وڵاتانی ترۆیكای ئەوروپا بە پێویستی دەزانن بزوتنەوەی حەماس چەك دابنێت و بە هەموو شێوەیەك دوور بكەوێتەوە لە بەڕێوەبردنی غەززە.

وەزارەتەكانی دەرەوەی وڵاتانی ترۆیكا كە پێكدێن لە بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا، لە راگەیەنراوێكی هاوبەشدا جەختیان لە پێویستی چەكداماڵینی بزووتنەوەی حەماس كردووەتەوە و دوپاتیانكردوەتەوە، دەبێت بزوتنەوەكە بۆ هەمیشە لە بەڕێوەبردنی كەرتی غەززە دوور بخرێتەوە، داواش لە هەموو لایەك دەكەن هەوڵەكانیان نوێ و چڕ بكەنەوە بۆ بەدیهێنانی ئاگربەستێكی دەستبەجێ و كاریگەر لە غەززە.

لەبارەی قەتەریشەوە كە لە چەند رۆژی رابردوودا لەلایەن ئیسرائیلەوە هێرش كرایە سەر شوێنی نیشتەجێبوونی سەركردایەتی حەماس لە دەوحە ئاماژەیان بەوە كردووە، پاڵپشتی خۆیان بۆ دەوڵەتی قەتەڕ دووپاتدەكەنەوە، بەتایبەت لە هەوڵەكانیدا بۆ نێوەندگیریكردنی ئیسرائیل و حەماس.

لەلایەكی ترەوە بزووتنەوەی حەماسیش رایگەیاند، بەردەوامیی بێدەسەڵاتی ئاشكرای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان و پاڵپشتی و چاوپۆشی ئەمریكا، وایكردووە ئیسرائیل تاوانی جەنگ  و كۆمەڵكوژی دژی خەڵكی غەززە ئەنجام بدات.

سەرۆكی لیژنەی ئەمنی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پێشوازی لە بڕیارەكەی كۆنگرێسی ئەمریكا دەكات لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی بەكارهێنانی هێزی سەربازیی لەلایەن سەرۆكی وڵاتەكەوە دژی عیراق.

كەریم محەمەداوی سەرۆكی لیژنەی ئەمنی و بەرگری ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، بە گەرمی پێشوازیی لە بڕیاری كۆنگرێسی ئەمریكا دەكەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی بەكارهێنانی هێزی سەربازی دژی عیراق كە لە ساڵی  2003 ەوە دەرگای بۆ دەستێوەردانێكی دوورودرێژی دەرەكی لە كاروباری ناوخۆی عیراق كردووەتەوە.

ئاماژەی بەوەشكرد، سەرەڕای دواكەوتنی، بڕیارەكە بە هەنگاوێكی ئەرێنی دەزانن، چونكە سەرەتای دانپێدانانێكی ئاشكرایە كە سەردەمی دەستێوەردانی راستەوخۆی سەربازی لە عیراق كۆتایی هاتووە، هەروەها ئێستا عیراق دەوڵەتێكی سەروەرە، كاروباری ناوخۆ و دەرەوەی خۆی لەڕێگەی بڕیاردانی سەربەخۆی نیشتمانییەوە بەڕێوەدەبات.

دووپاتیشیكردەوە، پێزانینیان هەیە بۆ هەر هەوڵێكی نیشتمانی و دیپلۆماسی كە دەنگی عیراق دەگەیەنێت بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پابەندیشن بە كاركردن بۆ سەروەری تەواوەتی و دڵنیابوون لەوەی بڕیارە ئەمنی و سیاسییەكان تەنها لە دەستی دەوڵەتی عیراقدا بمێننەوە.

پێش بە ئاكامگەیشتنی هەوڵەكان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەڵەستینی بە سەرۆكایەتی فەرەنسا، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ دوپاتكردنەوەی پاڵپشتیكردنی وڵاتەكەی لە ئیسرائیل سەردانی تەلئەبیب دەكات.

