جیهان
سەرچاوەیەک لە وەفدی دانوستانکاری ئێران لە ڤییەننا، لە وەڵامی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی رایگەیاند، دەنگۆی دەستبەرداربونی ئێران لە داواکاری دەرھێنانی ناوی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆر ناڕاستە، کە پێشتر رۆژنامە ئەمریکیەکە ڕایگەیاندبوو، ئێران دەستبەرداری داواکاری دەرھێنانی سوپای پاسداران بووە لە لیستی تیرۆر.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە رۆژئاوای کوردستان ڕاگەیاند، فڕۆکەیەکی بۆمبڕێژکراوی تورکیا ناوەندی ناحیەی (تەلرەفعەتی) لە ھەرێمی (شەھبا) کردە ئامانج و بەھۆیەوە ٩ کەس برینداربون کە ٦یان منداڵن و تەمەنیان لە نێوان ٦ بۆ ١٥ ساڵدایە.
بە پێی زانیارییەکانیش یەکێک لە بریندارەکان برینەکەی سەختە و بۆ چارەسەر ڕەوانەی نەخۆشخانەی ئاڤرینی سەر بە ھەرێمی شەھبا کراوە.
یەنس ستۆڵتنبێرگ، سکرتێری گشتی ناتۆ ڕایگەیاند، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بە چەند سەعاتێک ڕەزامەندی لەسەر پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ دەربڕیووە، بەوەش ژمارەی ئەو وڵاتانەی ئیمزایان لەسەر پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە کردووە، بۆ ٢٣ وڵات لە کۆی ٣٠ی وڵاتی ئەندامی ناتۆ بەرزبووەتەوە.
ستۆڵتنبێرگ ڕاشیگەیاند، چەند وڵاتێکی تری ئەندامی ناتۆ، نزیکن لە تەواوکردنی ڕێکارە پێویستەکانیان بۆ رەزامەندیدان لەسەر بە ئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ، ئەوەش خێراترین پڕۆسەی بە ئەندامبوونە بە درێژایی مێژووی ناتۆ.
"پیلۆسی" لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ "تسای ئینگ ون" سەرۆکی تایوان رایگەیاند، ئەمریکا پشت ناکاتە ئەو بەڵێنانەی بە تایوانیان داوە و پابەنددەبن پێوەی. وتیشی لە سەردانەکەیدا دەیەوێت پەیامێک پێشکەشبکات کە ھیچ گومان و گۆڕانکارییەکی تێدانییە لە ھەڵوێستی ئەمریکا سەبارەت بە تایوان.
لە درێژەی کاردانەوەکانیشدا لەسەر سەردانەکەی پیلۆسی، وەزارەتی دەرەوەی چین باڵیۆزی ئەمریکای لە بەیجینگ بانگھێشتکردەوە و راشیگەیاند، ئەو سەردانە لێکەوتەی زۆری دەبێت و چین دەستەوسان ناوەستێت.
ھاوکات وەزارەتی بەرگری تایوان بڵاویکردەوە، مانۆڕە سەربازییەکانی چین پێشێلکاری گەورەیە و وەڵامیان دەبێت لەسەر پێشێلکردنی سەروەری خاکەکەیان.
وەزارەتی دەرەوەی تایوانیش بڵاویکردەوە، تایوان سەربەخۆیە و سەر بە کۆماری میللی چین نییە، جموجوڵ و نیگەرانییەکانی چینیش لەسەر سەردانەکەی پیلۆسی کێشەکان گەورەتر دەکات و مەترسی لەسەر سیستمی نێودەوڵەتی دروستدەکات.
ئەو کەشتییە ناوی "رازونی"یە و ئاڵای سیرالیۆنی لەسەرە، ٢٦ ھەزار تۆن دانەوێڵەی ئۆکراینی پێیە و دوای تەواوکردنی پشکنین و رێکارەکان بەرەو تەرابلوس لە لوبنان بەڕێدەکەوێت.
بەڕێکردنی ئەو کەشتییە دوای ئەوەھات کە لە ٢٢ی مانگی رابردوو کۆبوونەوەیەکی چوارقۆڵی لە نێوان روسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان لە شاری ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، تێیدا رێککەوتنێک ئیمزاکرا بۆ ھەناردەکردنی سەرجەم ئەو بەروبوومە کشتوکاڵیانەی لە بەندەرەکانی ئۆکراین گیریان خواردوە.
