تەندروستی
وەزارەتی تەندروستیی هەرێم چەند بڕیار و رێنماییەکی بۆ رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی پەتای تای خوێنبەربوون بڵاوکردەوە و لەوبارەیەوە نووسراوی ئاڕاستەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی لە سەرجەم شارەکاندا کردووە.
لە راگەیەنراوێکدا وەزارەتی تەندروستی رایگەیاندووە، بە مەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی پەتای تای خوێن بەربوون کە پەتایەکی ڤایرۆسی مەترسیدارە و لەبەر تۆمارکردنی چەند حاڵەتێکی پشتڕاستکراوە لە پارێزگاکانی دیکەی عیراق، پێویستە چەند رێوشوێنێک بگیرێتە بەر.
دەقی بڕیار و رێنماییەکان:
١-سەربڕینی ئاژەڵان لە ماڵان بە هەر شێویەک بێت قەدەغەیە و سەربڕین تەنها لە شوێنی رێپێدراو دەبێت.
٢-پابەندبوونی قەسابەکان بە بەکارهێنانی کەلوپەلی خۆپاراستن به‌تایبه‌ت ده‌ستكێشی لاستیك و جلی تایبه‌تی خۆپارێزی له‌كاتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵ یان گۆشت و خوێنه‌كه‌ی، لەکاتی سەرپێچی بە توندی سزا دەدرێن.
3- دوای سه‌ر بڕینی ئاژه‌ڵ ده‌بێت شوێنه‌كه پاك بكرێتەوە به به‌كار هێنانی گیراوه‌ی كلۆر (5%) (ده‌گیرێته‌وه به به‌كارهێنانی فاست به رێژه‌ی 6% و هه‌ر به‌شیك فاس بۆ 11 به‌ش ئاو) و هه‌روه‌ها به‌هه‌مان شێوه پاككردنه‌وه‌ی كه‌لوپه‌لی به‌كارهاتوو له‌كاتی سه‌ربڕین و پارچه‌كردنی گۆشتی ئاژه‌ڵ.
4- پێویستە هاووڵاتیان گۆشتی سوور لە شوێنی رێپێدراو بکڕن و دەستکێش لە دەست بکەن، هەروەها ئاگادار بن دەستیان هیچ برینداری نەبێت و تەختەی لەتکردنی گۆشت جیاواز بێت لە تەختەی لەت کردنی سەوزە، پاشان شوێنی لەتکردنەکە بە باشی خاوێن بکرێتەوە بە ئاوى گەرم و سابوون و دواتر پاككردنەوەى بە هەمان شێوە وەك خالى 3 و کوڵاندنی گۆشت بەتەواوی.
5- له‌به‌ركردنی جلی قۆڵدرێژ و ره‌نگكاڵ له‌كاتی سه‌ردانی ئه‌و شوێنانه‌ی گه‌نه تێدا بڵاوه، بۆئەوەی دیار بێت، هه‌روه‌ها به‌كار هێنانی كرێمی تایبه‌ت به دوور خستنه‌وه‌ی مێروو و گه‌نه له له‌شی مرۆڤ.
7-بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی پێویستە هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکانی ڤێتێرنەری و کشتوکاڵ بکەن لەبارەی رێکارەکانیان سەبارەت بە رشاندنی ئاژەڵان بە قڕکەر.
8- جەختکردنەوە لە کاری پتەوکردنی تەندروستی بۆ پاراستنی هاووڵاتیان لە ڕێگای هەڵمەتی جیاواز و بڵاوکردنەوەی رێنمایی بەمەبەستی گەیاندنی زانیاری دروست.
9- جێبەجێکردنی چالاکییەکانی رشاندنی شوێنی گەنەکان بە گوێرەی پلانی ساڵانەی کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییە گوازراوەکان.
10- پابەندبوونی کارمەندانی تەندروستی بە لەبەرکردنی کەرەستەی خۆپارێزی کەسی بە شێوەیەکی زانستی دروست.
دەقی راگەیەنراوەکە:
لەبەرامبەر نەبوونی پسپۆڕی بواری کاری نەشتەرگەری جوانکاری و نەبوونی ڕێگەپێدانی کارکردنی لە نەخۆشخانەی ناوبراو، وەزارەتی تەندروستی ڕێککاری توندی یاسایی گرتەبەر بەرامبەر بە پزیشک ( د. ئارام عبداللە محەمەد ) ، دوای گیان لەدەستدانی هاوڵاتی (شۆخان عبدالله) لە شاری سلێمانی لە نەخۆشخانەی (سەفین )ی تایبەت کە نەشتەرگەری جوانکاری بۆ ئەنجام درابوو.
بۆ ئەم مەبەستە وەزارەتی تەندروستی بڕیاریدا بە:
1- پێکهێنانی لێژنەی لێکۆڵینەوە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بەمەبەستی لێکۆڵینەوە لە کێشەی گیان لەدەستدانی ناوبراو بەپێی یاسای ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٠ (یاسای ماف و ئەرکی نەخۆش لەهەرێمی کوردستان) و پەیڕەوی (پێکهاتە و ئەرکەکانی لێژنەی لێکۆڵینەوەی پیشەیی لە وەزارەتی تەندروستی) ژمارە (١٦)ی ساڵی ٢٠٢٢ بە ئامادەبوونی دادوەری داواکاری گشتی و نوێنەری سەندیکای پزیشکانی کوردستان.
