جیهان
وەزارەتی بەرگری بەریتانیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردوە ، سستمی موشەکی ئێم ٢٧٠ ملڕس ، رۆلێکی بەرچاوی دەبێت لە بە ھێزکردنی توانای ھێزە سەربازییەکانی ئۆکراین و روبەروبونەوەی سوپای روسیا ، ھەر بۆیە بەریتانیا بریاری داوە ئەو سیستمە موشەکییە بداتە ئۆکراین .
ئەم بریارە بە ھەماھەنگی و رێکخستنە لەگەڵ ئەمریکا، کە ئەویش لای خۆیەوە ناردنی کاروانێکی تری ھاوکاری سەربازی بۆ ئۆکراین راگەیاندووە و ھاوکارییەکان موشەکی ھیمارس لە خۆ دەگرێت .
ئەوە لەکاتێکدایە، ڤلادیمیر پوتن ھۆشداری توندی داوەتە وڵاتانی خۆرئاوا لە پێدانی موشەکی دور مەودا بە ئۆکراین و رایگەیاندوە ، ئەگەر وڵاتانی خۆرئاوا ئەو ھەنگاوە بنێن ، ئەوا مۆسکۆ ناوچەی نوێ لە ئۆکراین دەکاتە ئامانج .
حسێن عەبدوللەھیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاندووە ، ئەوانەی ھەوڵ دەدەن ھانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بدەن بۆ ئەوەی لە دژی تاران بڕیار بدات ، بەرپرس دەبن لەو سزایەی وەری دەگرن ، راشیگەیاندووە ، لەگەڵ جۆزێب بۆریل نوێنەری باڵای کاروبار و سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا تاوتوێی چۆنیەتی بەردەوامیدان و پێشکەوتنی دانوستانەکانی ڤییەننایان کردووە ، دەشڵێت ، ئەگەر ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا واقیعی بن ، دەتوانن بگەنە رێککەوتنێکی ئەتۆمی باش و بەھێز و ھەمیشەیی .
وتەکانی وەزیری دەرەوەی ئێران ، چەند سەعاتێک پێش دەستپێکردنەوەی کارەکانی ئەنجومەنی پارێزگارانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمە لە ڤییەننا کە تێیدا ئەنجومەنەکە تاوتوێی پرۆژە بریارێکی وڵاتانی خۆرئاوا دەکات لەبارەی ئەو رەخنە و نیگەرانیانەی لەسەر ئێران و پابەندبونەکانی ھەیانە .
یەک رۆژ دوای مانۆڕی سەربازیی ھاوبەشی ئەمریکا و کۆریای باشور، کۆریای باکور هەشت موشەکی بالیستی مەودا کورتی لە ناوچەی سۆنانی پیۆنگ یانگەوە ئاڕاستەی کەناراوەکانی خۆرھەڵاتی کۆریای باشور کرد.
بە پێی راپۆرتێکی بلومبێرگ ، لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا و لە سەردەمی دەسەڵاتداری کیم جۆنگ ئون، ئەوە یەکەمجارە کۆریای باکور لە یەک رۆژدا هەشت موشەک تاقیدەکاتەوە و لە ماوەی ئەمساڵیشدا ٢٤ موشەکی بالیستی تاقیکردووەتەوە.
ڤیتاڵی کلیچکۆ، سەرۆکی شارەوانیی کیێڤ رایگەیاند، ژمارەیەک تەقینەوە لە ھەردوو ناوچەی دارنێتسکی و دنیبرۆڤسکی لە پایتەختی ئۆکراین روویانداوە، بەڵام ئاماژەی بە زەرەروزیانی تەقینەوەکان نەکرد.
