خواردنەوەی قاوە لەوانەیە ببێتە هۆی بەرزبوونەوە یان دابەزینی ئاستی شەکری خوێن، و کاریگەریی ئەم خواردنەوەیە بەپێی سروشتی زیندەچالاکیی (میتابۆلیزم)ی کەسەکان، بڕی کافایینی بەکارهاتوو، و ئەوەی کە ئایا قاوەکە لەسەر گەدەی بەتاڵ یان لەگەڵ خواردندا دەخورێتەوە، جیاوازە.

بەپێی وتەی پسپۆڕان، کافایینی ناو قاوە دەتوانێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەیەکی کاتیی شەکری خوێن، بەتایبەتی لەو کەسانەی کە بەرگریی ئینسۆلینیان هەیە یان لە قۆناغی پێش شەکرە یان نەخۆشیی شەکرەی جۆری دووەمدان.

پێدەچێت کافایین هۆکاری سەرەکیی پشت ئەم کاریگەرییە بێت، چونکە هانی دەردانی هۆرمۆنەکانی سترێس دەدات وەک ئەدرنالین، کە لەوانەیە رێگری لە کاری ئینسۆلین بکەن. هەروەها کافایین دەتوانێت جگەر هان بدات بۆ ئازادکردنی گلوکۆزی پاشەکەوتکراو، کە وا دەکات خانەکان بە زەحمەت بتوانن ئەم شەکرە لە خوێنەوە هەڵبمژن.

کاندیس بامپەر، پسپۆڕی خۆراک لە ناوەندی پزیشکیی وێکسنەر لە زانکۆی ویلایەتی ئۆهایۆ، ئاماژە بەوە دەکات کە "هەڵمژینی کافایین خێراترە کاتێک لەسەر گەدەی بەتاڵ دەخورێتەوە،" ئەمەش لەوانەیە ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی زیاتری شەکری خوێن، بەتایبەتی ئەگەر قاوەکە شەکر یان سپیکەرەوەی شیرینکراوی تێدابێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم کاریگەرییانە زۆربەی کات کاتین.

ئامۆژگاری بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی قاوە لەسەر شەکری خوێن

ئەگەر نیگەرانی کاریگەریی قاوەیت لەسەر ئاستی شەکری خوێنت، ئەوا ئەم چەند ڕاسپاردەیە لەبەرچاو بگرە کە لە رووی زانستییەوە پشتڕاستکراونەتەوە:

• قاوە لەگەڵ خواردن یان دوای خواردن بخۆرەوە: ئەمە یارمەتیدەرە لە هێواشکردنەوەی هەڵمژینی کافایین و بەرزبوونەوەی شەکری خوێن سنووردار دەکات.

• هەڵبژاردەی بێ شەکر یان بە شێوەی سروشتی شیرینکراو هەڵبژێرە: شیرینکەری سروشتی  بەکاربهێنە.

• بڕی کافایین کەم بکەرەوە: دەتوانیت قاوەی بێ کافایین هەڵبژێریت یان ئەگەر هەستیاریت بە کافایین هەیە، قاوەی ئاسایی لەگەڵ قاوەی بێ کافایین تێکەڵ بکەیت.

 

زانایانی زانکۆی هارڤارد لە نوێترین توێژینەوەدا باسیان لە هۆکارێکی تایبەت بە دایکانەوە کردووە لە دیاریکردنی رەگەزی کۆرپەلەدا و ئاماژە بەوە دەکەن، زیادبوونی تەمەنی دایکان پەیوەندی هەیە بە دیاریکدنی رەگەزی کۆرپەلەوە.

ئەگەرچی لە رابردوودا دیاریکردنی رەگەزی کۆرپەلە رێژەیەکی یەکسانی هەبوو لەنێوان رەگەزی نێر و رەگەزی مێ'دا، بە جۆرێک، دایکان تەنها خاوەنی کرۆمۆسۆمی X  و باوکانیش خاوەنی هەریەک لە کرۆمۆسۆمیX  وY 'ن. کە ئەگەر باوکەکە کرۆمۆسۆمی X  بدات بە دایکەکە ئەوا رەگەزی کۆرپەلە مێ دەبێت و ئەگەر کرۆمۆسۆمی Y بدات بە دایکەکە ئەوا رەگەزی کۆرپەلە نێر دەبێت.

