لە کۆتایی دووەم رۆژی دانوستانە ئەتۆمییەکانی ئێران و وڵاتانی خۆرئاوا لە ڤیەننا، ئینرکی مۆرا کۆمسیاری یەکێتی ئەوروپا بۆ دانوستانەکانی ئەتۆمی ئێران رایگەیاند،  ئەگەری زۆرە تا ٧٢ سەعاتی تر بتوانن بگەنە رێککەوتن لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی ئێران، بەڵام ئەگەر کارێکی واش ڕووینەدا واتای کۆتاییھاتنی دانوستانەکان نیە.

ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو گەڕێکی تری دانوستانەکان بۆ کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی ئێران لە ڤیەننا دەستیپێکردەوە، کە لە مانگی ئادارەوە بەھۆی ناکۆکی نێوان ئەمریکا و ئێران، دانوستانەکان ڕاگیرابوون.

بە پێی راگەیەنراوێکی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن)، چەندین جار لێپرسراوانی چین باسیان لەوە کردووە کە ئامادەن بۆ گفتوگۆ بە مەبەستی بە دیھێنانی سەقامگیری و گەیشتن بە رێککەوتن، بەڵام ئەوە تەنھا لە چوارچێوەی قسەکردن دەرنەچووە و ھیچ ھەنگاوێکی جددیان لە سەر ئەو پرسە نەھاویشتووە.

ئاماژە بەوەشکراوە، چین بە نھێنی بەردەوامە لە پەرەپێدانی بواری ئەتۆمی و لەئێستاشدا بە پێی ئەو زانیارییە ھەوالگرییانەی لە بەردەستیاندایە، پەکین بەنیازە کۆگا و گەنجینە ئەتۆمییەکانی سێ بۆ چوار ھێندە زیاد بکات.

ئەردۆغان دوای گەڕانەوەی لە سوچی بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، سەڕەرای ئاستەنگییەکان بەڵام بڕوایەکی تەواوی ھەیە کە قەیرانی ئۆکراین تەنھا لە رێگەی دانوستانەوە چارەسەر دەکرێت، لە دیدارەکەشیدا لەگەڵ پوتن جارێکی تر پێی وتووە دەتوانێت کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ ھاوتا ئۆکراینییەکەی لە تورکیا بۆ رێکبخات.

سەرۆک کۆماری تورکیا جەختیشیکردەوە، لەگەڵ روسیا بەردەوام دەبن لە پەرەپێدانی پەیوەندییەکانیان لەسەرجەم بوارەکاندا، لەپێناو بەدیھێنانی سەقامگیری لە جیھاندا، ھیواشی خواست دیدارەکەی سوچی سود بەخش بێت بۆ ناوچەکە بەگشتی و ھەردوو وڵات بە تایبەتی.

رۆژی ھەینی ئەردۆغان و پوتن لە ھاوینەھەواری سوچی روسیا کۆبوونەوە و جەنگی ئۆکراین و رەوشی سوریا و پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵاتیان تاوتوێکرد.

لە مانگی نیسانی رابردوو حکومەتی بەریتانیا بە سەرۆکایەتی بۆریس جۆنسۆن سەرۆک وەزیری پێشووی ئەو وڵاتە رێککەوتنێکی لەگەڵ حکومەتی رواندا کە یەکێکە لە وڵاتانی ئەفریقا ئیمزا کرد، بە مەبەستی رەوانەکردنی ئەو پەنابەرانەی بە نایاسایی گەیشتوونەتە بەریتانیا و ھیچ مافێکی مانەوەیان نییە، ئەوەش کاردانەوەی زۆری جیھانی لێکەوتەوە بەتایبەتیش، لەلایەن رێکخراوەکانی تایبەت بە مافی مرۆڤ.

سەرەڕای ناڕەزاییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان، حکومەتی بەریتانیا سوور بوو لەسەر جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە و بڕیاریدا لە مانگی حوزەیرانی رابردوو یەکەم کاروانی کۆچبەران رەوانەی رواندا بکات، بەڵام دادگای باڵای ئەوروپا بۆ مافەکانی مرۆڤ بەبڕیارێک رێگەی نەدا بەریتانیا یەکەم کاروانی کۆچبەران رەوانەی رواندا بکات، ئەوەش بووەھۆی دروستبوونی کێشە لە نێوان لەندەن و ئەو دادگایە.

لە دوای دەستلەکارکێشانەوەی بۆریس جۆنسۆن لە پۆستی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، دوو بەھێزترین کاندیدی ئەو پۆستە کە بریتین لە لیز ترەس و ریشی سوناک، چەندین جار باسی ئەو رێککەوتنەیان کردووە و یەکێکە لەو بابەتانەی کە ھەردووکیان کۆکن لەسەری و دەڵێن جێبەجێی دەکەن و پەنابەرانی نایاسایی رەوانەی رواندا دەکەن.