2- ڕاگرتنی پزیشک (د. ئارام عبدالله محمد) بەناونیشانی پزیشکی پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی لەکارکردنی تا کۆتایی هاتنی لێژنەی لێكۆڵینەوە، لەبەر ئەوەی ناوبراو سەرپێچی ڕێنمایی ژمارە ( ١٠ )ی ساڵی ٢٠٢٤ و فەرمانی وەزاری ژمارە (٤٣٠٤) لەڕێکەوتی ٣ /٧ / ٢٠٢٣ ی کردوە ، کەوا کاری پسپۆڕی ئەم پزیشکە نیە بۆ ئەنجامدانی ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە بەڵکو ئەم نەشتەرگەریە کاری پزیشکی پسپۆڕی نەشتەرگەری جوانکاریە نەوەک نەشتەرگەری گشتی.
3- پێبژاردنی نەخۆشخانەی (سەفین)ی تایبەت بەهۆی سەرپێچی کردنی یاسا و رێنماییەکان تایبەت بە نەبوونی رێگەپێدانی کارکردنی پزیشکی ناوبراو لە لیستی میلاکی ئەم نەخۆشخانەیە.
4- داخستنی هۆڵەکانی نەشتەرگەری لە نەخۆشخانەی ناوبراو لەپێناو سەلامەتی نەخۆش و چارەسەریەکان.
ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم چەند رێنماییەکی تایبەت بە خۆپاراستن لە خۆڵبارین بڵاوکردەوە و باس لەوە دەکات، پێویستە ماسک بەکاربهێنرێت.
ماوەی دوو رۆژە شەپۆلێکی خۆڵبارین ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان و عیراقی گرتووەتەوە و کەشناسیش پێشبینی دەکات، ئەمڕۆ و سبەینێ خۆڵبارینەکە بەردەوام بێت.
لەوبارەیەوە ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم رێنماییەکانی کاتی خۆڵبارینی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، تاوەکو دەتوانیت لە ماڵەوە بمێنەرەوە و مەیە دەرەوە، هەروەها ئاو زۆر بخۆرەوە.
رێنماییەکان:
-پێویستە دەرگا و پەنجەرەی ماڵەکەت دابخەیت.
-راهێنانی قورس ئەنجام مەدە.
-ئەگەر هەستت بە بێتاقەتی و هەناسەتەنگی کرد، سەردانی پزیشک بکە.
-خۆڵبارین کاریگەریی دەکاتە سەر دەم و چاو و لوت، بۆیە بەکارهێنانی ماسک پێویستە.
-خۆڵبارین مەترسیدارە بۆ ئەو کەسانەی نەخۆشی دڵ و رەبۆیان هەیە، هەروەها بۆ منداڵ و ژنانی دووگیان.
ئەگەر لەناو ئۆتۆمبێلدا بوویت و خۆڵبارینێکی چڕ بوو:
-لە لایەکی شەقامەکەوە بوەستە و دڵنیابە لەوەی ئۆتۆمبێلەکەت ناجوڵێ، هەروەها هێمای چواری دابگیرسێنە.
-لەناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنەرەوە .
-پەنجەرەکان دابخە.
-هەوای ناو ئۆتۆمبێلەکەت دابگیرسێنە.
بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی رایگەیاند، بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی کە نەشتەرگەریی دابەزاندنی کێش ئەنجام دەدەن بە سەرجەم جۆرەکانییەوە، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکانەوە هەیە. وتیشی، ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک دەخەنەوە و پسپۆڕی پزیشکەکان دیاری دەکەن.
سەباح هەورامی بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی نەشتەرگەریی دەکەن بۆ بڕینی گەدەیان یان دەرهێنانی چەوریی و راکێشانی پێست، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکان و نەگونجاوی شوێنەکەوە هەیە بۆ ئەو جۆرە نەشتەرگەرییە.
باسی لەوەشکرد، لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی ئەو جۆرە نەشتەرگەرییانە پسپۆڕی دیاری کراوی نییە، تێکەڵاوییەک لەنێوان پسپۆڕییەکان و دەستنیشانکردنی کاری پزیشکەکاندا روویداوە و هەر پزیشکێکی نزیک لەو پسپۆڕییە بە مافی خۆی دەزانێت ئەنجامی بدات.
وتیشی، لە ئێستادا بەشێکی زۆری پسپۆڕییەکان ئەو نەشتەرگەرییە بۆ نەخۆشەکان ئەنجام دەدەن، کە هەندێک جار رێگای نازانستی و شێوەی نەگونجاو بەکاردەهێنن، کە بەهۆیەوە گیانلەدەستدان یان چەندین زیانی لاوەکی لێدەکەوێتەوە.
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئاماژەی بەوەشکرد، بە دەیان سکاڵا هەیە لەسەر ئەو بابەتانە، چەندین کەسیش بە سزا گەیەنراون، یان رەوانەی دادگا کراون، هەشە بێتاوانی سەلمێنراوە و ئازاد کراوە.
سەباح هەورامی وتیشی، بڕیاریان داوە ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک بخەنەوە و پێویستە لە چەند شوێنێکی تایبەتی نەخۆشخانەکاندا ئەنجام بدرێت و پسپۆڕی ئەو پزیشکانەشی رێگەیان پێدەدرێت ئەنجامی بدەن، دیاری بکرێت، جگە لەوەی دەبێت نەخۆش بەر لە بڕیاردان بۆ نەشتەرگەریی، لیژنەی تایبەت بیبینێت.
