تەندروستی
نەخۆشی بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان، بەپێی جۆری نەخۆشییەکە و ئاستەکەشی نیشانەکانی دەگۆڕێت، بەڵام شۆفێریکردن بەهۆی ئەوەی کارێکی هەستیارە و راستەوخۆ پەیوەستە بە ژیانی شۆفێر و سەرنشین و شۆفێرەکانی دیکەوە، بۆیە پێویستە لەکاتی شۆفێریدا کەسەکان لە ئاگایی تەواو و تەندروستییەکی جێگیردا بن.
یەکێک لەو گرفتانەی رووبەڕووی شۆفێران دەبێتەوە هەندێک جار توشبوونە بە نەخۆشییەکانی گوێ یان ئەو جۆرە نەخۆشیانەی دیکەی کاریگەریی لەسەر هۆشی شۆفێر دروست دەکات.
لەوبارەیەوە پێشڕه‌و بورهان پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كانی بیستن و گێژبوون و ئاخاوتن بە رادیۆی رەسمی هاتوچۆی سلێمانی راگەیاندووە، ئەو شۆفێرانەی کێشەی سستی دەمارەکانی گوێیان هەیە پێویستە بیستۆک بەکاربهێنن، ئەگەر لە هەردوو گوێیاندا ئەو گرفتەیان هەیە دەبێت بیستۆک بۆ هەردوو گوێیان بەکار بهێنن.
لەبارەی ئەو کەسانەشی گرفتی ناهاوسەنگی و گێژبوونیان هەیە، رێنماییان دەکات، ئەگەر لەکاتی شۆفێریدا هەستیان بەوە کرد خەریکە گێژ دەبن، ئەوا پێویستە دەستبەجێ لابدەنە لایەکی شەقامەکە بەر لەوەی تەندروستییان بە تەواوی تێک بچێت، تاوەکو هەست بە باشبوون دەکەنەوە و تەندروستیان جێگیر دەبێت.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەگەر شۆفێران دۆخی تەندروستیان ناجێگیر بوو و هەستیان بەوە کرد زوو زوو تەندروستییان تێک دەچێت، ئەوا باشترین رێنمایی ئەوەیە، بۆ پاراستنی گیانی خۆیان و سەرنشینان و شۆفێرانی دیکەی سەر شەقام، تاوەکو بەرەو باشبوون دەچن شۆفێری نەکەن.
بەپێی نوێترین توێژینەوەی زانستی ، دانیشتن بۆ ماوەیەكی زۆر ، دەبێتە هۆی تووشبون بە نەخۆشی زەهایمەر .
بەپێی ئەنجامی توێژینەوەیەك كە لەلایەن دامەزراوەیەكی تایبەت بە نەخۆشی زەهایمەر بڵاوكراوەتەوە، دەركەوتوە ئەو كەسانەی بۆ ماوەیەكی زۆر دادەنیشن، ئەگەری توشبونیان بە نەخۆشی زەهایمەر زیاترە تەنانەت ئەگەر هەفتانە 150 خولەكیش وەرزش بكەن .
لە توێژینەوەكەدا تاقیكردنەوە لەسەر زیاتر لە 400 كەس كراوە كە تەمەنیان سەرو 50 ساڵ بوە و بەپێی ئەنجامەكان دەركەوتووە كە ئەوانەی زۆرتر دانیشتون و كەمتر جوڵەیان كردوە، توشی بچوكبونەوەی قەبارەی مێشك بون و بیرەوەریان تێكچوە و توانای گەراندنەوەی زانیارییەكانیان كەم بوەتەوە.
توێژینەوەكانی 10 ساڵی پێشوو دەریانخستووە كە ئەو پیاوانەی خێزاندارن، لە سینگڵەكان دڵخۆشترن، بەڵام لە ئێستادا توێژینەوەیەكی نوێ ئاشكرای دەكات، هاوسەرگیریكردن هۆكارە بۆ قەڵەوبوونی پیاوان.
توێژەرانی پەیمانگای نەتەوەیی پۆڵەندا بۆ لێكۆڵینەوە لە نەخۆشییەكانی دڵ، لە نوێترین توێژینەوەدا ئاشكرایان كردووە كە پیاوانی خێزاندار ئەگەری تووشبوونیان بە قەڵەوی سێ هێندەی پیاوانی سینگڵ زیاترە.
هاوكات توێژەرانی بەشداربوو لە توێژینەوەكە باس لەوە دەكەن كە لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی زیاتر دەبێت، بەجۆرێك زیادبوونی هەر ساڵێك لە تەمەن، ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی لە پیاواندا سەدا 4 و لە ژنانیشدا سەدا 6 زیاددەكات.