سەرەڕای سەرزەنشتكردنێكی میانڕەوی ئیسرائیل لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بەهۆی بەئامانجگرتنی سەركردایەتی حەماس لە دەوحەی پایتەختی قەتەر، تۆمی پیگۆت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رۆژی شەممە سەردانی ئیسرائیل دەكات و لەگەڵ سەركردەكانی وڵاتەكە كۆدەبێتەوە  و پرسی پابەندبوونی ئەمریكا دوپاتدەكاتەوە بە دژایەتیكردنی هەوڵە دژە سامییەكان، لە نێویاندا داننانی یەكلایەنە بە دەوڵەتێكی فەڵەستینی كە پاداشتی حەماس دەكات.

پیگۆت باسی لەوەشكرد، روبیۆ لە سەردانەكەیدا جەخت دەكاتەوە لە پابەندبوونی ئەمریكا بە پاراستنی ئاساییشی ئیسرائیل و ئامانجە هاوبەشەكانیان، لەوانە دڵنیاییدان لەبارەی ئەوەی هەرگیز جارێكی تر حەماس حوكمڕانی كەرتی غەززە نەكات و گەڕاندنەوەی سەرجەم بارمتەكان بۆ ناو خێزانەكانیان.

وەفدێكی ئەمریكا لەگەڵ ئەحمەد شەرع كۆبوونەوە و نەتەوەیەكگرتوەكانیش داوای رێككەوتنی دەسەڵاتی دیمەشق لەگەڵ ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاوای كوردستان دەكات.

ناوەندنی فەرماندەیی هێزەكانی ئەمریكا سێنتكۆم لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە رۆژی هەینی ئادەم براد كوپەر فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا و تۆم باراك نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ سوریا لەگەڵ ئەحمەد شەرع لە كۆشكی سەرۆكایەتی لە دیمەشق كۆبوونەتەوە.

لە پەیامەكەی سێنتكۆمدا هاتوە كە كوپەر و باراك پشتیوانیان دەربڕیوە بۆ تێكەڵكردنی هێزەكانی سوریای دیموكرات - هەسەدە بە سوپای سوریا و هاوكات جەختیان لە پشتیوانیكردنی سوریا  بۆ  بەرەنگاربوونەوەی داعش كردووەتەوە.

وەفدەكەی ئەمریكا لەو كۆبوونەوەدا جەختیان لەوە كردوەتەوە كە ئامانجی واشنتۆن سەقامگیریی سوریا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و سوپاسی سەرجەم ئەو لایەنانەی سوریایان كردوە كە پابەندنی ئامانجەكانی ئەمریكان.

 لە لایەكی دیكەوەی ستێفان دوجاریك، وتەبێژی سكرتێری نەتەوەیەكگرتوەكان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: ئەوان پشتیوانی لە یەكپارچەیی سوریا دەكەن و نیگەرانن لە پێكدادانەكانی ناوخۆی ئەو وڵاتە، بەڵام پێویستە دەسەڵاتی دیمەشق كێشەكانی بە گفتوگۆ لەگەڵ ئیدارەی خۆسەری لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا چارەسەر بكات و نەتەوەیەكگرتوەكانیس پشتیوانیی لەو گفتوگۆیانە دەكات.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، ئەمڕۆ هەینی رایگەیاند کە ئارامیی بەرامبەر ڤلادیمیر پۆتن، هاوتا روسییەکەی خەریکە تەواو دەبێت.

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی "فۆکس نیوز"ی ئەمریکی، دۆناڵد ترەمپ هۆشدارییەکی توندی ئاراستەی مۆسکۆ کرد و ئاماژەی بە ئەگەری سەپاندنی سزای توند بەسەر روسیادا کرد بەهۆی بەردەوامیی شەڕی ئۆکرانیاوە.

کاتێک پرسیاری لێکرا ئایا رەتکردنەوەی روسیا بۆ کۆتاییهێنان بە ململانێکە تاقیکردنەوەی ئارامییەتی، ترەمپ وتی: "خەریکە تەواو دەبێت، و زۆر بەخێرایی تەواو دەبێت."

سەرۆکی ئەمریکا جەختی کردەوە کە پێویستە "هەردوو لا بەشداری بکەن" بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک کە کۆتایی بەو شەڕە بهێنێت کە چەندین ساڵە بەردەوامە.

