جیهان
فادیم سکیبیستسکی وتەبێژی ھەواڵگری سەربازی ئۆکراین رایگەیاندووە، روسیا ئامادەکاریی دەکات بۆ دەستپێکردنی قۆناغێکی تری ھێرشەکانی لە ئۆکراین و لە ئێستادا ھێرشەکانی تەنھا موشەکیی نین لە وشکانی و دەریایشە ، ھێرشەکانیشی لە تەواوی ھێڵەکانی ڕوبەروبونەوە زیادکراون.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە ، کە مۆسکۆ لە ھێرشەکاندا ئەو چەکانە بەکاردەھێنێت کە زۆر بە وردی ئامانجەکان دەپێکن ، ھاوکات سێرگی شوەیگۆ وەزیری بەرگری ڕوسیا فەرمانی بۆ چڕکردنەوەی ھێرشەکان لە ئۆکراین دەرکردوە و بەھۆی ھێرشەکانەوە ڕۆژی شەممە ١٧ مەدەنی کوژراون .
لەلایەکی تریشەوە وڵاتانی گروپی ٢٠ ، لە کۆتایی کۆبونەوەکانیاندا کە ڕۆژانی ھەینی و شەممە لە ھەرێمی بالی لە ئیندۆنیزیا بەڕێوەچوون ، ئیدانەی داگیرکارییەکانی ڕوسیایان بۆ سەر ئۆکراین کردوە ، ئەگەرچی بەھۆی ھەندێک ناکۆکی نێو ئەندامانی گروپەکەوە ڕاگەیەندراوی کۆتایی کۆبونەوەکان بڵاونەکراوەتەوە ، بەڵام سەرۆکایەتی ئیندۆنیزیا لە ڕاگەیەندراوێکدا دوپاتیکردووەتەوە کە زۆرینەی ئەندامانی گروپەکە ڕێککەوتون لەسەر گرنگی چارەسەرکردنی قەیرانی ئابوری جیھانی کە بەھۆی جەنگی ڕوسیاوە دروستبوە و داوایان کردووە جەنگەکە کۆتایی پێبێت.
میدیاکانی دەوڵەتی ئێران بڵاویانکردەوە، سزاکان لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی ئێران سەپێندراون بەھۆی پشتیوانی ئەو بەرپرسانەی ئەمریکا بۆ گروپی چەکداری "موجاھیدینی خەلق."
کەسانی دیکە کە سزاکانیان بەسەردا سەپێنراوە بریتین لە رودی جولیانی، پارێزەری تایبەتی دۆناڵد ترەمپ، و جۆن بۆڵتن، راوێژکاری پێشووی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا.
سزاکان ڕێگە بە دەسەڵاتدارانی ئێران دەدەن دەست بەسەر ئەو سەروەت و سامانانەدا بگرن کە بەرپرسە ئەمریکییە سزادراوەکان لە ئێراندا ھەیانە.
پێشتر لە مانگی ١ی ئەمساڵ، ئێران سزای بەسەر ٥١ ئەمریکیدا سەپاند و لە مانگی نیسانیشدا ٢٤ کەسی دیکەی سزا دا.
رۆژی شەممە، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: "ئەمریکا ھاوڵاتیانی خۆی دەپارێزێت و بەرگریان لێدەکات، ئەمەش ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە ئێستا خزمەت بە ئەمریکا دەکەن و ئەوانەش کە پێشتر خزمەتیان کردووە". "ئێمە یەکگرتووین لە ئیرادەمان دژی ھەڕەشە و ئیستفزازی، لەگەڵ ھاوپەیمانان و ھاوبەشەکانمان کاردەکەین بۆ رێگریکردن و وەڵامدانەوەی ھەر ھێرشێک کە لەلایەن ئێرانەوە ئەنجام بدرێت."
ئاژانسی ھەواڵی سانا لە زاری چەند سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە ئاشکرایکردوە ، ھێزەکانی ئەمریکا چەند بارھەڵگرێک نەوتیان لە ریفی رمێلانی باکوری خۆرھەڵاتی سوریاوە بەرەو باکوری عێراق گواستووەتەوە.
ھەروەھا ئاماژە بۆ ئەوە کراوە ، لە حەوتی ئەم مانگەشدا ، ھێزەکانی ئەمریکا لە ریفی حەسەکە دەیان بارھەڵگر نەوتی سوریایان لە ڕێی دەروازەی نایاساییەوە گواستووەتەوە بەرەو عێراق .