بەگوێرەی توێژینەوەكە، تەمەن و بارودۆخی خێزانی، كاریگەرییەكی روونیان لەسەر ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی لە هەردوو رەگەزدا هەیە. لەلایەكی دیكەوە، بوونی هۆشیاریی تەندروستیش، دووبارە كاریگەرییەكی گرنگی لە رێگریكردن لە قەڵەوی و لێكەوتە نەرێنییەكانیدا دەبێت.
رەنگە هێدفۆنەکانمان وەک بەشێکی دانەبڕاو لە گوێ و ژیانمان بمێننەوە، بەڵام بەکارهێنانی نابەرپرسیارانە و هەڵەی ئەم ئامێرانە دەتوانێت ببێتە هەڕەشەیەکی گەورە لەسەر توانای بیستن.
لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ ماڵپەڕی Gazeta.Ru، دکتۆر سڤێتلانا نۆزنیتسکایا (پسپۆڕی نەخۆشییەکانی لووت، قورگ و گوێ) هۆشداری دەربارەی مەترسییە چاوەڕواننەکراوەکانی بەکارهێنانی هێدفۆن دەدەن لە چەند بارودۆخێکدا و ئاماژە بە مەترسیدارترین کاتەکانی بەکار هێنانی ئەو ئامێرە دەدات کە بریتیە لە کاتی وەرزشکردن، مەلەوانی یان خۆشۆردن.
دکتۆر نۆزنیتسکایا وتی: "توێژینەوە جیهانییەکان دەریانخستووە کە بەکارهێنانی هێدفۆن رێژەی بەکتریا لەناو کەناڵی گوێدا 11 جار زیاد دەکات. هەموومان بەکتریا لە گوێکانماندا هەیە و لە زۆربەی حاڵەتەکاندا ئەم بەکتریایانە هیچ کێشەیەکی تەندروستی دروست ناکەن، بەڵام ئەگەر ژمارەیان زیاد بێت یان بەکتریای نوێ بچێتە ناو گوێ، بۆ نموونە کاتێک گوێچکەیەک دەدەیت بە هاوڕێیەکت بۆ گوێگرتن لە مۆسیقا، دەکرێت ببێتە هۆی پەرەسەندنی هەوکردن لەناو گوێدا... پێستی کەناڵی گوێی دەرەکی زۆر ناسکە، بۆیە بەکارهێنانی بەردەوام یان درێژخایەنی گوێچکەکان دەتوانێت لە کۆتاییدا زیان بە ساغڵەمی پێست بگەیەنێت و ببێتە هۆی هەوکردنی کەناڵی گوێی دەرەکی."
نۆزنیتسکایا لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە هێدفۆن و گوێچکەکان گەرمی و شێ هەڵدەمژن، کە ئەمەش ژینگەیەکی باش دروست دەکات بۆ گەشەکردنی هەموو جۆرە بەکتریا و کەڕووەکان، و ئەم دۆخە لەوانەیە یارمەتی گواستنەوەی بەکتریا یان کەڕوو بۆ ناو گوێ بدات و ببێتە هۆی تووشبوون بە هەوکردنطکی مەترسیدار لەسەر بیستن.
پزیشکەکە ئامۆژگاری ئەو کەسانەی کرد کە بەشێوەیەکی بەردەوام هێدفۆن بەکاردەهێنن کە لانیکەم هەفتەی جارێک گوێچکەکانیان بە ئەلکهولی پزیشکی خاوێن بکەنەوە، هەروەها دڵنیا بن لە پاککردنەوەی بەردەوامی گوێچکەکان.
بەگوێرەی داتاکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی نزیکەی ٪50ی ئەوانەی لە تەمەنی 12 بۆ 35 ساڵدان لەمەترسییدان بۆ لەدەستدانی هەستی بیستن بەهۆی بەردەوام گوێدانە دەنگی لەرەلەر بەرز.
ئیلۆن مەسک، ئەو گەنجەی بە داهێنانەکانی جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە، جارێکی دیکە جیهانی سەرسام کردووە بە باسکردنی رۆڵی سەرەکی رۆبۆتەکان لە داهاتووی زانستی پزیشکیدا.
ئیلۆن مەسک ملیاردێری ئەمریکی و خاوەن و جێبەجێکاری کۆمپانیای سپەیس ئێکس و سەرۆکی تێسلا باس لەوەدەکات، لەماوەی چەند ساڵێکی کەمدا رۆبۆتەکان تواناکانی پزیشکێکی باش تێدەپەڕێنن لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریدا، هەروەها تەنها لەماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا توانای باشترین پزیشکەکانی ئەو بوارە تێدەپەڕێنن.