کۆتایی مانگی رابردوو ھەناردەکردنی گەنم لە ئۆکراینەوە بۆ بازاڕەکانی جیھان دەستیپێکرد، ئەمریکاش داوا لە روسیا دەکات، رێز لە جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی ھەناردەکردنی گەنم بگرێت.
فەلەکناس ئۆجا، پەرلەمانتار و ھاوسەرۆکی کۆمیسیۆنی کاروباری دەرەوەی ھەدەپە رایگەیاند، پێشنیازە یاسایەکیان بۆ بەجینۆساید ناساندنی کۆمەڵکوژی ئێزدییەکانیان لەلایەن تیرۆیستانی داعش، پێشکەشی پەرلەمانی تورکیا کردووە و داوشیانکردووە، رۆژی ٣ی ئاب وەک ڕۆژی جینۆسایدی ئێزدییەکان دیاری بکرێت.
لە پێشنیازە یاساکەدا ھاتووە، تا ئێستا چارەنووسی بەشێکی زۆر لە ئێزدییەکان کە لە ماوەی ڕابردوودا بەھۆی بیروباوەڕە جیاوازەکانیانەوە ٧٤ جار کۆمەڵکوژ کراون، نادیارە، ئەوە جگە لەوەی بە ھەزاران کەسیشیان رفێندراون و بەھۆی برسێتی و ئەشکەنجەوە گیانیان لەدەستداوە.
لە راگەیەندراوێکدا بلینکن ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، بەردەوام دەبن لە پشتگیریکردن و ھاوکاریکردنی گەلی ئەفغانستان لەرێی ھاوکاری مرۆیی و داواکردنی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ بەتایبەت کچان و ژنان، لەکاتێکدا بزوتنەوەی تاڵیبان ویستی نیە و توانای نیە پابەندبێت بە بەڵێنەکانیەوە.
دوپاتیشیکردووەتەوە داڵدەدانی ئەیمەن زەواھیری لە ئەفغانستان ، پێشێلکردنی رێککەوتنی دەوحەیە لەلایەن تاڵیبانەوە.
لەبەرامبەریشدا بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاندووە، ھێرشەکەی ئەمریکا لەناو خاکی ئەفغانستان، بەھەر پاساوێک بێت پێشێلکردنی بەڵێننامە نێودەوڵەتیەکان و رێککەوتنی دەوحەیە و دژی بەرژوەندییەکانی ئەمریکا و ئەفغانستانە لە ناوچەکەدا.
گۆتێرێس لە میانەی کۆبوونەوەی تایبەت بە پەیماننامەی رێگری لە بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆم، ھۆشداریدایە جیھان لە مەترسییەکانی چەکی ئەتۆمی و رایگەیاند، تەنھا لێکتێنەگەیشتن یاخود ھەڵە حسابکردن، مرۆڤایەتی دووچاری لەناوبردنی ئەتۆمی دەکات.
ھەروەھا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، کۆریای باکور ئامادەکاری بۆ حەوتەم تاقیکردنەوەی ئەتۆمی دەکات، ئێرانیش ناتوانێت یاخود خواستی نیە بگەڕێتەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ لەپێناو سنوردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی، ھەرچی روسیاشە چۆتە ناو یاری ھەڕەشە ئەتۆمییە مەترسیدارەکان لە ئۆکراین.
بەپێی ھەواڵی میدیاکانی تونس، لەسەرەتای ئەمساڵەوە زیاتر لە حەوت ھەزار و ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی لە تونسەوە گەیشتوونەتە کەناراوەکانی ئیتاڵیا، کە نزیکەی نیوەی ئەو کۆچبەرە نایاساییانە لە مانگی رابردوودا گەیشتوونەتە ئیتاڵیا. ھاوکات ھێزە ئەمنییەکانی تونس زیاتر لە ٩٢٠ ھەوڵی دەرچوونی کۆچبەرانیان ھەڵوەشاندووەتەوە و رێگەشیان لە ١١ ھەزار و ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی گرتووە بەرەو کەناراوەکانی ئیتاڵیا کۆچ بکەن، کە ٦٠%یان ھاووڵاتیی تونسی و ٤٠%یان خەڵکی وڵاتانی تر بوون.
