جیهان
کۆلیبا لە تویتەر ئاماژەی بەوەکردووە، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ حسین ئەمیر عەبدوڵاھەیان وەزیری دەرەوەی ئێران داوایکردوە، تاران بە زووترین کات ناردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ روسیا رابگرێت لەبەرئەوەی ئەو فڕۆکانە بۆ کوشتنی خەڵکی مەدەنی و بۆردومانکردنی ژێرخانی ئۆکراین بەکاردەھێنرێن.
وەزیری دەرەوەی ئێرانیش لەبارەی پەیوەندییەکەوە رایگەیاندووە، ھەڵوێستی وڵاتەکەی سەبارەت بە قەیرانی ئۆکراین لە سەر بنەمای رەتکردنەوەی ناردنی چەک بۆ لایەنە ناکۆکەکان بونیادنراوە، ھاوکات ناردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی وڵاتەکەی بۆ روسیا رەتکردەوە و ئامادەیی تارانیشی پیشاندا بۆ کۆبوونەوەی ھاوبەشی سەربازی بۆ تاوتوێکردنی تۆمەتەکان.
لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی کردوە بەوەی، ئۆکراین بە بەشداری شارەزایانی بەڕیتانیا لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ ھێرشێکی لە دژی کەشتییەکانی دەڕیای ڕەش و کەشتییە مەدەنییەکان لە رێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەنجامداوە کە بە ھۆکاری زامنکردنی ئاسایشی " ڕێڕەوی دانەوێڵە"، دادەنرێن.
ڕووسیا، ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان پێکەوە دوو بەڵگەنامەی پەیوەست بە کێشەی دابینکردنی خۆراک، و پێداویستیان بۆ بازاڕەکانی جیھان ئیمزاکردبوو لە ٢٢ی تەمموزی ڕابردوودا لە ئەستەنبوڵ.
بە پێی "ڕێککەوتنی دانەوێڵە"، ڕێککەوتنەک نەتەوە یەکگرتووەکان پابەند دەبێت بە لابردنی سنووردارکردنی جۆراوجۆر لەسەر ھەناردەکردنی بەرھەمە کشتوکاڵییەکانی ڕووسیا بۆ بازاڕەکانی جیھان.
ھاوکات بەشی یەکەمی ڕێککەوتنەکە بۆ ھەناردەکردنی بەرھەمە کشتوکاڵییەکانی ئۆکراین لە بەندەرەکانی دەریای ڕەشەوە دیاریکراوە، کە لەلایەن ئۆکرانیا کۆنتڕۆڵ دەکرێن.
"پوتن" لە وتەیەکیدا لە کۆڕبەندی "ڤاڵدای" ساڵانە رایگەیاند، وڵاتانی رۆژئاوا یارییەکی زۆر پیس و خوێناوی و مەترسیدار دەکەن و تۆمەتباری کردن بەوەی رێگریدەکەن لەوەی وڵاتێک سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت.
وتیشی، ھەژموونی وڵاتانی رۆژئاوا بەسەر جیھاندا لە کۆتایی نزیک بووەتەوە، ئەوەش یەکێکە لە رووداوە گرنگەکانی جیھان.
"پوتن" ھۆشداریشیدا لەوەی جیھان لە بەرەیەکی مەترسیداردایە و رەنگە روبەڕووی چەندین رووداوی مەترسیدارتر و پێشبینینەکراو بێتەوە، لەئێستاشدا جیھان روبەڕووی مەترسیدارترین دەیە بووەتەوە لە دوای جەنگی دووەمی جیھانییەوە.
"پوتن" وڵاتانی رۆژئاوا و ئەمریکای تۆمەتبارکرد بە ھەوڵدان بۆ وێرانکردنی روسیا، بەڵام ھیچ بەڵگەیەکی بۆ ئەو قسەیەی نەخستەڕوو.
ئاری جەلال راشیگەیاند، ھەر کە کۆچبەرەکان دەگەنە کەناراوەکانی یۆنان، لەلایەن پۆلیسی کەناراوەکانی ئەو وڵاتەوە فێڵیان لێدەکرێت و بە بیانووی ئەوەی کە دەیانگوازنەوە بۆ ئەسینا مۆبایلەکانیان لێدەسێنن، بەڵام بەھەمان ئاڕاستە دەیانێرنەوە بۆ تورکیا.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، دامەزراوەی "١٥ی خورداد"ی ئێرانیان خستووەتە لیستی سزاکانیان، کە ئەو دامەزرایەوە ساڵی ١٩٨٢ بە فەرمانی رێبەری پێشووی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران دامەزراوە و لە ساڵانی رابردوودا دەیان ملیۆن دۆلاری دیاریکردووە بۆ ھەر کەسێک کە سەلمان روشدی بکوژێت.