مەسک باسی لەوەشکردووە، یەکێک لە کۆمپانیاکانی بەناوی "نیورالینک" بۆ تەکنەلۆجیای تایبەتمەند بە مێشک و دەمار، رۆبۆتێکی بەکارهێناوە بۆ چاندنی چەند ئەلیکترۆکۆدێک لە مێشکدا، کە ئەوە زۆر ئەستەم بووە بۆ مرۆڤەکان بتوانن لەو ماوە کەمەدا و بەو وردییە ئەو کارە بکەن.
داهێنانەکانی مەسک لە بواری تەکنەلۆجیادا لەماوەی ئەم چەند ساڵەی کۆتاییدا وای کردووە، مەسک لە پێشەنگی بوارەکەدا بمێنێتەوە و رۆژ بە رۆژ میدیاکان بە بابەتی سەرسوڕهێنەرەوە سەرقاڵ دەکات.
لەماوەی رابردووشدا توانیویەتی لەرێگای چاندنی چیپی بچووک لە مێشکی مرۆڤەکاندا، توانای گفتوگۆ و قسەکردن بگەڕێنێتەوە بۆ ئەو کەسانەی توانای قسەکردنیان نییە.
Robots will surpass good human surgeons within a few years and the best human surgeons within ~5 years. @Neuralink had to use a robot for the brain-computer electrode insertion, as it was impossible for a human to achieve the required speed and precision. https://t.co/ipPhQK8z1j
— Elon Musk (@elonmusk) April 27, 2025
وەزارەتی تەندروستیی هەرێم چەند بڕیار و رێنماییەکی بۆ رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی پەتای تای خوێنبەربوون بڵاوکردەوە و لەوبارەیەوە نووسراوی ئاڕاستەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی لە سەرجەم شارەکاندا کردووە.
لە راگەیەنراوێکدا وەزارەتی تەندروستی رایگەیاندووە، بە مەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی پەتای تای خوێن بەربوون کە پەتایەکی ڤایرۆسی مەترسیدارە و لەبەر تۆمارکردنی چەند حاڵەتێکی پشتڕاستکراوە لە پارێزگاکانی دیکەی عیراق، پێویستە چەند رێوشوێنێک بگیرێتە بەر.
دەقی بڕیار و رێنماییەکان:
١-سەربڕینی ئاژەڵان لە ماڵان بە هەر شێویەک بێت قەدەغەیە و سەربڕین تەنها لە شوێنی رێپێدراو دەبێت.
٢-پابەندبوونی قەسابەکان بە بەکارهێنانی کەلوپەلی خۆپاراستن به‌تایبه‌ت ده‌ستكێشی لاستیك و جلی تایبه‌تی خۆپارێزی له‌كاتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵ یان گۆشت و خوێنه‌كه‌ی، لەکاتی سەرپێچی بە توندی سزا دەدرێن.
3- دوای سه‌ر بڕینی ئاژه‌ڵ ده‌بێت شوێنه‌كه پاك بكرێتەوە به به‌كار هێنانی گیراوه‌ی كلۆر (5%) (ده‌گیرێته‌وه به به‌كارهێنانی فاست به رێژه‌ی 6% و هه‌ر به‌شیك فاس بۆ 11 به‌ش ئاو) و هه‌روه‌ها به‌هه‌مان شێوه پاككردنه‌وه‌ی كه‌لوپه‌لی به‌كارهاتوو له‌كاتی سه‌ربڕین و پارچه‌كردنی گۆشتی ئاژه‌ڵ.
4- پێویستە هاووڵاتیان گۆشتی سوور لە شوێنی رێپێدراو بکڕن و دەستکێش لە دەست بکەن، هەروەها ئاگادار بن دەستیان هیچ برینداری نەبێت و تەختەی لەتکردنی گۆشت جیاواز بێت لە تەختەی لەت کردنی سەوزە، پاشان شوێنی لەتکردنەکە بە باشی خاوێن بکرێتەوە بە ئاوى گەرم و سابوون و دواتر پاككردنەوەى بە هەمان شێوە وەك خالى 3 و کوڵاندنی گۆشت بەتەواوی.
5- له‌به‌ركردنی جلی قۆڵدرێژ و ره‌نگكاڵ له‌كاتی سه‌ردانی ئه‌و شوێنانه‌ی گه‌نه تێدا بڵاوه، بۆئەوەی دیار بێت، هه‌روه‌ها به‌كار هێنانی كرێمی تایبه‌ت به دوور خستنه‌وه‌ی مێروو و گه‌نه له له‌شی مرۆڤ.
7-بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی پێویستە هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکانی ڤێتێرنەری و کشتوکاڵ بکەن لەبارەی رێکارەکانیان سەبارەت بە رشاندنی ئاژەڵان بە قڕکەر.
8- جەختکردنەوە لە کاری پتەوکردنی تەندروستی بۆ پاراستنی هاووڵاتیان لە ڕێگای هەڵمەتی جیاواز و بڵاوکردنەوەی رێنمایی بەمەبەستی گەیاندنی زانیاری دروست.