ئەمڕۆ هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی ئەنجام دابێت، توندترین سزا دەدرێت
لەبارەی ئەو دەنگۆیانەشی باس لەوە دەکەن، ئەمڕۆ نەشتەرگەریی بڕینی گەدە ئەنجام درابێت لە چەند نەخۆشخانەیەک، ئەوەی روون کردەوە، لیژنەکان ئەمڕۆ بەسەر نەخۆشخانەکاندا دەگەڕێن، هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی لەمڕۆدا ئەنجام دابێت، ئەوا بە توندترین شێوە سزای دەدەن.
بەشێکی پزیشکەکان ئامانجیان کێبڕکێی ماددیە
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئەوەشی نەشاردەوە، کە بەشێکی پزیشکەکان بۆ کێبڕکێی ماددی نەشتەرگەرییەکە بە زوویی و لە شوێنی نەگونجاودا ئەنجام دەدەن.
ئەمەش دوای ئەوە دێت، دوێنێ چوارشەممە، ژنێکی تەمەن 36 ساڵ، دوای رۆژێک لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی سێ منداڵ بوو و دانیشتووی بەریتانیا بوو.
لەدوای ئەوەشەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستیی سلێمانی بە تەواوی ئەنجامدانی سەرجەم نەشتەرگەرییەکانی دابەزاندنی کێشی لە نەخۆشخانەکاندا قەدەغە کرد، تاوەکو ئەو کاتەی بە یاسا و رێکاری گونجاو ئەو کارە رێکدەخەنەوە. راشیگەیاند، لیژنەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر نەخۆشخانەکەش و پزیشکەکەش پێکهێناوە.
گیان لەدەستدان بەهۆی ئەو نەشتەرگەرییەوە لە هەرێمی کوردستان چەند جارێکە دووبارە دەبێتەوە، لە 14ی مانگی یەکی ئەمساڵیشدا، ژنێکی تەمەن ٤١ ساڵ دوای ئەوەی لە نەخۆشخانەیەکی تایبەتی سلێمانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری بۆکرا، گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی دوو منداڵ بوو.
تەندروستیی سلێمانی رایەیاند، لە گرژی و ئاڵۆزییەکانی یاریگای نەورۆزدا 62 کەس بریندار بوون، کە 27 بریندار بە ئەمبوڵانس بۆ نەخۆشخانە گواسترانەوە و یەکێکیان نەشتەرگەریی بۆ کراوە.
بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستیی سلێمانی رایگەیاند، دوای ئەوەی شەوی رابردوو لە کاتی بەڕێوەچونی یاری نێوان یانەی وەرزشی نەورۆز و یانەی وەرزشی زاخۆ لە یاریگای نەورۆز لە شاری سلێمانی گرژیی و ئاڵۆزیی لەنێوان هاندەرانی هەردوولا دروست بوو، 62 کەس بریندار بوون، کە هەر لە یاریگاکەدا چارەسەری خێرا بۆ 25 کەس کرا و 27 برینداریش بە ئەمبوڵانس بۆ نەخۆشخانە گواسترانەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، 10 لە بریندارەکانی دیکە لەلایەن کەسوکارییانەوە گەیەنراونەتە نەخۆشخانە و چارەسەریان بۆ کراوە.
تەندروستیی سلێمانی ئەوەشی خستووەتە روو، جگە لە یەک بریندار لە ئێستادا سەرجەم بریندارەکان رەوانەی ماڵەوە کراونەتەوە، کە ئەو بریندارەی لە نەخۆشخانەیە نەشتەرگەریی بۆ کراوە و دۆخی تەندروستی جێگیرە.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، کەسێکی دیکە بەهۆی پەتای تای خوێنبەربوونەوە گیانی لەدەستدا.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، لە پارێزگای موسەنا کەسێکی دیکە دوای توشبوونی بە پەتای تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا، هەروەها بەپێی دوایین ئامارەکان، ژمارەی توشبووانی تای خوێنبەربوون لە عیراقدا گەیشتووەتە 22 کەس.
بەپێی دوایین ئامارەکانی وەزارەتی تەندروستی، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 22 کەس توشی پەتای تای خوێنبەربوون بوون و سێ کەسیش بەهۆی پەتاکەوە گیانیان لەدەستداوە، کە زۆرینەی توشبووەکان لە پارێزگای زیقارن.
تای خوێنبەربوون؛ ئێستا یەخەی چەند شارێکی عیراقی گرتووە، پەتایەکی ڤایرۆسیی درمە، بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە و لەنێوان مرۆڤەکانیشدا گوازراوەیە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاری بکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت، باشترین رێگای خۆپارێزیش پاکوخاوێنییە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە و پێکوتەی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانی لەرێگای پێدانی دەرمانەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکاری سەرەکی توشبوون، بەرکەوتنە بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکە یان سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبوو. لەنێوان مرۆڤیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوون و بەکارهێنانی سرنج و دەرزی کەسانی توشبوو، هەروەها پەیوەندی جەستەیی و بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسی توشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی، دڵتێکەڵهاتن و رشانەوە، ئازاری جومگە، سکچون، تا، هیلاکی و لاوازین، نیشانە توندەکانیشی مەترسیان لەسەر ژیان هەیە بریتین لە، بێهۆشبوون، ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار، پەککەوتنی جگەر، گورچیلە یان سییەکان، هەروەها خوێنبەربوونی ژێر پێست.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، پێنج حاڵەتی نوێی توشبوون بە تای خوێنبەربوون تۆمار کراون.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، پێنج حاڵەتی نوێی توشبوون بە تای خوێنبەربوون لە عیراق تۆمار کران، بەوەش کۆی گشتی ژمارەی توشبووان گەیشتە 19 کەس.