وتیشی: "شتێکی سەرسوڕهێنەرە. کاتێک پۆتن ویستی بیکات (بگاتە رێککەوتن)، زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین نەیویست. کاتێکیش زێلێنسکی ویستی، پۆتن نەیویست."

لە کۆتاییدا ترەمپ درێژەی پێدا: "ئێستا زێلێنسکی ئارەزووی دەکات، لە کاتێکدا نیشانەیەکی پرسیار لەسەر پۆتن هەیە. ناچار دەبین رێوشوێنی زۆر توند بگرینەبەر."

هەوڵە بەردەوامەکانی دۆناڵد ترەمپ بۆ بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی لە مانگی داهاتوودا، رەنگە روبەڕوی بەربەستێک بووبێتەوە: لیژنەی نۆبڵ، بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە کە ناکەوێتە ژێر هیچ کاریگەرییەکەوە.

لەدوای گەڕانەوەی بۆ کۆشکی سپی لە مانگی کانوونی دووەمەوە، دۆناڵد ترەمپ بە رونی ئارەزووی خۆی بۆ بەدەستهێنانی ئەو خەڵاتە بەناوبانگە ئاشکرا کردووە، کە پێشتر باراک ئۆبامای رکابەری دیموکراتی، لە سەرەتای دەستبەکاربوونیدا لە ساڵی 2009 بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو بردییەوە.

ملیاردێرە 79 ساڵانەکە هەموو دەرفەتێکی قۆستووەتەوە بۆ ئەوەی بڵێت "شایەنی ئەوەیە"، و بانگەشەی ئەوە دەکات کە شەش شەڕی کۆتایی پێهێناوە، سەرەڕای ئەوەی شەڕەکانی غەززە و ئۆکراین—کە دەڵێت دەیەوێت چارەسەریان بکات—هێشتا بەردەوامن.

وەڵامی لیژنەی نۆبڵ:

کریستیان بێرگ هارپڤیکن، سکرتێری لیژنەی نۆبڵ، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی فرانس پرێس لە ئۆسلۆ وتی: "بێگومان تێبینی ئەوە دەکەین کەهەوڵێکی زۆری میدیایی لەسەر کاندیدی دیاریکراو هەیە، بەڵام ئەوە بەڕاستی هیچ کاریگەرییەکی لەسەر ئەو گفتوگۆیانە نییە کە لە لیژنەکەدا بەڕێوەدەچن."

وتیشی: "لیژنەکە هەموو پاڵێوراوێک بەپێی شایستەییەکانی خۆی هەڵدەسەنگێنێت." براوەی ئەمساڵ لە 10ی تشرینی یەکەمدا رادەگەیەنرێت.

ترەمپ بانگەشەکانی خۆی بەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە چەندین سەرکردەی بیانی، لە بنیامین نەتەنیاهۆی ئیسرائیلییەوە تا ئیلهام عەلیێڤی ئازەربایجانی، یان پاڵاوتوویانە یان پشتگیرییان لە پاڵاوتنەکەی کردووە. بەڵام، دەبوو زۆر خێرا بووبن بۆ خەڵاتی ئەمساڵ، چونکە وادەی کۆتایی پێشکەشکردنی ناوی پاڵێوراوەکان 31ی کانوونی دووەم بوو، واتە تەنها ١١ ڕۆژ دوای دەستبەکاربوونی ترەمپ.

هەر لەم بارەیەوە هارپڤیکن وتی: "پاڵێوراو بوون مەرج نییە دەستکەوتێکی گەورە بێت. دەستکەوتی گەورە ئەوەیە کە ببیتە براوە. لیستی ئەو کەسانەی دەتوانن کەسێک بپاڵێون زۆر درێژە."

فشارەکان کاریگەرییان نابێت:

بەپێی رۆژنامەی دارایی "Dagens Naeringsliv"، ترەمپ لە کۆتایی مانگی تەمموزدا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ وەزیری دارایی نەرویج، یەنس ستۆڵتنبێرگ (سکرتێری پێشووی ناتۆ)، باسی خەڵاتی ئاشتیی کردووە.

