کوردستان
د. نەرمین معروف غفور رایگەیاند، مەبەستی سەردانەکە بۆ بەدواداچوونی نووسراوی رەزامەندی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران بوو وەک کۆتا رێکاری ئیداری تایبەت بە خەرجکردنی شایستەی گەنمی جوتیارانی ھەرێمی کوردستان بۆ ساڵەکانی ٢٠١٤، ٢٠١٥، ٢٠١٦ بۆ ئەوەی ھیچ رێگری و دواکەوتنێک نەمێنێت لەبەردەم خەرجکردنی ئەو شایستە داراییانە.
دەشڵێت، خۆشبەختانە لەماوەی یەک مانگدا توانیم ھەموو ئاستەنگە کارگێڕی و یاساییەکانی بەردەم خەرجکردنی ئەو مافانەی جوتیاران چارەسەربکەم و کۆتایی بەم دۆسییە گرنگە بێنم کە چەند ساڵێکە بە ھەڵواسراوی مابۆوە.
سەڵاح سابیر بەڕێوەبەری پۆلیسی ناحیەی لەیلان بە کوردسات نیوزی راگەیاند، چوار کارمەندی نەخۆشخانەی لەیلان، کە دوو منداڵیشیان لەگەڵدا بووە و بۆ چوونە سەر دەوامەکەیان لە کەرکوکەوە بەرەو لەیلان رۆشتوون، بەڵام لەسەر رێگەی سەرەکی کەرکوک-لەیلان و لە نزیک کارگەی چیمەنتۆی کەرکوک، ئۆتۆمبێلەکەیان وەرگەڕاوە.
راشیگەیاند، بەھۆی رووداوەکەوە کارمەندێک و منداڵێک گیانیانلەدەستداوە و چوار کەسەکەی دیکەش، کە یەکێکیان منداڵە برینداربوون.
کۆبوونەوەکەدا تاوتوێکردنی چۆنییەتی بەرەنگاربوونەوەی کێشە ژینگەییەکان کردووھەردوولا جەختیان کردەوە لەسەر پێویستی کاری ھاوبەش بۆ دانانی پلانی گونجاو بۆ پاراستنی ژینگە و پاراستنی ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی قەیرانی وشکەساڵی لە عێراق و ھەرێمی کوردستان.
لە کۆبوونەوەکەدا بڕیاردرا حکومەتی ئوسترالیا کۆمەڵێک پسپۆڕ بنێرێتە ھەرێمی کوردستان تا ھاوکاری حکومەتی ھەرێم بکەن لە دانان و جێبەجێکردنی ستراتیژی گونجاو لە بوارەکانی ژینگە و ئاسایشی ئاو و بەرەنگاربوونەوی وشکەساڵی. بڕیاریش درا بۆ ھەمان مەبەست لە داھاتوویەکی نزیکدا چەند کۆمپانیەکی تایبەتمەندی ئوسترالی سەردانی ھەرێمی کوردستان بکەن.
دوای گەیشتنی تیمە تەندروستیەکان و ھێزە ئەمنیەکان تەرمەکەی گواسترایەوە بۆ پزیشکی دادی سلێمانی و ئەو کەسەی تاوانەکەی ئەنجامداوە بۆ شوێنێکی نادیار ھەڵھاتوە و ھێزە ئەمنیەکان لە گەڕان بە دوای ئەو کەسەدا بەردەوامن.
ئەو ژنە ناوی (ناگەھان ئاکارسەر)ە ئەندامی ناوەندی ئەکادیمیای لێکۆڵینەوەی ژنۆلۆژی بووە و بەیانی ئەمڕۆ لە نزیک ماڵەکەی خۆی و ناوەندی ژنۆلۆژی لە گەڕەکی بەختیاری شاری سلێمانی بە دەستڕێژی گولە کوژرا.
ناگەھان ئاکارسەر، چالاکوانی بواری ژنان و ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤاری ژنۆلۆژی و ئەندامی ناوەندی ئەکادیمیی ژنۆلۆژی بووە، خەڵکی شاری کۆنیای تورکیایە وبە ڕەچەڵەک کوردە.