لە لایەکی ترەوە، ئەلیکساندەر سترایۆک سەرۆکی شارەوانیی سیڤرۆدۆنێتسک رایگەیاند، سوپای روسیا ھاتوونەتە ناوەندی شارەکە و چەند ناوچەیەکی سەرەکیان کۆنتڕۆڵکردووە، بەڵام سوپای ئۆکراین لە ھەوڵی کۆنتڕۆڵکردنەوەی تەواوەتی شارەکەدایە، ئەوە لە کاتێکدایە وەزارەتی بەرگریی روسیا رایگەیاند بوو، یەکە سەربازییەکانی ئۆکراین لەو شارە کشاونەتەوە، دوای ئەوەی تووشی زیانی گەورە بوون.
بەپێی راپۆرتی رێکخراوی تەندروسی جیھانی، تا ئێستا ڤایرۆسەکە گۆڕانی بەسەردا نەھاتووە کە لە ٢٧ وڵاتی جیھان تۆمار کراوە و تا ئێستاش ھیچ تووشبوویەکی ڤایرۆسەکە گیانی لەدەستنەداوە.
ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا راگەیاند، لە چەند مانگی رابردوودا نزیکەی ١٠٠ سەعات بە تەلەفۆن لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا قسەیان کردووە و پێشی راگەیاندووە کە توشی ھەڵەیەکی گەورە و مێژوویی بووە، کە بڕیاریداوە سوپای وڵاتەکەی ھێرش بکاتە سەر ئۆکراین.
ئاماژەی بەوەشکرد، پوتن بەو بڕیارە وڵاتەکەی گۆشەگیر کردووە و بۆ دەربازبوونیش لەو حاڵەتە رێگەیەکی سەختی لەبەردەمدایە.
ناوەندی چاپەمەنی و راگەیاندنی ئەنجومەنی سەربازیی مەنبەج رایاگەیاند، سوپای تورکیا و گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانی، گوندەکانی باکوری خۆرھەڵاتی مەنبەجیان تۆپباران کردووە.
راشیگەیاندوە، نزیکەی ٣ گولە تۆپ ئاڕاستەی ئەو گوندانە کراون و زیانی ماددی زۆریشی لێکەوتۆتەوە، بە تایبەتی زەوییە کشتوکاڵییەکانی ئەو ناوچانە.
لەلایەکی ترەوە، بەشێک لە دانیشتوان و ئاوارە عەرەبەکانیش لە تل رەفعەت و ھەرێمی شەھبا و مەنبەج داوا دەکەن، سوپای تورکیا لەو ناوچانە بچێتە دەرەوە، داوا لە کۆمەڵی نێودەوڵەتیش دەکەن رێگری لە بۆردومانەکانی تورکیا بکات.
عەلی خامنەیی رێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران رایگەیاند، دوژمنەکانیان ھەوڵ دەدەن لە رێی چالاکی ئینتەرنێتی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە گەل و حکومەتی ئێران بەگژ یەکدا بکەن و لە ئێستاشدا گەورەترین ھیوای دوژمنان بۆ زیان گەیاندن بە ئێران، پشتبەستنە بە ناڕەزاییەکانی خەڵک، کە ئەوەش ھەڵسەنگاندنێکی ھەڵەیە و شکستیان ھێناوە.
خامنەیی وتیشی، ئەمریکییەکان لە بڕیارەکانیان دژ بە ئێران توشی ھەڵە دەبن چونکە بە وتەی خۆی راوێژ لە ئێرانییە نیشتمان فرۆشەکان وەردەگرن.
ڕێکخەری کاروباری نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئۆکراین ڕایگەیاند، نەتەوە یەکگرتووەکان لە ھەوڵی گواستنەوەی دەیان ملیۆن تۆن گەنمە، بۆئەوەی لە بەندەرەکانی دەریای ڕەشەوە بگوازرێتەوە بۆ وڵاتانی جیھان.
بەھۆی ھێرشی ڕوسیاوە بۆ سەر ئۆکراین، ماوەی سێ مانگە نەتوانراوە ھیچ بڕە گەنمێک لەو وڵاتەوەوە بگوازێتەوە بۆ وڵاتانی جیھان.
