جیهان
بایدن لە میانەی ھەڵمەتی بانگەی ھەڵبژاردنی نیوەیی کۆنگرێس لە کۆلێژی میراکۆستا لە نزیک شاری سان دیگۆی ویلایەتی کالیفۆرنیا، وتەیەکی پێشکەشکردوو دواتریش لەبەردەم دەیان کەس کە دروشمی پشتیوانیان بۆ خۆپیشاندانەکانی ئێران بەرزکردبۆوە رایگەیاند، نیگەران مەبن ئێران رزگار دەکەن، خۆپیشاندەرانی ناڕازیی دژ بە حکومەتی ئێران خۆیان رزگار دەکەن.
ئەوەش لەکاتێکدایە ئەمریکا رۆژی چوارشەممە رایگەیاند، لەبەرامبەر بەکارھێنانی توندوتیژی خۆپیشاندەران، کار دەکات بۆ دەرکردنی ئێران لە لیژنەی مافی ژنانی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان .
"خەدیجە ئیبراھیم"ھاوسەرۆکی لێژنەی بەرگری لە ئۆجالان رایگەیاند، درێژکردنەوەی قەدەغەکردنی چاوپێکەوتن لەگەڵ"عەبدوڵا ئۆجالان"رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان بۆ ماوەی شەش مانگی تر ھیچ بنەمایەکی یاسایی نییە، دەبێت رێکخراوەکانی بواری مافی مرۆڤ و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لێپرسینەوە لەو پێشێلکاریانە بکات.
ئاماژەی بۆ ئەوەش کردوە، بە پێی رێککەوتننامەی نێودەوڵەتی ساڵی ١٩٤٨ و پەیڕەوی ناوخۆی رۆژما بۆ لێپێچینەوە لە تاوانکاری نێودەوڵەتی ساڵی ١٩٤٨ ئەشکەنجەدان و گۆشەگیریکردن بە ھۆکاری سیاسی و کولتووری و نەتەوەیی، کارێکی رەگەزپەرستانەیە.
ئەوەش لە کاتێکدایە لە ٢١ی مانگی رابردوو دادگای لەسێدارەدانی بورسا بۆ ماوەی ٦ مانگی تر چاوپێکەوتنی پارێزەرەکەی لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجالان قەدەغەکرد.
ستۆڵتنبێرگ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی تورکیا لە ئیستەنبوڵ رایگەیاند، ئێران فرۆکەی بێفرۆکەوان نمایش دەکات و بیرلەوە دەکاتەوە مووشەکی بالیستی بداتە روسیا ، ئەوەش کارێکی قبوڵنەکراوەو پێویست ناکات ھیچ وڵاتێک پشتیوانی روسیا بکات لەو جەنگە ناشەرعییەی لەدژی ئۆکراین بەرپای کردووە.
وتیشی، سەرۆکی روسیا لە ئۆکراین شکستی ھێناوە بەڵام بەشێوەیەکی دڕندانە وەڵامدەداتەوە و لە چەند ھەفتەی رابردوودا دەیان ھێرشی بە مووشەک و فرۆکەی بێفرۆکەوان کردۆتە سەر ژێرخانی ئابوری ئۆکراین و بە ئەنقەست ھاوڵاتیانی ئۆکراین لە ئاو و کارەبا بێبەش دەکات.
بە پێی راگەیەنراوێک کە لەلایەن کۆشکی کرملینەوە بڵاوکراوەتەوە، ئامانج لە خەرجکردنی ئەو بڕە پارەیە گرتنەبەری رێوشوێنی زیاترە بۆ پشتیوانی کۆمەڵایەتی ئەو سەربازانەی گرێبەستیان لەگەڵ کراوە یاخود بانگھێشتکراون بۆ جەنگی ئۆکراین.