لەم سێ ساڵەی دواییدا تونس بووەتە ناوەندێک بۆ کۆچبەران، تاکو لەرێگەی ئەو وڵاتانەوە کۆچ بکەن، ھۆکارەکەشی بۆ گونجانی کەشوھەوا و نزیکی ئەو وڵاتە لە ئیتاڵیا و چالاکبوونی تۆڕەکانی قاچاخچێتی کۆچبەران لەو وڵاتە دەگەڕێتەوە.
جۆن کیربی وتەبێژی کۆشکی سپی ئەمریکا ڕایگەیاند، لە بەردەوامیی ئەو ھاوکارییە سەربازیانەی ئەمریکا ئاراستەی ئۆکراینی دەکات، بە بڕی ٥٥٠ ملیۆن دۆلارتر چەک و تەقەمەنی رەوانەی ھێزەکانی ئۆکراین دەکەن، بۆ ئەوەی لە ڕووبەڕووبوونەوەی ھێزەکانی ڕوسیادا بەکاریبھێنن.
وتیشی، لەنێو ئەو چەکانەدا موشەک ھاوێژی پێشکەوتوو ھەیە، بەو شێوەیەش کۆی گشتی ئەو ھاوکارییە سەربازییەی تائێستا ئەمریکا داویەتیە ئۆکراین دەگاتە زیاتر لە ٨ ملیار دۆلار.
ھاوکات ئۆلاف شۆلتز ڕاوێژکاری ئەڵمانیا ڕایگەیاندووە، بەردەوام دەبن لە ھاوکاریکردنی سوپای ئۆکراین و ھەندێک لەو چەکانەی رەوانەی ئەو وڵاتەی دەکەن ھێندە نوێن کە تائێستا لەلایەن سوپای ئەڵمانیاوە بەکارنەھێنراون.
سەرچاوەکانی ھەواڵ باسیان لەوەکردووە، ھەریەک لە"محەمەد سەڵاحەدین عەبدولحەلیم زێدان" ناسراو بە" سەیف عەدل" لەگەڵ " ئەبو عەبدولڕەحمان ئەلمەغریبی" زاوای ئەیمەن زەواھیری زۆرترین چانسیان ھەیە بۆ ئەوەی ببن بە سەرۆکی ڕێکخراوی قاعیدە.
پەپێی ئەو زانیارییانەی بڵاوکراوەتەوە، سەیف عەدل بەڕەگەز میسرییە و لە کۆتایی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە پەیوەندی بە ڕێکخراوی قاعیدەوە کردووە و ڕۆڵی بەرچاوی ھەبووە لە بونیاتنانی تواناکانی قاعیدە ھەروەھا لەلایەن واشنتۆنەوە تۆمەتبارە بەوەی کەمپی مەشق و ڕاھێنانی لە سودان و سوماڵ و ئەفغانستان بۆ قاعیدە دامەزراندووە.
سەبارەت بە "ئەلمەغریبی" زاواکەی زەواھیری، سەرکردەیەکی دیاری رێکخراوی قاعیدەیە و سەرۆکی لیژنەی ڕاگەیاندنی ڕێکخراوەکە بووە و ھونەرێکی زۆری ھەیە لە خۆ ونکردن لە بەرامبەر نەیارەکانی.
وتەبێژی حکومەتی ئێران ئاشکرای کردووە. ئامادەکاری و ڕێوشوێنەکان لە بارەی ئامادەبونی (ئیبراھیم ڕەئیسی) لە کۆبونەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەستیپێکردووە. ساڵی ٢٠١٩ ئەمریکا، (ئیبراھیم ڕەئیسی) خستە لیسی ڕەشی ئەو بەرپرسە ئێرانییانەی کە دەستیان ھەبووە لە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و سزای بەسەر رەئیسیدا سەپاند.
لە بەیاننامەیەکدا نوسینگەی نانسی پیلۆسی رایگەیاندووە، "نانسی پیلۆسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران سەرکردایەتی شاندێکی کۆنگرێس دەکات بۆ ناوچەی زەریای ھیندی و زەریای ھێمن، لەنێویاندا سەردانەکانی بۆ سەنگافورە، مالیزیا، کۆریای باشوور و ژاپۆن".