9- جێبەجێکردنی چالاکییەکانی رشاندنی شوێنی گەنەکان بە گوێرەی پلانی ساڵانەی کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییە گوازراوەکان.
10- پابەندبوونی کارمەندانی تەندروستی بە لەبەرکردنی کەرەستەی خۆپارێزی کەسی بە شێوەیەکی زانستی دروست.
دەقی راگەیەنراوەکە:
لەبەرامبەر نەبوونی پسپۆڕی بواری کاری نەشتەرگەری جوانکاری و نەبوونی ڕێگەپێدانی کارکردنی لە نەخۆشخانەی ناوبراو، وەزارەتی تەندروستی ڕێککاری توندی یاسایی گرتەبەر بەرامبەر بە پزیشک ( د. ئارام عبداللە محەمەد ) ، دوای گیان لەدەستدانی هاوڵاتی (شۆخان عبدالله) لە شاری سلێمانی لە نەخۆشخانەی (سەفین )ی تایبەت کە نەشتەرگەری جوانکاری بۆ ئەنجام درابوو.
بۆ ئەم مەبەستە وەزارەتی تەندروستی بڕیاریدا بە:
1- پێکهێنانی لێژنەی لێکۆڵینەوە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بەمەبەستی لێکۆڵینەوە لە کێشەی گیان لەدەستدانی ناوبراو بەپێی یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٠ (یاسای ماف و ئەرکی نەخۆش لەهەرێمی کوردستان) و پەیڕەوی (پێکهاتە و ئەرکەکانی لێژنەی لێکۆڵینەوەی پیشەیی لە وەزارەتی تەندروستی) ژمارە (١٦)ی ساڵی ٢٠٢٢ بە ئامادەبوونی دادوەری داواکاری گشتی و نوێنەری سەندیکای پزیشکانی کوردستان.
2- ڕاگرتنی پزیشک (د. ئارام عبدالله محمد) بەناونیشانی پزیشکی پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی لەکارکردنی تا کۆتایی هاتنی لێژنەی لێكۆڵینەوە، لەبەر ئەوەی ناوبراو سەرپێچی ڕێنمایی ژمارە ( ١٠ )ی ساڵی ٢٠٢٤ و فەرمانی وەزاری ژمارە (٤٣٠٤) لەڕێکەوتی ٣ /٧ / ٢٠٢٣ ی کردوە ، کەوا کاری پسپۆڕی ئەم پزیشکە نیە بۆ ئەنجامدانی ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە بەڵکو ئەم نەشتەرگەریە کاری پزیشکی پسپۆڕی نەشتەرگەری جوانکاریە نەوەک نەشتەرگەری گشتی.
3- پێبژاردنی نەخۆشخانەی (سەفین)ی تایبەت بەهۆی سەرپێچی کردنی یاسا و رێنماییەکان تایبەت بە نەبوونی رێگەپێدانی کارکردنی پزیشکی ناوبراو لە لیستی میلاکی ئەم نەخۆشخانەیە.
4- داخستنی هۆڵەکانی نەشتەرگەری لە نەخۆشخانەی ناوبراو لەپێناو سەلامەتی نەخۆش و چارەسەریەکان.
ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم چەند رێنماییەکی تایبەت بە خۆپاراستن لە خۆڵبارین بڵاوکردەوە و باس لەوە دەکات، پێویستە ماسک بەکاربهێنرێت.
ماوەی دوو رۆژە شەپۆلێکی خۆڵبارین ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان و عیراقی گرتووەتەوە و کەشناسیش پێشبینی دەکات، ئەمڕۆ و سبەینێ خۆڵبارینەکە بەردەوام بێت.
لەوبارەیەوە ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم رێنماییەکانی کاتی خۆڵبارینی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، تاوەکو دەتوانیت لە ماڵەوە بمێنەرەوە و مەیە دەرەوە، هەروەها ئاو زۆر بخۆرەوە.
رێنماییەکان:
-پێویستە دەرگا و پەنجەرەی ماڵەکەت دابخەیت.
-راهێنانی قورس ئەنجام مەدە.
-ئەگەر هەستت بە بێتاقەتی و هەناسەتەنگی کرد، سەردانی پزیشک بکە.
-خۆڵبارین کاریگەریی دەکاتە سەر دەم و چاو و لوت، بۆیە بەکارهێنانی ماسک پێویستە.
-خۆڵبارین مەترسیدارە بۆ ئەو کەسانەی نەخۆشی دڵ و رەبۆیان هەیە، هەروەها بۆ منداڵ و ژنانی دووگیان.