ھەفتەی رابردوو وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، ھەڵمەتی کۆکردنەوەی ٣٠٠ ھەزار سەرباز بۆ جەنگی ئۆکراین کۆتایی ھات، ئەوەش داوای ئەوەی دانی نا بە بوونی گرفت لە ھەڵمەتەکەدا.
"حسێن حەمە ساڵح"نوێنەری دەزگای لوتکە بۆ کاروباری ئاوارەو پەنابەران لە یۆنان بە کوردسات نیوز رایگەیاند، ژمارەیەک کۆچبەر لە تورکیاوە بەرەو ئیتاڵیا بەڕێکەوتوون، داوای یارمەتییان کردوە، لە ئێستادا لەلایەن پۆلیسی یۆنانەوە رزگارکراون، بەڵام نازانرێت، دیپۆرت دەکرێنەوە یاخود لەو رێگە بە مانەوەیان دەدرێت.
وتیشی، تائێستا ژمارە و ناسنامەی کۆچبەرەکان ئاشکرا نەکراوە.
ھاوکات رەج پشدەری رۆژنامەنوس لە یۆنان بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ژمارەی رزگاربوانی یەختەکەی سێ رۆژی رابردوو گەیشتۆتە ١٤ کەس ، کە دووکەسیان خەڵکی شاری بانەی رۆژھەڵاتی کوردستانن.
لە سێ رۆژی رابردوودا یەختێکی کۆچبەران بە ٧٠ سەرنشینەوە لە تورکیا بەڕێکەوتووە بەرەو یۆنان، دواتر لە نزیک دوورگەی کاریستۆس یەختەکەیان وەرگەڕاوە.
وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی جی حەوت، دوای کۆتاییھاتنی کۆبوونەوە دوو رۆژییەکەیان، راگەیەندراوێکی ھاوبەشیان بڵاوکردەوە و ئاماژەیان بەوەکرد، ئیدانەی توندوتیژیی ھێزە ئەمنییەکانی ئێران بەرامبەر خۆپیشاندەران و سەرکووتکردنی خۆپیشاندانەکان دەکەن.
داواشیان لە ئێران کرد، پابەند بێت بە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی سەبارەت بە رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی و جەختیشیانکردەوە، ھەرگیز رێگە نادەن تاران دەستی بگات بە چەکی ئەتۆمی، لەبارەی دانوستانە ئەتۆمییەکانیش ئاماژەیان بەوەکرد، سەرباری دانوستانی چڕ، بەڵام ئێران ئەو بڕیارانەی نەداوە، کە لێی داواکراوە.
ھەر لە راگەیەندراوەکەیاندا، وەزیرانی دەرەوەی جی حەوت ھۆشداریان بە ئێراندا و رایانگەیاند، ئەگەر ھاوکاریی سەربازیی پێشکەشی روسیا بکات، سزای زیاتری بەسەردا دەسەپێنن، ھەروەھا بەردەوام دەبن لە سزادانی ھەر وڵاتێک کە پاڵپشتیی روسیا بکات.
لێپرسراوانی کۆریای باشور بڵاویانکردەوە، کۆریای باکور مووشەکێکی بالیستی دوور مەودا و دوو مووشەکی کورت مەودای تاقیکردووەتەوە، بەھۆیەوە ھۆشداری بۆ دانیشتووانی دوورگەیەکی کۆریای باشور و چەند ناوچەیەکی باکوری ژاپۆن بڵاوکراوەتەوە.
وەزیری بەرگری ژاپۆنیش رایگەیاندووە، مووشەکەکان بەسەر ژاپۆندا نەڕۆشتوون، بەڵام لەسەر دەریای ژاپۆن دیارنەماون.
ھەر لە کاردانەوەی تاقیکردنەوە مووشەکییەکانی کۆریای باکور، کۆریای باشور و ئەمریکا بڕیاریاندا مانۆڕە سەربازییە ھاوبەشەکانیان درێژبکەنەوە.
