جیهان
"ڤیدانت باتێل" جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئاشکرای کرد، ئامادەن بۆ ئیمزاکردنی ئەو ڕێکەوتنەی کە لە ڤییەنا دانوستانیان لەسەر کردوە، بەڵام دەبێت ئێران دەستبەرداری داواکارییە زیادەکانی بێت، کە لە دەرەوەی رێکەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی ٢٠١٥ یە.
لای خۆیەوە بەرپرسێکی باڵای ئێران بە میدیاکانی وڵاتەکەی ڕاگەیاندووە، پێشنیازەکانی یەکێتی ئەوروپا بۆ زیندووکردنەوەی ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکە دەکرێت قبوڵکراو بێت، بەمەرجێک ئەمریکا گەرەنتی لەبارەی ھەڵگرتنی سزاکانی سەر ئێرانەوە بدات.
پۆلیسی لەندەن لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو چەکدارەی دەستگیرکراوە سەربە شانەی "بیتڵز"ی داعشە و تەمەنی ٣٨ ساڵە و دوای گەیشتنی بە فڕۆکەخانەی "لوتون"ی لەندەن لە تورکیاوە دەستگیرکراوە.
راشیگەیاندووە، ئەو چەکدارە بەرپرسە لەچەندین تاوانی رفاندن و کوشتن، تۆمەتباریشە بە دەستبەسەرکردنی چەندین دیلی بیانی لە سوریا لەنێوان ساڵانی ٢٠١٢ بۆ ٢٠١٥.
شانەی "بیڵتز" لە چوار کەس پێکھاتوون و خۆبەخشانە چوونەتە ریزی چەکدارانی داعشەوە لە سوریا، بەڵام دواتر ئەرکی پاسەوانی دیلە بیانییەکانیان پێسپێردراوە، لێپرسراوانی ئەمریکاش رایانگەیاندووە، ئەو شانەیە ٢٧ دیلیان کوشتووە کە ژمارەیەکیان بەشێوەیەکی دڕندانە و نامرۆڤانە کوژراون.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، تۆمەتەکانی ئەمریکا لەبارەی ئەوەی ئێران ھەوڵی کوشتنی "جۆن بۆڵتن"ی دابێت بێ بنەمایە و پاڵنەری سیاسیی لەپشتەوەیە.
کەنعانی ھۆشداریشیداوە لەوەی واشنتۆن ھەر ھەنگاوێک دژی ھاووڵاتیانی ئێران بگرێتەبەر بەھۆی ئەو تۆمەتانەوە.
لای خۆیەوە "جاک سولیڤان" ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا دەڵێت، ئەگەر ئێران ھێرشبکاتە سەر ھەر ھاووڵاتییەکی ئەمریکی ڕوبەڕوی کاردانەوەی ترسناک دەبێتەوە.
ڕۆژی چوارشەممە دەزگای ھەواڵگری ئەمریکا ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە و باسی لەوەکردووە ئەندامێکی سوپای پاسداران ٣٠٠ ھەزار دۆلاری داوە بۆ کوشتنی جۆن بۆڵتن.
"ڤلادمیر ڤورونکوڤ" بریکاری ئەمینداری گشتی بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆر لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی رایگەیاند، مەترسی داعش بەردەوامە بە تایبەت لەو وڵاتانەی ئاڵۆزی سیاسییان تێدایە و حکومەتەکانیان لاوازە.
وتیشی، داعش تەنھا لە عێراق و سوریا کار ناکات، بەڵکو لە ئەفغانستان و سۆماڵ و دەریاچەی چاد جموجوڵیان ھەیە.
ڤلادمیر ڤورونکوڤ ئاماژەی بەوەشکردووە، تائێستا سنوری نێوان عێراق و سوریا لەژێر ھەڕەشەدایە و نزیکەی ١٠ ھەزار چەکداری داعش لەو ناوچەیە بوونیان ھەیە.
لە کۆبوونەوەکەدا ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پێشوازییان کرد لە گەڕانەوەی زیاتر لە دوو ھەزار و ٥٠٠ ئاوارە لە کەمپەکان و ناوچەکانی باکوری خۆرھەڵاتی سوریا لەلایەن عێراقەوە، ھۆشداریشیاندا لەوەی زیاتر لە ٢٧ ھەزار منداڵ لە عێراق لەژێر مەترسی خراپی رەوشی ئەمنی و مرۆییدان و پێویستە کاربکرێت بۆ کەمکردنەوەی لێکەوتەکانی داعش لەسەر منداڵان.
