جیهان
وتیشی، دەکرێت پەیوەندییەکان بۆ ئاستێکی بەرزتر بگەڕێندرێنەوە، بەڵام "مەولود چاوش ئۆغلۆ" وەزیری دەرەوەی تورکیا وتویەتی ھێشتا کاتی ئەوە نەھاتووە.
ئەو لێپرسراوە روسییە باسی لەوەشکردووە، کاردەکەن لەسەر ئەنجامدانی کۆبوونەوەیەک لەنێوان "رەجەب تەیب ئەردۆغان" سەرۆک کۆماری تورکیا و "بەشار ئەسەد" سەرۆکی سوریا لە روسیا، چونکە ئەو کۆبوونەوەیە ئەرێنی و سودبەخش دەبێت، بە تایبەت بۆ پێشھاتەکانی ناوچەکە.
وتیشی، "ئەردۆغان" ویستی نزیکبوونەوەی ھەیە و پێیوایە کە دەبێت سوریا و تورکیا ھەنگاو بەرەو ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانیان بنێن.
رێکخراوی ھرانا بۆ مافی مرۆڤ بڵاویکردەوە، بەھۆی بەردەوامی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکان لە شارەکانی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان، ئاماری گیانلەدەستدان و دەستگیرکردن بەردەوام لە بەرزبوونەوەدایە.
بەپێی دوایین ئامار، لەسەرەتای خۆپیشاندانەکانەوە تائێستا، ٤٦٢ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٢٩ ھەزار کەسیش دەستگیرکراون، کە لەنێویاندا منداڵ و مێردمنداڵ ھەیە.
ھاوکات رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، گەنجێکی کورد بە ناوی ئیحسان قاسمی خەڵکی شاری کەنگاوەر شەوی چوارشەممە لە شاری کەرەج بە تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکان کوژرا، گەنجێکی خەڵکی بۆکانیش بە ناوی ئاوات قادرپور دوای بریندارکردنی لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە بەھۆی سەختی برینەکەیەوە لە نەخۆشخانەی عارفیانی شاری ئورمییە گیانی لەدەستدا.
میلانی جولی وەزیری دەرەوەی کەنەدا رایگەیاند، سەرەڕای ئەوەی دەسەڵاتدارانی ئێران ھەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە بۆ سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکان، بەڵام گەلی ئێران بەردەوامە لە بەرگریکردن لە مافەکانی ژنان و کچان و ھەوڵی ژیانێکی باشتر دەدەن.
دووپاتیشیکردووەتەوە، کەنەدا دەستەوەستان نابێت، لەکاتێکدا دەسەڵاتدارانی ئێران روبەری پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤییان فراوانکردووە و بۆ ئەو مەبەستەش سزایان بەسەر چوار کەسایەتی و پێنج دامەزراوەی ئێرانیدا سەپاندووە کە رۆڵیان ھەبووە لە پێشێلکارییەکانی دەسەڵات و ھەڕەشەکانی بۆ سەر ئاسایش و ئارامی نێودەوڵەتی.
دیارترین کەسایەتییە سزادراوەکانیش بریتین لە مورتەزا تڵوعی لە سوپای پاسداران و عەلی ماڤاردیانی دادوەر لە گرتوخانەی ئێڤین و حەسەن کەرامی فەرماندەی یەکە تایبەتەکان لە دەسەڵاتی جێبەجێکردنی یاسا، دامەزراوە سزادراوەکانیش بریتین لەکۆمپانیای فڕۆکەوانی سەفیران و کۆمپانیای بەھارستان و ئاژانسی ھەواڵی جاڤا.
کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی تورکیا بە سەرۆکایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا بەڕێوەدەچێت و تێیدا، دوایین پێشھاتەکانی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەی سەر رۆژئاوای کوردستان و باکوری خۆرھەڵاتی سوریا تاوتوێ دەکرێت، ھەروەھا ھێرشی زەمینی بۆ سەر باکوری سوریا تەوەرێکی تری کۆبوونەوەکە دەبێت.
ھاوکات لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا دژایەتی خۆی بۆ ئۆپراسیۆنی نوێی تورکیا لە سوریا دەربڕیوە و نیگەرانیشی دەربڕی لە ئاڵۆزتربوونی رەوشەکە.
بەپێی راگەیەندراوێکی پنتاگۆن، ئۆستن پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ خلوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا ئەنجامداوە و پێی راگەیاندووە، ئۆپراسیۆنەکان سەلامەتی ھێزەکانی ئەمریکا کە لەگەڵ ھاوپەیمانەکانیان لە ناوچەکە کار دەکەن، دەخاتە مەترسییەوە.