ئێستا زانایانی زانکۆی هارڤارد باس لەوەدەکەن، تەمەنی دایکیش دەتوانێت بەشدار بێت لە دیاریکردنی رەگەزی کۆرپەلەدا، بە جۆرێک ئەگەر کەسێک بۆ یەکەمجار لە تەمەنی 28 ساڵی بەدواوە ببێت بە دایک، ئەوا ئەگەری ئەوەی منداڵەکانی لەدوای منداڵی یەکەم دەیبێت هەمان رەگەز بن بە رێژەی 43٪ـە.

هەروەها ئەگەر کەسێک بۆ یەکەمجار لە تەمەنی 23 ساڵی ببێت بە دایک، ئەوا ئەگەری ئەوەی منداڵەکانی دیکەی هەمان رەگەزی منداڵی یەکەم بن کەمدەبێتەوە بۆ 34٪.

ئەگەرچی زاناکان هۆکارەکەیان روون نەکردووەتەوە، بەڵام ئاماژەیان بەوەکردووە، هۆکارەکەی پەیوەندی بە گۆڕانکارییە فسیۆلۆجییەکانی جەستەی دایکەکەوە هەیە، کە بەگوێرەی هەڵچوونی تەمەنی دەگۆڕێت و کاریگەریی دروست دەکات.

زانایانی زانکۆی هارڤارد ئەوەشیان روونکردووەتەوە، "سەرەڕای گەیشتن بەو ئەنجامە لە توێژینەوەکەماندا، دەبێت ئەوەمان لەیاد بێت کەسەکان وەڵامندانەوەی جەستەیان بۆ گۆڕانکارییە فسیۆلۆجییەکان جیاوازە و چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ جەستەی خۆتدا دەکرێت هاوکار بێت".

تەندروستیی عێراق بڵاویکردەوە، دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان و 16 توشبوونی نوێی تای خوێنبەربوون تۆمار کراون، بەوەش ژمارەی گیانلەدەستدان گەیشتە 30 کەس و توشبوونیش گەیشتە 231 کەس.

سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاندووە، لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان و 16 توشبوونی نوێی پەتای تای خوێنبەربوون لە عێراق تۆمارکراون، کە ئەو دوو کەسەی گیانیان لەدەستداوە لە پارێزگای زیقار و واست بوون.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئێستادا ژمارەی توشبووان بۆ ساڵی 2025 لە عیراقدا گەیشتووەتە 231 کەس.

بەپێی وتەی سەیف بەدر، لە هەرێمی کوردستان ژمارەی توشبوون بە پەتاکە بەم جۆرەیە: دهۆک- یەک گیانلەدەستدان و سێ توشبوون، هەولێر و سلێمانی هەریەکی یەک توشبوو".

پەتای تای خوێنبەربوون، ئەو پەتایەی ئێستا یەخەی عیراقی گرتووە و بەپێی دوایین ئامارە رەسمییەکان، 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بەهۆی پەتاکەوە تۆمار کراون.

پەتای تای خوێنبەربوون پەتایەکی ڤایرۆسییە، گواستراوەیە و بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە، کە لەنێوان مرۆڤەکانیشدا درمە و دەگوازرێتەوە.

ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاریبکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت. بۆیە باشترین شت ئەوەیە هاووڵاتیان هۆشیار بن بەرامبەر بە نەخۆشییەکە و نیشانەکانی، هەروەها رێگاکانی خۆپاراستن لێی جێبەجێ بکەن.

 

هۆکارەکانی توشبوون:

ئەم پەتایە لە رێگای بەرکەوتن بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکەوە دەگات بە مرۆڤ، هەروەها بەشێوەیەکی زیاتر مێشوولە، گەنە، مشک و شەمشەمەکوێرە هۆکاری گواستنەوەین.

هەروەها بەهۆی سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبووەوە دەگوازرێتەوە بۆ مۆڤ.

بەدەر لەو هۆکارانەی دیکە، لەنێوان مرۆڤەکانیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوونی کەسانی توشبوو و بەکارهێنانی دەرزی و ئامێری کەسی توشبوو، یانیش پەیوەندی جەستەیی لەگەڵ کەسی توشبوودا، هەروەها کارکردن و مانەوە لەو شوێنانەی مشکیان تێدایە، لەگەڵ بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسیتوشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.