د. ئازاد مستەفا بە کوردساتی راگەیاند، بەھۆی پێنەدانی مووچەی پاککەرەوەکان کە ژمارەیان ١٦٣ پاککەرەوەیە، ئەوانیش رەتیدەکەنەوە مووچە وەربگرن.
بە وتەی د. ئازاد مستەفا، ئەو کارمەندانە مانگانە ٧٠ ملیۆن دیناریان پێویستە بۆ پێدانی مووچەکانیان، کە مانگانە دەکاتە نزیکەی ٤٠٠ ھەزار دینار.
لە روونکردنەوەیەکدا، بەڕێوەبەری تەندروستی ھەڵەبجە وتی، "بە فەرمانی بەرێوبەری گشتی و پزیشکان و کارمەندانی تەندرووستی مووچەکانیان وەک ھاو ھەڵوێستیەک بۆکرێکارەکان وەرنەگرت."
دەشڵێت، " ئەم ھەڵوێستە مەدەنیانەی کارمەندانی تەندرووستی دەربڕینی پشتیوانیە لەو توێژە خۆشەویستە وپەیامێکیشە بۆ حکومەتی ھەرێم کە کێشەکەیان چارەسەر بکات و وەڵامی نوسراوەکانمان بداتەوە بۆ پێدانی مووچەکانیان."
دوای کوشتنی ئەو ژنە، بکوژەکەی ھەڵاتوە و ھێزە ئەمنیەمان بە دوایدا دەگەڕێن.
ناگەھان ئاکارسەر، چالاکوانی بواری ژنان و ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤاری ژنۆلۆژی و ئەندامی ناوەندی ئەکادیمیی ژنۆلۆژی بووە، خەڵکی شاری کۆنیای تورکیایە وبە ڕەچەڵەک کوردە.
لە کۆبوونەوەکەدا کە رۆژی سێ شەمە ٤ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢ لە ھەولێر بەڕێوەچوو و تیایدا ئێرڤ ھیکس کۆنسوڵی گشتی ئەمریکا ئامادەی بوو، قوباد تاڵەبانی سوپاسی ھاوکارییەکانی ئاژانسی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی ئەمریکای کرد بۆ ھەرێمی کوردستان بە تایبەتیش لەڕووی ناردنی راوێژکار بۆ یارمەتیدانی حکومەتی ھەرێم لە بەرەوپێشبردنی پڕۆسەی ریفۆرم و چاکسازی لە دامەزراوەکانی حکومەتدا.
جێگری سەرۆک وەزیران داواشی کرد لە ھاوکارییەکانیان بەردەوام بن و بە تایبەتیش ھاوکاری گەنجانی خاوەن بیرۆکە و پڕۆژە بکرێت. لەم چوارچێوەیەدا راشیگەیاند حکومەتی ھەرێم لەڕێگەی کەمکردنەوەی رۆتین و چاکسازییەکان و ھەموارکردنەوەی یاسا و رێنماییەکانەوە زەمینەیەکی باشی ئامادەکردوە تا گەنجان ببنە خاوەنی کار و بزنسی خۆیان و بە ھەموو تواناشمانەوە پشتگیریان دەکەین و ھەوڵیش دەدەین بازاڕی پێویستیان بۆ بدۆزینەوە.
لەلایەن خۆیانەوە شاندەکەی (USAID) پشتگیری خۆیان دەربڕی بۆ ھاوکاریکردنی گەنجانی کوردستان و جەختیان کردەوە لەسەر پەرەپێدانی پەیوەندییەکان و کاری ھاوبەش لەنێوان حکومەتی ھەرێم و ئاژانسی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی ئەمریکا.
وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیامێکدا بۆ پێنجەمین ساڵڕۆژی ماڵئاوایی سەرۆک مام جەلالدا رایگەیاند، یادی ئەو کەسایەتییە بەرز و باڵایە بەرز رادەگرن.