هەرچەندە لیژنەی نۆبڵ لەلایەن پەرلەمانی نەرویجەوە دیاری دەکرێت، بەڵام لیژنەکە جەخت لەوە دەکاتەوە کە بڕیارەکانی بە سەربەخۆیی و دوور لە سیاسەتی حیزبی و حکومەتی کاربەدەست دەدات. نموونەی دیاریش ئەوەیە کە خەڵاتی ساڵی 2010ی بەخشییە Liu Xiaoboی دژبەری چینی، سەرەڕای هۆشدارییە نهێنییەکانی حکومەتی نەرویج، کە بووە هۆی ساردبوونەوەی پەیوەندییەکانی نێوان پەکین و ئۆسلۆ بۆ چەندین ساڵ.

بۆچی بردنەوەی ترەمپ دوورە لە چاوەڕوانی؟

شارەزایان لە نەرویج پێیان وایە شانسی سەرۆکی ئەمریکا بۆ بردنەوەی خەڵاتەکە زۆر کەمە، چونکە سیاسەتی "ئەمریکای یەکەم"ی ترەمپ پێچەوانەی فرەلایەنییەتە کە ئەلفرێد نۆبڵ، دامەزرێنەری خەڵاتەکە، بەرگری لێدەکرد.

هالڤارد لێیرا، بەڕێوەبەری توێژینەوە لە پەیمانگای نەرویجی بۆ کاروباری نێودەوڵەتی (NUPI) وتی: "ئەم جۆرە فشارانە زۆرجار دەرئەنجامی پێچەوانەیان دەبێت. ئەگەر لیژنەکە ئێستا خەڵاتەکە بدات بە ترەمپ، بێگومان تۆمەتبار دەکرێت بە ملکەچبوون."

لە مانگی ئابدا، سێ مێژوونووسی نۆبڵ لە وتارێکدا چەندین هۆکاریان خستەڕوو کە بۆچی نابێت سەرۆک ئەو خەڵاتە وەربگرێت، لەنێویاندا سەرسامییەکەی بە ڤلادیمیر پوتینی سەرۆکی روسیا. ئەوان نوسیبوویان: "پێویستە ئەندامانی لیژنەی نۆبڵ عەقڵیان لەدەست دابێت" (بۆ ئەوەی خەڵاتەکەی بدەنێ).

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز، بە شێوەیەکی سۆزدارانە باسی چارلی کێرکی کرد و ئاشکرای کرد کە پێش چەند خولەکێک لە دەستپێکردنی چاوپێکەوتنەکە هەواڵی دەستگیرکردنی گومانلێکراوی کوشتنی کێرکی پێگەیشتووە.

سەرۆکی ئەمریکا بە فۆکس نیوزی راگەیاند کە تەنها پێنج خولەک پێش دەستپێکردنی چاوپێکەوتنی راستەوخۆ، هەواڵی دەستگیرکردنی گومانلێکراوەکەی بیستووە.

ئەو چارلی کێرکی بە "باشترین کەس" وەسف کرد کە "شایەنی ئەمە نەبوو"، و وتیشی هیوادارە بکوژەکە سزای لەسێدارەدان وەربگرێت.

ترەمپ لە درێژەی ستایشکردنی کێرکدا وتی: "وەک کوڕم وابوو" و "گەنجێکی زیرەک بوو" کە یارمەتی داوە لە بەکارهێنانی تیکتۆکدا، کە ئەمەش یارمەتی سەرۆکی داوە بگاتە دەنگدەرە گەنجەکان.

لە کۆتاییدا ترەمپ وتی: "هەرگیز نەمبینیوە گەنجان بەو شێوەیە رو لە کەسێک بکەن وەک چۆن رویان لە چارلی دەکرد."

لەپاش 1،296 رۆژ لە شەڕی روسیا - ئۆکراین  و هەوڵی نێوەندگیرەکان بۆ وەستاندنی ئەو جەنگە، زۆر روداوی خوێناوی تیایدا رویداوە، بەڵام ئەمەی خوارەوە، لیستی گرنگترین ئەو روداوە سیاسی و دبلۆماسییە نوێیانەیە کە رویانداوە.

شەڕ و پێکدادان

• یەکەکانی دژە ئاسمانی حەوت فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینیان خستەخوارەوە کە بەرەو مۆسکۆ دەچوون، ئەمەش بەپێی وتەی سێرگی سۆبیانین، سەرۆکی شارەوانیی پایتەختی روسیا.

• وەزارەتی بەرگریی روسیا رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند کە هێزەکانیان کۆنترۆڵی شارۆچکەی سۆسنیڤکایان لە هەرێمی دنیپرۆپێترۆڤسکی ئۆکرانیا کردووە.

• بەپێی وتەی ڤیاچیسلاڤ گلادکۆڤ؛ هێرشێکی "بەرفراوانی" فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینی، دەسەڵاتدارانی لە هەرێمی بێڵگۆرۆدی روسیا ناچار کرد فەرمان بە منداڵان بکەن لە ماڵەوە بمێننەوە، هاوکات قوتابخانە و سەنتەرە بازرگانییەکانیان داخست،

• ئیدارەی دامەزراو لەلایەن مۆسکۆوە لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا، ئۆکراینیای تۆمەتبار کرد بە هێرشکردنە سەر سەنتەرێکی راهێنان لە وێستگەکەدا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.

ئاسایشی ناوچەیی

• وەزارەتی دەرەوەی پۆڵەندا رایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دانیشتنێکی نائاسایی ئەنجام دەدات بۆ تاوتوێکردنی پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا لەلایەن روسیاوە.

• سەرۆکی ئۆکراین، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی، داوای وەڵامدانەوەیەکی توندتری لە هاوپەیمانەکانی کیێڤ کرد بۆ ئەو پێشێلکارییەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە، وتیشی ئەم هەنگاوەی مۆسکۆ ئامانج لێی خاوکردنەوەی گەیاندنی بەرگریی ئاسمانییە بۆ ئۆکراین پێش زستان.

• سەرۆکی پۆڵەندا، کارۆل ناڤرۆتسکی، رایگەیاند کە پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە هەوڵێک بووە بۆ تاقیکردنەوەی توانای پۆڵەندا و ناتۆ بۆ وەڵامدانەوەی سەربازی.

• کرملن رایگەیاند کە هیچ لێدوانێکی دیکە نادات لەسەر خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکانەی کە وارشۆ دەڵێت روسی بوون.

• سەرۆکی فەڕەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس رایگەیاند کە فەڕەنسا سێ فڕۆکەی جەنگیی جۆری رافاڵ دەنێرێت بۆ یارمەتیدانی پۆڵەندا لە پاراستنی ئاسمانەکەیدا.

• ئەڵمانیا پابەندبوونی خۆی بە سنووری رۆژهەڵاتی ناتۆ بەهێزتر دەکات، لەنێویاندا فراوانکردنی "چاودێریی ئاسمانی بەسەر پۆڵەندا" لە وەڵامی پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا.

هاوکاریی سەربازی:

• کۆمپانیای زەبەلاحی چەکی ئەڵمانی، قاینمێتاڵ، پلانی هەیە گوللەی تۆپ بۆ هێزەکانی ئۆکراین لە کارگەیەکی داهاتوودا لە ئۆکرانیا بەرهەمبهێنێت، ئەمەش بەپێی وتەی وەزیری بەرگریی کیێڤ.

• وەزارەتی بەرگریی سوید پلانی بۆ پشتیوانیی سەربازی بە بڕی 70 ملیار کرۆنی سویدی (7.5 ملیار دۆلار)  لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا راگەیاند.

سیاسەت و دیپلۆماسی

• زیلێنسکی وتی کە رۆژی پێنجشەممە لەگەڵ نوێنەری ئەمریکا، کیث کێلۆگ، لە کیێڤ گفتوگۆیان کردووە لەسەر بەرهەمهێنانی هاوبەشی چەک و سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر روسیادا.

• ئاژانسی هەواڵی بێڵتای حکومی رایگەیاند، نوێنەرێکی سەرۆکی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ، بە سەرۆکی بیلاڕووس، ئەلێکساندەر لوکاشینکۆی وتووە کە ئەمریکا دەیەوێت باڵیۆزخانەکەی لە مینسک بکاتەوە و پەیوەندییەکان ئاسایی بکاتەوە.

• کرملن ریگەیاند کە سەرۆکی روسیا، ڤلادیمیر پوتین، هێشتا بڕیاری نەداوە ئایا مانگی داهاتوو بەشداریی لوتکەی ئاپیک لە کۆریای باشوور دەکات یان نا.

سزاکان

• چەندین ئەندامی یەکێتیی ئەوروپا، لەنێویاندا هۆڵەندا، چیک و ئیسپانیا، باڵیۆز و کاربەڕێکەرانی روسیایان بانگهێشت کرد بۆ دەربڕینی ئیدانەی رەسمی بەرامبەر بە پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا.

• وتەبێژێکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند کە کاتی سەپاندنی پاکێجی 19هەمی سزاکانی یەکێتیی ئەوروپا بەسەر روسیادا هێشتا دیارینەکراوە.

• رۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز بڵاویکردەوە، ئەمریکا فشار دەخاتە سەر وڵاتانی G7 بۆ سەپاندنی باجی گومرگیی بەرزتر بەسەر هیندستان و چیندا بەهۆی کڕینی نەوتی روسیاوە.

لەگەڵ بەردەوامیی خۆپیشاندانە توندوتیژەکانی دژە گەندەڵی لە نیپاڵ، ژمارەی کوژراوان گەیشتە 51 کەس و زیاتر لە 12,500 زیندانی کە لە کاتی ئاڵۆزییەکاندا هەڵاتوون، هێشتا دەستگیر نەکراونەتەوە. لە هەوڵێکدا بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە، پێدەچێت سەرۆکی پێشووی دادگای باڵای وڵاتەکە، سوشیلا کارکی، وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دەستنیشان بکرێت.

بینۆد گیمیرێ، وتەبێژی پۆلیسی نیپاڵ، ئەمڕۆ هەینی رایگەیاند کە لەم هەفتەیەدا لانی کەم 51 کەس کوژراون، کە پێکهاتوون لە 21 خۆپیشاندەر، نۆ زیندانی، سێ ئەفسەری پۆلیس و 18 کەسی دیکە. هەروەها ئاماژەی بە برینداربوونی 1,300 کەسی دیکە کرد لە کاتێکدا پۆلیس هەوڵی کۆنترۆڵکردنی ئاپۆڕای خەڵکی داوە.

قەیرانی زیندانییە هەڵاتووەکان و ناجێگیریی سیاسی:

گیمیرێ ئاشکراشی کرد کە لە کۆی 13,500 زیندانی کە لە چەندین زیندانی سەرتاسەری وڵاتەوە هەڵاتوون، تا ئێستا زیاتر لە 12,533 کەسیان ئازادن و دەستگیر نەکراونەتەوە. بەشێک لە کوژراوەکان ئەو زیندانیانە بوون کە لە کاتی هەڵاتن یان دوای هەڵاتنیان لە پێکدادان لەگەڵ هێزە ئەمنییەکاندا کوژراون.

لە کاتێکدا سوپای نیپاڵ قەدەغەی هاتوچۆی راگەیاندووە، زیاتر لە 100 چەکی تاڵانکراوی دەستکەوتووەتەوە، کە هەندێک لە خۆپیشاندەران بە تفەنگی ئۆتۆماتیکییەوە دەرکەوتبوون.


شارەزایەکی دەستووری کە راوێژی پێکراوە، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە: "سوشیلا کارکی وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دادەنرێت. نەوەی نوێ (Gen Z) ئەویان دەوێت."