رۆژی چوارشەممەش، کۆریای باکور ٢٣ مووشەکی تاقیکردەوە کە زۆرترین تاقیکردنەوەیە لە رۆژێکدا ئەنجامی بدات، بە ھەموو ئەمساڵیش کۆریای باکور زیاتر لە ٣٠ مووشەکی تاقیکردووەتەوە کە بریتی بوون لە مووشەکی کروز و بالیستی.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، گەنجێکی تەمەن ١٨ ساڵی خەڵکی شاری سنە لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژی چوارشەممە بە تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژرا.
ھاوکات شەوی رابردوو، خۆپیشاندان و ناڕەزایی لە شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوام بووە.
لە شاری مھاباد خەڵک بە دروشمی ھەتا کوردێک بمێنێت، کوردستانیش دەمێنێت خۆپیشاندان بەڕێوەچوو. ھەروەھا رێگەی ترانزێتی بۆکان بۆ میانداواو لەلایەن خەڵکی بۆکانەوە داخرا.
ھاوکات عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێرانیش لە یادی بە بارمتەگرتنی دیبلۆماتکارانی ئەمریکا وتی، ئەمریکا ھۆکارە بۆ دروستبوونی پشێوی و ئاژاوە لە ئێران.
پۆلیسی ئێرانیش دەڵێت، لێکۆڵینەوە لە گرتە ڤیدیۆیەک دەکەن، کە دەردەکەوێت ژمارەیەک ھێزی ئەمنی لە خۆپیشاندەرێک دەدەن لە "تاران"ی پایتەخت و دواتر تەقەی لێدەکەن.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ئێرانیش رایگەیاند، دوای نزیکەی دوو مانگ لە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و شارەکانی تری ئێران، تائێستا لانیکەم ٢٧٧ کەس کوژراون کە ٤٠ منداڵ و ٢٤ ژنیان تێدایە.
ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیاش رایگەیاند، داوایانکردووە ئۆکراین ھێرش ئەنجامنەدات وەک ئەوەی کردیە سەر بەندەری "سیڤاستوپول" کە بنکەی سەربازی دەریایی روسیایە لەسەر دەریای رەش.
وتیشی، مۆسکۆ داوای لە ئۆکراین کردووە گرەنتیان بدەنێ بۆ ئەوەی رێڕەوە مرۆییەکان نەکەنە ئامانج، لە ئەگەری ھەر پێشێلکارییەکیش لەلایەن ئۆکراینەوە مافی کشانەوەیان لە رێککەوتنی دانەوێڵە ھەیە.
لای خۆشیەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، ھەناردەی دانەوێڵە لە کەناراوەکانی ئۆکراینەوە دەستیپێکردووەتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی روسیا داوای گەرەنتی کرد بۆ پاراستنی کەشتییەکانی لە رێڕەوی دەریای تایبەت بە ھەناردەکردن.
وەزارەتی بەرگری تورکیاش رایگەیاند، لە دوای دستپێکردنەوەی ھەناردەی دانەوێڵە، شەش کەشتی ھەڵگری دانەوێڵە بەندەرەکانی ئۆکراینیان بەجێھێشتووە.
عومران خان سەرۆکی ( پارتی ئینساف) لە میانی بەشداریکردنی لە رێپێوانێکی لایەنگرانی حزبەکەی کە بۆ ناڕەزایی دەربڕین لە دژی حکومەت بەڕێگاوە بوو بەرەو ئیسلام ئاباد، لەلایەن کەسێکەوە تەقەی لێکرا و عومران خان و سێ پاسەوانی برینداربوون، دواتریش عومران خانی تەمەن ٧٠ ساڵ گوازرایەوە بۆ نەخۆشخانەیەکی شاری لاھور و باری تەندروستی جێگیرە.
لای خۆشییەوە شەھباز شەریف سەرۆک وەزیرانی پاکستان ئیدانەی رووداوەکەی کرد و داوای لە وەزیری ناوخۆ کرد لێکۆڵینەوەی بەپەلە دەستپێبکات.