وتیشی، ئامارەکە بەم جۆرەیە: حەوت توشبوو لە زیقار، چوار توشبوو لە کەرکوک، سێ توشبوو لە موسەنا، لە هەر یەک لە بەغداد، نەینەوا، واست، بەسڕە و میسانیش یەک توشبوو تۆمار کراوە.
تای خوێنبەربوون؛ ئێستا یەخەی چەند شارێکی عیراقی گرتووە، پەتایەکی ڤایرۆسیی درمە، بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە و لەنێوان مرۆڤەکانیشدا گوازراوەیە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاری بکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت، باشترین رێگای خۆپارێزیش پاکوخاوێنییە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە و پێکوتەی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانی لەرێگای پێدانی دەرمانەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکاری سەرەکی توشبوون، بەرکەوتنە بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکە یان سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبوو. لەنێوان مرۆڤیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوون و بەکارهێنانی سرنج و دەرزی کەسانی توشبوو، هەروەها پەیوەندی جەستەیی و بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسی توشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی، دڵتێکەڵهاتن و رشانەوە، ئازاری جومگە، سکچون، تا، هیلاکی و لاوازین، نیشانە توندەکانیشی مەترسیان لەسەر ژیان هەیە بریتین لە، بێهۆشبوون، ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار، پەککەوتنی جگەر، گورچیلە یان سییەکان، هەروەها خوێنبەربوونی ژێر پێست
پەتای تای خوێنبەربوون، ئەو پەتایەی ئێستا یەخەی عیراقی گرتووە و بەپێی دوایین ئامارە رەسمییەکان، 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بەهۆی پەتاکەوە تۆمار کراون.
پەتای تای خوێنبەربوون پەتایەکی ڤایرۆسییە، گواستراوەیە و بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە، کە لەنێوان مرۆڤەکانیشدا درمە و دەگوازرێتەوە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاریبکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت. بۆیە باشترین شت ئەوەیە هاووڵاتیان هۆشیار بن بەرامبەر بە نەخۆشییەکە و نیشانەکانی، هەروەها رێگاکانی خۆپاراستن لێی جێبەجێ بکەن.
بەپێچەوانەشەوە ئەگەر ماوەی دوو هەفتە و زیاتر بخایەنێت و هێشتا نەخۆشییەکە دیاری نەکرابێت و چارەسەری وەرنەگرتبێت، ئەگەری هەیە نیشانەکان توند ببن، بەتایبەت ئەگەر خوێن لەژێر پێستدا بڵاوببێتەوە ئەگەری گیانلەدەستدانی نەخۆشەکە هەیە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە.
هیچ پێکوتەیەکی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانیشی لەرێگای پێدانی دەرمانی تایبەتەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکارەکانی توشبوون:
ئەم پەتایە لە رێگای بەرکەوتن بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکەوە دەگات بە مرۆڤ، هەروەها بەشێوەیەکی زیاتر مێشوولە، گەنە، مشک و شەمشەمەکوێرە هۆکاری گواستنەوەین.
هەروەها بەهۆی سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبووەوە دەگوازرێتەوە بۆ مۆڤ.
بەدەر لەو هۆکارانەی دیکە، لەنێوان مرۆڤەکانیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوونی کەسانی توشبوو و بەکارهێنانی دەرزی و ئامێری کەسی توشبوو، یانیش پەیوەندی جەستەیی لەگەڵ کەسی توشبوودا، هەروەها کارکردن و مانەوە لەو شوێنانەی مشکیان تێدایە، لەگەڵ بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسیتوشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی نەخۆشییەکە:
-دڵتێکەڵهاتن و هێڵنجدان و رشانەوە
-ئازاری جومگەکان
-سکچوون
-تا
-هیلکی و لاوازی
نیشانە توندەکان کە مەترسییان لەسەر ژیان هەیە:
-بێهۆشبوون
-ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار
-پەککەوتنی جگەر
-پەککەوتنی گورچیلە
-پەککەوتنی هەناسەدان
-خوێنبەربوونی ژێرپێست
باشترین رێگاکانی خۆپارێزی:
-داپۆشینی گۆشت لەناو دەفری سەرقەپاتدا.
-بەباشی پاککردنەوەی سەتڵی خۆڵ و خاشاک و باشترە ئەگەر ئەو سەتڵانە سەریان هەبێت.
-دانانی پەردەی گونجاو بۆ دەرگا و پەنجەرەکان کە مێروو و خشۆکەکان پێیدا تێپەڕ نەبن.
-بەباشی کوڵاندنی گۆشت و خۆراکەکانی دیکە.
-بڕینی لقوپۆپی زیادەی دارەکان و دوورخستنەوەی گژوگیا لە ماڵەکان.
-دوورخستنەوەی دار و خشت و کەرەستەی کەڵەکەبوو لە ماڵەکان، کە لانیکەم 40 مەتر و زیاتر.
-پاراستنی پاکوخاوێنی جەستەیی و زوو زوو شۆردنی دەستەکان.
-بڕینی چیمەنی ماڵەکان.
-پێویستە هەر ئاژەڵێک کە سەر دەبڕدرێت قڕتێکەرەکان و گەنەی لەسەرنەبێت و تەنها لە کوشتارگەکاندا ئاژەڵ سەرببڕدێت، بۆئەوەی پشکنینی پێش سەربڕین و دوای سەربڕینیشی بۆ بکرێت.