ئەگەر لەناو ئۆتۆمبێلدا بوویت و خۆڵبارینێکی چڕ بوو:
-لە لایەکی شەقامەکەوە بوەستە و دڵنیابە لەوەی ئۆتۆمبێلەکەت ناجوڵێ، هەروەها هێمای چواری دابگیرسێنە.
-لەناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنەرەوە .
-پەنجەرەکان دابخە.
-هەوای ناو ئۆتۆمبێلەکەت دابگیرسێنە.
بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی رایگەیاند، بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی کە نەشتەرگەریی دابەزاندنی کێش ئەنجام دەدەن بە سەرجەم جۆرەکانییەوە، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکانەوە هەیە. وتیشی، ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک دەخەنەوە و پسپۆڕی پزیشکەکان دیاری دەکەن.
سەباح هەورامی بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی نەشتەرگەریی دەکەن بۆ بڕینی گەدەیان یان دەرهێنانی چەوریی و راکێشانی پێست، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکان و نەگونجاوی شوێنەکەوە هەیە بۆ ئەو جۆرە نەشتەرگەرییە.
باسی لەوەشکرد، لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی ئەو جۆرە نەشتەرگەرییانە پسپۆڕی دیاری کراوی نییە، تێکەڵاوییەک لەنێوان پسپۆڕییەکان و دەستنیشانکردنی کاری پزیشکەکاندا روویداوە و هەر پزیشکێکی نزیک لەو پسپۆڕییە بە مافی خۆی دەزانێت ئەنجامی بدات.
وتیشی، لە ئێستادا بەشێکی زۆری پسپۆڕییەکان ئەو نەشتەرگەرییە بۆ نەخۆشەکان ئەنجام دەدەن، کە هەندێک جار رێگای نازانستی و شێوەی نەگونجاو بەکاردەهێنن، کە بەهۆیەوە گیانلەدەستدان یان چەندین زیانی لاوەکی لێدەکەوێتەوە.
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئاماژەی بەوەشکرد، بە دەیان سکاڵا هەیە لەسەر ئەو بابەتانە، چەندین کەسیش بە سزا گەیەنراون، یان رەوانەی دادگا کراون، هەشە بێتاوانی سەلمێنراوە و ئازاد کراوە.
سەباح هەورامی وتیشی، بڕیاریان داوە ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک بخەنەوە و پێویستە لە چەند شوێنێکی تایبەتی نەخۆشخانەکاندا ئەنجام بدرێت و پسپۆڕی ئەو پزیشکانەشی رێگەیان پێدەدرێت ئەنجامی بدەن، دیاری بکرێت، جگە لەوەی دەبێت نەخۆش بەر لە بڕیاردان بۆ نەشتەرگەریی، لیژنەی تایبەت بیبینێت.
ئەمڕۆ هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی ئەنجام دابێت، توندترین سزا دەدرێت
لەبارەی ئەو دەنگۆیانەشی باس لەوە دەکەن، ئەمڕۆ نەشتەرگەریی بڕینی گەدە ئەنجام درابێت لە چەند نەخۆشخانەیەک، ئەوەی روون کردەوە، لیژنەکان ئەمڕۆ بەسەر نەخۆشخانەکاندا دەگەڕێن، هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی لەمڕۆدا ئەنجام دابێت، ئەوا بە توندترین شێوە سزای دەدەن.
بەشێکی پزیشکەکان ئامانجیان کێبڕکێی ماددیە
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئەوەشی نەشاردەوە، کە بەشێکی پزیشکەکان بۆ کێبڕکێی ماددی نەشتەرگەرییەکە بە زوویی و لە شوێنی نەگونجاودا ئەنجام دەدەن.
ئەمەش دوای ئەوە دێت، دوێنێ چوارشەممە، ژنێکی تەمەن 36 ساڵ، دوای رۆژێک لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی سێ منداڵ بوو و دانیشتووی بەریتانیا بوو.
لەدوای ئەوەشەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستیی سلێمانی بە تەواوی ئەنجامدانی سەرجەم نەشتەرگەرییەکانی دابەزاندنی کێشی لە نەخۆشخانەکاندا قەدەغە کرد، تاوەکو ئەو کاتەی بە یاسا و رێکاری گونجاو ئەو کارە رێکدەخەنەوە. راشیگەیاند، لیژنەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر نەخۆشخانەکەش و پزیشکەکەش پێکهێناوە.
گیان لەدەستدان بەهۆی ئەو نەشتەرگەرییەوە لە هەرێمی کوردستان چەند جارێکە دووبارە دەبێتەوە، لە 14ی مانگی یەکی ئەمساڵیشدا، ژنێکی تەمەن ٤١ ساڵ دوای ئەوەی لە نەخۆشخانەیەکی تایبەتی سلێمانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری بۆکرا، گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی دوو منداڵ بوو.