بریان نیلسۆن بریکاری وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بۆ کاروباری تیرۆر و دارایی رایگەیاند، ئەمریکا چیتر بەرگەی ھەڕەشەکانی دەسەڵاتدارانی ئێران لە دژی مافەکانی مرۆڤ و ئازادی بیروڕا و ئازادی رۆژنامەگەری ناگرێت.
سەلمان روشدی نوسەرێکی دیاری بە رەگەز ھندیە، رۆژی ١٢ی مانگی ئابی ئەمساڵ لە کۆڕێکدا لە پەیمانگەی نیویۆرک لەکاتی وتارداندا بە چەقۆ ھێرشیکرایەسەری و بەسەختی بریندارکرا، بەپێی زانیارییەکانیش سەلمان روشدی بەھۆی ئەو ھێرشەوە چاوێکی لەدەستداوە.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، دەیانەوێت سەرنج بخانە سەر ئەو مەترسییانەی لەسەریانە سەبارەت بە پێشھاتەکانی جەنگی ئۆکراین.
راشیگەیاند، مانگە دەستکردەکانی ئەمریکا دەبنە ئامانجی سەرەکیان، ئەگەر بێتو لەو جەنگەدا بەکاربھێندرێن.
ھاوکات فەرماندەی ھێزە چەکدارەکانی بەریتانیش لە ماوەی رابردوودا ھۆشداریدابوو لەوەی روسیا جەنگەکەی بگوازێتەوە بۆ بۆشایی ئاسمان و لەوێوە وڵاتانی رۆژئاوا بکاتە ئامانج، چونکە روسیا توانای بەرچاوی لە بۆشایی ئاسماندا ھەیە.
ھاوکات ئەو ھەڕەشەیەی روسیا لە کاتێکدایە کە لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا و سێرگی شوەیگۆ ھاوتا روسییەکەی پەیوەندی تەلەفۆنییان ئەنجامدا و جەختیانکردەوە لە گرنگی بەردەوامیدان بە کەناڵەکانی پەیوەندی نێوانیان، سەرباری بەردەوامی جەنگی ئۆکراین.
وەزارەتی بەرگریی تورکیا رایگەیاند، رۆژی چوارشەممە سەربازێکیان بەھۆی پێکدادانەکانەوە لە ناوچەی "ئۆپراسیۆنی چڕنووک-قووفڵ لە ھەرێمی کوردستان" برینداربووە و دواتر بەھۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستداوە.
ھاوکات ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی ھەپەگە بڵاویکردەوە، لە رۆژانی ٢٤ و ٢٥ی ئەم مانگە لە ناوچەی زاپ، سێ سەربازی تورکیا کوژراون و چوار سەربازی تریش برینداربوون.
تورکیا لە ١٨ی مانگی نیسانی ئەمساڵەوە لەشکرکێشی چڕنووک-قووفڵی لە ناوچەکانی مەتینا و زاپ و ئاڤاشین و باسیان لە سنووری پارێزگای دھۆک دەستپێکردووە و تائێستاش بەردەوامە.
ئەنجومەنی وەزیرانی ئیسرائیل کۆبووەوە و رێککەوتنی نێوان ئیسرائیل و لوبنانی بۆ دیاریکردنی سنوورە ئاوییەکانی نێوانیان پەسەندکرد لە کۆبوونەوەکەدا یائیر لاپید سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، رێککەوتنەکە دەستکەوتێکی سیاسی و دیبلۆماسی و ئابوورییە بۆ ئیسرائیل.
ھاوکات جێگری سەرۆکی پەرلەمانی لوبنان رایگەیاند، رێککەوتنی ئیسرائیل و لوبنان بۆ دیاریکردنی سنوورە ئاوییەکانیان دەستکەوتێکی مێژووییە و نوێنەری ئەمریکا دەقی رێککەوتنەکەی رادەستی میشال عەون سەرۆکی لوبنان کردووە، ھاوکات نوێنەری ئەمریکا رایگەیاند، رێککەوتنەکە دەبێتە خاڵی وەرچەرخانی ئابووری بۆ لوبنان.
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، شەبنەم کۆرور فینجانجی سەرۆکی یەکێتی پزیشکانی تورکیا دوای ئەوەی لە چاوپێکەوتنێکدا وتی سوپای تورکیا چەکی کیمیایی دژی گەریلاکانی پەکەکە بەکارھێناوە، لە ئیستەنبوڵ دەستگیرکراوە و بڕیارە رەوانەی ئەنقەرە بکرێت. لەکاردانەوەیەکیشدا کۆمیسیۆنی مافەکانی مرۆڤی تورکیا ئەو ھەنگاوەی حکومەتی تورکیای بە قبوڵنەکراو ناوبردو داوای ئازادکردنی کرد.