ھەروەھا سیباستیان لوکورنو وەزیری بەرگری فەڕەنسا نیگەرانی لە ئۆپراسیۆنەکانی تورکیا دەربڕیوە و رایگەیاندووە، دەستکەوتەکان لە روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش دەخاتە مەترسییەوە.
ماوەی ١١ رۆژە تورکیا ھێرشێکی نوێی بۆسەر ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان دەستپێکردووە، رۆژانە تورکیا لە ھەرێمی کوردستان ھێرش و پەلاماری زەمینی ئەنجام دەدات. وەزارەتی بەرگری تورکیا لە نوێترین راگەیەندراویدا کوژرانی سەربازێکی تری لە سنوری پارێزگای دھۆک راگەیاندووە.
بەپێی ئەو ئامارانەی وەزارەتی بەرگری تورکیا بڵاویکردوونەتەوە، لە ماوەی پێنج رۆژی رابردوودا نۆ سەربازیان لە ھەرێمی کوردستان کوژراون. ئەوەش لە کاتێکدایە کە ھێزەکانی پاراستنی گەل-ھەپەگە لە راگەیەندراوەکانیاندا ئاماری کوژرانی سەربازی زیاتری تورکیایان راگەیاندووە.
مارتن غریفیس لێپرسراوی بەشی مرۆڤایەتی سەربەنەتەوەیەکگرتوەکان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، بۆ گەیاندنی ھاوکاری بە ٢٣٠ ملیۆن کەس لە ٦٨ وڵاتی جیھان، پێویستیان بە بڕی ٥١.٥ ملیار دۆلار ھەیە، کە ئەوەش بڕێکی پێوانەییە.
غریفیس وتیشی، بەپێی پێشبینییەکان لە ساڵی ٢٠٢٣ رێژەی ھەژاری زیاتر دەبێت و نزیکەی ٣٣٩ ملیۆن کەس لە جیھاندا پێویستیان بە ھاوکاری مرۆیی دەبێت، لە کاتێکدا لە ٢٠٢٢دا ٢٧٤ ملیۆن کەس پێویستیان بە ھاوکاری ھەبووە، ھۆکاری زیادبوونی ھەژاریشی گەڕاندەوە بۆ بەردەوامی لێکەوتەکانی کۆرۆنا و کەمئاوی و لافاوەکەی پاکستان و شەری ئۆکراین روسیا.
وتیشی، زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن کەس لە جیھاندا ئاوارەبوون.
"رۆبەرت مالی" لە چاوپێکەوتنێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئەگەر بێتو دانووستانەکان و سزاکان و رێگە دیبلۆماسییەکان سەرکەوتونەبوو لەگەڵ تاران، ئەوە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا دوودڵ نابێت لە بەکارھێنانی بژاردەی سەربازی دژی ئەو وڵاتە.
پێشتریش ئەنتۆنیۆ بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندبوو، تاران ھەڵەیەکی گەورەدەکات کە ھەمیشە تۆمەتەکان دەخاتە ئەستۆی وڵاتانی تر، بەڵام تائێستا لە داواکاری راستەقینەی گەلەکەی تێنەگەیشتووە.
بلینکن جەختیشیکردەوە لەوەی، ھەموو جیھان زۆر بەوردی چاودێری شەقامەکانی ئێران دەکەن، بەو شێوەیە بەردەوامبن باجەکەی قورس دەبێت.
ژەنراڵ بات رایدەر وتەبێژی پنتاگۆن لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، بەردەوامی شەڕ و بەتایبەت ھێرشی زەمینی، ئەو دەستکەوتانەی بە زەحمەت لە جەنگی دژبە داعش لە سوریا بەدیھاتوون دەخاتە مەترسییەکی گەورەوە و سەقامگیری ناوچەکەش تێکدەدات.
وتیشی، لە ئەگەری ھێرشی زەمینی تورکیا بۆ سەر باکوری سوریا نیگەرانن و داوا لە ئەنقەرە دەکەن دانبەخۆیدا بگرێت، بە پێویستیشی زانی داواکارییە رەواکانی ئەو وڵاتە جێبەجێبکرێن.
لە باکور و رۆژھەڵاتی سوریا و بە دیاریکراوی لە بنکەی سەربازی تەنەف لەسەر سنوری عێراق و ئوردن ٩٠٠ سەربازی ئەمریکا ھەیە، بەوتەی وتەبێژی پنتاگۆن ئۆپراسیۆنەکانی گەڕانیان کەمکردووەتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی ھەسەدە ھەماھەنگییەکانی لەگەڵ ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش راگرت.
حەکام دوندی جێگری نوێنەری ھەمیشەیی سوریا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، بیانووەکانی تورکیا بۆ لەشکرکێشییەکانی لە خاکی سوریا ھیچ کەسێک فریوو نادەن، بە تایبەتی کە ئەنقەرە بەردەوامە لە پشتگیریکردنی گرووپە تیرۆریستییەکانی وەک داعش و بەرەی نوسرە.
حەکام دوندی داواشی لە ئەنجومەنی ئاسایش کرد، حکومەتی تورکیا ناچاربکات کۆتایی بە بوونی "نایاساییانە"ی سوپاکەی لە خاکی سوریا بھێنێت، وتیشی، حکومەتی تورکیا بەردەوامە لە بەکارھێنانی ئاو وەک چەکی جەنگ، ئەوەش لە رێگەی بڕینی ئاوی وێستگەی عەلوک لەسەر ملیۆنان ھاووڵاتیی حەسەکە.
ئەو لێدوانەی جێگری نوێنەری سوریا لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە کاتێکدایە، تورکیا ١١ رۆژە ئۆپراسیۆنێکی ئاسمانی لە رۆژئاوای کوردستان دەستپێکردووە و ھەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی زەمینی دەکات.
ئاژانسی نیشتمانی بەریتانیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تاوان رایگەیاند، کەسێک بەناوی (ھەرێم ئەحمەد ئەبوبەکر) تەمەن ٣٢ ساڵ لە ناوچەیەکی نزیک شلتنھام لە باکوری رۆژئاوای ئینگلتەرا دەستگیرکراوە، بە گومانی ئەندامێتی لە گروپێکی تاوانکاری رێکخراو کە کاری گواستنەوەی کۆچبەرانە بۆ بەریتانیا.
بڕیارە ئەمرۆش ھەرێم ئەحمەد ببرێتە بەردەم دادگای وێستمنستەر بۆ دەستپێکردنی رێکارەکانی دیپۆرتکردنەوەی.
ھاوکات لێکۆڵەرەوانی ئاژانسی نیشتمانی بەریتانیا لەگەڵ دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا لە ھەماھەنگیدان بۆ دەستگیرکردنی بەرپرسیارانی کارەساتەکە و تائێستا داواکاری گشتی فەرەنسا تۆمەتی ئاڕاستەی ١٠ کەس کردووە کە پێدەچێت رۆڵیان لە رووداوەکەدا ھەبووبێت.
رۆژی ٢٤ی تشرینی دووەمی ساڵی رابردوو بەلەمێکی کۆچبەران لە نۆکەندی ئینگلیز ژێرئاوکەوت و بەھۆیەوە ٢٧ کۆچبەر خنکان کە ١٦یان کوردبوون.
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، دوو ھاووڵاتی عێراقی لەسەر سنوورەکانی بێلاڕووس لەگەڵ پۆڵەندا، بەھۆی دابەزینی پلەکانی گەرما کە گەیشتووەتە ئاستی بەستنی تەواوەتی، گیانیان لەدەستداوە.
ئەحمەد سەحاف بەبێ ئاشکراکردنی ناسنامەی کۆچبەرەکان ئاماژەی بەوەکردووە، چونکە عێراق باڵیۆزخانەی لە بێلاڕووس نییە و کۆچبەرەکانیش لە خاکی ئەو وڵاتە گیانیان لەدەستداوە، باڵیۆزخانەی عێراق لە مۆسکۆ کار بۆ ھێنانەوەی تەرمی کۆچبەرەکان دەکات و لیژنەیەکیش بۆ بەدواداچوون و ھێنانەوەی تەرمەکانیان پێکھێندراوە.
ساڵی رابردوو ھەزاران کۆچبەری خەڵکی عێراق و ھەرێمی کوردستان، ھەوڵیاندا لە رێگەی بێلاڕووسەوە خۆیان بگەیەننە وڵاتانی ئەوروپا، بەڵام بەھۆی داخستنی سنوورەکان، لەسەر سنوورەکانی بێلاڕووس گیریانخوارد و دواتر زۆربەیان گەڕێندرانەوە بۆ عێراق و ھەرێم.
قالیباف لە تاران لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق کۆبووەوە و لە دیدارێکدا جەختکرایەوە لەسەر گرنگی پەیوەندیی دووقۆڵی نێوان ھەردوو وڵات لەسەر ئاستی ئابووری و ئاسایش و رۆشنبیری.
سودانی رایگەیاند، سەردانەکەی بۆ تاران رەنگدانەوەی قوڵی و تۆکمەیی پەیوەندییەکانی ھەردوو گەلە و ھەماھەنگی دەسەڵاتی یاسادانانی ھەردوو وڵاتیش ھەماھەنگی و پەیوەندییەکان تۆکمەتر دەکات.
لای خۆشییەوە، محەمەد باقر قالیباف پشتیوانی حکومەت و گەلی ئێرانی بۆ ئاسایشی عێراق دووپاتکردەوە و رایگەیاند، عێراق و ئێران دوو دەوڵەتی کاریگەری ناوچەکەن و ھەماھەنگی نێوانیان دەبێتە مایەی سەقامگیری ھەرێمی و گەشەکردنی ئابوری.
ئەزھەر مەھاسر بەرپرسی باڵای پۆلیسی شاری کویتای پایتەختی ھەرێمی بلوجستانی پاکستان رایگەیاند، خۆکوژێک خۆی بە ئۆتۆمبێلێکی پۆلیس لەکاتی یاوەریکردنی کاروانی تیمێکی کوتان دژی ئیفلیجی منداڵان تەقاندووەتەوە و لە ئەنجامدا پۆلیسێک و ژنێک و منداڵێک گیانیان لەدەستداوە و ٢٣ی تریش برینداربوون.
دوای کردەوەکەش بزووتنەوەی تاڵیبانی پاکستان بەرپرسیارێتی خۆی لە کردەوە خۆکوژییەکە راگەیاند، کردەوەکەش دوای ئەوەھات لەم ھەفتەیەدا بزووتنەوەکە ئاگربەستی لەگەڵ حکومەت ھەڵوەشاندەوە.
گریفیس لە رێگەی ڤیدیۆکۆنفرانسەوە بەشداری کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کرد و رایگەیاند، بەھۆی کەمی بارانبارین و وشکەساڵی و وێرانکردنی ژێرخانی ئاودێری و کەمبوونەوەی ئاوی رووباری فورات، باکوری سوریا ھێشتا لە قەیرانی کەمی ئاودایە.
وتیشی، نەخۆشی کۆلێرا بە خێرایی لە تەشەنەکردندایە و مەترسی ئەوەش ھەیە بگوازرێتەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ.
جەختیشیکردەوە، سورییەکان ھەموو ساڵێک پێویستییان بە فریاگوزارییە بۆ ئەوەی لە ژیاندا بمێننەوە.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ مەولوود چاوشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی تورکیا ئەنجامدا و بیروبۆچوونیان لەبارەی دواین پێشھاتەکانی سەر سنووری سوریا تاوتوێ کرد.
لەو بارەیەوە وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وەزیری دەرەوە بە ھاوتا تورکییەکەی وتووە، ئەوان لە نیگەرانییە ئەمنییەکانی تورکیا و پێویستی چارەسەرکردنیان تێدەگەن، بەڵام ئەو بابەتە پێویستی بە بەردەوامی دانووستانی ئەمنی ھەیە لەنێوان تورکیا و سوریا و ئۆپراسیۆنی زەمینی تورکیا نەک یارمەتی چارەسەربوونی کێشەکان نادات، بەڵکو زیانی دەبێت و رەوشەکە زیاتر ئاڵۆزدەکات، ھەروەھا عەبدوڵاھیان ھەموو ئامادەییەکی ئێرانی بۆ نێوەندگیریکردنی ئەنقەرە و دیمەشق بۆ یەکلاییکردنەوەی پرسەکانی نێوانیان دەربڕیووە.
سەرچاوەیەکی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، بە فەرمانی ئیدارەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، ھێزەکانیان بەردەوام دەبن لە پشتیوانیکردنی ھێزەکانی سوریای دیموکرات (ھەسەدە) و ھەموو جۆرە پێداویستییەکییان بۆ دابین دەکەن و چەکی پێویستیشیان بۆ دەنێرن.
وتیشی، ئەو ھەڵەیەی دۆناڵد ترامپ کردی و پشتی کردە کوردانی سوریا و عێراق، بایدن دووبارەی ناکاتەوە و بەھیچ شێوەیەک کورد کە ھاوپەیمانی سەرەکی ئەمریکایە، بەتەنھا بە جێناھێڵێت، چونکە ھۆکاری سەرەکی لەناوبردنی داعش بوون لە سوریا و عێراق.
ئەو سەرچاوەیەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راشیگەیاند، تورکیا رۆڵێکی خراپی لەسوریا ھەیە و بووەتە ھۆی بەھێزکردنەوەی گروپە تیرۆریستییەکان، بۆیە بەتوندی ھۆشدارییان داوەتە ئەنقەرە کە ھەر ھێرشێکی زەمینی بۆ سەر ھەسەدە، کردنە ئامانجی ھەوڵ و کۆششی ئەمریکایە لە سوریا.