تەندروستیی سلێمانی رایەیاند، لە گرژی و ئاڵۆزییەکانی یاریگای نەورۆزدا 62 کەس بریندار بوون، کە 27 بریندار بە ئەمبوڵانس بۆ نەخۆشخانە گواسترانەوە و یەکێکیان نەشتەرگەریی بۆ کراوە.
بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستیی سلێمانی رایگەیاند، دوای ئەوەی شەوی رابردوو لە کاتی بەڕێوەچونی یاری نێوان یانەی وەرزشی نەورۆز و یانەی وەرزشی زاخۆ لە یاریگای نەورۆز لە شاری سلێمانی گرژیی و ئاڵۆزیی لەنێوان هاندەرانی هەردوولا دروست بوو، 62 کەس بریندار بوون، کە هەر لە یاریگاکەدا چارەسەری خێرا بۆ 25 کەس کرا و 27 برینداریش بە ئەمبوڵانس بۆ نەخۆشخانە گواسترانەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، 10 لە بریندارەکانی دیکە لەلایەن کەسوکارییانەوە گەیەنراونەتە نەخۆشخانە و چارەسەریان بۆ کراوە.
تەندروستیی سلێمانی ئەوەشی خستووەتە روو، جگە لە یەک بریندار لە ئێستادا سەرجەم بریندارەکان رەوانەی ماڵەوە کراونەتەوە، کە ئەو بریندارەی لە نەخۆشخانەیە نەشتەرگەریی بۆ کراوە و دۆخی تەندروستی جێگیرە.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، کەسێکی دیکە بەهۆی پەتای تای خوێنبەربوونەوە گیانی لەدەستدا.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، لە پارێزگای موسەنا کەسێکی دیکە دوای توشبوونی بە پەتای تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا، هەروەها بەپێی دوایین ئامارەکان، ژمارەی توشبووانی تای خوێنبەربوون لە عیراقدا گەیشتووەتە 22 کەس.
بەپێی دوایین ئامارەکانی وەزارەتی تەندروستی، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 22 کەس توشی پەتای تای خوێنبەربوون بوون و سێ کەسیش بەهۆی پەتاکەوە گیانیان لەدەستداوە، کە زۆرینەی توشبووەکان لە پارێزگای زیقارن.
تای خوێنبەربوون؛ ئێستا یەخەی چەند شارێکی عیراقی گرتووە، پەتایەکی ڤایرۆسیی درمە، بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە و لەنێوان مرۆڤەکانیشدا گوازراوەیە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاری بکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت، باشترین رێگای خۆپارێزیش پاکوخاوێنییە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە و پێکوتەی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانی لەرێگای پێدانی دەرمانەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکاری سەرەکی توشبوون، بەرکەوتنە بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکە یان سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبوو. لەنێوان مرۆڤیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوون و بەکارهێنانی سرنج و دەرزی کەسانی توشبوو، هەروەها پەیوەندی جەستەیی و بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسی توشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی، دڵتێکەڵهاتن و رشانەوە، ئازاری جومگە، سکچون، تا، هیلاکی و لاوازین، نیشانە توندەکانیشی مەترسیان لەسەر ژیان هەیە بریتین لە، بێهۆشبوون، ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار، پەککەوتنی جگەر، گورچیلە یان سییەکان، هەروەها خوێنبەربوونی ژێر پێست.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، پێنج حاڵەتی نوێی توشبوون بە تای خوێنبەربوون تۆمار کراون.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، پێنج حاڵەتی نوێی توشبوون بە تای خوێنبەربوون لە عیراق تۆمار کران، بەوەش کۆی گشتی ژمارەی توشبووان گەیشتە 19 کەس.
وتیشی، ئامارەکە بەم جۆرەیە: حەوت توشبوو لە زیقار، چوار توشبوو لە کەرکوک، سێ توشبوو لە موسەنا، لە هەر یەک لە بەغداد، نەینەوا، واست، بەسڕە و میسانیش یەک توشبوو تۆمار کراوە.
تای خوێنبەربوون؛ ئێستا یەخەی چەند شارێکی عیراقی گرتووە، پەتایەکی ڤایرۆسیی درمە، بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە و لەنێوان مرۆڤەکانیشدا گوازراوەیە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاری بکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت، باشترین رێگای خۆپارێزیش پاکوخاوێنییە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە و پێکوتەی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانی لەرێگای پێدانی دەرمانەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکاری سەرەکی توشبوون، بەرکەوتنە بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکە یان سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبوو. لەنێوان مرۆڤیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوون و بەکارهێنانی سرنج و دەرزی کەسانی توشبوو، هەروەها پەیوەندی جەستەیی و بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسی توشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی، دڵتێکەڵهاتن و رشانەوە، ئازاری جومگە، سکچون، تا، هیلاکی و لاوازین، نیشانە توندەکانیشی مەترسیان لەسەر ژیان هەیە بریتین لە، بێهۆشبوون، ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار، پەککەوتنی جگەر، گورچیلە یان سییەکان، هەروەها خوێنبەربوونی ژێر پێست
پەتای تای خوێنبەربوون، ئەو پەتایەی ئێستا یەخەی عیراقی گرتووە و بەپێی دوایین ئامارە رەسمییەکان، 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بەهۆی پەتاکەوە تۆمار کراون.