 

بۆ خوێندنەوەی زانیاری تەواو لەسەر نیشانەکان و رێکاری خۆپارێزی کلیک لێرە بکە

دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێم راپۆرتێکی لەبارەی مەترسییەکانی زیادبوونی خۆڵبارین لە عیراق و زیانەکانی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، زیانەکانی خۆڵبارین لە عیراق رۆژانە بە نزیکەی یەک ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.

خۆڵبارین یەکێکە لەو دیاردانەی سروشت کە کاریگەریی نەرێنی لەسەر ژینگە و شێوەی ژیان و تەندروستی و خۆراک و خاک دروست دەکات و زیانەکانی لە رووی ئابووریشە بە ملیاران دۆلار دەخەمڵێنرێت.

لە راپۆرتەکەی دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێمدا ئاماژە بەوەکراوە، تێچوونی ئابووری گەردەلولەکانی خۆڵبارین لە عیراق و وڵاتانی عەرەبی زۆرە، بەوپێیەی سەرچاوەی رێژەی 80٪ی خۆڵی جیهان لە بیابانەکانی باکوری ئەفریقا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوەیە.

بەپێی راپۆرتەکە، تێچووی ساڵانەوەی رووبەڕووبوونەوەی گەردەلولەکانی خۆڵبارین لە عیراق و وڵاتانی عەرەبی ساڵانە بە 150 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.

 

ناوچە عەرەبییەکان ئەم بەهارە ئاژاوەیەکی گەورەیان بەخۆیانەوە بینیوە

 

ئەوەش هاتووە، رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماژەی بەوەکردووە، ناوچە عەرەبییەکان ئەم بەهارە ئاژاوەیەکی گەورەیان بەخۆیانەوە بینیوە و لە عیراقیش زریانی بەهێز رویداوە، کە بەهۆیەوە نەخۆشخانەکان پڕ بوون لەو نەخۆشانەی گرفتی هەناسەدانیان هەیە.

دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێم راشیگەیاندووە، لە چەند ساڵی رابردوودا رێژەی و خۆڵبارین لە عێراق زیادیکردووە و روانگەی "عیراقی سەوز" زیانەکانی خۆڵبارینی بە نزیکەی یەک ملیۆن دۆلار لە رۆژێکدا خەمڵاندووە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی کە زۆرترین زیانی لە گەردەلولەکانی خۆڵبارین بەرکەوتووە و تەنها لە ساڵی 2023دا 158 رۆژ خۆڵبارین تۆمار کراوە.

باس لەوەشکراوە، رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی داوای لە سەرجەم وڵاتان کردووە کە خۆڵبارین بخەنە ناو ئەجێندای جیهانی و نیشتمانییەوە، چارەسەر هەیە بەڵام پێویستی بە "بڕیار و بودجەی بەکۆمەڵ" هەیە بۆ فراوانکردنیان.

بەپێی راپۆرتی رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی، خۆڵبارین کاریگەری لەسەر 330 ملیۆن کەس و 150 وڵات لە جیهاندا هەیە، ئەگەرچی گەردەلولەکان بوونەتە دیاردەیەکی ناسراو، بەڵام دەبێت هەنگاوی کرداریی و مەبەستدار و هاوبەش بۆ رووبەڕووبوونەوەیان بدرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی.

هاوکات، بەپێی راپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەهۆی گەردەلولەکانی خۆڵبارینەوە ساڵانە حەوت ملیۆن کەس پێشوەختە گیان لەدەست دەدەن، یان توشی گرفت و نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسە و دڵ دەبنەوە، ئەوە جگە لە کەمبوونەوەی بەرهەمی دانەوێڵە و بوون بە هۆکارێک بۆ دیاردەی کۆچکردن.

بەهۆی خواردنەوە کحولییەکانەوە لە ئێران 31 کەس گەیەنراونەتە نەخۆشخانە کە دۆخی تەندروستیان ناجێگیرە و کەسێک گیانی لەدەستداوە، هەروەها پێنجی دیکە لە چاودێری چڕدان.

محەمەد عەلی شەفیعی بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی گەنجویان لە پارێزگای خوزستانی ئێران رایگەیاندووە،ەهۆی خواردنەوەکحولییە ساختەکانەوە 31 کەس گەیەنراونەتە نەخۆشخانە،کە دۆخی تەندروستییان ناجێگیرە.