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەردانەکە ئەو وڵاتانە دەگرێتەوە، بەڵام دیاری نەکردووە کە ئایا پیلۆسی کە لە ئاستی سەرۆکایەتیدا لە پلەی سێیەمدایە، وێستگەی دیکەی سەردانیکردن ئەنجام بدات یان نا.
ئاماژە بەوەشکراوە، "لەو گەشتەدا تیشک دەخرێتە سەر ئاسایشی ھاوبەش، ھاوبەشی ئابووری و حوکمڕانی دیموکراسی لە ناوچەی زەریای ھیندی و زەریای ھێمن".
کەناڵی سی ئێن ئەی بە پشت بەستن بە سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە بڵاویکردەوە، پێشبینی دەکرا بە سەردانێکی دوو ڕۆژە ئەمڕۆ دووشەممە پیلۆسی بگاتە سەنگافورە.
چین بە توندی لە دژی سەردانی نانسی پیلۆسی بۆ تایوان ھاتووەتە سەر خەت. سەرۆک شی جینپینگ ڕۆژی پێنجشەممە ھۆشداریدا بە جۆ بایدن ھاوتا ئەمریکییەکەی کە واشنتۆن دەبێت پابەند بێت بە سەروەری چین و "ئەوانەی یاری بە ئاگر دەکەن بەو بنەمایە لەناو دەچن".
حاکمی ویلایەتی کنتاکی لە ئەمریکا رایگەیاند، ئەو زریان و لافاوەی چەند رۆژێکە بەشی خۆرھەڵاتی ویلایەتەکەی گرتووەتەوە، تائێستا بەھۆیەوە ٢٨ کەس گیانیان لەدەستداوە.
پێشبینیش دەکرێت ژمارەی قوربانیی و رێژەی زیانەکان زۆر زیاتر بکات، چونکە ژمارەیەک ھاوڵاتیش بێسەروشوێنن کە نزیکەی ٥٠ کەسن، بەشێکی زۆری خانوو و ماڵەکانیش زیانیان بەرکەوتووە و ھەندێکیان بە تەواوی وێران بوون.
وتیشی، سەرجەم ھێزەکانی ویلایەتی کنتاکی لە حاڵەتی ئامادەباشیدان و بەردەوامیشن لە رزگارکردنی ھاوڵاتیان و گەڕان بەدوای ئەو کەسانەی بێسەروشوێنن، کێشەی گەورەی بەردەم گەڕانیش پچڕانی ھێڵەکانی پەیوەندیکردنە لە زۆربەی ناوچەکانی خۆرھەڵاتی ویلایەتی کنتاکی.
وەزارەتی بەرگری تورکیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە چەند سەعاتی داھاتوودا کەشتی (رازونی) کە بڕێکی زۆر گەنمی ھەڵگرتووە، دەبێتە یەکەم کەشتی ھەڵگری دانەوێڵە کە بەندەری ئۆدێسا لە ئۆکراین بە جێدەھێڵێت و بەرەو لوبنان بەڕێدەکەوێت و دوای تەواوکردنی رێکارە پێویستەکانیش چەندین کەشتی دیکەی ھەڵگری دانەوێڵە لە بەندەرەکانی ئۆکراینەوە بەرێ دەکەون.
لە ٢٢ی مانگی رابردوو کۆبوونەوەیەکی چوارقۆڵی لە نێوان روسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان لە شاری ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، رێککەوتنێک ئیمزا کرا بۆ ھەناردەکردنی سەرجەم ئەو بەروبوومە کشتوکاڵیانەی لە بەندەرەکانی ئۆکراین گیریان خواردوە.
سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، توانا تەکنیکییەکانی ئێران لە بواری ئەتۆمیدا گەیشتووەتە ئاستێک کە بتوانن بۆمبی ئەتۆم بەرھەم بھێنن ، بەڵام لە ئێستادا تاران ھیچ پلانێکی بۆ ئەو ھەنگاوە نییە .
لەلایەکی تریشەوە ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاندووە لە رۆژانی داھاتوودا وادەی دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی ڤییەننا لە نێوان ئێران و وڵاتانی خۆرئاوا دیاری دەکرێت ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە کە وڵاتەکەی ھەوڵ دەدات بۆ رێککەوتنێکی گشتگیر و ھەمیشەیی و بەھێز .