لە نوێترین چاوپێکەوتنیشدا ریشی سوناک کاندیدی پۆستی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا دەڵێت، لە ئێستادا بڕیاری دادگای باڵای ئەوروپا بۆ مافەکانی مرۆڤ، جێبەجێکردنی رێکەوتنی ناردنی پەنابەرانی نایاسایی بۆ رواندا راگیراوە، بەڵام ئەو رێککەوتنە جێبەجێ دەکەن.

وتیشی، ئێستا چاوەڕوانی ئەوەن دادگای باڵای ئەوروپا بۆ مافەکانی مرۆڤ بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە، بەپێچەوانەشەوە ھەموو بژاردەکان کراوەن، بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنەکەش ئەگەر ناچار بن ئەندامێتییان لەو دادگایە دەکشێننەوە.

دەستەی پاسەوانی سنوورەکانی پۆڵەندا، ئاماری ھەوڵەکانی تێپەڕبوونی لە سنوورەکانی وڵاتەکەی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە زیاتر لە حەوت ھەزار کۆچبەر ھەوڵیانداوە لە سنوورەکانی بێلاڕووسەوە بەرەو پۆڵەندا بپەڕنەوە.

ڕاشیگەیاند، بۆ رێگریکردن لە پەڕینەوەی کۆچبەران لە سنوورەکانیان، دیواریان بە درێژایی سنوورەکانیان لەگەڵ بێلاڕووس بنیادناوە و دروستکردنی دیوارەکەش مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ کۆتایی ھاتووە و درێژیەکەی ١٨٦ کیلۆمەتر و بەرزییەکەی پێنج مەتر و نیوە.

ساڵی رابردوو ھەزاران کۆچبەر کە زۆرینەیان کورد و عێراقی بوون، ھەوڵیاندا لە سنوورەکانی بێلاڕووسەوە بەرەو پۆڵەندا بپەڕنەوە، بەڵام شکستیانھێنا و بەشێکی زۆری کۆچبەرە کورد و عێراقییەکان بە فڕۆکە لە بێلاڕووسەوە گەڕێندرانەوە.

 

وەزارەتی بەرگری تورکیا بڵاویکردەوە، لەچوارچێوەی رێککەوتنی ئیستەنبوڵ بۆ ھەناردەکردنی بەروبوومی کشتوکاڵی و دانەوێڵەی ئۆکراین، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ سێ کەشتی دیکە کە زیاتر لە ٥٨ ھەزار تۆن دانەوێڵەیان ھەڵگرتووە و دوای پشکنین و ئەنجامدانی سەرجەم رێکارە پێویستەکان بەپێی رێککەوتنەکە، ھەردوو بەندەری ئۆدیسا و چیرنۆمۆرسکیان بەجێھێشتووە.

راشیگەیاندووە، یەکێک لە کەشتیەکان بەرەو بەندەری کاراسکۆ لە تورکیا و کەشتی دووەم بەرەو بەندەری رینگاسکیدی لە ئیرلەندا و کەشتی سێیەمیش بەرەو بەندەری تیسپۆرت لە بەریتانیا بەڕێکەوتوون.

لەدەستپێکی کۆبوونەوەکەدا، ڤلادیمیر پوتن رایگەیاند، ئەمرۆ لە میانەی کۆبوونەوەکەیان لەگەڵ ئەردۆغان یاداشتنی لێکتێگەیشتن لەنێوان روسیا و تورکیا ئیمزادەکەن و دۆسیەی سوریا تاوتوێ دەکەن، رۆڵی تورکیاشی لە دەستپێکردنەوەی گەیاندنی دانەوێڵە لە ئۆکراینەوە بەرزنرخاند. وتیشی،  دەبێت وڵاتانی ئەوروپا سوپاسگوزاری تورکیا بن کە غازی روسیایان بەبێ پچڕان بۆ دەگوازێتەوە .

لایخۆشیەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، لەگەڵ پوتن چەند دۆسیەیەکی گرنگ تاوتوێدەکەن بەتایبەت پێشھاتەکانی سوریا، ھەروەھا باسی پەیوەندییەکانی نێوان ئەنقەرە و مۆسکۆ دەکەن لە بوارەکانی وزە، وتیشی دەبێت گرەنتی دوانەخستنی کارکردن لە وێستگەی "ئۆکیۆ"ی ئەتۆمی بکرێت .

ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە" لەناو کەمپی ھول لە سوریا دەستیان بەسەر تونێلێکی شانە نوستووەکانی داعشدا گرتووە کە بەکاریانھێناوە بۆ ڕفاندنی ھاووڵاتیان و ئەنجامدانی تاوانی کوشتن و تیرۆکردن.