ئاماژەی بەوەشکرد، کەسێکیان گیانی لەدەستداوە، حەوت لە نەخۆشەکان دەبێت لەرێگای گۆڕینی خوێنەوە خوێنیان پاکبکرێتەوە و پێنجیشیان لە ژووری چاودێری چڕ خەوێنراون.

ئەوەش لەکاتێکدایە، ماوەی چەند ساڵێکە بڵاوبوونەوەی خواردنەوە کحولییە ساختەکان لە ئێراندا بووەتە دیاردە و ساڵانە چەندین کەس بەهۆیەوە گیانلەدەست دەدەن، یان ژەهراوی دەبن و تەندروستیان تێکدەچێت، کە بەشێکیان توشی نەخۆشی درێژخایەنیان دەکات و بەدرێژایی ژیانیان پێوەی دەناڵێنن.

خوێندکارێکی زانکۆی راپەڕین هەڵەیەکی زانستی لە پەرتوکی Lewis’s Medical-Surgical Nursing eleventh edition  دەدۆزێتەوە و دەزگای بڵاوکردنەوەی پەرتوکەکەش هەڵەکە راست دەکاتەوە.

وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی هەرێم بڵاویکردووەتەوە، 'ژیوار حسن خدر' خوێندکاری قۆناغی سێیەمی کۆلێژی پەرستاری لە زانکۆی ڕاپەڕین هەڵەیەکی زانستی لەچاپتەری ٣٣ی کتێبی Lewis’s Medical-Surgical Nursing eleventh editio  دۆزیوەتەوە لەبارەی،Fibric acid debriative  کە ئاماژە بەوە دەکات کاریگەری نییە بەسەر خەستی LDLدا.

ئاماژەی بەوەشکردووە، پەرتوکەکە لەلایەن دەزگای(Elsevier)  بڵاوکراوەتەوە و دوای ئاگادارکردنەوەی دەزگاکە، بە پشتبەستن بە چەند سەرچاوەیەکی تری زانستی ئاستبەرز، هەڵەکە راستکراوەتەوە.

خوێندنی باڵای هەرێم ئەوەشی خستووەتە روو، دوای راستکردنەوەی هەڵەکە لەلایەن دەزگاکەوە سوپاس و پێزانین ئاڕاستەی خوێندکار ژیوار حسن کراوە.

وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، تەنها لە هەفتەی رابردوودا 17 توشبووی نوێی تای خوێنبەربوون تۆمارکراو و کەسێکیش بەهۆی پەتاکەوە گیانی لەدەستداوە.

سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عیراق رایگەیاند، هەفتەی رابردوو 17 توشبووی نوێی پەتای تای خوێنبەربوون تۆمارکراون، کە بەوەش ژمارەی ئەو کەسانەی لە سەرەتای ئەمساڵەوە توشی پەتاکە بوون گەیشتە 184 کەس.

باسی لەوەشکرد، لەو 17 کەسەی هەفتەی رابردوو کەسێکیان گیانی لەدەستداوە و بەوەش ژمارەی ئەو کەسانەی گیانیان لەدەستداوە گەیشتە 24 کەس.

 

ژمارەی توشبوون و گیانلەدەستدان بە پەتاکە لە عیراق بەم جۆرەیە:

زیقار: 60 توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

بەغداد: 34 توشبوو، شەش گیانلەدەستدان

واست: 17 توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

بەسڕە: 13 توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

موسەنا: 11 توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

میسان: 11 توشبوو

دیالە: هەشت توشبوو، سێ گیانلەدەستدان

نەینەوا: حەوت توشبوو

کەرکوک: پێنج توشبوو، چوار گیانلەدەستدان

دیوانیە: چوار توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

دهۆک: سێ توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

نەجەف و بابل: هەریەکێکیان دوو توشبوو، یەک گیانلەدەستدان

سلێمانی و هەولێر: هەر یەکێکیان دوو توشبوو

کەربەلا و ئەنبار و سەڵاحەدین: یەک توشبوو

رێكخراوی تەندروستی جیهانی داوا لە چین دەكات زانیاریی ورد لەسەر كۆڤید-19 بە رێكخراوەكە بدات بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی سەرهەڵدانی پەتاكە.

تێدرۆس ئادهانۆم سەرۆكی رێكخراوی تەندروستی جیهانی WHO رایگەیاند، هەرچەندە پەتای كۆڤید-19 بەشێوەیەكی بەربڵاو تێپەڕیوە، بەڵام مەترسیەكانی هەر ماون و بەردەوامیشە لە پەرەسەندن، بەجۆرێك هێشتا ملیۆنان كەس تووشی دەبن.

وتیشی، زۆر شت دەربارەی پەتاكە دەزانن، بەڵام هێشتا وەڵامی ئەو پرسیارەیان دەست نەكەوتووە كە چۆن پەتاكە دەستیپێكردووە بۆ ئەوەی رێگری لە سەرهەڵدانەوەی بكەن.

بۆ ئەو مەبەستەش، رێكخراوەكە داوای لە حكومەتی چین كردووە، چەندین زنجیرەی DNAـی ڤایرۆسەكە لەناو نمونەی تووشبووان و زانیاریی وردی لەسەر ئەو ئاژەڵانەی لە وهان دەفرۆشرێن رادەستی رێكخراوەكە بكات، بۆ ئەوەی توێژینەوەی فراوانی لەسەر بكەن.

 لە هەرێمی كوردستان، تاكو مانگی 12ی 2023 زیاتر لە 466 هەزار و 900 حاڵەتی تووشبوون بە كۆڤید-19 تۆماركراون، لەو ژمارەیەش زیاتر لە 459 هەزار و 400 كەس چاكبوونەتەوە، حەوت هەزار و 468 كەسیش گیانیان لەدەستدا.

زانایان هۆشداری دەدەن لە بەكارهێنانی جگەرەی ئەلیكترۆنی و دەڵێن لە پێكهاتەكەیدا ماددەیەك هەیە 13 هەزار جار لە شەكر شیرینترە.

بەپێی توێژینەوەیەك كە لەلایەن زانایانی كۆلێژی پزیشكی هەردوو زانكۆی ییل و دیۆكی ئەمریكی ئەنجامدراوە و رۆژنامەی نیویۆرك پۆست بڵاویكردووەتەوە، لە كۆی 73 جۆر جگەرەی ئەلیكترۆنی، لە 57یاندا ماددەی نیوتام هەیە كە 13 هەزار جار لە شەكر شیرینترە، ئەوەش وا دەكات ئەو جۆرە جگەرەیە مەترسی زیاتر لەسەر تەندروستیی مرۆڤ دروست بكات.

تەندروستیی سلێمانی رێنماییەکانی قوربانیکردنی بڵاوکردووەتەوە، بە جۆرێک کە قوربانییەکە بەشێوەیەکی تەندروست ئەنجام بدرێت و هاووڵاتیان لە مەترسی توشبوون بە پەتای تای خوێنبەربوون دوور بخاتەوە.

دەقی رێنماییەکان:

1- سەربڕینی ئاژەڵ پێویستە لەناو ئەو سەربڕخانانەدا بێت كە رێگەپێدراون و پزیشكی ڤێنتەرنەی سەرپەرشتی دەكات.

2- لەكاتی سەربڕینی ئاژەڵ و كەوڵكردن یان پارچە پارچەكردنی گۆشتەكەی جل و بەرگی خۆپارێزی وەك (دەستكێش، جزمە، سەدریەی پلاستیك، ماسكی دەموچاو) بەكاربهێنرێت.

3- نابێت خانەوادە یان خەڵك كۆببنەوە لە چواردەوری قەساب و نابێت هاوكاری بكەن لەكاتی سەربڕینی ئاژەڵ و پارچە پارچەكردنی گۆشتەكەی.

4- بەبێ دەستكێش مامەڵە لەگەڵ جەستەی ئاژەڵی سەربڕاو مەكە و دوای پۆشینی دەستكێش و كەلوپەلی خۆپارێزی گۆشتەكە پارچە پارچە بكە.

5- لابردنی پاشماوەی ئاژەڵە سەربڕاوەكان و دانانی كیسی داخراو فڕێدانی بۆ شوێنی تایبەت.

6- بەكارهێنانی چەقۆ و تەختەی پارچە پارچەكردنی تایبەت بەگۆشت و شتن و پاكژكردنەوەی تەختە و چەقۆكان دوای بەكارهێنانیان.

7- پاككردنەوەی ئەو شوێنەی ئاژەڵەكەی لێ سەردەبڕێت و بەتایبەت ئەوشوێنانەی خوێنی لێیە بەماددەی كلۆریینی روونكراوە.

8- باشتر وایە گۆشت ماوەی 12 بۆ 24 كاتژمێر لەناو ساردكەرەوە هەڵبگیرێت پاشان بەكاربهێنریت، بەڵام گۆشتی كوڵاو هیچ كێشەی نییە و سەلامەتە و نابێتە هۆی توشبوون بە تای خوێن بەربوون.

9- ئەگەر ئاژەڵ گەنەی هەبوو باشتر وایە نەكڕێت یان سەری نەبڕێت بۆ دووربوون لە نەخۆشی تای خوین بەرببوون، چونكە نەخۆشیەكە دەگوازرێتەوە.

بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی عیراق، لە سەرەتای ئەمساڵەوە، نزیكەی 50 كەس بەهۆی تای خوێنبەربوون لە عیراق گیانیان لەدەستداوە.

سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عیراق رایگەیاند، ئەمساڵ 273 توشبووی تای خوێنبەربوون تۆماركراون و 49یان گیانیان لەدەستداوە، زۆرترین توشبووش لە پارێزگای زیقار تۆماركراوە كە ژمارەیان 113 كەس بووە و 26یان گیانیانلەدەستداوە، دواتر پارێزگای میسان دێت بە 31 توشبوو و سێ حاڵەتی گیانلەدەستدان، لە واستیش 24 توشبوو و دوو گیانلەدەستدان هەبووە.

وتیشی، ئەگەر توشبوو گەیشتە حاڵەتی خوێنبەربوون، ئەگەری گیانلەدەستدان زۆر بەرز دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا دامەزراوە تەندروستییەكان ئامادەن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هەموو جۆرە حاڵەتێكدا و تائێستاش هیچ ڤاكسین یاخود چارەسەرێك بۆ ئەو نەخۆشییە نییە.

نەخۆشی بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان، بەپێی جۆری نەخۆشییەکە و ئاستەکەشی نیشانەکانی دەگۆڕێت، بەڵام شۆفێریکردن بەهۆی ئەوەی کارێکی هەستیارە و راستەوخۆ پەیوەستە بە ژیانی شۆفێر و سەرنشین و شۆفێرەکانی دیکەوە، بۆیە پێویستە لەکاتی شۆفێریدا کەسەکان لە ئاگایی تەواو و تەندروستییەکی جێگیردا بن.

یەکێک لەو گرفتانەی رووبەڕووی شۆفێران دەبێتەوە هەندێک جار توشبوونە بە نەخۆشییەکانی گوێ یان ئەو جۆرە نەخۆشیانەی دیکەی کاریگەریی لەسەر هۆشی شۆفێر دروست دەکات.

لەوبارەیەوە پێشڕه‌و بورهان پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كانی بیستن‌ و گێژبوون‌ و ئاخاوتن بە رادیۆی رەسمی هاتوچۆی سلێمانی راگەیاندووە، ئەو شۆفێرانەی کێشەی سستی دەمارەکانی گوێیان هەیە پێویستە بیستۆک بەکاربهێنن، ئەگەر لە هەردوو گوێیاندا ئەو گرفتەیان هەیە دەبێت بیستۆک بۆ هەردوو گوێیان بەکار بهێنن.

لەبارەی ئەو کەسانەشی گرفتی ناهاوسەنگی و گێژبوونیان هەیە، رێنماییان دەکات، ئەگەر لەکاتی شۆفێریدا هەستیان بەوە کرد خەریکە گێژ دەبن، ئەوا پێویستە دەستبەجێ لابدەنە لایەکی شەقامەکە بەر لەوەی تەندروستییان بە تەواوی تێک بچێت، تاوەکو هەست بە باشبوون دەکەنەوە و تەندروستیان جێگیر دەبێت.

لەگەڵ ئەوەشدا، ئەگەر شۆفێران دۆخی تەندروستیان ناجێگیر بوو و هەستیان بەوە کرد زوو زوو تەندروستییان تێک دەچێت، ئەوا باشترین رێنمایی ئەوەیە، بۆ پاراستنی گیانی خۆیان و سەرنشینان و شۆفێرانی دیکەی سەر شەقام، تاوەکو بەرەو باشبوون دەچن شۆفێری نەکەن.