نەتەوە یەکگرتووەکان مەترسی خۆشی نیشانداوە، لە بەرپابوونی برسێتی و قاتوقڕی لە چەند ناوچەیەکی جیھان، بە تایبەتی لە وڵاتانی ئەفریقا، کە ساڵانە نیوەی گەنمی ھاوردەکراویان لە ئۆکراین دەکڕن.
بە گوێرەی ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان، نزیکەی ملیارێک و ٤٠٠ ملیۆن کەس لەسەرانسەری جیھان ڕوبەڕوی مەترسی برسێتی بوونەتەوە.
لێپرسراوانی پۆلیسی ئەمریکا رایانگەیاند، رووداوێکی تەقەکردن لە کڵێسایەک لە شاری "ئەیمس" لە ویلایەتی "ئایوا" روویدا و بەھۆیەوە ٣ کەس کوژران، پێشبینیش دەکرێت تەقەکەرەکە یەکێک بێت لەو سێ کەسەی کوژراوە. بەر لەو رووداوەش، لە گۆڕستانێکدا لە ویلایەتی "ویسکونسن" لە باکوری ئەمریکا، رووداوێکی تری تەقەکردن روویدا و ٥ کەس برینداربوون.
لەسەر زیادبوونی ئەو رووداوانەش، "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکا داوای کرد فڕۆشتنی چەکی ھێرشبەر لەناو کۆمەڵگەدا بۆ تاک قەدەغە بکرێت و تەمەنی ئەو کەسانەشی رێگەپێدراون بۆ کڕینی چەک لە ١٨ ساڵەوە بۆ ٢١ ساڵ بەرزبکرێتەوە. "بایدن" ئیدانەی کۆمارییەکانی ئەنجومەنی پیرانیشی کرد، کە بە زۆرینەی دەنگ رەتیانکردنەوە یاسای توند بەرامبەر بەکارھێنانی چەک پەیڕەو بکرێت.
"زاخارۆڤا" لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردۆتەوە، مۆسکۆ خوازیارە ئەنقەرە ئۆپراسیۆنی نوێ بۆ سەر باکوری سوریا دەستپێنەکات، چونکە ھەنگاوێکی لەو جۆرە کە رەزامەندی حکومەتی سوریای لەسەر نییە، پێشێلکارییە بۆ سەر یەکپارچەیی خاکی سوریا و ئاڵۆزی و پشێوییەکان لە ناوچەکە زیاتر دەکات.
"زاخارۆڤا" وتیشی، لە نیگەرانییە ئەمنییەکانی تورکیا تێدەگەن بە تایبەتی لە سنورەکانیان لەگەڵ سوریا، بەڵام ئەو کێشەیە بە بڵاوکردنەوەی ھێز لەلایەن "دیمەشق"ەوە چارەسەر دەکرێت.
لێدوانەکەی "زاخارۆڤا" لە کاتێکدایە "رەجەب تەیب ئەردۆغان" سەرۆکی تورکیا رایگەیاندبوو، شەوێک لەناکاو ھێرش دەکەنە سەر باکوری سوریا و چاوەڕێی مۆڵەت لە کەس ناکەن.
لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، پێویست ناکات ھاووڵاتیان بۆ پێشکەشکردنی داواکاری ڤیزا سەردانی نوسینگەکانی گەشتیاری بکەن، بەڵکو دەتوانن لە سەر ماڵپەڕی کونسوڵخانەی ئەڵمانیا ناوی خۆیان تۆمار بکەن.
راشیگەیاندوە، ئەگەر بەڵگەنامەی ناتەواو و ساختە پێشکەش بکرێت پێدانی ڤیزا رەتدەکرێتەوە، ئەوەش کاریگەری خراپی لەسەر داواکارییەکانی داھاتوو دەبێت.
لە مانۆڕەکەدا کەشتیوان و فڕکەوانەکان بە شێوەیەکی وەھمی و بۆ مەشقکردن بە دوای ژێردەریایی دوژمندا دەگەڕێن، کاریش دەکەن لەسەر سیستمێکی بەرگری ئاسمانی و لایەنی لۆجستی ھێزە دەریاییەکانیش رێکدەخەن، چەندین راھێنانیش بۆ پێکانی ئامانجەکانیان لە وشکانی و ئاسمانی ئەنجام دەدەن.