وتیشی، سەرۆک مام جەلال کەسایەتیەکی تێکۆشەر بووە کە نزیکەی شەش دەیە بۆ ئازادی گەلی عێراق لە عەرەب، کورد، تورکمان، شیعە، سونی، مەسیحی و یەزیدی خەباتی کرد، پیاوێک کە بە راستی ناونیشانی "مام" شایستەی بەڕێزیان بوو. کەسایەتیەک کە چەندین جار خۆی خستە سەنگەری بەرگری لە گەلی عێراق.
وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەشکرد، سەرۆک مام جەلال یەکێک بووە لە کەسایەتییە کاریگەر و دیار و خێرخواکانی خەڵکی عێراق و ناوچەکە کە تەمەنی خۆی لە پێناو ئازادی، رەسەنایەتی و سەربەخۆیی گەل و وڵات و ھەروەھا پاراستنی یەکێتی خاک و تەبایی نەتەوەیی عێراق بردەسەر.
سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵیادی راگەیاندنی فیدڕاڵی لە پەرلەمانی کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، ئەم بڕیارە لە ھەلومەرجێکی ھەستیار و تەژی لە تێکئاڵۆزکانی بارودۆخی سیاسی و دژوار دەرچوو.
دەقی پەیامەکەی سەرۆکی پەرلەمان:
ئەمڕۆ (٣٠) سی ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر بڕیاردان و ڕاگەیاندنی فیدڕاڵی لە پەرلەمانی کوردستان، بڕیاری ژمارە (٢٢)ی ساڵی ١٩٩٢. دەرچوواندنی ئەم بڕیارە مێژووییە لە ھەلومەرجێکی ھەستیار و تەژی لە تێکئاڵۆزکانی بارودۆخی سیاسی و دژوار، جگە لەوەی دەستپێشخەری و ئایندەبینییەکی زۆر گەشاوە و پڕ لە ئومێدی قۆناغەکە بوو بۆ بەدیھێنانی ماف و خواستە دیموکراسییەکانی میللەتەکەمان، ھاوکات دەست بۆبردنێکی سیاسییانەی پڕ لە دانایی و بوێریی سەرکردایەتیی سیاسی و پەرلەمانی کوردستانیشە، وەک دەستکەوت و بەرھەمی خەبات و تێکۆشانی درێژخایەنی گەلەکەمان. بەتایبەت کە لەدوای پرۆسەی ئازادیی عێراق بەکردەیی ئامانجە نەخشە بۆکێشراوەکە و ڕەھەندە دەستوورییەکانی سەرکەوتووانە بەدی ھات، وەک یەکێک لە چارەسەرە دیموکراسییە ھەرە گونجاوەکان لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراق، ھاوشێوەی وڵاتانی پێشکەوتوو و خاوەن یەکێتیە فیدڕاڵییەکان. ئەمەش دووبارە ئیرادە و خۆڕاگریی گەلەکەمانی بەرامبەر پرسە چارەنووسسازەکان و پێداگریی سەرکردایەتیی کوردی بە جۆش و خرۆش خستەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێم، بەدیھێنانی ویست و داخوازییە ڕەواکانی گەلەکەمان، لە چوارچێوەی دەستوور و یاسا و ڕێسا فیدڕاڵییە کارپێکراوەکان بەپێی پەیماننامە جیھانییە پیادەکراوەکان.
پیرۆزبێت ساڵیادی ڕاگەیاندنی بڕیاری فیدڕاڵی، سەرکەوتن و سەرفرازی بۆ خەڵکی کوردستان.
د. ڕێواز فائق
سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان
شاھۆ عوسمان قائیمقامی قەزای شارباژێر، بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، درۆنێک لەسەر پردی شێخەڵ مارێن لە نزیک ناحیەی زەلان لە سنووری قەزای شارباژێر بۆردومانی ئۆتۆمبێلێکی کردووە، راشیگەیاند،مووشەکێکی تر ئاڕاستەی نزیکی رووداوەکە لە ناحیەی زەلان کراوە و تائێستا درۆن بەسەر ئاسمانی ناوچەی زەلاندا دەسووڕێتەوە.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، دوو کەس لەناو ئۆتۆمبێلەکەدا بوون و بەھۆی بۆردومانەکەوە کەسێکیان بریندار بووە، تیمە تەندروستییەکانیش رەوانەی شوێنی رووداوەکە کراون.