بەپێی نوێترین توێژینەوەی زانستی ، دانیشتن بۆ ماوەیەكی زۆر ، دەبێتە هۆی تووشبون بە نەخۆشی زەهایمەر .

بەپێی ئەنجامی توێژینەوەیەك كە لەلایەن دامەزراوەیەكی تایبەت بە نەخۆشی زەهایمەر بڵاوكراوەتەوە، دەركەوتوە ئەو كەسانەی بۆ ماوەیەكی زۆر دادەنیشن، ئەگەری توشبونیان بە نەخۆشی زەهایمەر زیاترە تەنانەت ئەگەر هەفتانە 150 خولەكیش وەرزش بكەن .

لە توێژینەوەكەدا تاقیكردنەوە لەسەر زیاتر لە 400 كەس كراوە كە تەمەنیان سەرو 50 ساڵ بوە و بەپێی ئەنجامەكان دەركەوتووە كە ئەوانەی زۆرتر دانیشتون و كەمتر جوڵەیان كردوە، توشی بچوكبونەوەی قەبارەی مێشك بون و بیرەوەریان تێكچوە و توانای گەراندنەوەی زانیارییەكانیان كەم بوەتەوە.

توێژینەوەكانی 10 ساڵی پێشوو دەریانخستووە كە ئەو پیاوانەی خێزاندارن، لە سینگڵەكان دڵخۆشترن، بەڵام لە ئێستادا توێژینەوەیەكی نوێ ئاشكرای دەكات، هاوسەرگیریكردن هۆكارە بۆ قەڵەوبوونی پیاوان.

توێژەرانی پەیمانگای نەتەوەیی پۆڵەندا بۆ لێكۆڵینەوە لە نەخۆشییەكانی دڵ، لە نوێترین توێژینەوەدا ئاشكرایان كردووە كە پیاوانی خێزاندار ئەگەری تووشبوونیان بە قەڵەوی سێ هێندەی پیاوانی سینگڵ زیاترە.

هاوكات توێژەرانی بەشداربوو لە توێژینەوەكە باس لەوە دەكەن كە لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی زیاتر دەبێت، بەجۆرێك زیادبوونی هەر ساڵێك لە تەمەن، ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی لە پیاواندا سەدا 4 و لە ژنانیشدا سەدا 6 زیاددەكات.

بەگوێرەی توێژینەوەكە، تەمەن و بارودۆخی خێزانی، كاریگەرییەكی روونیان لەسەر ئەگەری تووشبوون بە قەڵەوی لە هەردوو رەگەزدا هەیە. لەلایەكی دیكەوە، بوونی هۆشیاریی تەندروستیش، دووبارە كاریگەرییەكی گرنگی لە رێگریكردن لە قەڵەوی و لێكەوتە نەرێنییەكانیدا دەبێت.

رەنگە هێدفۆنەکانمان وەک بەشێکی دانەبڕاو لە گوێ و ژیانمان بمێننەوە، بەڵام بەکارهێنانی نابەرپرسیارانە و هەڵەی ئەم ئامێرانە دەتوانێت ببێتە هەڕەشەیەکی گەورە لەسەر توانای بیستن.

لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ ماڵپەڕی Gazeta.Ru، دکتۆر سڤێتلانا نۆزنیتسکایا (پسپۆڕی نەخۆشییەکانی لووت، قورگ و گوێ) هۆشداری دەربارەی مەترسییە چاوەڕواننەکراوەکانی بەکارهێنانی هێدفۆن دەدەن لە چەند بارودۆخێکدا و ئاماژە بە مەترسیدارترین کاتەکانی بەکار هێنانی ئەو ئامێرە دەدات کە بریتیە لە کاتی وەرزشکردن، مەلەوانی یان خۆشۆردن.

