جیهان
سەرچاوە رەسمییەکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، لێپرسراوانی تورکیا داوای کشانەوەی ھێزەکانی سوریای دیموکرات لە مەنبەج و کۆبانێ و تەلرەفعەت کردووە، ھەروەھا مەرجی ئەوەشی داناوە کە دامەزراوەکانی حکومەتی سوریا بگەڕێنەوە ئەو ناوچانە بە ھێزە ئەمنییەکان و پاسەوانی سنورەوە.
سەرچاوەکە باسی لەوەشکردووە، تورکیا وادەیەکی بۆ جێبەجێکردنی ئەو مەرجانەی داناوە، ئەگەر جێبەجێنەکرێن، ئۆپراسیۆنەکانی لەو ناوچانە دەستپێدەکات.
لای خۆشیەوە، "ئارام حەنا" وتەبێژی ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە رایگەیاند، داوای ھاوکارییان لە نوێنەرانی روسیا کردووە بۆ رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی سوریا لەپێناو پاراستنی ئەو ناوچانەی لەژێر دەستیاندایە.
سەبارەت بە مەرجەکانی تورکیاش وتی، کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ لایەنی روسیا بەردەوامە و کۆبوونەوەی گرنگ ئەنجام دەدەن.
لە رۆژی ١٩ی ئەم مانگەوە، تورکیا ھێرشی ئاسمانی بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان دەستپێکردووە و ھەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی زەمینی دەکات.
ئارام حەنا وتەبێژی ھەسەدە رایگەیاند، داوایان لە روسیا کردووە دەستپێشخەریی بکات بۆ رێککەوتنی ھەسەدە و حکومەتی دیمەشق بۆ پاراستنی خاکی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا.
وتیشی، دیدار و کۆبوونەوەی بەردەوامیان لەگەڵ لایەنی روسی ھەیە، کە دیداری گرنگن و تەنھا داوایان لێکردوون کە لە رێگەی پاراستنی سەقامگیرییەوە ھاوکارییان بکەن لە کەمکردنەوەی گرژییەکان.
ئەو داوایەی ھەسەدە لە روسیا لە کاتێکدایە، کە تورکیا لە رۆژی ١٩ی ئەم مانگەوە ھێرشی ئاسمانی بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان دەستپێکردووە و ھەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی زەمینی دەکات.
"ئورسولا ڤون دیرلاین" سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند، یەکێتی ئەوروپا ئامادەکاری دەکات بۆ سەپاندنی زنجیرەیەک سزای نوێ بەسەر روسیادا، کە نۆیەمین زنجیرە سزایە بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێندرێت، لەو کاتەوەی جەنگی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکردووە. وتیشی، ئەو بابەتە خراوەتە کارنامەی کۆبوونەوەکانی رۆژی دووشەممەی داھاتووەوە.
لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠١٤ەوە، یەکێتی ئەوروپا سزای بەسەر روسیا سەپاندووە بەھۆی لکاندنی نیمچە دوورگەی کریما بە وڵاتەکەیەوە، لەو کاتەوە سزاکان بەردەوام درێژ دەکرێنەوە.
لە مانگی شوباتی ئەمساڵیشەوە، یەکێتی ئەوروپا ھەشت زنجیرە سزای دژی روسیا بەھۆی قەیرانی ئۆکراین سەپاندووە، سزاکانیش لایەنی ئابوری دەگرێتەوە و ھێشتا سزا بەسەر کەسایەتییەکاندا نەسەپێندراوە.
ئەمڕۆ "محەمەد شیاع سودانی" بە سەردانێکی رەسمی گەیشتە تاران و لەگەڵ "ئیبراھیم رەئیسی" کۆبووەوە و دواتر کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشیان ئەنجامدا و تێیدا "رەئیسی" رایگەیاند، پەیوەندی مێژوویی لەسەر بنەمای متمانە لەنێوان تاران و بەغدادایە، ھەروەھا سوپاسی عێراقی کرد لەو خزمەتەی پێشکەشی زیارەتکارانی ئێرانی دەکەن و ھیوای خواست حکومەتی عێراق باشترین خزمەت پێشکەش بە ھاووڵاتیانی بکات.
"رەئیسی" ئاماژەی بەوەشدا، پێگەی عێراق بۆ سەقامگیری ناوچەکە گرنگە و ھاوکاری عێراق دەبن لە روبەڕوبوونەوەی مەترسی گروپە چەکدارەکان. وتیشی، بوونی ھێزە بیانییەکان لە وڵاتانی ناوچەکە مەترسییەکان زیاتر دەکەن.