-نابێت بەهیچ جۆرێک ئاژەڵ لەناو ماڵ و گەڕەکەکاندا سەر ببڕدڕێت.
وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بە پەتای تای خوێنبەربوون لە عیراق تۆمار کراون.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عیراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا 14 حاڵەتی توشبوون بە پەتای تای خوێنبەربوون تۆمار کراون، کە زۆرترینیان لە زیقار بووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، شەش کەس لە زیقار، چوار کەس لە کەرکوک، لە هەریەک لە بەغداد و موسەنا و نەینەوا و بەسڕەش یەکی یەک حاڵەت تۆمار کراوە.
وتیشی، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا دوو کەس بەهۆی پەتاکەوە گیانیان لەدەستداوە، کە دوایین حاڵەتیان گیانلەدەستدانی کارمەندی تەندروستییەکەی ئەمڕۆی کەرکوک بوو.
داواش لەو کەسانە دەکات کە ئیشوکاریان لەگەڵ بەرهەمە ئاژەڵییەکان و ئاژەڵاندایە، سەرجەم رێکارەکانی خۆپیارێزی بگرنە بەر بۆ دوور بوون لە توشبوون بە تای خوێنبەربوون.
كارمەندێكی نەخۆشخانەی گشتی كەركوك بەهۆی توشبوون بە تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا، بەوەش لە ماوەی سێ رۆژدا دوو كەس لە كەركوك بەتای خوێنبەربوون گیانیان لەدەستداوە.
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، بەیانی ئەمڕۆ كارمەندێكی نەخۆشخانەی گشتی كەركوك، دوای توشبوونی بە ڤایرۆسی تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستدا.
وتیشی، رۆژی پێنجشەممەی رابردووش دوو حاڵەتی تری تای خوێنبەربوون تۆماركران.
ئەوەشی خستە روو، یەكێك لەتوشبووەكانی دوو رۆژی رابردوو گیانی لەدەستدا، كە كەسێكی تەمەن 30 ساڵ بوو، كەسی دووەمیش تاوەکو ئێستا لەژێر چاودێری پزیشكیدایە.
توێژینەوەیەکی یابانی نهێنییەکی زانستیی نوێ لەبارەی زوو هەستان لە خەو و مانەوە بە چالاکی و تەندروستیی ئاشکرا دەکات و ئاماژەی بەوەکردووە، بۆ مانەوەی جەستەتان بە تەنسروستیی رێگە بدەن تیشکی خۆر لەخەو هەڵتان بستێنێ.
توێژەران لە زانکۆی ئەوساکا مترۆبۆلیتان توێژینەوەیەکیان لەسەر 19 بەشداربوو ئەنجام داوە لەبارەی کاریگەریی بەرکەوتنی رووناکی سروشتی لەسەر کوالێتی خەو و لەخەو هەستان.
توێژەران نموونەی توێژینەوەکەیان کردووە بە سێ بەشەوە، بەشیکیان 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی "تیشکی خۆر" لێیداون، بەشێکیان زیاتر لە 20 خولەک و بەشێکیشیان هیچ رووناکییەک نەچووەتە ژوورەکانیانەوە.
لە ئەنجامی توێژینەوەکەدا، ئەو زانا یابانیانە گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی، ئەو کەسانەی 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی لە ژوورەکانیانی داوە، خەوێکی باشتریان هەبووە و لەکاتی هەستان لە خەویشدا جەستەیەکی چالاکیان هەبووە، هەروەها هیچ هەستێکی خەواڵوویی و شەکەتی جەستەیان نەبووە.
لە بەرامبەردا گروپی دووەم کە زیاتر لە 20 خولەک رووناکی سروشتی چووەتە ژوورەکانیانەوە، کەمتر چالاک بوون بەراورد بە گروپی یەکەم، ئەمەش هاوشانی ئەوە دەبێتەوە کە زانست دەڵێت، بەرکەوتنی زۆر بە تیشکی خۆر کاریگەریی لاوەکی و زیانی دەبێت.
گروپی سێیەمی توێژینەوەکەش کە لە ژوورێکی تەواو تاریکدا خەوتوون و هیچ رووناکییەکی سروشتی نەچووەتە ژوورەکانیانەوە، ئەگەرچی کاتی تەواویش خەوتبن، بەڵام هێشتا هەستیان بە تێکشکاوی جەستەیان کردووە و خەواڵوو بوون، نەیانتوانیوە بە چالاکییەوە رۆژەکانیان دەست پێ بکەن و بچنە سەر کار.
توێژەرانی توێژینەوەکە ئەوەشیان خستووەتە روو، لە دەرئەنجامی ئەو توێژینەوەیەوە دەیانەوێت بگەن بە داهێنانی سیستمێکی زیرەک، کە بەپێی کات و وەرزەکان کۆنتڕۆڵی چوونە ناوەوەی رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر بکات بۆ ژوورەکان.
بۆیە ئەو توێژینەوەیە ئاڕاستەیان دەکات بەوەی، دیزاینێکی زیرەکانە بۆ ژووری نوستن بکەن، کە رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر وەک بەشێکی سەرەکی ژوورەکە لەبەرچاوبگیرێت.
توێژینەوەیەکی زانکۆی ساوپاولۆ لە بەرازیل ئاماژە بەوە دەدات، خواردنەوەی بەردەوامی کحول چەندین گرفتی جیاجیای هزری دەهێنێتە ئاراوە.
لە توێژینەوەکەدا زیاتر لە هەزار و 700 کەس بەشدارییان کردووە، کە تێكڕای تەمەنیان 75 ساڵ بووە.