دکتۆر نۆزنیتسکایا وتی: "توێژینەوە جیهانییەکان دەریانخستووە کە بەکارهێنانی هێدفۆن رێژەی بەکتریا لەناو کەناڵی گوێدا 11 جار زیاد دەکات. هەموومان بەکتریا لە گوێکانماندا هەیە و لە زۆربەی حاڵەتەکاندا ئەم بەکتریایانە هیچ کێشەیەکی تەندروستی دروست ناکەن، بەڵام ئەگەر ژمارەیان زیاد بێت یان بەکتریای نوێ بچێتە ناو گوێ، بۆ نموونە کاتێک گوێچکەیەک دەدەیت بە هاوڕێیەکت بۆ گوێگرتن لە مۆسیقا، دەکرێت ببێتە هۆی پەرەسەندنی هەوکردن لەناو گوێدا... پێستی کەناڵی گوێی دەرەکی زۆر ناسکە، بۆیە بەکارهێنانی بەردەوام یان درێژخایەنی گوێچکەکان دەتوانێت لە کۆتاییدا زیان بە ساغڵەمی پێست بگەیەنێت و ببێتە هۆی هەوکردنی کەناڵی گوێی دەرەکی."

نۆزنیتسکایا لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد کە هێدفۆن و گوێچکەکان گەرمی و شێ هەڵدەمژن، کە ئەمەش ژینگەیەکی باش دروست دەکات بۆ گەشەکردنی هەموو جۆرە بەکتریا و کەڕووەکان، و ئەم دۆخە لەوانەیە یارمەتی گواستنەوەی بەکتریا یان کەڕوو بۆ ناو گوێ بدات و ببێتە هۆی تووشبوون بە هەوکردنطکی مەترسیدار لەسەر بیستن.

پزیشکەکە ئامۆژگاری ئەو کەسانەی کرد کە بەشێوەیەکی بەردەوام هێدفۆن بەکاردەهێنن کە لانیکەم هەفتەی جارێک گوێچکەکانیان بە ئەلکهولی پزیشکی خاوێن بکەنەوە، هەروەها دڵنیا بن لە پاککردنەوەی بەردەوامی گوێچکەکان.

بەگوێرەی داتاکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی نزیکەی ٪50ی ئەوانەی لە تەمەنی 12 بۆ 35 ساڵدان لەمەترسییدان بۆ لەدەستدانی هەستی بیستن بەهۆی بەردەوام گوێدانە دەنگی لەرەلەر بەرز.

ئیلۆن مەسک، ئەو گەنجەی بە داهێنانەکانی جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە، جارێکی دیکە جیهانی سەرسام کردووە بە باسکردنی رۆڵی سەرەکی رۆبۆتەکان لە داهاتووی زانستی پزیشکیدا.

ئیلۆن مەسک ملیاردێری ئەمریکی و خاوەن و جێبەجێکاری کۆمپانیای سپەیس ئێکس و سەرۆکی تێسلا باس لەوەدەکات، لەماوەی چەند ساڵێکی کەمدا رۆبۆتەکان تواناکانی پزیشکێکی باش تێدەپەڕێنن لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریدا، هەروەها تەنها لەماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا توانای باشترین پزیشکەکانی ئەو بوارە تێدەپەڕێنن.

مەسک باسی لەوەشکردووە، یەکێک لە کۆمپانیاکانی بەناوی "نیورالینک" بۆ تەکنەلۆجیای تایبەتمەند بە مێشک و دەمار، رۆبۆتێکی بەکارهێناوە بۆ چاندنی چەند ئەلیکترۆکۆدێک لە مێشکدا، کە ئەوە زۆر ئەستەم بووە بۆ مرۆڤەکان بتوانن لەو ماوە کەمەدا و بەو وردییە ئەو کارە بکەن.

داهێنانەکانی مەسک لە بواری تەکنەلۆجیادا لەماوەی ئەم چەند ساڵەی کۆتاییدا وای کردووە، مەسک لە پێشەنگی بوارەکەدا بمێنێتەوە و رۆژ بە رۆژ میدیاکان بە بابەتی سەرسوڕهێنەرەوە سەرقاڵ دەکات.

لەماوەی رابردووشدا توانیویەتی لەرێگای چاندنی چیپی بچووک لە مێشکی مرۆڤەکاندا، توانای گفتوگۆ و قسەکردن بگەڕێنێتەوە بۆ ئەو کەسانەی توانای قسەکردنیان نییە.

Robots will surpass good human surgeons within a few years and the best human surgeons within ~5 years. @Neuralink had to use a robot for the brain-computer electrode insertion, as it was impossible for a human to achieve the required speed and precision. https://t.co/ipPhQK8z1j

— Elon Musk (@elonmusk) April 27, 2025