پەتای تای خوێنبەربوون پەتایەکی ڤایرۆسییە، گواستراوەیە و بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە، کە لەنێوان مرۆڤەکانیشدا درمە و دەگوازرێتەوە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاریبکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت. بۆیە باشترین شت ئەوەیە هاووڵاتیان هۆشیار بن بەرامبەر بە نەخۆشییەکە و نیشانەکانی، هەروەها رێگاکانی خۆپاراستن لێی جێبەجێ بکەن.
بەپێچەوانەشەوە ئەگەر ماوەی دوو هەفتە و زیاتر بخایەنێت و هێشتا نەخۆشییەکە دیاری نەکرابێت و چارەسەری وەرنەگرتبێت، ئەگەری هەیە نیشانەکان توند ببن، بەتایبەت ئەگەر خوێن لەژێر پێستدا بڵاوببێتەوە ئەگەری گیانلەدەستدانی نەخۆشەکە هەیە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە.
هیچ پێکوتەیەکی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانیشی لەرێگای پێدانی دەرمانی تایبەتەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکارەکانی توشبوون:
ئەم پەتایە لە رێگای بەرکەوتن بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکەوە دەگات بە مرۆڤ، هەروەها بەشێوەیەکی زیاتر مێشوولە، گەنە، مشک و شەمشەمەکوێرە هۆکاری گواستنەوەین.
هەروەها بەهۆی سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبووەوە دەگوازرێتەوە بۆ مۆڤ.
بەدەر لەو هۆکارانەی دیکە، لەنێوان مرۆڤەکانیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوونی کەسانی توشبوو و بەکارهێنانی دەرزی و ئامێری کەسی توشبوو، یانیش پەیوەندی جەستەیی لەگەڵ کەسی توشبوودا، هەروەها کارکردن و مانەوە لەو شوێنانەی مشکیان تێدایە، لەگەڵ بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسیتوشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی نەخۆشییەکە:
-دڵتێکەڵهاتن و هێڵنجدان و رشانەوە
-ئازاری جومگەکان
-سکچوون
-تا
-هیلکی و لاوازی
نیشانە توندەکان کە مەترسییان لەسەر ژیان هەیە:
-بێهۆشبوون
-ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار
-پەککەوتنی جگەر
-پەککەوتنی گورچیلە
-پەککەوتنی هەناسەدان
-خوێنبەربوونی ژێرپێست
باشترین رێگاکانی خۆپارێزی:
-داپۆشینی گۆشت لەناو دەفری سەرقەپاتدا.
-بەباشی پاککردنەوەی سەتڵی خۆڵ و خاشاک و باشترە ئەگەر ئەو سەتڵانە سەریان هەبێت.
-دانانی پەردەی گونجاو بۆ دەرگا و پەنجەرەکان کە مێروو و خشۆکەکان پێیدا تێپەڕ نەبن.
-بەباشی کوڵاندنی گۆشت و خۆراکەکانی دیکە.
-بڕینی لقوپۆپی زیادەی دارەکان و دوورخستنەوەی گژوگیا لە ماڵەکان.
-دوورخستنەوەی دار و خشت و کەرەستەی کەڵەکەبوو لە ماڵەکان، کە لانیکەم 40 مەتر و زیاتر.
-پاراستنی پاکوخاوێنی جەستەیی و زوو زوو شۆردنی دەستەکان.
-بڕینی چیمەنی ماڵەکان.
-پێویستە هەر ئاژەڵێک کە سەر دەبڕدرێت قڕتێکەرەکان و گەنەی لەسەرنەبێت و تەنها لە کوشتارگەکاندا ئاژەڵ سەرببڕدێت، بۆئەوەی پشکنینی پێش سەربڕین و دوای سەربڕینیشی بۆ بکرێت.
-نابێت بەهیچ جۆرێک ئاژەڵ لەناو ماڵ و گەڕەکەکاندا سەر ببڕدڕێت.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بە پەتای تای خوێنبەربوون لە عیراق تۆمار کراون.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عیراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 14 حاڵەتی توشبوون بە پەتای تای خوێنبەربوون تۆمار کراون، کە زۆرترینیان لە زیقار بووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، شەش کەس لە زیقار، چوار کەس لە کەرکوک، لە هەریەک لە بەغداد و موسەنا و نەینەوا و بەسڕەش یەکی یەک حاڵەت تۆمار کراوە.