لە چوارچێوەی توێژینەوەکەدا زانایان بۆیان دەرکەوتووە کحول کاریگەریەکی گەورەی لەسەر تووشبوون بە ئالزەهایمەر دەبێت، هاوکات ئەگەری لاوازبوونی مێشک %133 زیاددەکات، ئەمەش سەرەڕای زیادکردنی مەترسیی تووشبوون بە لەبیرچوونەوە و ئەگەری مردنی پێشوەختە.
د. هاریس کامال، کە پسپۆڕی نەخۆشییە دەمارییەکانە دەڵێت، "کاریگەریی کحول لەسەر مێشکی مرۆڤ پشت بە چەند فاکتەرێک دەبەستێت: تەمەن، شێوازی خواردن، ماوەی خواردنەوەی کحول و تەندروستیی گشتیی کەسەکە. "
بەگوێرەی بڵاوکراوەکانی ناوەندی کۆنترۆڵکردن و رێگریکردن لە نەخۆشییەکان (CDC) لە ئەمریکا، کحول ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجە، بەرزەفشاری خوێن، نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتە زیاددەکات.
هەورەبروسکە، دیاردەیەکی سروشتییە و بە گشتی لە وەرزی زستاندا، بەهۆی بوونی تەزووی بای هەڵکشاو زیاتر روو دەدات.
هەورەبروسکە کرداری خاڵیبوونەوەی کارەباییە، کە لەنێوان بەشەکانی پەڵەهەورێک یان دوو پەڵەهەوری باراناوی بارگە جیاواز، یان لەنێوان پەڵەهەور و باڵەخانەیەک، یان مرۆڤ، درەخت و ئاژەڵ و هەر شتێکی دیکە لەسەری زەوی روو دەدات.
لەناو هەورە باراناوییەکاندا گەردیلە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان دابەش دەبن، بەجۆرێک بارگە پۆزەتیڤەکان دەچنە سەرەوەی هەورەکان و بارگە نێگەتیڤەکان لە بەشی خوارەوەی هەورەکان دەبن، ئەگەر ئەو بارگانە لە هەورەکەدا لەیەکتر نزیک ببنەوە هەورە بروسکە لەناو هەورەکاندا روو دەدات، کە ئەمەیان مەترسیدار نییە لەسەر مرۆڤ و زیندەوەران و زەوی.
لە دۆخێکدا ئەگەر ئەو هەورانە لە زەوی نزیک ببنەوە کە زەوی بارگەی موجەبە، ئەوا بارگەکە لە زەویدا بەتاڵ دەبێتەوە، کە ئەمە ئەو بروسکەیەیە مەترسی دروست دەکات.
ساڵانە هەورە بروسکەکان دەبنە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان کەس لە جیهاندا، یان بەهۆی بروسکەوە بە سەتان رووداوی ئاگرکەوتنەوە روودەدەن.
بروسکە گەرمییەکەی 30 هەزار پلەی سیلیزییە، کە دەکاتە زیاتر لە پێنج ئەوەندەی گەرمی رووبەری خۆر، لوتکەی تەزووەکەشی دەگاتە 30 هەزار ئەمپێر.
چۆن خۆت لە بەرکەوتن بە هەورەبروسکە دەپارێزیت؟
باشترین کار بیکەیت ئەوەیە لە ماڵەوە بمێنیتەوە و دووربیت لە دەرگا و پەنجەرەوە، ئەگەر لە دەرەوەش بوویت باشترە لە سەرجەم ئەو شتانە دوور بکەویتەوە کە درێژ و بەرزن، هەروەها بچۆ ژێر پرد، یانیش لە ناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنیتەوە، بەڵام هەرگیز چەتر بەکارمەهێنە بۆ خۆپاراستن.
دەبێت بە هەموو شێوەیەک لە درەختەکان و ئاو دووربکەویتەوە، چونکە ئاو گەیەنەرێکی بەهێزە و درەختەکانیش سەرچاوەیەکی باشی خاڵیبوونەوەی بارگەی هەورەکەن.
خۆ ئەگەر لە دەشتودەرێکی تەختدا بوویت، باشترین کار ئەوەیە لە هەموو دار و درەخت و کانزا و هەر شتێکی دیکە دووربیت کە لە دەورتدا هەیە، بەپێی توانا خۆت گرمۆڵە بکە و با سەرت بەرز نەبێت تەنها قاچەکانت لەسەر زەوی بن، ئەگەر چەند کەسێکیش بوون، ئەوا با دووری نێوانتان لە 30 مەتر کەمتر نەبێت.
یاسای 30 بە 30 جێبەجێ بکە
یاسای 30 بە 30 بریتییە لەوەی، کە ئەگەر بروسکە روویدا، ئەوا تاوەکو 30 بژمێرە، ئەگەر گەیشتیتە ژمارە 30 یان بەر لە گەیشتن بە ژمارە 30 گوێت لە دەنگەکەشی بوو، ئەوا مانای ئەوە دەگەیەنێت هەورەکە زۆر نزیکە و بایی ئەوەندە مەترسیدارە کە پێویست بکات بە زوویی خۆت بپارێزیت.
ماوەی نزیکەی سێ هەفتەیە پەتایەکی قورس لەناو منداڵاندا بڵاوبووەتەوە و نیشانەکانی قورسن و بە گشتی منداڵان لە سەرجەم تەمەنەکاندا دەگرێتەوە، پزیشکێکی پسپۆڕی نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانیش باس لە نیشانە و چارەسەرەکانی دەکات.