لە دانیشتنێکدا دوا پێشھات و گۆرانکاریەکانی عیراق و ناوچەکە گفتۆگۆیان لەبارەیەوە کرا، وەزیری ھەرێم بۆ کاروباری دانوستان ھەوڵەکانی حکومەتی ھەرێمی بۆ وەفدی میوان خستە روو کە لایەنگیری زوو پێکھێنانی حکومەتی تازەی عیراق دەبن و لەگەڵ کۆی لایەنەکان لە گفتووگۆو دانووستاندان بۆ چارەسەری گرفت و ناکۆکیەکان و زەمینە خۆشکردن لەپێناو پێکھێنانی حکومەتی تازە.
ھەروەک شوانی روونیشی کردەوە کار بۆ ئەوە دەکەن لە پێناو بەرەو پێشەوە چوونی گفتووگۆکانیشیان لەگەڵ حکومەتی تازەی عیراق و دەستووری عیراقیشی بە بنچینە زانی بۆکۆی دەسکەوت و ماف و داواکاریەکانی حکومەتی ھەرێم و خەڵکەکەی.
کۆلین لەیک ھەموو پشتیوانیەکی ووڵاتەکەی بۆ بەرەوپێشەوە چوونی گفتووگۆکان وکۆبوونەوەو دیداری لایەنە ناکۆکەکان لەو پێناوە خستە روو، ھەروەک ناوچە جێناکۆکەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێمی کوردستانیش تەوەرێکی تری کۆبوونەوەکە بوو، لەمبارەیەوە د.خالد شوانی سەرنج و تێروانینەکانی خستە روو سەبارەت بە ئاسایی کردنەوەی دۆخی ئەو ناوچانەو کێشەو گیروگرفتی کەڵەکە بووی سەرجەم ناوچەکان پرکردنەوەی بۆشایی ئەمنی بە ھێزی ھاوبەشی بە گرنگ زانی لە پێناو رێگە گرتن لە گۆرینی دیموگرافیای ناوچەکە.
دەقی راگەیانراوەکە ...
سەرلەبەیانی ئەمڕۆ سێ شەمە ( ٢٠٢٢/١٠/٤) ئاگادارکراین لە ڕووداوێکی کوشتنی ژنێک بەناوی ( ناگەھان کمال ئاکارسێڵ ) لە گەڕەکی بەختیاری شاری سلێمانی ، دەستبەجێ ھێزەکانمان گەیشتنە شوێنی ڕووداوەکە و دەست بە لێکۆڵینەوە کرا و پاش بەدواداچوونی وورد لەماوەی چەند کاتژمێرێکی کەمدا لە ژێر ڕێنمایی بەڕێز سەرۆکی دەزگای ئاسایشی ھەرێم و بە ھەماھەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ڕۆژھەڵاتی ھەولێر- کۆیە توانرا تۆمەتبارانی ئەم کردەوەیە دەستگیر بکەین و لە ئیستا لەسەر فەرمانی بەڕێز دادوەر ڕاگیراون و لێکۆڵینەوە لەگەڵیان بەردەوامە ، لێرەوە سوپاس و پێزانینی خۆمان ئاڕاستەی ھاوڵاتیانی دڵسۆز و نیشتیمان پەروەر دەکەین کە ھاوکارمان بوون لە دەست خستنی زانیاری لەسەر تۆمەتباران .
بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی
رێواز فایەق سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان پەیامێکی بۆ ساڵرۆژی ماڵئاوایی سەرۆک مام جەلال بڵاوکردەوە کە تێیدا ھاتووە ، لە پێنجەمین ساڵرۆژی ماڵئاوایی سەرۆک مام جەلال، سەرکردەی ناوازە و ڕابەری گەورەی گەلەکەمان، بە دەرفەتی دەزانین کە ڕوانگەی سەرۆک بۆ دەسپێشخەریی ئازایانە لە چارەسەرکردنی کێشە و گرفتەکان و حیکمەتی دانسقەیان لە لێکترنزیککردنەوەی ڕەوت و لایەنە سیاسییە جیاواز و دژبەرەکان بە بیری ڕای گشتیی عێراق و کوردستان بھێنینەو ، لەم سۆنگەیەشەوە ئێمە پابەندیی خۆمان بە ڕێباز و فەلسەفەی میانڕەوانەی سەرۆک مام جەلال دووپات دەکەینەوە و ئیلھام لە دانایی و لێھاتووییان لە کردنەوەی گرێ ئاڵۆزەکانی ژیانی سیاسی و گشتیدا وەردەگرین.
لە پەیامەکەی سەرۆکی پەرلەماندا ھاتووە ، سەرۆک مام جەلال ڕاستگۆیانە دیالۆگی بونیادنەرانەی وەک گونجاوترین بژاردە پیادە دەکرد و ڕەگەز و فاکتەرەکانی سەرکەوتنی گفتوگۆی بەکردەوە فەراھەم ئەکرد، لە ڕێگەی لەخۆبووردوویی و بەرجەستەکردنی پرەنسیپی سازشکردن لەپێناو بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییە باڵاکان و یەکلاییکردنەوەی پرسە چارەنووسسازەکان بە سازان و چەمکی چەپکەگوڵەکە ، ھاوکات ئەو بوێرییەی کە لە قبووڵکردنی ڕەخنە و پێویستیی بەخۆداچوونەوە و پاراستنی ماف و ئازادییە گشتییەکان و پشتیوانیی داخوازییەکانی ژنان کە لای مام ھەبوو، ھێندە کەم وێنەیە کە دووبارەبوونەوەی تەواو ئەستەمە و کەلێنێکە ھەرگیز پڕ نابێتەوە.
ئاماژەی بۆ ئەوەش کردوە، کاریزمای کارەکتەری سیاسی سەرۆک مام جەلال رۆڵی گەورەی ھەبوو لە پێشخستنی دۆزی رەوای گەلی کورد لە سەر ئاستی ھەرێمی و نێودەوڵەتی، دەشلێت" بە لەدەستدانی سەرۆک مام جەلال حزبی دیموکراتی پێشکەوتنخوازی کوردی سوریا و گەلی کورد لە رۆژئاوای کوردستان دۆستێکی ھەرە مەزنی لە دەستدا، بە تایبەت ئەو دۆستایەتییە بەھێزەی کە مام و خوالێخۆشبوو حەمید دەروێش بەردی بناغەیان بۆ دانابوو و زیاتر لە پەنجاساڵیش خەباتیان لە پێناویدا کرد بۆ بەدەستێھانی مافی رەوای گەلی کورد.
کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە پێنجەمین ساڵڕۆژی ماڵئاوایی سەرۆک مام جەلال، سەرۆک کۆماری پێشووی عێراق و سکرتێری گشتی پێشووی یەکێتی، پەیامێکی ئاڕاستەی بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و مەکتەبی سیاسی یەکێتی کرد و ڕایگەیاند، ھیوادارین، یاد و بیرەوەری سەرۆک مام جەلال ببێتە ھۆی پتەوترکردنی یەکێتی نەتەوەیی.
لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەدا ھاتووە، کەسایەتی نیشتمانی و تێکۆشانی مام جەلال نەک تەنیا لە باشوری کوردستان، بەڵکو لە ھەموو بەشەکانی دیکەی کوردستان خاوەن ڕۆڵ و کاریگەر بووە، بە تایبەت ھاوڕێیەتی و دۆستایەتی نێوان سەرۆک مام جەلال و عەبدوڵا ئۆجەلان و مامۆستا ئیبراھیم ئەحمەد رێگەی لەبەردەم زۆر دەستکەوتی نەتەوەیی و نیشتمانی کردووەتەوە و بووەتە ھێمایەک بۆ یەکێتی نەتەوەیی کورد لە ھەر چوارپارچەی کوردستان.