لای خۆشیەوە "سودانی" رایگەیاند، پشتیوانی ئێران لە جەنگی تیرۆر گەورە و گرنگ بوو، پابەندیشن بە پتەوکردنی زیاتری پەیوەندییەکان و وتی، دۆسیەی ئابوری جێی بایەخی حکومەتە.
"ئەردۆغان" لە بەردەم لایەنگرانی پارتی داد و گەشەپێدان لە ئیستەنبوڵ وتی، تورکیا مافی خۆیەتی لەو ناوچانەی دەرەوەی سنورەکانی کە دیاریکردووە مامەڵە بکات و ئەمنییەتی بپارێزێت.
وتیشی، لەم ئۆپراسیۆنەی ئێستادا بە ناوی "چنگی شمشێر" کە لە عێراق و سوریا دەستیانپێکردووە، ٤٨٠ ئەندامی پەکەکە کوژراون، بە وتەی خۆشی لەنێو سوپای تورکیاش کوژراو ھەیە.
لای خۆشیەوە، "خلوسی ئاکار" وەزیری بەرگری تورکیا رایگەیاند، بۆردومانەکانیان بۆ سەر ناوچەکانی باکوری سوریا و عێراق بەردەوامە، تاکە دەرچەش بۆ رزگاربوونی چەکدارانی پەکەکە خۆبەدەستەوەدانە، جەختیشی کردەوە لەوەی سوپای تورکیا بەردەوام دەبێت لە لەناوبردنیان لە ھەر شوێنێک بن.
خلوسی ئاکار وتیشی، تورکیا رێز لە سەروەری خاکی وڵاتانی دراوسێ دەگرێت، بەڵام ھەوڵدەدات بۆ پاراستنی ئەمنیەت و سەلامەتی سنورەکان و ھاووڵاتیانی.
"دیمیتری پیسکۆڤ" وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتی روسیا رایگەیاند، لەسەر ئۆپراسیۆنەکان لە رۆژئاوای کوردستان و باکوری خۆرھەڵاتی سوریا لەگەڵ تورکیا ناکۆکن، بەڵام پەیوەندییەکانیان رێگە بە دۆزینەوەی چارەسەر دەدات.
وتیشی، چارەسەری ئەو ناکۆکییە لەڕێی گفتوگۆی چڕ و دوور و درێژەوە دەبێت، چونکە لێکتێگەیشتن و رێزگرتن لە بیروڕاکان بنەمای ھەموو گفتوگۆیەکە سەبارەت بە دۆسییە قورس و ئاڵۆزەکان.
"جەلال مەحمود زادە" ئەندامی پەرلەمانی ئێران لەسەر شاری مھاباد داوایکرد، "ئیبراھیم رەئیسی" سەرۆک کۆماری ئێران و "ئەحمەد وەحیدی" وەزیری ناوخۆ کە سەرۆکی لیژنەی ئەمنیشە، بانگھێشتی پەرلەمان بکرێن و لێپرسینەوەیان لەگەڵ بکرێت، لەسەر بەکارھێنانی توندوتیژی و فیشەک بەرامبەر بە خۆپیشاندەران، بە تایبەت لە شارە کوردییەکان.
"مەحمود زادە" راشیگەیاند، لە شارە کوردییەکان ١٠٥ خۆپیشاندەر کوژراون، بۆیە پێویستە ئەوانەی تاوانیان ئەنجامداوە بدرێنە دادگا.
"مەحمود زادە" باسی لەوەشکرد، کە ھێزێکی سەربازی زۆر لە مھاباد و شارەکانی تر بڵاوکراونەتەوە و مەدەنییەکان دەستگیردەکەن، داواشیکرد کۆتایی بەو رەوشە سەربازییە بھێندرێت کە بەسەر شارەکاندا سەپێندراوە.
"ناسر کەنعانی" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، پێشوازی لە بوونی ھێزەکانی سنورپارێزی عێراق دەکەن لە سنورەکانی ئێران و ھەرێمی کوردستان و ھاوکار و پشتیوانیان دەبن.
"کەنعانی" لە کۆنفڕانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا وتی، پێشتر دوو کۆبوونەوەی ئەمنی لەنێوان ئێران و عێراق کراوە و حکومەتی عێراقیش ئەرکی پاراستنی سنورەکانی لەسەرە، بە تایبەت سنوری نێوان ئێران و ھەرێمی کوردستان.
وتیشی، پێشوازی لە بوونی ھێزەکانی سنورپارێزی عێراق دەکەن لەنێوان سنورەکانی ئێران و ھەرێمی کوردستان و ھاوکار و پشتیوانیان دەبن.