بەپێی راگەیەندراوێکی ھاوبەشی نێوانیان، ئەمریکا و سعودیە لە چوارچێوەی سەردانەکەی بایدن بۆ ئەو وڵاتە، ١٨ رێککەوتن و لێکتێگەیشتنی تایبەت بە ھاوکاری نێوانیان ئیمزا کردووە کە بوارەکانی پاراستنی بازاڕی وزە و تەندروستی و وەبەرھێنان و ئاسمانی و چەندین بواری تر دەگرێتەوە، عادل جوبێر وەزیری دەوڵەتی سعودیەش بۆ کاروباری دەرەوە رایگەیاندووە، بەھیچ شێوەیەک بایدن فشاری لەسەر وڵاتەکەی دروستنەکردووە بۆ ئەوەی بەرھەمھێنانی نەوت لە ئێستا زیاتر بکات.
دۆسیەی ئێرانیش خاڵێکی رێککەوتنەکانی نێوان ئەمریکا و سعودیەیە و ھەردوولا جەختیانکردووەتەوە رێگەنەدەن ئێران ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی و رێگری لێبکەن لە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی وڵاتانی ناوچەکە و ھاوکاریکردنی گروپ و میلیشیا چەکدار و تیرۆریستییەکان.
بە پێی ھەواڵی میدیاکانی تورکیا، لەلایەن تیمەکانی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیا ١٥ کۆچبەری نایاسایی لە کەناراوەکانی پارێزگای"موغڵا"ڕزگارکران کە لەلایەن ھێزەکانی پاراستنی کەناراوەکانی یۆنانەوە ڕەوانەی سنوورە ئاوییەکانی تورکیا کرابوونەوە.
بە پێی زانیارییەکانیش کۆچبەرەکان ڕەوانەی بەڕێوبەرایەتی کۆچی پارێزگای"موغڵا"کراون و دوای لێکۆڵینەوە و کۆتایھاتنی ڕێکارەکان ڕەوانەی وڵاتەکانیان دەکرێنەوە.
نایف فەلاح سکرتێری گشتی ئەنجومەنی ھاریکاری وڵاتانی کەنداو رایگەیاند، ئەمڕۆ لوتکەی ئەنجومەنەکە لەسەر داوای شا سەلمان بن عەبدولعەزیز پادشای سعودیە لە شاری جددەی ئەو وڵاتە بەڕێوەدەچێت و جگە لە شەش ئەندامەکەی ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق و وەفدی میسر و ئوردنیش بەشداری دەکەن و تەوەری سەرەکیش، گفتوگۆکردن دەبێت لەسەر کەرتی وزە لەگەڵ چەند پێشھات و گۆڕانکارییەکی دیکەی جیھان و ناوچەکە.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق و جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە پەراوێزی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو لە شاری جددەی سعودیە کۆبوونەوە و لە راگەیەنراوێکی ھاوبەشیشدا ئاماژەیان بەوەکردووە، لە کۆبوونەوەکەیاندا باسیان لەوە کردووە ڕێککەوتنەکانی نێوان ھەردوو وڵات لە بوارەکانی ڕۆشنبیر و خوێندن و رێگرتن لەسەرھەڵدانەوەی داعش جێبەجێ بکەن.
مستەفا کازمی لە کۆبوونەوەکەدا سوپاسی ئەمریکا کردووە بۆ پشتیوانیکردنی لە عێراق بۆ بەگژاچوونەوەی تیرۆر.
ھاوکات لە بەشێکی تری کۆبوونەوەکەدا، بایدن باسی لە پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق کردووە و وتویەتی، پێویستە حکومەتی نوێ داواکاری و خواستی عێراقییەکان بەرجەستە بکات، جەختیشیکردوەتەوە، گرنگە عێراق سەقامگیر بێت بە ھەرێمی کوردستانیشەوە. ھەروەھا جۆ بایدن راشیگەیاندووە، پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا گرنگن.
ئیگۆر کۆناشینکۆف وتەبێژی وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاندووە، لە کۆبوونەوەی لوتکەی چوارقۆڵی لەنێوان تورکیا و ئۆکراین و نەتەوە یەکگرتووەکان و روسیا کە لەئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، گفتوگۆیەکی ورد کراوە لەسەر چۆنێتی ھەناردەکردنی گەنم و بەروبوومی کشتوکاڵیی ئۆکراین بۆ وڵاتانی جیھان لە رێگەی بەندەرەکانییەوە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، وەفدی روسی ئامادەی پیشانداوە بۆ ھەناردەکردنی گەنم و بەروبوومی کشتوکاڵیی ئۆکراین لە رێگەی بەندەرەکانی ئەو وڵاتەوە بەو مەرجەی لەو رێگەیەوە چەک و پێداویستی سەربازیی بۆ کیێڤ رەوانە نەکرێت، لە بەرامبەریشدا بەشداربووانی کۆبوونەوەکە پشتیوانی دەستپێشخەری و مەرجەکانی روسیایان کردووە.
