جیهان
رافائیل گروسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، رەوشی وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا لە ئۆکراین پێویستی بە چارەسەر و ھەنگاوی جدی و خێرا ھەیەو تەنھا بە قسە و یەکتر تۆمەتبارکردنی روسیا و ئۆکراین چارەسەر نابێت، چونکە لە ئێستادا ئەو وێستەگە ئەتۆمییە لە رەوشێکی مەترسیداردایە.
وتیشی، پێویستە بە زوترین کات ناوچەیەکی ئەمنی لە دەوروبەری ئەو وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا دروست بکرێت و ھەوڵەکانیش بۆ ئەو مەبەستە دەستیپێکردووە.
کیومارس حەیدەری فەرماندەی ھێزی پیادەی سوپای ئێران بە میدیاکانی وڵاتەکەی ڕاگەیاندووە، ئەو جۆرە فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە بە ناوی (عرش ٢) ناسراون و زۆر پێشکەوتوون، بەتایبەت دروستکراون بۆ ھێرشکردنە سەر تەلئەبیب و حەیفا.
لەلایەکی دیکەوە ڕەحیم موسەوی سەرۆک ئەرکانی سوپای ئێران ڕایگەیاند، لەئێستادا ئێران ھێزی یەکەمە لەبوونی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لەناوچەکەدا.
لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا، میدیاکانی ئێران ڕاپۆرتێکی ڤیدیۆییان لەسەر بنکەیەکی نھێنی سوپای ئێران لەژێر زەویدا بڵاوکردەوە، کە تایبەتکرابوو بە شوێنی ھەڵگرتنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.
راپۆرتەکە باسی لەوەکردبوو، بنکە سەربازییەکە بە سەدان مەتر لەژێر زەوی و لەژێر چیاکانی زاگرۆسدا بۆ فرۆکەی بێفڕۆکەوان ئامادەکراوە و لەئێستادا نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تێدا ھەڵگیراوە.
لەم ھەڵبژاردنەدا ھەشت پارت کە نوێنەریان لە پەرلەمان ھەیە لەگەڵ چەند پارتێکی بچوک کێبڕکێ بۆ بەدەستھێنانی زۆرترین کورسی دەکەن.
چاوەڕوان دەکرێت پارتی سۆسیال دیموکراتی سوید ھاوشێوەی ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ کە ١٠٠ کورسی بەدەستھێنا بۆ ھەڵبژاردنی ئەمساڵیش زۆرترین کورسی پەرلەمان بەدەستبھێنێت.
ھەڵبژاردنی پەرلەمانی سوید چوار ساڵ جارێک ئەنجام دەدرێت، حزبەکان کێبڕکێ لەسەر بەدەستھێنانی ٣٤٩ کورسی دەکەن. ھەر پارتێک ٤%ی دەنگەکان بەدەست نەھێنێت، نابێتە خاوەنی کورسی و تەنھا کورسیی لە ئەنجومەنی پارێزگا و شارەوانییەکان دەبێت، بۆ ھەڵبژاردنی ئەمساڵیش زیاتر لە ٧ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار ھاووڵاتی سوید کە تەمەنیان سەروو ١٨ ساڵە، دەتوانن دەنگ بدەن.
دەستەی تەندروستی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رایگەیاند، ژمارەی توشبووان بە کۆلێرا لە رەققە و ریفی خۆرئاوای دێرەزوور زۆر بەرزبۆتەوە و سێ حاڵەتی گیان لەدەستدانیش تۆمارکراوە.
داواشی لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کرد بە رێکخراوی تەندروستی جیھانییەوە کە ھاوکاری پزیشکییان پێشکەش بکەن بۆ رێگری کردن لە زیاتر بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە.
لەلایەکی ترەوە، وەزارەتی تەندروستی سوریا بڵاویکردەوە، ١٥ کەس لە پارێزگای حەلەب تووشی کۆلێرا بوون و لە نەخۆشخانەکان چارەسەر وەردەگرن.
"زیلینسکی" سەبارەت بە پێشڕەوی سوپای ئۆکراین لە وتەیەکیدا رایگەیاند، لەم مانگەدا توانیویانە نزیکەی ٢ ھەزار کیلۆمەتر لە خاکی ئۆکراین کۆنتڕۆڵ بکەنەوە، سوپای روسیاش ھەڵدێن و ئەوەش باشترین بژاردەی بەردەمیانە.