دەستپێکردنی ئەو مانۆڕە سەربازییە لە کاتێکدایە کە جەنگی روسیا لە ئۆکراین پێیناوەتە ١٠٠یەمین رۆژەوە.
بینێت ئاماژەی بەوەشکرد، بۆ رێگەگرتن لە ئێران بۆ گەیشتن بە چەکی ئەتۆمی، ئیسرائیل رێگەچارەی دیپلۆماسی بە باشترین رێگەچارە دەزانێت، بەڵام ئەگەر کۆمەڵی نێودەوڵەتی نەتوانێت لە کاتێکی گونجاودا بە ئامانجەکەی بگات، تەلئەبیب لە دژی تاران بڕیاری خۆی دەدات، وتیشی، مافی ئەوان بۆ بەرگریکردن لە وڵاتەکەیان و راگرتنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران پارێزراوە.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێرانیش لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ جۆزێپ بورێل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، بڕیارەکەی ئەم دواییەی ئەمریکا و سێ وڵاتی ئەندام لە ئاژانسی نێوەدەوڵەتی وزەی ئەتۆم، واتە بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا بۆ ئامادەکردنی پرۆژەیاسایەک دژ بە ئێران، پێچەوانەی پڕۆسەی دیپلۆماسییە و دەبێتە ھۆی ئاڵۆزتربوونی دانوستانەکانی ڤییەننا.
راشیگەیاند، ھەر بڕیارێکی سیاسیی ئەمریکا و ئەو سێ وڵاتە، کاردانەوەی گونجاو، خێرا و کاریگەری کۆماری ئیسلامی ئێرانی لێدەکەوێتەوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، بەمەبەستی ئامادەکاری بۆ ھێرشکردنە سەر ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئێران، چەند رۆژێکە ئیسرائیل مانۆڕێکی سەربازیی بەرفراوانی دەستپێکردووە و لە نوێترین لێدوانیشدا یائیر لاپید وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ھۆشداری داوەتە ئێران و رایگەیاندووە، ئەگەر ئێران ھەوڵبدات شەڕ و ئاژاوە لە سنورەکانی ئیسرائیل دروست بکات، ئەو شەڕە لە سنورەکانی خۆیاندا دەبینن.
وەک کاردانەوەیەکیش بۆ ئەو لێدوانە، عەلی باقری کێنی جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران و سەرۆکی وەفدی دانوستانکاری ئەو وڵاتە لە دانوستانەکانی ڤییەننا رایگەیاند، پێدەچێت ئیسرائیلییەکان تەنھا لە خەوندا ببینن ھێرش دەکەنە سەر ئێران، ھەر کاتیش ئەو خەونەیان بینی، ھەرگیز خەبەریان نابێتەوە.
فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکاش لە تویتێکدا بڵاویکردووەتەوە، رۆبێرت مالی نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران لەگەڵ ژەنەڕال کۆریلا فەرماندی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای وڵاتەکەی کۆبووەتەوە و لەبارەی ھەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ روبەڕوبوونەوەی ھەڕەشەکانی ئێران گفتوگۆیان کردووە.
بە پێی ھەواڵی میدیاکانی ئەمریکا جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا پلانی داناوە لەم مانگەدا سەردانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کەنداو بکات و بڕیاریشە لە دەرەوەی سعودیە لەگەڵ محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە کۆببێتەوە.
سەرچاوەکان باس لەوە دەکەن بۆچوونی نەرێنی جۆو بایدن لەبارەی ئیدارەی ئێستای سعودیە و محەمەد بن سەلمان نەگۆڕاوە و بە دوور دەزانرێت سەردانی ڕیاز بکات.
بە پێی پلانەکە بایدن سەردانی ئیسڕائیل دەکات و لەگەڵ نەفتالی بینێت، سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە کۆدەبێتەوە.