وتیشی، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا دوو کەس بەهۆی پەتاکەوە گیانیان لەدەستداوە، کە دوایین حاڵەتیان گیانلەدەستدانی کارمەندی تەندروستییەکەی ئەمڕۆی کەرکوک بوو.
داواش لەو کەسانە دەکات کە ئیشوکاریان لەگەڵ بەرهەمە ئاژەڵییەکان و ئاژەڵاندایە، سەرجەم رێکارەکانی خۆپیارێزی بگرنە بەر بۆ دوور بوون لە توشبوون بە تای خوێنبەربوون.
كارمەندێكی نەخۆشخانەی گشتی كەركوك بەهۆی توشبوون بە تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا، بەوەش لە ماوەی سێ رۆژدا دوو كەس لە كەركوك بەتای خوێنبەربوون گیانیان لەدەستداوە.
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، بەیانی ئەمڕۆ كارمەندێكی نەخۆشخانەی گشتی كەركوك، دوای توشبوونی بە ڤایرۆسی تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا.
وتیشی، رۆژی پێنجشەممەی رابردووش دوو حاڵەتی تری تای خوێنبەربوون تۆماركران.
ئەوەشی خستە روو، یەكێك لەتوشبووەكانی دوو رۆژی رابردوو گیانی لەدەستدا، كە كەسێكی تەمەن 30 ساڵ بوو، كەسی دووەمیش تاوەکو ئێستا لەژێر چاودێری پزیشكیدایە.
توێژینەوەیەکی یابانی نهێنییەکی زانستیی نوێ لەبارەی زوو هەستان لە خەو و مانەوە بە چالاکی و تەندروستیی ئاشکرا دەکات و ئاماژەی بەوەکردووە، بۆ مانەوەی جەستەتان بە تەنسروستیی رێگە بدەن تیشکی خۆر لەخەو هەڵتان بستێنێ.
توێژەران لە زانکۆی ئەوساکا مترۆبۆلیتان توێژینەوەیەکیان لەسەر 19 بەشداربوو ئەنجام داوە لەبارەی کاریگەریی بەرکەوتنی رووناکی سروشتی لەسەر کوالێتی خەو و لەخەو هەستان.
توێژەران نموونەی توێژینەوەکەیان کردووە بە سێ بەشەوە، بەشیکیان 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی "تیشکی خۆر" لێیداون، بەشێکیان زیاتر لە 20 خولەک و بەشێکیشیان هیچ رووناکییەک نەچووەتە ژوورەکانیانەوە.
لە ئەنجامی توێژینەوەکەدا، ئەو زانا یابانیانە گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی، ئەو کەسانەی 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی لە ژوورەکانیانی داوە، خەوێکی باشتریان هەبووە و لەکاتی هەستان لە خەویشدا جەستەیەکی چالاکیان هەبووە، هەروەها هیچ هەستێکی خەواڵوویی و شەکەتی جەستەیان نەبووە.
لە بەرامبەردا گروپی دووەم کە زیاتر لە 20 خولەک رووناکی سروشتی چووەتە ژوورەکانیانەوە، کەمتر چالاک بوون بەراورد بە گروپی یەکەم، ئەمەش هاوشانی ئەوە دەبێتەوە کە زانست دەڵێت، بەرکەوتنی زۆر بە تیشکی خۆر کاریگەریی لاوەکی و زیانی دەبێت.
گروپی سێیەمی توێژینەوەکەش کە لە ژوورێکی تەواو تاریکدا خەوتوون و هیچ رووناکییەکی سروشتی نەچووەتە ژوورەکانیانەوە، ئەگەرچی کاتی تەواویش خەوتبن، بەڵام هێشتا هەستیان بە تێکشکاوی جەستەیان کردووە و خەواڵوو بوون، نەیانتوانیوە بە چالاکییەوە رۆژەکانیان دەست پێ بکەن و بچنە سەر کار.
توێژەرانی توێژینەوەکە ئەوەشیان خستووەتە روو، لە دەرئەنجامی ئەو توێژینەوەیەوە دەیانەوێت بگەن بە داهێنانی سیستمێکی زیرەک، کە بەپێی کات و وەرزەکان کۆنتڕۆڵی چوونە ناوەوەی رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر بکات بۆ ژوورەکان.
بۆیە ئەو توێژینەوەیە ئاڕاستەیان دەکات بەوەی، دیزاینێکی زیرەکانە بۆ ژووری نوستن بکەن، کە رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر وەک بەشێکی سەرەکی ژوورەکە لەبەرچاوبگیرێت.