"زیلینسکی" ھۆشدریشیدا لەوەی کە سوپای روسیا ژێرخانی ئەو شوێنانە دەکاتە ئامانج کە سوتەمەنی دابین دەکەن و سەرچاوەی گەرمین بۆ وەرزی زستان، داواشی لە وڵاتانی خۆرئاوا کرد سیستمی بەرگری ئاسمانیی زیاتر پێشکەشی ئۆکراین بکەن.
ھاوکات حکومەتی کییڤ رایگەیاند، وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا بە تەواوی لە کارکردن وەستاوە.
نوسینگەی کۆچ و کۆچبەرانی سەر بە وەزارەتی ناوخۆی تورکیا رایگەیاند، لە ماوەی رۆژانی ٢ بۆ ٨ی ئەم مانگە، سێ ھەزار و ٣٨ کۆچبەری نایاسایی گەڕێندراوەتەوە وڵاتەکانی خۆیان، لەو ژمارەیە ھەزار و ٤٩٢یان ئەفغانین و ٤٤٨ پاکستانین و ئەوانەی تر سەر بە وڵاتانی ترن.
ھەر لەو ماوەیەدا بەھۆی رێکارەکانەوە لەسەر سنوری تورکیا، رێگری لە ھاتنە ناوەوەی ٤ ھەزار و ٣٥٢ کۆچبەر کراوە.
نوسینگەی کۆچ و کۆچبەرانی تورکیا راشیگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە، ٧٨ ھەزار و ٧١٦ کۆچبەری نایاسایی گەڕێندراونەتەوە، رێگری لە ٢٠٩ ھەزار و ٣١٨ کۆچبەریش کراوە بێنە وڵاتەکەوە.
بە پێی روانگەی سوری، ١٤٤ حاڵەتی دەستگیرکردن و ٨ حاڵەتی رفاندن کە ٤ حاڵەتیان منداڵە لە ناوچە جیاجیاکانی سوریا تۆمار کراوە. لەو ژمارەیەش ١٠٩ حاڵەتیان لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی تورکیا و گروپە چەکدارەکان بوون . ھەروەھا ٩٣ حاڵەتیش لە ناوچەی عەفرین و ١٨ حاڵەت لە ناوچەی باب و جەرابلوس رویداوە.
ھاوکات ١٦ کەس لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی دیمەشق دەستگیرکراون و لە ناوچەی خۆبەرێوەبەری باکور و رۆژھەڵاتی سوریا ٢١ کەس بە تومەتی جۆراوجۆر دەستگیرکراون.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان دوای گەیشتنی بە پاکستان و کۆبوونەوەی لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە، سەردانی ھەندێک لەو ناوچانەی کرد کە بەھۆی لافاوەوە لەماوەی چەند ھەفتەی رابردوودا زیانی زۆریان بەرکەوت و رایگەیاند، زیانەکانی لافاو لە پاکستان یەکجار زۆرە و پێویستە سەرجەم وڵاتان پشتیوانی و ھاوکاری ئەو وڵاتە بکەن بۆئەوەی قەربووی بەشێکی زۆر لە زیانەکانی بکاتەوە و ناوچە وێرانبووەکان ئاوەدان بکاتەوە.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی تائێستا خەمڵێندراوە پاکستان پێویستی بە ٣٠ ملیار دۆلارە بۆ قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی لافاو و ئەو ھاوڵاتیانەی ماڵ و ناوچەکانیان ژێرئاو کەوتوون.
میدیاکانی ئەمریکا بڕیارێکی وەزارەتی گەنجینەی وڵاتەکەیان بڵاوکردووەتەوە و بە پێی بڕیارەکە چیتر نە کەرتی حکومی و نە ھیچ کۆمپانیایەکی کەرتی تایبەت بۆیان نییە نەوت و بەرھەمەکانی لە ڕوسیاوە ھاوردە بکەن، جەختیشیکردووەتەوە، ھەر لایەنێک پابەند نەبێت یان بە نھێنی نەوت و بەرھەمەکانی لە ڕوسیاوە ھاوردە بکات، ڕوبەڕووی سزا و لێپرسینەوەی توندی یاسایی دەبێتەوە.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا ڕاشیگەیاندوە، ئەو بڕیارە تەنھا بۆ حکومەت و کەرتی تایبەتی ئەمریکایە و وڵاتانی دیکەی جیھان ناچار ناکەن پابەندی ئەو بڕیارە بن.
وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئەو خێزانانە پێکھاتوون لە ٧٦٦ خێزان و زۆربەیان منداڵ و ژن و پیاوی بە تەمەنن.
ئاماژە بەوەشکراوە، دوای وردبینیکردن لەناوەکانیان لەڕووی ئەمنییەوە، ڕەوانەی کەمپی جەدعەی باشوری شاری موسڵ دەکرێن، بۆ سەرلەنوێ ئامادەکردن و ئاساییکردنەوەی ژیانیان، بەر لەوەی بگەڕێندرێنەوە بۆ ناوچەکانی خۆیان.
بە پێی ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران، ئەرکی گەڕاندنەوە و پێشوازیکردنی ئەو خێزانانە لە لایەن وەزارەتەکەیان و ناوەندە ئەمنی و سەربازییەکانی عێراقەوە سەرپەرشتی دەکرێت.
کەمپی ھۆل لە ساڵانی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوو لە نزیک سنوری ھاوبەشی عێراق و سوریا بنیاتنراوە و ئەو خێزانە عێراقیانەی تێدا نیشتەجێکراوە، کە بەھۆی ڕوداوەکانی ئەو کاتەی عێراق و دواتریش ھاتنی داعشەوە ئاوارەی کەمپەکە بوون.
ئاژانسەکە ئاماژەی بەوەکردووە، لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا داواکردنی مافی پەنابەرێتی بەڕێژەی لە ٦٨% لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا زیادیکردووە و ژمارەی ئەو کەسانەش کە لەو ماوەیەدا داوای مافی پەنابەرێتیان کردووە گەیشتووەتە ٤٠٦ ھەزار داواکاری.
ئاشکراشیکردووە، لەو کەسانەی داوای مافی پەنابەرێتیان کردووە، ھاوڵاتی سوری بە پلەی یەکەم دێن و پاشان ھاوڵاتیانی ڤەنزویلا و کۆلۆمبیا و پاکستان و دواتریش دانیشتووانی تورکیان.
ئاژانسەکە دەڵێت، لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا نزیکەی ١٢ ھەزار ھاوڵاتی ئۆکراین داواکاریان بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی پێشکەش بە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا کردووە.
لەو ھەڵبژاردنەدا ھەشت پارت کە نوێنەریان لە پەرلەمان ھەیە لەگەڵ چەند پارتێکی بچوک کێبڕکێ بۆ بەدەستھێنانی زۆرترین کورسی دەکەن.
چاوەڕوان دەکرێت پارتی سۆسیال دیموکراتی سوید ھاوشێوەی ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ کە ١٠٠ کورسی بەدەستھێنا بۆ ھەڵبژاردنی ئەمساڵیش زۆرترین کورسی پەرلەمان بەدەستبھێنێت.
ھەڵبژاردنی پەرلەمانی سوید چوار ساڵ جارێک ئەنجام دەدرێت، حزبەکان کێبڕکێ لەسەر بەدەستھێنانی ٣٤٩ کورسی دەکەن. ھەر پارتێک ٤%ی دەنگەکان بەدەست نەھێنێت، نابێتە خاوەنی کورسی و تەنھا کورسیی لە ئەنجومەنی پارێزگا و شارەوانییەکان دەبێت، بۆ ھەڵبژاردنی ئەمساڵیش زیاتر لە ٧ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار ھاووڵاتی سوید کە تەمەنیان سەروو ١٨ ساڵە، دەتوانن دەنگ بدەن.
بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەڕەنسا، راگەیاندراوێکی ھاوبەشیان بڵاوکردەوە و ئاماژەیان بەوکرد، پێشنیازی کۆتایی کە پێشکەشی تاران کراوە، زۆرترین نەرمی وڵاتانی ئەوروپا لەبارەی رێککەوتننامەی ئەتۆمی پیشان دەدات، بەڵام ئێران نایەوێت سوود لەو دەرفەتە دیبلۆماسییە چارەنووسسازە وەربگرێت و لەبری ئەوە بەبێ پاساو بەردەوامە لە بەرزکردنەوەی ئاستی بەرنامە ئەتۆمییەکەی.
ئاماژەیان بەوەشکرد، ھەڵوێستی ئێران ئاسۆی گەڕانەوە بۆ کارکردن بە رێککەوتننامەکەی ساڵی ٢٠١٥ تێک دەدات و گوومانیان لە نیازی ئەو وڵاتە بۆ گەڕاندنەوە بۆ رێککەوتننامەی ئەتۆمی ھەیە.
ئاژانسی ھەواڵیی ئێرنای سەر بە حکومەتی ئێران رایگەیاند، ئەو کەشتییە لە ئاوەکانی کەنداو لە لایەن سوپای پاسدارانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و ھەموو ئەندامەکانی کە حەوت کەس بوون رادەستی دەسەڵاتی دادوەریی کراون، بەڵام ناسنامەی ئەندامانی سەر کەشتییەکە و کەشتییەکە ئاشکرا نەکراوە.
ئاژانسەکە لە زاری عەمید رەمەزان زیراھی، فەرماندەی ناوچەی سێی ھێزە دەریاییەکانی سوپای پاسدارانەوە بڵاویکردەوە، ئەو کەشتییە بەنیازبووە سووتەمەنی بە قاچاغ ببات بۆ وڵاتێکی تر و بڕی ٧٥٧ ھەزار لیتر سووتەمەنی بە قاچاع ببات، کە بەھاکەی دەگاتە ٢٢٢ ملیار ریاڵ.
بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتی کشتوکاڵی ئۆکراین، لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی ھەڵوەشاندنەوەی ڕێگریکردن لە ھەناردەکردنی بەرھەمی ئۆکراین، تا ئێستا ٣٨ کەشتی دانەوێڵەی ئۆکراین-یان لەڕێگەی بەندەرەکانی ئۆدیسە و چۆرنمۆرسکی-یەوە بۆ وڵاتانی دیکەی جیھان گواستووەتەوە.
وەزارەتی کشتوکاڵی ئۆکراین ئەوەشی خستووەتەڕوو، کە لەئێستادا ١٢ کەشتی دیکە چاوەڕێی مۆڵەت دەکەن بۆ ئەوەی بەندەرەکانی ئۆکراین بەرەو جیھان بەجێبھێڵن.
ڕۆژی ٢٢ی مانگی تەمموزی ئەمساڵ وەفدی ھەردوو وڵاتی ڕوسیا و ئۆکراین لە وڵاتی تورکیا بە ئامادەبوونی ئەنتۆنیۆ گوتێرێز، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوونەوە و ھەردوولا گەشتنە ڕێککەوتن لەبارەی ھەناردەکردنی بەرھەمی کشتوکاڵی ئۆکراین بۆ وڵاتانی جیھان.
"پەروین بوڵدان" ھاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" رایگەیاند، با "ھاوپەیمانی جمھور" و "ھاوپەیمانی میلەت" بزانن کە نابێت ھیچ کەس و لایەنێک لە سەر ھەدەپە سیاسەت بکات و ئەو پارتە نەکەنە قوربانی بەرژەوەندییەکانی خۆیان، وتیشی، پرسی سەرەکی ئەوان ئەوە نییە کێ خاوەن دەسەڵات بێت، بەڵکو ئامانجی ھەدەپە گۆڕینی سیستمی نایەکسانی و نادادپەروەری بە سیستمێکی دیموکراسییە.
جەختی لەوەشکردەوە، ھەدەپە ھەموو ئەو فکر و ھزرانە رەتدەکاتەوە کە لەسەر بنەمای نکۆڵیکردن و پەراوێزخستن و دوورخستنەوە، دامەزراون.
بوڵدان راشیگەیاند، لە ھاوپەیمانی"کار و ئازادی" پابەندن بە بەھا گشتییە مرۆڤایەتییەکان بۆ دامەزراندنی ژیانێکی دیموکراسی و لیبراڵ لە تورکیا.