جگە لە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، ھەریەک لە وڵاتانی عێراق و ئوردن و میسریش بەشداری لوتکەی ئەنجومەنی ھاریکاری وڵاتانی کەنداو بوون لە سعودیە.
محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە لە لوتکەی جەددە بۆ ئاسایش و وەبەرھێنان رایگەیاند، دوارۆژی وزە پێویستی بە تێڕوانینێکی باش و ورد ھەیە، داوا لە ئێران دەکەن ھاوکاری وڵاتانی ناوچەکە بێت و دەست لە کاروباری ناوخۆی وڵاتانی ناوچەکە وەرنەدات.
ھاوکات جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە وتارێکدا رایگەیاند، ناوچەکە بەجێناھێڵین و دەمێنینەوە، رێگە بەھیچ وڵاتێکیش نادەن ھەژموونی خۆی بەسەر وڵاتانی تردا بسەپێنێت.
ھەروەھا مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە وتارێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، ھیوادارن ئەو لوتکەیە ببێتە مایەی پێشکەوتنی ناوچەکە.
وتیشی، عێراق ھەمیشە رۆڵی سەرەکی بینیووە لە بەگژداچوونەوەی تیرۆر، لەئێستاشدا رێگەیەکی دووریان لە پێشە بۆ بنەبڕکردنی تیرۆر، ھەروەھا ئاماژەی بەوەشکرد، دوای ھەڵبژاردنەکانی عێراق ئاستەنگی گەورەیان رووبەڕوو بووەتەوە، بۆیە قەیرانەکان وا دەخوازن ھەمووان پێکەوە رووبەڕوویان ببنەوە.
ئیگۆر کۆناشینکۆف وتەبێژی وەزارەتی بەرگری روسیا ڕایگەیاندووە، لە کۆبوونەوەی لوتکەیی چوارقۆڵی نێوان تورکیا و ئۆکراین و نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕوسیا کە لەئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، گفتوگۆیەکی ورد کراوە لەسەر چۆنێتی ھەناردەکردنی گەنم و بەروبوومی کشتوکاڵیی ئۆکراین بۆ وڵاتانی جیھان لە رێگەی بەندەرەکانییەوە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، وەفدی ڕوسی ئامادەی پیشانداوە بۆ ھەناردەکردنی گەنم و بەروبوومی کشتوکاڵیی ئۆکراین لە رێگەی بەندەرەکانی ئەو وڵاتەوە بەو مەرجەی لەو رێگەیەوە چەک و پێداویستی سەربازیی بۆ کیێڤ ڕەوانە نەکرێت، لە بەرامبەریشدا بەشداربووانی کۆبوونەوەکە پشتیوانی دەستپێشخەری و مەرجەکانی ڕوسیایان کردووە.
ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ( تروس سۆشیال) ھەواڵی مردنی، ئیڤانا ترامپ ھاوسەری یەکەمی بڵاوکردۆتەوەو نوسیویەتی، ھەست بە خەمێکی زۆر دەکات و ھەموو ئەو کەسانەی خۆشیان ویستوە ئاگاداردەکاتەوە ئیڤانا ترامپ لە ماڵەکەیدا لە نیویۆرک کۆچی دوایی کردوە.
ترامپ و ئیڤانای ھاوسەری لە ساڵی ١٩٩٢ لە یەکتر جیابوونەتەوە خاوەنی سێ منداڵن بەناوەکانی ( دۆناڵد و ئیڤانکا و ئەریک).
لە خولی دووەمی ھەڵبژاردنی پەرلەمانتارانی پارتی پارێزگارانی بەریتانیا بۆ دیاریکردنی جێگرەوەی بۆریس جۆنسن، تەنھا پێنج کاندید مانەوە و کاندیدێک بەھۆی بەدەستنەھێنانی دەنگی پێویست لە رکابەریەکە دوورخرایەوە.
لەم خولەی ھەڵبژاردنەکەدا ریشی سوناک وەزیری پێشووی دارایی بە بەدەستھێنانی ١٠١ دەنگ لەسەرووی لیستی کاندیدەکاندایە، بینی مۆردانت بە ٨٣ دەنگ و لیز ترەس بە ٦٤ دەنگ لە دووەم و سێیەمی لیستەکەدان.
بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانییەکانیش، بۆریس جۆنسن سەرۆک وەزیرانی دەستلەکارکێشاوەی، قسەی لەگەڵ کاندیدە کشاوەکان کردووە و داوای لێکردوون دەنگ بە ریشی سوناک وەزیری پێشووی دارایی نەدەن.