بەپێی وتەی سەرچاوەکان، تونێلکە لەناو کەمپی ھولەوە ھەڵکەندراوە تاوەکو دەگاتە دیواری دەرەوەی کەمپەکە بۆ ئەوەی لەوێوە ھاتووچۆی تێدا بکەن.

ھەسەدە ڕایگەیاندووە، توانیویان ھەوڵێکی شانە نوستووەکانی داعش بەھۆی دۆزینەوەی تونێڵکەوە پوچەڵ بکەنەوە کە تیایدا ٥٦ کەسیان دەستگیرکردووە دوای ئەوەی لە تونیڵکەوە چونەتە دەرەوە و لەناو بارھەڵگیرێکی کەرەستەی گواستنەوەی بیناسازیدا خۆیان حەشار داوە.

ھەسەدە باسی لەوەشکردووە، دەستگیرکراوەکان ٣٩ منداڵ و ١٧ ژن بوون، یەکەمینجار نییە لەناو کەمپەکەوە ھەوڵی ڕاکردن دەدرێت.

بەپێی ئامارێکی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، تائێستا بەھۆی بەردەوامی بۆردومانەکانی سوپای ئیسڕائیل بۆ سەر کەرتی غەززە ١٠ کەس کوژراون و ٥٥ی دیکەش برینداربوون.

ھاوکات سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، لە ئەنجامی بۆردومانەکاندا، تەیسیر جەعبەری فەرماندەی ناوچەی باکور لە بزوتنەوەی جیھادی ئیسلامی کوژراوە.

لە کاردانەوەی ئەو ھێرشانەشدا، بزوتنەوەی حەماس ھەڕەشەی لە ئیسرائیل کرد و رایگەیاند، ئیسرائیل تاوانێکی نوێی ئەنجامداوە و دەبێت باجەکەی وەربگرێت، دوای ئەو ھەرەشەیەش لە کەرتی غەززەوە موشەک ئاراستەی ئیسرائیل کرا .

سوپای ئیسرائیل لە ئێوارەی ئەمڕۆوە دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنێکی سەربازی بۆ سەر کەرتی غەززە راگەیاند و تائێستاش چەندجارێک غەززەی بۆردومانکردووە.

 ھێزە چەکدارەکانی تایوانیش رایانگەیاند، ئەو مانۆڕە ھەڕەشە لەسەر ئاسایشی خۆرھەڵاتی ئاسیا دروست دەکات و بەبێ ئەوەی جەنگیان بوێت ئامادەن بۆ جەنگ. 

کۆبوونەوەکەی سبەینێی پوتن و ئەردۆغان دووەمین کۆبوونەوەی راستەوخۆی نێوان ئەو دوو سەرۆکەیە لە ماوەی ١٧ رۆژدا، دوای ئەوەی لە ئێرانیش لوتکەیەک لە نێوانیاندا بەڕێوەچوو. 

بڕیارە ئۆپراسیۆنە چاوەڕوانکراوەکەی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە"، بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکە بێت. 

ھەروەھا پەیوەندییەکانی مۆسکۆ و ئەنقەرە و دەستپێشخەرییەکانی تورکیا و بەڕێکردنی یەکەم کەشتی ھەڵگری گەنمی ئۆکراین لە ئیستەنبوڵ و جەنگی ئۆکراین و دۆسیە جیھانییەکانی تر تاوتوێ دەکرێن.   

"عەلی باقری" گەورە دانوستانکاری ئەتۆمی ئێران بەر لە بەڕێکەوتنی بۆ ڤییەنا لە تویتەر نووسی، لەئێستادا تۆپەکە لە گۆڕەپانی ئەمریکایە بۆ رزگارکردنی رێککەوتنی ئەتۆمی، داواشی لە ئەمریکا کرد بە بەرپرسیارانە مامەڵە بکات.

"رۆبەرت مالی" نێردەی تایبەتی ئەمریکاش بۆ ئێران رایگەیاند، ئامادەیە گەشت بۆ ڤییەنا بکات، بەڵام پێشبینیناکات پێشکەوتنی بەرچاو لە دانووستانەکان بەدیبێت. 

رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"یش بڵاویکردووەتەوە، ئێران داوای گرەنتی نەکشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمی دەکات و دەستبەرداری داواکاری دەرھێنانی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆربوو، لە زاری لێپرسراوێکی وڵاتانی خۆرئاواشەوە پێشبینیدەکرێت کۆتایی ئەم ھەفتەیە بگەنە رێککەوتن.