قسەکانی سەرۆکی یەکێتی پزیشکانی تورکیا کاردانەوەی لێکەوتەوە و سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە لە زیندانەوە پەیامێکی بڵاوکردەوە و داوایکرد لێکۆڵینەوە لەو بابەتە بکرێت، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیاش ھەڕەشەی گۆڕینی سەرۆکی یەکێتی پزیشکانی تورکیا و ناوی یەکێتییەکەی کرد.
ھاوکات داواکاری گشتی تورکیا بە تۆمەتی پروپاگەندە بۆ پەکەکە و سوکایەتی بە دامەزراوەکانی دەوڵەتی تورکیا و گەلی تورکیا دۆسیەی لێکۆڵینەوەی شەبنەم کۆرور فینجانجی کردەوە.
کۆچی نێودەوڵەتی: لە ٢٠١٤ەوە زیاتر لە ٢٩ ھەزار کۆچبەری نایاسایی گیانیان لەدەستداوە
بەپێی راپۆرتی کۆچی نێودەوڵەتی، ھێشتا رێگەی دەریای ناوەڕاست خوێناویترین رێگەیە بۆ کۆچبەران، کە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢١ەوە ٢٨٣٦ کۆچبەر لەو رێگەیە بۆ گەیشتن بە ئیتاڵیا و ماڵتا گیانیان لەدەستداوە.
دوای دەریای ناوەڕاست، رێگەی ئەتڵەسی لە رۆژئاوای ئەفریقاوە بە مەترسیدارترین رێگە دادەنرێت و لە ساڵی ٢٠٢١ەوە لەو رێگەیە زیاتر لە ١٥٠٠ حاڵەتی گیانلەدەستدان تۆمارکراوە.
کۆچی نێودەوڵەتی راشیگەیاندووە، لە ساڵی ٢٠١٤ەوە کە گەشتی کۆچبەران بەرەو ئەوروپا گەیشتە لوتکە، زیاتر لە ٢٩ ھەزار کۆچبەر گیانیان لەدەستداوە و ٥ ھەزاریان لە دوو ساڵی رابردوودا بووە.
بە پێی ھەواڵی میدیاکانی باکوری کوردستان، لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکانی داواکاری گشتیی تورکیا لە ئەنقەرە، ھێزەکانی ئەمنییەکان ١١ رۆژنامەنوس و پەیامنێری ئاژانسی میزۆپۆتامیا و ژن نیوزیان لە شارەکانی ئیستەنبوڵ و ئەنقەرە و وان و ئامەد و رەحا و مێرسین و ماردین دەستگیرکرد.
بەپێی زانیارییەکان دەزگای دادی تورکیا فەرمانی نھێنی لەسەر ئەو دۆسییانە دەرکردووە، بەوھۆیەوە نازانرێت ئەو ڕۆژنامەنووسانە بە چی تۆمەتبار کراون.
حاکمی ناوچەی ئیرکوتسک لە باشوری سیبریا رایگەیاند، فرۆکەیەکی جەنگی جۆری سوخۆی٣٠ لەکاتی راھێناندا خۆی کێشاوە بە باڵەخانەیەکی دوو نھۆمیدا و لە ئەنجامدا ئاگر کەوتۆتەوەو دوو فرۆکەوانیش گیانیان لەدەستداوە.
وەزارەتی فریاگوزاری روسیاش رایگەیاند، فرۆکەکە لەکاتی تاقیکردنەوەدا تێکشکاوە.
رۆژی دووشەممەی رابردووش فرۆکەیەکی جەنگی سوخۆی ٣٤ لە نزیک سنوری ئۆکراین خۆی کێشا بە باڵەخانەیەکدا و ١٥ کەس گیانیان لەدەستدا.
نەبی بەری سەرۆکی پەرلەمانی لوبنان رایگەیاندووە، ھەوڵدەدات دوای کۆتاییھاتنی وادەی دەستوری میشێل عەون سەرۆکی ئێستای لوبنان، لە ٣١ی ئەم مانگە فراکسیۆنەکانی پەرلەمان و سەرکردەی حزبەکان بانگھێشت بکات بۆ دانوستانێکی کراوە، کە رێگەخۆش بکەن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک و رێگەنەدان بە دروستبوونی بۆشایی سیاسی.
ئەو لێدوانەی "نەبی بەری" بە ئاماژەیەک دادەنرێت بۆ ئەوەی کۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی لوبنان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێ شکستدەھێنێت، ھاوشێوەی سێ کۆبوونەوەی تری پەرلەمانی وڵاتەکە کە بۆ ھەمان مەبەست ئەنجامدران و شکستیان ھێناوە.