میدیاکانی پاکستان بڵاویانکردەوە، ئەو کەسەی تەقەی لە عومران خان کردووە لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکراوە و دانی بەوەداناوە کارەکەی سەربەخۆ کردووە و ویستوویەتی عومران خان بکوژێت لەبەرئەوەی خەڵک چەواشە دەکات.
رۆژنامەکە ئاماژەی بەوەکردووە، رۆژنامەکە لە زاری بەرپرسانی سعودیەوە ئاشکرایکردووە، ئێران ئامادەکاری دەکات تاکو بەمنزیکانە ھێرش بکاتە سەر ھەولێر و سعودیە وەک ھەوڵێک بۆ لابردنی سەرنجەکان لەسەر خۆپیشاندانەکانی ناوخۆی وڵاتەکەی. لەبەرامبەریشدا سعودیە و ئەمریکا و چەند وڵاتێکی دراوسێ ئاستی ئامادەباشی سەربازییان بەرزکردووەتەوە.
باسی لەوەشکردوە، ئێران بە کردەوە لە کۆتاییەکانی مانگی ئەیلول بە دەیان مووشەک و فرۆکەی بۆمبرێژکراو ھێرشی کردە سەر ھەرێمی کوردستان ، فرۆکە جەنگییەکانی ئەمریکاش یەکێک لە فرۆکەکانیان خستە خوارەوە کە بەرەو بنکەی ھێزەکانی ئەمریکا لە ھەولێر ئاراستە کرابوو.
جۆن کێربی وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، ئەمریکا ھەست بە نیگەرانی دەکات لەبارەی ھەڕەشەکانی ئێران بۆ سەر سعودیە و لە پەیوەندیدایە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ریاز.
وتیشی، ئەوان نیگەرانن لە دیمەنی ھەڕەشە و لە رێگەی کەناڵە ھەواڵگری و سەربازییەکان لە پەیوەندی بەردەوامدا دەبن لەگەڵ سعودیە و دوو دڵ نابن لە بەرگریکردن لە بەرژەوەندییەکانیان و ھاوبەشەکانیان لە ناوچەکەدا.
بە پێی راپرسی سێ تۆڕی میدیایی ئیسرائیل کە لەگەڵ دەنگدەران ئەنجامیانداوە، پارتی لیکۆد بە سەرۆکایەتی بنیامین ناتانیاھۆ بە تەنھا ٣١ بۆ ٣٢ کورسی لە کۆی ١٢٠ کورسی کنێست بەدەستدەھێنێت و کۆی کورسییەکانی ھاوپەیمانی راستڕەو دەگاتە ٦١ بۆ ٦٢ کورسی، ئەو ژمارەش بەسە بۆ پێکھێنانی حکومەت.
ناتانیاھۆ دوای راگەیاندنی ئەنجامی راپرسییەکان قسەی بۆ لایەنگرانی کرد و رایگەیاند، ئەوان لە بەردەم سەرکەوتنێکی گەورەدان و دەنگێکی زۆریان کۆکردووەتەوە بۆ وەرگرتنی متمانە، بەڵێنیشیدا حکومەتێکی نیشتمانی کە گرنگی بە ھەمووان بدات پێکبھێنێت و جارێکی تر ئاسایش و ھێز و دانایی بۆ ئیسرائیل بگێڕێتەوە.
دوای ئەوەی کۆریای باکور ١٠ مووشەکی ھەڵداو یەکێک لە مووشەکەکان بەدووری ٦٠ کیلۆمەتر لە کەناراوەکانی کۆریای باشور کەوتەخوارەوە، سوپای کۆریای باشور رایگەیاند، لە مانۆڕێکدا سێ مووشەکی زەوی بە ئاسمانی لە دەریاوە و لە نزیک سنوری جیاکەرەوەی باکور ھەڵداوە.