سێرجیۆ ماتاریلا سەرۆکی ئیتاڵیا رایگەیاند، نامەی دەستلەکارکێشانەوەی ماریۆ دراگی سەرۆک وەزیرانی رەتکردۆتەوە و داوای لێکردووە و ھەفتەی داھاتوو لە پەرلەمان ئامادەبێت بۆ ھەڵسەنگاندنی رەوشەکە.
دەستلەکارکێشانەوەکەی دراگی دوای ئەوەھات، بزوتنەوەی پێنج ئەستێرە کە یەکێکە لە لایەنەکانی ناو ھاوپەیمانی دەسەڵاتدار، لە ئەنجومەنی پیران بایکۆتی دەنگدانی بە پرۆژەیەکی حکومەت کرد. کە تایبەتە بە تەرخانکردنی ٢٠ ملیار دۆلار بۆ ھاوکاری بەکاربەران و پیشەسازییەکان کە بەدەست بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنییەوە دەناڵێنن.
دراگی رایگەیاندوە، زۆرینەی یەکێتی نیشتمانی کە پارێزەری خۆراگری حکومەت بووە لە سەرەتای پێکھێنانییەوە بوونی نەماوە.
بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانیەکانیش، ئەگەر سەرۆک وەزیران نەتوانێت پشتیوانی بۆ پرۆژەکانی چاکسازی کۆبکاتەوە، ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە کۆتاییەکانی مانگی ئەیلول بەدوور نازانرێت.
بەپێی راپۆرتەکەی فریدۆم ھاوس لەدوای کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆمای تورکیا بەدوای ھەموو ئەوکەسانەدا دەگەڕێت کە بە دووژمنی خۆی دەزانێت.
لای خۆیەوە "ھۆگۆ گابیر" لە فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی بۆ مافەکانی مرۆڤ ئاشکرایکردووە، تورکیا پرسی کوردی کردووە بە ھێڵی سور لەبەرامبەر ئەوانەی باسی مافی کورد دەکەن ئەو بە تیرۆر لە قەڵەمیان دەدات.
بەپێی راپۆرتەکەی فریدۆم ھاوس، تورکیا لەسەردەمی ئەردۆغان کاتێک سەرۆک وەزیران و سەرۆکۆمار بووە ھەڵمەتێکی بێوێنەی خنکاندنی ئازادییەکان و سەرکوتکردنی نەیارەکانی دەستپێکردووە، ھاوکات لەژێر پەردەی یاسادا کارئاسانی بۆ سەرکوتکارییەکانی کردووە.
فریدۆم ھاوس ئاشکرایکردووە، تورکیا زۆرترین ژمارەی دەستگیرکردنی تیاتدا تۆمارکراوە، ئەردۆغان بیانوی تیرۆر و سوکایەتیکردنی بە سەرۆک کۆمار، کردووە بە شمشێرێک بەملی نەیارەکانیدا ھەڵواسیوە، بەتایبەت ئەندامانی پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە.
بەپێی ڕاپۆتێکی"پەیامنێرانی بێ سنور"، تورکیا بۆ ئازادی رۆژنامەوانی لە کۆی ١٨٠ وڵات لە پلەی ١٤٩یەمیندایە و، لەو وڵاتە رێگە بۆ سەرکوتکردن خۆشدەکرێت و ئاڵەنگاری بۆ فەرە میدیایی کراوە، بەجۆرێک ئێستا ٩٠% میدیایی نیشتمانی لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتدایە ئەوەش وای لە رۆژنامەنوسان کردووە ڕوو لە میدیای دیکە بکەن.
جۆ بایدن وتیشی، گفتوگۆیان لەبارەی ئاسایشی وزە کرد و چی لەدەست بێت دەیکات بۆ دابینکردنی نەوتی زیاتر بۆ ئەمریکا.
راشیگەیاند، "قسەمان لەبارەی ئاگربەست لە یەمەن کرد و دەمانەوێت ئاگربەست لە یەمەن درێژ بکرێتەوە."
لەبارەی کوشتنەکەی خاشقچی، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ئەوەی بەسەر رۆژنامەنووس جەمال خاشقچیدا ھات قێزەونبوو، دەشڵێت محەمەد بن سەلمان وتویەتی بەشدارنەبووم لە کوشتنی رۆژنامەنووس جەمال خاشقچی.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، بایدن رایگەیاند، ئاسایشی سعودیە بەھێز دەکەین بۆ رووبەڕووبوونەوەی ھەڕەشەکان.