سەرچاوەیەکی نزیک لە پەرلەمانی لوبنانیش رایگەیاندووە، پپێناچێت لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆشدا سەرۆک دیاریبکرێت، چونکە تائێستا رێککەوتنی سیاسی نەکراوە.
بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆکی پارتی پارێزگاران و سەرۆک وەزیرانی نوێی بەریتانیا دوای کشانەوەی "لیز ترەس"، "ریشی سوناک" وەزیری دارایی پێشوو و "پێنی مۆردانت" وەزیری بەرگری پێشوو رکابەری دەکەن.
تائێستا "سوناک" پاڵپشتی زیاتر لە ١٥٠ پەرلەمانتاری پارتەکەی بەدەستھێناوە و "مۆردانت" پاڵپشتی تەنھا ٢٥ پەرلەمانتاری ھەیە.
ئەگەر تا سەعات ٤ی پاش نیوەڕۆی ئەمڕۆ بە کاتی ھەرێمی کوردستان "مۆردانت" نەیتوانی پاڵپشتی ١٠٠ پەرلەمانتار کۆبکاتەوە، ئەوا سوناک وەک تاکە کاندید دەمێنێتەوە و دەبێتە سەرۆکی پارتی پارێزگاران و سەرۆک وەزیرانی وڵاتەکە.
بەڵام ئەگەر "مۆردانت" پاڵپشتی پەرلەمانتارانی تا ئەوکاتە بەدەستھێنا، کێبڕکێکە بەردەوام دەبێت و تەواوی ئەندامانی پارتی پارێزگاران لەڕێی ئینتەرنێتەوە دەنگ لەسەر ھەردوو بەربژێرەکە دەدەن و رۆژی ھەینی ئەنجامەکە یەکلادەبێتەوە.
بەھۆی کشانەوەی "بۆریس جۆنسن" سەرۆک وەزیرانی پێشووی بەریتانیا لە رکاربەرییەکە، ئاماژەکان بەو ئاڕاستەیەن کە ئەنجامی رکابەرییەکە ئەمڕۆ یەکلابێتەوە و تا رۆژی ھەینی نەخایەنێت، "سوناک"یش زۆرترین چانسی ھەیە بۆ وەرگرتنی پۆستەکە.
پێش نیوەڕۆی ئەمڕۆ، کۆبوونەوەی پەرلەمانی لوبنان بۆ دیاری کردنی سەرۆکی وڵاتەکە دەستیپێکرد، بەڵام بەھۆی ئەوەی ھیچ کام لە کاندیدەکان نەیانتوانی یەک لەسەر سێی دەنگی پەرلەمانتاران بەدەستبھێنن، جارێکی تر لە ھەڵبژاردنی سەرۆکی وڵاتەکە شکستیھێنا.
بەر لە کۆبوونەوەکە، نەبی بەری سەرۆکی پەرلەمانی لوبنان رایگەیاندبوو، ھەوڵدەدات دوای کۆتاییھاتنی وادەی دەستوری میشێل عەون سەرۆکی ئێستای لوبنان، لە ٣١ی ئەم مانگە، فراکسیۆنەکانی پەرلەمان و سەرکردەی حزبەکان بانگھێشت بکات بۆ دانوستانێکی کراوە، کە رێگەخۆش بکەن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک و رێگەنەدان بە دروستبوونی بۆشایی سیاسی.
ئەو لێدوانەی "نەبی بەری" بە ئاماژەیەک دانرا بۆ ئەوەی کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆی پەرلەمانی لوبنان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێ شکستدەھێنێت.
تا ئێستا پەرلەمان چوار کۆبوونەوەی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی لوبنان ئەنجامداوە، بەڵام بەھۆی بە دەستنەھێنانی دەنگی پێویست و نەبوونی رێککەوتنی سیاسی، سەرجەم کۆبوونەوەکان شکستیانھێناوە.
"ناسر کەنعانی" لە کۆنفڕانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا رایگەیاند، ئەمریکا لەڕێی نێوەندگیرانەوە پەیام بۆ ئێران دەنێرێت و لە ھەمانکاتدا دەڵێت نایانەوێت بەردەوامی بە دانووستانەکان بدەن.
وتیشی، ئەمریکا دەیەوێت بگەڕێتەوە رێککەوتنی ئەتۆمی، بەڵام نایەوێت باجی ئەو ھەنگاوەی بدات، جەختیشیکردەوە لەوەی داواکارییەکانی ئێران سەبارەت بە دانووستانەکان یاسایی و روونن.
پێشتریش "حسێن ئەمیر عەبدولاھیان" وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، تاران لەسەرەتاوە لە دانووستانە ئەتۆمییەکان جدی بووە و ویستی رێککەوتنێکی باش و بەھێز و جێگری ھەبووە.