گومان و کاردانەوەکان سەبارەت بە پشکنینی ماڵەکەی دۆناڵد ترامپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لەلایەن کارمەندانی ( ئێف بی ئای) بەردەوامە و سەرەڕای کاردانەوەی توندی ترامپ و کۆمارییەکان کە پێیانوایە کارێکی پیلان بۆ دارێژراوە و تۆڵەکردنەوەیە لەبەرامبەر بۆچوون و ھەڵوێستە سیاسییەکانی.
بەڵام بە پێی زانیارییەکانی رۆژنامەی واشنتۆن پۆست، ترامپ یاسای تۆمارەکانی سەرۆکایەتی و یاساکانی پەیوەست بە پاراستنی بەڵگەنامە نھێنییەکانی پێشێلکردووە و لەکاتی پشکنینەکەشدا ١٠ سندوق بەڵگەنامە لەلایەن کارمەندانی (ئێف بی ئای) لە ماڵەکەی ترامپدا دەستیان بەسەردا گیراوە و گواستراونەتەوە، کە پێشتر ترامپ ئامادەنەبووە رادەستیان بکاتەوە.
لەلایەکی ترەوە، سکۆت بێری ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا و نزیک لە ترامپ رایگەیاند، سێ کارمەندی (ئێف بی ئای) دەستیان بەسەر مۆبایلەکەیدا گرتووە.
رۆژنامەنووس "رەنج پشدەری" بە كوردسات نیوزی ریگەیاند، ئەو بەلەمە لە ئەنتاڵیاوە بەڕێكەوتووە بەرەو ئیتاڵیا و ماوەی دوو رۆژە بەهۆی خراپی كەشوهەواوە دووچاری گرفتبوون و بەرەبەیانی ئەمڕۆ نقوم بووە.
وتیشی، كۆچبەرەكان خەڵكی عێراق و ئەفغانستانن تەنها 29یان رزگاركراون و 51 كۆچبەریەكەی دیكە چارەنووسیان نادیارە كە بەشێكیشیان كوردن.
"رەنج پشدەری" راشیگەیاند، هەر لەو رۆژەدا یەختێكی دیكە كە زیاتر لە 170 كۆچبەری هەڵگرتبوو لەلایەن پۆلیسی دەریایی توركیا رزگاركراون.
هاوكات "ئاری جەلال" سەرۆكی دەزگای لوتكە رایگەیاند، باڵیۆزخانەی عێراقیان لە یۆنان ئاگاداركردووەتەوە لەو رووداوە، بەڵام ئەوان هیچ زانیارییەكیان بەدەستنەگەیشتووە.
"ئاری جەلال" وتیشی، سەرقاڵی كۆكردنەوە زانیارین و هاوكار و هەماهەنگی كەسوكاری قوربانیانی ئەو رووداوە دەبن.
بە بڕیاری وەزیری دەریاوانی یۆنان، دوو كەشتی بازرگانی و دوو بەلەمی دەریایی و هەلیكۆپتەر بە دوای ئەو كۆچبەرانەدا دەگەڕێن كە تائێستا بێسەروشوێنن.
ئاژانسی ھەواڵی کیۆدۆی ژاپۆنی بڵاویکردەوە ، ئەمرۆ لە کۆبوونەوەیەکی تایبەتی ئەنجومەنی وەزیراندا، وەزیرانی حکومەتی ژاپۆن دەستیان لەکارکێشاوەتەوە و وەک چاوڕەواندەکرێت بەم نزیکانە حکومەتی نوێ بە سەرۆکایەتی فۆمیۆ کیشیدای سەرۆک وەزیران پێکدەھێنرێت.
بە وتەی چاودێران، چاوەڕواندەکرا لە مانگی ئەیلولدا گۆرانکاری لە حکومەتی ژاپۆندا ئەنجامبدرێت، بەڵام سەرۆک وەزیران ئەو ھەنگاوەی پێشخستووە بەھۆی ئەوەی دەیەوێت بە زووترین کات سیاسەتی نوێی ئابووری جێبەجێبکات، چونکە بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک و سوتەمەنی نیگەرانییەکی زۆری لەوڵاتـەدا دروستکردووە.
میدیاکانی تورکیا ئاماژەیان بەوەکرد، تیمەکانی پاسەوانی کەناراوەکانی پارێزگای ئیزمیر، ١٣٠ کۆچبەری نایاساییان لە ھەردوو کەناراوی قەرە بۆرۆن و دیکێلی رزگارکردووە.
ھاوکات تیمە دەریاییەکانی پارێزگای مۆغلاش، دوو کۆچبەری تری نایاساییان لە کەناراوەکانی ناوچەی بۆدروم رزگارکردووە و سەرجەم کۆچبەرەکانیش رەوانەی بەڕێوەبەرایەتییەکانی کۆچ لە ھەردوو پارێزگای مۆغلا و ئیزمیر کراون.