بەختیار قادر پزیشکی پسپۆڕی منداڵان لە نەخۆشخانەی دکتۆر جەمال ئەحمەد رەشیدی فێرکاری لە سلێمانی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە ئێستادا بەهۆی وەرز گۆڕینەوە کەش دەگۆڕێت و چەندین جۆری ڤایرۆس و بەکتریا چالاک دەبن و دەبنە هۆی ژەهراویبوونی چەندین خۆراک، هەر بۆیە پەتا لەم وەرزانەدا بڵاو دەبنەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی ئەم پەتایە جیادەکاتەوە ئەوەیە نیشانەکانی قورسترن، کە رۆژانە نزیکەی 750 نەخۆش سەردانی نەخۆشخانەی منداڵان دەکات، نزیکەی 500یان توشی ئەم پەتایە بوون.
وتیشی، نیشانەکانی پەتاکە قورسن و لە منداڵێکەوە بۆ یەکێکی تر دەگۆڕێت، کە منداڵ نیشانەکانی هەڵامەت و کۆکەی قورسی هەیە و دواتر لێیدەکات بە سکچوون و رشانەوە، پەتاکە هەردوو کۆئەندامی هەرس و هەناسە دەگرێتەوە.
منداڵانی خوار دوو ساڵ نیشانەکانیان بە قورسی تێدا دەردەکەوێت
باسی لەوەشکرد، بەگشتی منداڵانی خوار دوو ساڵ و بەتایبەتیش خوار شەش مانگ زۆر بە قورسی پەتاکە دەگرن و سەرجەم نیشانەکانیان هەیە و کۆکەیان زیاترە، بەڵام لە سەروو دوو ساڵەوە زیاتر نیشانەکانی هەڵامەت و کۆکە و هەوکردنی سنگیان هەیە و لە ١١ و ١٢ ساڵ بەرەو سەریش زیاتر سکچوون و رشانەوە دەگرن.
ئەو پزیشکە داواش لە دایک و باوکان دەکات، ئەگەر نیشانەکانیان لە منداڵەکانیاندا بەدیکرد نەیانبەنە لای یاریدەدەرە پزیشکییەکانی گەڕەکەکان بەڵکو پێویستە پزیشکی پسپۆڕ بیانبینێت، بەتایبەت پێدانی دەرمانی دژە میکرۆب بەبێ راوێژی پزیشکی پسپۆڕ زیانی زۆر بە منداڵەکە دەگەیەنێت لەبری ئەوەی چاکی بکاتەوە.
رێنمایی بۆ دایک و باوکان
دکتۆر بەختیار قادر رێنمایی دایک و باوکان دەکات بەوەی ئەگەر منداڵەکانیان نیشانەی توندی پەتاکەی نەبوو لەدوای بینینی پزیشك و وەرگرتنی دەرمان، لە ماڵەوە چارەسەریان بۆ بکەن زۆر باشترە لەوەی لە نەخۆشخانە بن.
دەشڵێت: لە ماڵەوە دەرمانەکانیان لەکاتی گونجاودا بدەنێ و شۆربایان بۆ بکەن، هەروەها ئەو موغەزیانەی دەگیرێنەوە بیدەن بە منداڵەکانیان باشترە لەوەی لە نەخۆشخانە بن و ئاویان بۆ هەڵبواسن.
ئەو پزیشکی پسپۆڕی منداڵانە ئەوەشی خستە روو، "ئەگەر منداڵ موغەزی نەخواردەوە، ئەوا دایک و باوکان خۆیان بۆیان ئامادە بکەن، کوپێک ئاو بهێنن و بەهێندەی کەوچکێکی چا خوێ و شەکری تێبکەن و بیدەن بە منداڵەکانیان، یانیش شۆربای جیاوازیان بۆ دروست بکەن".
باسی لەوەشکرد، لەو کاتانەدا ئاو بەتەنیا منداڵەکە زیاتر وشک دەکاتەوە و توشی سکئێشە و سەرگێژخواردنی دەکات، بۆیە پێویستە ئاو بە خوێ و شەکرەوە بیاندرێتێ یان ماستاویان بدرێتێ.
لەکۆتاییدا روونیشیکردەوە، پێویستە دایک و باوکەکان بەلایانەوە ئاسایی بێت کاتێک دەرمانەکانیش دەدەن بە منداڵ بەڵام هێشتا توشی تا دەبێتەوە و نیشانەکانی هەیە ئەگەر زۆر توند نەبێت، چونکە بە گشتی پێنج رۆژی دەوێت بۆ چاکبوونەوە، بۆیە لەو ماوەیەدا پێویستە دەرمانەکانی بە رێکوپێکی پێبدەن و چاودێری بکەن تاوەکو پەتاکە تێدەپەڕێنێت.
توێژینەوەیەکی نوێ زیانەکانی زۆرخەوتنی ئاشکرا کردووە و باس لەوە دەکات، زۆر مانەوە لە جێگادا و خەوتن تاوەکو کاتێکی زۆر، یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی توشبوون بە خەمۆکی.
توێژینەوەکە لەسەر 546 خوێندکاری زانکۆ ئەنجام دراوە، بۆ دیاریکردنی "جۆری کرۆنۆ"، کە چەمکێکە بۆ دیاریکردنی خواستی کەسەکان لە کاتەکانی خەوتن و لەخەو هەستان بەکاردێت.
لە توێژینەوەکەدا توێژەران ویستوویانە ئەوە دیاری بکەن، کە چۆن شیوازی خەوتن کار لەسەر تەندروستی دەروونی کەسەکان دەکات، بۆئەوەی لەو رێگایەوە چارەسەرێکی گونجاو بخەنە روو بۆ بەرەوباشتر بردنی ژیانی ئەو کەسانەی ماوەیەکی زۆر لە جێگادا دەمێننەوە.
باڵندەکانی شەو
لە توێژینەوەکەدا ئەو کەسانەی کە ئارەزوو دەکەن بە رۆژدا زیاتر لە جێگادا بمێننەوە بە باڵندەکانی شەو ناوهێنراون، توێژینەوەکە باسی لەوەکردووە، زیاتر گەنجەکان ئارەزووی ئەوە دەکەن، بەتایبەت لە ساڵەکانی کۆتایی تەمەنی هەرزەکاریدا، کە دواتر بەشێوەیەکی گشتی شێوەی ژیانیان دەگۆڕێت لەگەڵ تێپەڕاندنی ئەو قۆناغەی تەمەن.
توێژینەوەکە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی، کە درەنگ مانەوە لە جێگادا بۆماوەیەکی زۆر دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو کەسانە شەوانەش درەنگ بخەون، ئەوەش دەبێتە هۆی دەرکەوتنی نیشانەکانی خەمۆکی لەو کەسانەدا، هەروەها وایان لێدەکات بیرکردنەوەکانیان زیاتر نەرێنی بێت.
لە توێژینەوەکەشدا چارەسەری گونجاو بەو چەند هەنگاوێک دانراوە، کە یەکێکیان ئەوەیە، ئەو کەسانە بۆ رێککردنەوەی شێوە و کاتی خەوتنیان، پێویستە زیاتر گرنگی بدەن بە هۆشیارکردنەوەی خۆیان و ئاشنابوونیان بە زیانەکان، بۆئەوەی بەشێوەیەکی تەواو خۆیان بگەنە ئەو بڕیارەی ئەو کارە هەڵەیە، کە ئەوەش وایان لێدەکات بەبێ هیچ پاڵنەرێک هەوڵی گۆڕانکاریی بدەن و نەچنەوە سەر شێوازە کۆنەکە.
هەروەها باشتر کردنی سیستمی خواردن و ئەنجمدانی وەرزش و تێڕامان، بە چارەسەرێکی گونجاو دانراوە بۆ ئەوەی لەرووی بایۆلۆجییەوە هاوکاری جەستە بکەن لە وازهێنان لەو خووە و رێککردنەوەی کاری هۆرمۆنەکان بۆ خەوتن لەکاتی گونجاودا.
توێژینەوەیەکی نوێ دەری خستووە، نەوەی داهاتوو لەبەردەم مەترسی گەورەی ژینگەییدان، تەنانەت لە بارێکدا ئەگەر کۆنتڕۆڵی دەردانی کاربۆنیش بکرێت.
توێژینەوەیەکی نوێ کە زانایانی زانکۆی بوتسدامی ئەڵمانی بۆ توێژینەوە لە کەشوهەوا ئەنجامیان داوە ئاماژەی بەوەکردووە، تێکڕای پلەی گەرمی زەوی تاوەکو 175 ساڵی دیکە، واتە ساڵی 2200، حەوت پلەی سیلیزی بەرز دەبێتەوە، تەنانەت ئەگەر دەردانی کاربۆن لە ئاستێکی مامناوەندیشدا بمێنێتەوە.
ئەوەش هاتووە، ئەو بەرزبوونەوەیەی تێکڕای پلەی گەرمییە دەبێتە مەترسییەکی راستەقینە بۆ زەوی و مرۆڤەکان، لەبەر ئەوەی بۆ ژینگە قورس دەبێت بتوانێت لەگەڵ ئەو پلەی گەرمایەدا خۆی بگونجێنێت، ئەوەش دەبێتە مەترسی بۆسەر ئاسایشی خۆراک.
بەپێی توێژینەوەکە، ئەو گۆڕانکارییە لە پلەی گەرمی زەویدا کارەساتی ژینگەیی زیاد دەکات، بە جۆرێک شەپۆلی باران و زریان زیاد دەبێت لە هەندێک ناوچە کە دەبێتە هۆی لافاو و زریانی بەهێز، یان شەپۆلی بەفر و تەرزە و سەرمای وشک و سەخت، بەپێچەوانەشەوە لە هەندێک ناوچەی دیکە توانەوەی بەستەڵەکەکان و بەبیابانبوون و کەمی بەفر و باران، شەپۆلی سەختی گەرما و ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکانی لەدوا دەبێت.
زانایان ئاماژەیان بەوەشکردووە، بەتایبەت لە وەرزی هاویندا پلەکانی گەرما دەگەنە ئاستێک، کە مەترسی لەسەر ژیانی زیندەوەران دروست بکات.
لەوبارەیەشەوە کریستین کاوفۆڵد نووسەری سەرەکی توێژینەوەکە باسی لەوەکردووە، توێژینەوەکە ئەوەمان پێدەڵێت، کە پێویستە چی زووە کار لەسەر کەمکردنەوەئ دەردانی کاربۆن و نەهێشتنی کاربۆن بدرێت لە بەرگەهەوادا.
دەردانی گازە ژەهراوییەکان بەدەر لە هۆکارەکانی وەک تەقینەوەی گڕکانەکان و هەناسەی ئاژەڵەکانەوە، بە پلەی یەکەم لە سوتانی خەڵوز و گازەوە دەچنە بەرگەهەواوە.