رەخنەشی لە ئەڵمانیا گرت و وتی، ئەوان ھاوکاربوون لە کیمیابارانکردنی کوردەکان و کۆمپانیاکانی ئەڵمانیا رۆڵیان ھەبووە لە پڕچەککردنی سوپای عێراق بە چەکی کیمیایی، بەڵام ئێستا بوونەتە پشتیوان و داکۆکیکاری مافی کورد، بەڵام راست ناکەن.
رۆژنامەکە لە زاری چەند لێپرسراوێکی باڵای ئیسرائیلەوە بڵاویکردووەتەوە، نزیک بوونەوەی ئێران و روسیا لە جەنگی ئۆکراین، دەرفەتی گەیشتن بە رێککەوتنی ئەتۆمی زۆر کەمکردووەتەوە، ھەروەھا وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا ئامادەییان نەماوە بۆ گەیشتن بەو رێککەوتنە.
بەپێی رۆژنامە ئیسرائیلییەکە، ھەماھەنگی ئێران و روسیا لە جەنگی ئۆکراین، وڵاتانی ئەوروپای لە ئێران کردووەتە دوژمن، بەڵام ھێشتا دۆسیەکە بابەتێکی سەرەکییە و لە ئەجێندای کۆبوونەوەی سەرکردەکانی جیھاندایە.
رۆژنامەکە باسی لەوەشکردووە، لێپرسراوانی ئیسرائیل ترسیان لە نزیکبوونەوەی ئێران و روسیا ھەیە، کە پێکەوە ھێرش ئەنجامبدەن و پەرە بە توانا سەربازییەکانیان بدەن، لەپێناو بە ئامانجکردنی چەند پێگەیەک لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست.
ریشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە وتارێکدا تایبەت بە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەی رایگەیاند، بەریتانیا بە ھەموو شێوەیەک لەگەڵ کرانەوەی زیاتر و پەیوەندییەکی بەھێزدایە لەگەڵ سەرجەم وڵاتان و ھێڵی سوریشی لەسەر ھیچ وڵاتێک نییە، بەڵام بەو مەرجەی پەیوەندییەکان لەسەر بنەمای رێزگرتن و پاراستنی بەرژوەندییەکان بێت.
وتیشی، روسیا و چین بە ھەموو شێوەیەک ھەوڵدەدەن سەرجەم وڵاتانی جیھان کۆنترۆڵبکەن، کە ئەوەش نەک ھەر بەدینایەت، بەڵکو زیانی زۆر بەو دوو وڵاتە دەگەیەنێت، بۆیە بەرنامەیەکیان ئامادەکردووە بۆ ئەوەی لە رێگەیەوە پلانێکی درێژخایەن لە دژی ئەو دوو وڵاتە دابڕێژن و روبەڕوی فراوانخوازییەکانیشیان دەبنەوە.
"زیلینسکی" لە دوایین لێدوانیدا سەبارەت بە رەوشی ئۆکراین وتی، روسیا بە نیازە ھێرشی مووشەکی نوێ بکاتە سەر شارەکان و گومانیان لەوە نییە.
وتیشی، وەزارەتی بەرگری و ھاووڵاتیانیان ئاگادارکردووەتەوە کە ھەمووان پێکەوە دەبێت بەرگەی کاریگەری بۆردوومانەکان و لێکەوتەکان بگرن.
"زیلینسکی" باسی لەوەشکرد، ھەتا روسیا مووشەکی ھەبێت شارەکانی ئۆکراین و ژێرخانەکانیان دەکاتە ئامانج، ھەفتەی داھاتووش ھاوشێوەی ھەفتەی پێشوو قورس دەبێت، کە بەھۆی بۆردومانەکانی ھەفتەی رابردووەوە ژێرخانی کارەبای ئۆکراین زیانی گەورەی بەرکەوتووە و ئۆکراین روبەڕووی خراپترین پچڕانی کارەبا بووەتەوە، لەو کاتەوەی جەنگ دەستیپێکردووە تا ئێستا.
میدیا رەسمییەکانی کۆریای باکور بڵاویانکردەوە، "کیم جۆنگ ئون" لە میانی پلەبەرزکردنەوەی دەیان ئەفسەری سوپای وڵاتەکەی کە بەشدارییان کردووە لە تاقیکردنەوەی گەورەترین موشەکی بالیستی لە ماوەی رابردوودا، رایگەیاندووە، ئامانجی ئەوەیە کۆریای باکور بکاتە خاوەن بەھێزترین ھێزی ئەتۆمی لە جیھاندا کە ھاوشێوەی نەبوبێت، لە پێناو پاراستنی شکۆ و سەروەری وڵات.
سەرۆکی کۆریای باکور باسی لەوەش کردووە، زانایانی وڵاتەکەی توانیویانە لە بەرەوپێشبردنی تەکنەلۆژیای کڵاوەی ئەتۆمی ھەنگاوی گرنگ بنێن، بەبێ ئەوەی زانیاری زیاتر بخاتەڕوو.
وتیشی، مووشەکی ھواسونج ١٧ بەھێزترین چەکی ستراتیژییە لە جیھاندا و دەریدەخات پیۆنگ یانگ دەتوانێت بەھێزترین سوپا لە جیھان بنیات بنێت.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، چەند ساڵێکە زۆر بە وردی کار لەسەر بەرھەمھێنان و دروستکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی جەنگیی دەکەن بەناوی بایراکتار کزڵ ئەلما کە لەمانگی ھەشتی رابردووشدا بۆ یەکەم جار نمونەیەکی ئەو فڕۆکەیەیان لە پیشانگەی تەکنۆفیستی تورکی بۆ تەکنەلۆژیای فڕۆکەوانی و ئاسمانی لە شاری سامسون نمایشکرد.
وتیشی، لە کۆتایی ساڵی داھاتوودا فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی جەنگیی بایراکتار کزڵ ئەلما بە تەواوی بەرھەم دەھێنرێت و دەخرێتە بواری خزمەتی سەربازییەوە کە لە توانای دایە لەسەر کەشتی بچوک و کورتیش بنیشێتەوە و ھەڵفڕێت.
سوپای ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەرەبەیانی ئەمڕۆ دوو مووشەک ئاڕاستەی بنکەیەکی ھێزەکانیان لە شاری شەدادی سەر بە پارێزگای حەسەکە کراون و ھێزەکانی سوریای دیموکراتیش چوونەتە شوێنی ھەڵدانی مووشەکەکان و دەستیانگرتووە بەسەر مووشەکێکی تردا و مووشەکەکان ھیچ زیانێکیان لێنەکەوتۆتەوە.
شەش رۆژە سوپای تورکیا ئۆپراسیۆنێکی بەناوی چنگ - شمشێر لە باکوری سوریا دەستپێکردوە و لێپرسراوانی ئەمریکاش دەڵێن ھەر لەشکرکێشییەکی نوێی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان مەترسی لەسەر سەلامەتی ھێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە دروست دەکات.
عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران رایگەیاند، ئەمریکا و بەشێک لە وڵاتانی خۆرئاوا بەردەوام دژایەتی بەشێکی زۆر لە وڵاتانی خۆرئاوای کیشوەری ئاسیا دەکەن بەتایبەتیش ئێران و ویستویانە بەرژەوەندییەکانیان بکەنە ئامان، بەڵام شکستیانھێناوە و لە ھیچ شوێنێک نەیانتوانیووە سیاسەت و بڕیارەکانیان بەسەر ئێراندا بسەپێنن، چونکە بەتوندی روبەڕوویان بوونەتەوە.
وتیشی، ئێران لە ھەر شوێنێک بووبێت ئەمریکا ھێرشی کردووەتە سەری و بەرژوەندییەکانی کردووەتە ئامانج، بەڵام سیاسەتەکانی ئێران لە عێراق و سوریا و لوبنان، شکستی بە ئەمریکا ھێناوە.
پەرلەمانی روسیا بە زۆرینەی دەنگ ھەمواری یاسای قەدەغەی بانگەشە بۆ ھاورەگەزخوازی پەسەندکرد و ھەر جۆرە بانگەشەیەکی بۆ پەیوەندی رەگەزی نا ئاسایی لە کۆمەڵگە و راگەیاندنەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و کتێب و فیلمەکاندا قەدەغەکرد.
ڤیاچیسلاڤ ڤۆلۆدین سەرۆکی دۆما رایگەیاند، بانگەشە بۆ پەیوەندی رەگەزی نایاسایی و گۆڕینی رەگەز قەدەغەکراوەو ھەر کەسێک سەرپێچی بکات ( ١٦٠) ھەزار یۆرۆ سزا دەدرێت.
پەرلەمانی ئەوروپاش نیگەرانی خۆی لە یاساکەی پەرلەمانی روسیا دەربڕی و رایگەیاند، ئەو جۆرە یاسایانە ھاندەر دەبن بۆ ترس لە ھاورەگەزخوازی و سەرکوتکردنی وتاری رەخنەیی و جێگرەوە.