تیمەکانی پاسەوانی کەناراوەکانی ھەردوو پارێزگای مۆغلا و ئیزمیر، دەسەڵاتدارانی یۆنانیان بە ناردنەوەی زۆرەملێی کۆچبەرەکان بەرەو سنوورە ئاوییەکانی تورکیا تۆمەتبارکرد.
لەلایەکی دیکەوە فەرماندەیی پۆلیسی مۆغلا رایگەیاند، لە دارستانەکانی سنووری پارێزگاکە، ٧٢ کۆچبەری نایاساییان دەستگیرکردووە، کە ھەڵگری رەگەزنامەی پاکستانی و ئەفغانی و بەنگلادیشی بوون.
بەپێی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە، ھەناردەی غازی سروشتی روسیا بۆ یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا بەبڕی ١.٢ ملیار پێ سێجا لە مانگی تەمووزی رابردوو دابەزیوە، کە نزمترین ئاستە لە ماوەی ٤٠ ساڵی رابردوودا.
روسیا غازی سروشتی لە ڕێی سێ ھێڵی بۆرییەوە ھەناردەی یەکێتی ئەوروپا و بەریتانیا دەکات، ھێڵی نۆرد ستریم ١ یەکێکە لەو بۆرییانەی بە دەریای بەڵتیق تێدەپەڕێت بەرەو ئەڵمانیا و ھۆڵەندا و فەرەنسا و بەریتانیا و وڵاتانی تری ئەوروپا، دوو ھێڵەکەی دیکەش بە بیلاروسیا تێدەپەڕن بەرەو پۆڵەندا و ئەڵمانیا.
دابەزینی ھەناردەی غازی سروشتی روسیا لە ڕێی بۆرییەوە بۆ ساڵی ٢٠٢٠ دەگەڕێتەوە، کە ھۆکارەکەشی بۆ کەمبوونەوەی خواست و بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا لە ئەوروپا دەگەڕێتەوە.
بەھۆی جەنگی ئۆکراینیشەوە، یەکێتی ئەوروپا لە مانگی حوزەیرانەوە قەدەغەی خستووەتە سەر نەوتی روسیا و پێشبینیدەکەن ھەناردەی نەوتی روسیا لەرێی کەشتییەوە لە ماوەی شەش مانگدا بوەستێت.
بە پێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی نەوتی سوریا، لەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕی سوریاوە تائێستا بە بڕی ١٠٥ ملیار دۆلار زیان بەر کەرتی نەوتی وڵاتەکە کەوتووە، ئەمەش کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر ئابوری سوریا ھەیە، ئەمریکاشی تۆمەتبارکردووە بە بەتاڵانبردنی نەوتی وڵاتەکە.
ئاشکراشیکردووە، بە پێی ئەو زانیاریانەی دەستیانکەوتووە رۆژانە ٦٦ ھەزار بەرمیل نەوت لە ناوچەکانی خۆرھەڵاتی سوریاوە بەتاڵاندەبرێت و بەشێکی بەرەو عێراق دەگوازرێتەوە .
زیلینسکی لە پەیامێکدا رایگەیاند، روسیا ئەو بەشەی خاکی وڵاتەکەی کە یەکێکبووە لە باشترین شوێنەکانی ئەوروپا گۆڕیوە بۆ مەترسیدارترین شوێن لە ئەوروپا و تاکو روسیا لە ناوچەکەدا بێت ئەوروپا و جیھان و دەریای رەش سەقامگیر نابن.
وتیشی، ناتوانن بڵێن کەی نیمچە دوورگەی کریما ڕزگاردەکەن، بەڵام بەردەوامدەبن لە زیادکردنی پێکھاتە پێویستەکان بۆ داڕشتنی ڕزگاری نیچمە دوورگەی کریما.
ستۆڵتنبێرگ لە لێدوانێکدا بۆ رۆژنامەنووسان رایگەیاند، ئەستەمە پێشبینی بکرێت جەنگی ئۆکراین چەندە دەخایەنێت و لێکەوتە دوورمەوداکانی چی دەبن.
وتیشی، ئەوەی گرنگە بەردەوامبوونە لە پشتیوانیکردنی ئۆکراین بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی چەند کاتی پێویستە، لەگەڵئەوەشدا ھەموو پشتیوانییەکی سەربازی و ئابوری و مرۆیی بۆ ئۆکراین بایەخی خۆی ھەیە، بەڵام دەستبەرداربوون لە پشتیوانیکردنی ئۆکراین باجەکەی زۆر گەورەتر دەبێت.