رونیشیکردەوە، مانۆڕەکە دەرخستنی ئامادەباشی سیئۆلە بۆ وەڵامدانەوەی ھەر شەڕانگێزییەک.
"شون فریزەر" وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی کەنەدا رایگەیاند، بەردەوام دەبن لە سیاسەتی پێشوازیکردن لە پەنابەران بۆ ساڵانی ٢٠٢٣ بۆ ٢٠٢٥ و ھەوڵی راکێشانی یەک ملیۆن و ٤٥٠ ھەزار پەنابەر دەدەن، کە ٤٦٥ ھەزاریان مافی پەنابەری ھەمیشەییان لە ساڵی ٢٠٢٣ پێدەدرێت و ٤٨٥ ھەزاریان لە ساڵی ٢٠٢٤ و ٥٠٠ ھەزاریش لە ساڵی ٢٠٢٥ مافی مانەوەی ھەمیشەییان پێدەدرێت.
وەزیری کۆچی کەنەدا رایگەیاند، رێژەی پیری و خانەنشینی لە وڵاتەکە زۆر زیادیکردووە و دەستی کار کەمبووەتەوە، بۆیە پێویستیان بە پەنابەری زیاترە بۆ پڕکردنەوەی ھێزی کار و ھاوسەنگ کردنەوەی دانیشتووان.
زۆرینەی ئەو پەنابەرانەی دەگەنە کەنەدا، لە وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقاوەن، بەپێی ئامارە رەسمییەکانی حکومەتی وڵاتەکەش، ٢٣%ی دانیشتووانی کەنەدا پەنابەرن.
پێشبینیشدەکرێت لە ماوەی دوو دەیەی داھاتوودا پەنابەران ٢٩% بۆ ٣٤%ی دانیشتووانی کەنەدا پێکبھێنن، ئەگەر سیاسەتی کۆچ بەو شێوەیە بەردەوام بێت.
کۆبوونەوەکە لەسەر داواکاری ئەمریکایە و تێیدا دوایین پێشھاتەکانی خۆپیشاندانەکان و ئاماری کوژراوان و رفاندن و دەستگیرکردن و پێشێلکاری و توندوتیژییەکان تاوتوێدەکرێن.
بەپێی ئاماری رێکخراوەکان، تاێستا نزیکەی ٣٠٠ کەس لە خۆپیشاندانەکانی ئێران و شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان کوژراون و ھەزاران کەسیش دەستگیرکراون.
(رۆبەرت جینریک) وەزیری کۆچی بەریتانیا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی (بی بی سی) رایگەیاند، لەئێستاوە بەدوای توندترین بژاردەدا دەگەڕێن تاکو بیانکە یاسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی کۆچی نایاسایی، ھەر کۆچبەرێکیش بەھۆکاری ئابوری روو لە وڵاتەکەیان دەکات دیپۆرتی دەکەنەوە تاکو کەسانی تریش سڵ بکەنەوە لە رووکردنە بەریتانیا.
وتیشی، ناکرێت وڵاتەکەیان وەک فاکتەرێکی سەرنجراکێش بمێنێتەوە بۆ ئەو کەسانەی بەھۆکاری ئابوری کۆچ دەکەن.
بەپێی داتاکانی حکومەتی بەریتانیا لەمساڵدا ٤٠ ھەزار کۆچبەر بە بەلەمی بچوک لە رێگەی کەناڵی ئینگلیزەوە پەڕیونەتەوە بۆ وڵاتەکەیان.
سەبارەت بەو داتایەش سویلا براڤرمان وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لێشاوی کۆچبەرانی بۆ کەناراوەکانی باشوری ئینگلتەرا بە داگیرکاری ناوبرد. وتیشی، رۆژانە حکومەت ٧.٨ ملیۆن دۆلار بۆ داڵدەدانی کۆچبەران خەرجدەکات.