لە دوای سەردانەکەی بۆ تایوان و ئەو مشتومڕە زۆرەی سەردانەکە بە دوایخۆیدا ھێنا، پیلۆسی سەردانی کۆریای باشوری کرد و لەگەڵ کیم جین بیۆ سەرۆکی کۆمەڵەی نیشتمانی لە کۆریای باشور کۆبۆوە، بەپێی راگەیەندراوێکی ھاوبەش، لە کۆبونەوەکەدا باس لە ھەرەشە ئەتۆمی و موشەکییەکانی کۆریای باکور کراوە و گرنگی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و کۆریای باشور دوپاتکراوەتەوە لە دۆسیەکانی ئاسایشی ھەرێمی و ئابووری و کەش و ھەوادا .

سەبارەت بەو مشتومرەش کە بەھۆی سەردانەکەیەوە بۆ تایوان دروستبووە، پیلۆسی دوپاتیکردووەتەوە، چین ناتوانێت رێگری لە سەرکردەکانی وڵاتان بکات لە سەردانکردنی تایوان، لەلایەکی تریشەوە وەزیرانی دەرەوەی گروپی جی ٧ یش دوپاتیان کردووەتەوە، ھیچ پاساوێک نییە بۆ ئەوەی چین سەردانەکەی نانسی پیلۆسی وەک "بیانوو"یەک بەکاربھێنێت بۆ ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی.

دیمیتری پێسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی کرملین بڵاویکردەوە، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی گفتوگۆ لەبارەی دووبارە سەرھەڵدانەوەی ئاڵۆزییەکانی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان لە ھەرێمی قەرەباغ کراوە و جەختکراوەتەوە لەسەر پێویستی جێبەجێکردنی خاڵەکانی رێککەوتنی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان و روسیا.

وتیشی، تەوەرێکی تری کۆبوونەوەکە تایبەت بووە بە ئەجێندای دیدارە چاوەڕوانکراوەکەی نێوان پوتن و ئەردۆغان کە بڕیارە رۆژی ھەینی لە سوچی کۆببنەوە، دیدارەکەی ھەردوو سەرۆک، دووەم دیدارە لە ماوەی ١٧ رۆژدا، ئەوەش دوای ئەوەی ٢٠ی مانگی رابردوو لە تاران چاویان بەیەک کەوت.

لەکاردانەوەی سەردانەکەی نانسی پیڵۆسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بۆ تایوان، سوپای چین گەورەترین مانۆڕی سەربازی لە ئاوەکانی دەوروبەری ئەو ھەرێمە ئەنجامدا و چەندین جۆر موشەکی تاقیکردەوە.

وەزارەتی بەرگری تایوان ڕایگەیاند، چین ژمارەیەک موشەکی بالیستی بە ئاسمانی ھەرێمەکەیاندا ھەڵداوە و فرۆکە جەنگییەکانیش ٢٢ جار ھاتوونەتە ناوچەی بەرگری ئاسمانیان.

ھاوکات وەزارەتی بەرگری ژاپۆن ڕایگەیاند، ٥ لەو ٩ موشەکە بالیستییانەی چین لە مانۆڕەکەیدا تاقیکردونەتەوە بەر ناوچەیەکی ئابوری وڵاتەکەیان کەوتوون، ئەوەش جاری یەکەمە کاری لەو جۆرە ڕووبدات.

ئاماژەی بەوەشداوە، وڵاتەکەی لە رێگەی کەناڵە دیپلۆماسییەکانەوە ناڕەزایی خۆی گەیاندۆتە بەرپرسانی چین و بە کێشەیەکی مەترسیدار بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی و سەلامەتی ھاوڵاتیان ناوی بردووە.

ئەمرۆ دوو ساڵ تێپەڕدەبێت بە سەر تەقینەوەکەی بەندەری بەیروت کەبەھۆیەوە ٢٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ٦ ھەزار کەسی تر برینداربوون و زیانێکی گەورەی بە شارەکە گەیاند، یەکێک لەو شوێنانەی  زیانی گەورەی بەرکەوت سایلۆی گەنمی شارەکە بوو کە بەشێکی لە ئاکامی تەقینەوەکە ھەرەسی ھێنا و لە چەند رۆژی رابردووشدا بە کاریگەری کەوتنەوەی ئاگر لە سایلۆکەدا کە ماوەی سێ ھەفتە بەردەوام بوو، بەشێکی تری ھەرەسی ھێنا و ئەمرۆش بەشێکی تری سایلۆکە رووخا.

ھەر لە یادی تەقینەوەکەدا کەسوکاری قوربانیان لە بەیروت خۆپیشاندانیان کرد، پاتریاکی مارۆنی لوبنان لە رێوڕەسمێکدا رایگەیاند، تەقینەوەکە تاوانێک بوو لە دژی مرۆڤایەتی و  پێویستە لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە ھۆکاری تەقینەوەکە بکرێت، لەبەر ئەوەی دادگا لە لوبنان بە سیاسی کراوە.