رامی عەبدولرەحمان، بەرێوەبەری روانگەی سوری وتی، ڕوسیا دەیەوێت تورکیا فشار بخاتە سەر ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە بۆ ئەوەی رۆژئاوای کوردستان بۆ حکومەتی سوریا بەجی بھێلێت.
رامی عەبدولرەحمان جەخت لەوەشکردەوە کە ئامانجی ئۆپەراسیۆنی تورکیا داگیرکردنی زیاتری خاکی سووریایە سەرەڕای ئەوەی تا ئێستا گڵۆپی سەوزی ڕووسی و ئەمریکای بۆ دانەنراوە. ئاماژە بەوەشکرد بێدەنگی ئەمریکا بەرامبەر ھێرشەکان نیشانەی ئەوەیە کە ئەمریکا گرنگی بە پرسی سوریا نادات.
وتیشی، ئەگەر تورکیا ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییە بە بیانووی گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ سووریا ئەنجام دەدات ئەوە دەبێت ھۆی ئاواەبوونی بە ھەزاران کورد لە مالەکانیان بەرەو چارەنوسێکی نەدیار.
خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا ڕایگەیاند، ئامادەکارییەکان بۆ دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنی سەربازیی بۆ سەر ڕۆژئاوای کوردستان و باکوری خۆرھەڵاتی سوریا لە قۆناغی کۆتاییدایە و دەشڵێت، وڵاتەکەی چاوی لەسەر داگیرکردنی خاکی ھیچ وڵاتێکی دیکە نییە، ئاشکراشیکرد، تورکیا چاودێری نۆ ملیۆن ئاوارەی سوری دەکات کە بەشێکیان لە تورکیان و بەشێکی دیکەشیان لە سوریان، ھەربۆیە کاردەکەن بۆ دروستکردنی ناوچەیەکی ئارام تاوەکو ئاوارەکان بگەڕێننەوە بۆ ناوچەکانیان.
دەریا یانک وەزیری خێزان و کاروباری کۆمەڵایەتی تورکیاش ڕایگەیاند، کۆتایی بە دۆسییەی ئاوارەکانی سوریا دەھێنن و دوای ساڵی ٢٠٢٣ ئاوارەکانی ئەو وڵاتە دەگەڕێننەوە بۆ ناوچەکانی خۆیان.
ئەو داواکارییە ڕاستەوخۆیەی سەرۆکی ئەمریکا دوای فشارەکانی بنەماڵەی بەبارمتە گیراوەکان و دەستگیرکراوەکان بۆ سەر کۆشکی سپی دێت.
بایدن لە دەیەمین ساڵیادی رفاندنی ئۆستن تایس رایگەیاند، ئیدارەکەی چەندین جار داوای لە حکومەتی سوریا کردووە، ھاوکاری واشنتۆن بکەن بۆ ئەوەی بتوانن ئۆستن بگەڕێننەوە وڵاتەکەی.
ھاوکات ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بۆ ئەو مەبەستە رۆجەر کارستێنز نێردەی تایبەتی بایدن بۆ کاروباری بارمتەکان، بەردەوام لەگەڵ حکومەتی سوریا لە پەیوەندیدا دەبێت.
(ئۆستین تایس) پەیامنێرێکی سەربەخۆ و سەربازێکی پێشووی ھێزی دەریایی ئەمریکا بوو، لە مانگی ئابی ٢٠١٢ لە کاتی ڕووماڵکردنی خۆپێشاندنەکان دژی بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا لە دیمەشق رەفێندرا و تا ئێستا چارەنوسی نادیارە.
ترەمپ لە راگەیەنراوێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی (تروس سۆشیال) ئاماژەی بەوەکردووە، ژمارەیەکی زۆر لە کارمەندانی (ئێف بی ئای) ھەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵەکەی لە ھاوینەھەواری (ماری ئای لاگۆ) لە ویلایەتی فلۆریدا و گەمارۆیان خستووەتەسەر.
ترەمپ رەفتاری کارمەندانی نوسینگەی فیدراڵی بە پێچەوانەی یاسا ناوبرد و رایگەیاند، چەپە توندڕەوەکانی ناو دیموکراتەکان سیستمی دادوەری وەک چەکێک بۆ پەلاماردان بەکاردەھێنن و رێگەنادەن خۆی بۆ ھەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢٤ کاندید بکات.
ئەوەش لەکاتێکدایە لەسەر رووداوی ھەڵکوتانە سەر بینای کاپیتۆڵ لە ٦ی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢١، کۆنگرێس و وەزارەتی دادی ئەمریکا چەندین دۆسیەی لێکۆڵینەوەیان بۆ ترەمپ کردووەتەوە و لەماوەی رابردووشدا تۆمەتبارکرا بەھەوڵدان بۆ کودەتاکردن بەسەر ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا.