبار دەکات.
"عومران رەزا" رێکخەری نەتەوە یەکگرتووەکان لە سوریا رایگەیاند، ئەمنییەتی کەمپی ھۆڵ کە دەکەوێتە باکوری خۆرھەڵاتی سوریاوە خراپە و داھاتووی منداڵانی نێو کەمپەکەش نادیارە، وتیشی لە مانگی کانونی دووەمی رابردووەوە تا ئێستا ١٠٦ تاوانی کوشتن لەو کەمپە روویانداوە و زۆرینەی قوربانییەکانیش ژنان بوون.
ئەو رێکخەرە راشیگەیاندووە، لە ئێستادا ١٤ ملیۆن و ٦٠٠ ھەزار کەس لە سوریا پێویستیان بە ھاوکاری مرۆییە، ئەو ژمارەیەش بەرزترینە کە لە سەرەتای دەستپێکردنی جەنگی سوریاوە تۆمار کرابێت.
لە پەراوێزی لوتکەی ناتۆ لە مەدرید، سەرکردەکانی تورکیا و سوید و فینلەندا و ناتۆ، کۆبوونەوەیەکی چوارقۆڵیان ئەنجامدا و دوای کۆبوونەوەکە سەرۆکایەتی تورکیا رایگەیاند، رەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەوەی ویستوویەتی بەدەستیھێناوە و سوید و فینلەندا لەبەرامبەر بەدەستھێنانی پشتیوانی تورکیا بۆ بەئەندامبوونیان لە ناتۆ بەڵێنیانداوە لە پرسی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر ھەماھەنگی تەواوی ئەنقەرە بکەن.
ھەروەھا تورکیا و سوید و فینلەندا، لە راگەیەنراوێکی ھاوبەشدا جەختیانکردەوە لە بەھێزکردنی ھەماھەنگییەکانیان لەبواری سنوردارکردنی چالاکییە تیرۆریستییەکان.
ئاماژەیان بەوەشدا، ستۆکھۆڵم و ھیلسینکی، لێکۆڵینەوەی خێرا لە چالاکییەکانی پارەکۆکردنەوە و چەکدارکردن بۆ بەرژەوەندی پارتی کرێکارانی کوردستان دەستپێدەکەن و لەسەر بنەمای بەڵگەی پێویست تۆمەتبارانی تیرۆر رادەستی تورکیا دەکەن.
ریچارد میڵز، جێگری نوێنەری ئەمریکا لە نەتەوەیەکگرتووەکان ڕایگەیاند، بەڵگەی پشتڕاستکراوە ھەیە، کە ڕوسیا بەرپرسیاری یەکەمە لەو پێشێلکارییانەی کە لە ئۆکراین تۆمار کراون، لەوانە پێشێلکاری بەرامبەر مەدەنییەکان و ژێرخانی ئۆکراین، کە دەچنە چوارچێوەی تاوانی جەنگەوە.
داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد، لێکۆڵینەوە لە تێوەگلانی ڕوسیا لە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ لە ئۆکراین بکەن و وتی، ئەمریکا پشتیوانی ھەموو لێکۆڵینەوەیەک لەو تاوانانە دەکات، لەبارەی پڕۆسەی ڕاگواستنی زۆرەملێی ھەزاران ھاوڵاتی ئۆکراینییشەوە ڕایگەیاند، داوا لە ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکات، قسەی جدیان ھەبێت.
پێشتر نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاندبوو، بەھۆی ھێرشی ڕوسیا بۆ سەر ئۆکراین، زیاتر لە شەش ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار کەس لە ئۆکراین ماڵوحاڵی خۆیان جێھێشتووە.
دوای ئەوەی جۆزێپ بۆرێل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەستپێکردنەوەی دانوستانە ناڕاستەوخۆکانی نێوان ئێران و ئەمریکای بە نێوەندگیری یەکێتی ئەوروپا راگەیاند، ئێنریکی مۆرا نێردەی یەکێتیەکە لە دەوحە بە جیا لەگەڵ عەلی باقری گەورە دانوستانکاری ئێران و رۆبێرت مالی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران کۆبۆوە.
بە وتەی چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار، مۆرا نامەی گرنگی لەنێوان نوێنەرانی ئەمریکا و ئێران گۆڕیوەتەوە، بەو ئامانجەی دانوستانەکانیان بۆ زیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی دەستپێبکاتەوە و کۆتایی بەو چەقبەستوییە بھێنرێت کە چەند مانگێکە لە دانوستانە ئەتۆمییەکاندا دروست بووە.
بۆریس جۆنسن سەرۆک وەزیرانی بەریتانیاش، داوا لە سەرکردەی وڵاتە ئەندامەکانی ناتۆ دەکات، بودجەی سەربازییەیان بۆ بەرپەرچدانەوەی ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین زیاد بکەن، ئەوە لە کاتێکدایە لە دوای کۆنتڕۆڵکردنی نیمچە دوورگەی کریما لە لایەن روسیاوە، ئەندامانی ناتۆ بڕیاریاندا بودجەی بەرگریی رێکخراوەکە، بۆ ٢%ی داھاتی ناوخۆیی وڵاتەکانیان بەرز بکەنەوە.
ھاوکات یەنس ستۆڵتنبێرگ، سکرتێری گشتیی ناتۆ، لە پەراوێزی کارەکانی دووەم رۆژی لووتکەی رێکخراوەکە رایگەیاند، روسیا ھەڕەشەیەکی راستەوخۆی لەسەر ئاسایشی ناتۆ دروستکردووە.
ئاژانسی ھەواڵی تەنسیم لە زاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، بەھۆی ئەوەی ئەمریکا پێداگری کردووە لەسەر ئەو ھەڵوێستانەی کە لە بەرژەوەندی ئێران نییە، دانوستانەکان لە نێوان رێکخەری کارەکانی یەکێتی ئەوروپا بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی و گەورە دانوستانکاری ئێران بەبێ ئەنجام کۆتاییھاتووە .
بە پێی ھەندیک لە راپۆرتەکان، ئێنریکی مۆرا رێکخەری کارەکانی یەکێتی ئەوروپا بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی لە دەوحە بە جیا لەگەڵ عەلی باقری گەورە دانوستانکاری ئێران و رۆبێرت مالی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران کۆبۆتەوە و نامەی گرنگی لەنێوان نوێنەرانی ھەردوو وڵات گۆڕیوەتەوە بەو ئامانجەی دانوستانەکانیان بۆ زیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی دەستپێبکاتەوە.