کارکی وەک "دەنگێکی دژە گەندەڵی" سەیر دەکرێت، بۆیە لەلایەن زۆرێک لەو گروپانەی "نەوەی Z"ەوە قبوڵکراوە کە ئەم بزووتنەوەیەیان هەڵگیرساندووە. رۆب مەکبراید، پەیامنێری ئەلجەزیرە لە کاتماندۆی پایتەختەوە رایگەیاند: "لەکاتێکدا ئەو لەلایەن ئەوانەوە بەناوبانگە، ڕەنگە لەلایەن گروپەکانی دیکەوە بەو شێوەیە نەبێت... بۆیە وەک کاندیدێکی سازان سەیر دەکرێت."

بەڵام، مەکبراید ئاماژەی بەوەش کرد کە نادڵنیایی هەیە سەبارەت بەوەی ئایا کارکی دەتوانێت وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی کاربکات ئەگەر ئەندامی پەرلەمان نەبێت، ئەمەش ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان تەنانەت گۆڕینی دەستووریش دەهێنێتە ئاراوە.

هەندێک وردەکاری:

• ڕۆژی دووشەممە: 21 خۆپیشاندەر لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی دژی گەندەڵی و قەدەغەکردنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا کوژران.

• ڕۆژی سێشەممە: خۆپیشاندەران پەرلەمانیان سووتاند، سەرۆک وەزیران کەی پی شارما ئۆلی دەستی لەکارکێشایەوە، و سوپا کۆنترۆڵی شەقامەکانی کرد.

دۆخی مرۆیی
سەرەڕای کردنەوەی بەشێک لە دوکانەکان لە رۆژی هەینیدا، کە نیشانەی گەڕانەوەی بەشێک لە ژیانی ئاسایی بوو، بەڵام ئازاری خێزانەکان هێشتا قوڵە. کارونا بوداسۆکی، لە کاتێکدا چاوەڕێی وەرگرتنەوەی تەرمی برازا 23 ساڵانەکەی بوو لە نەخۆشخانە، وتی: "لەکاتێکدا هاوڕێکانی لە خۆپیشاندانەکان پاشەکشەیان کرد، ئەو بڕیاریدا بەردەوام بێت. پێیان وتین کاتێک هێنراوەتە نەخۆشخانە، گیانی لەدەستدابوو."

عەلی یەرلیکایا، وەزیری ناوخۆی تورکیا، رایگەیاند کە لە ماوەی هەفتەی رابردوودا، لە ئۆپەراسیۆنێکدا کە زۆربەی پارێزگاکانی تورکیای گرتووەتەوە، 161 کەس بە گومانی ئەندامبوون لە رێکخراوی داعش دەستگیرکراون.

ئەمڕۆ هەینی، عەلی یەرلیکایا، وەزیری ناوخۆی تورکیا، لە پۆستێکدا لەسەر پلاتفۆرمی "ئێکس"، رایگەیاند کە هێزە ئەمنییەکانی وڵاتەکەی لە ماوەی هەفتەی رابردوودا 161گومانلێکراویان دەستگیرکردووە.

وەزیرەکە ئاماژەی بەوە کرد کە گومانلێکراوەکان چالاکییان لەناو رێکخراوەکەدا هەبووە و پشتیوانیی داراییان پێشکەش کردووە. ئۆپەراسیۆنەکان لە 38 پارێزگای جیاوازی تورکیا ئەنجامدراون، کە دیارترینیان ئەنقەرەی پایتەخت و ئیستەنبوڵی گەورەترین شاری وڵات بوون.

یەرلیکایا وتیشی: "لە میانی هەڵکوتانە سەر شوێنەکانیاندا، دەست بەسەر چەکی بێ مۆڵەت، بەڵگەنامەی تایبەت بە داعش و کەلوپەلی دیجیتاڵیدا گیراوە."

جێی باسە، ڕێکخراوی داعش لە ماوەی دەیەی رابردوودا چەندین هێرشی لەناو تورکیادا ئەنجامداوە، کە خوێناویترینیان تەقینەوە دوانییەکەی سەر گردبوونەوەیەکی سیاسی بوو لە ساڵی 2015، کە بووە هۆی کوژرانی زیاتر لە 100 کەس و بە کوشندەترین هێرشی تیرۆریستی لە مێژووی تورکیادا دادەنرێت.

ئێوارەی پێنجشەممە، بە ئامادەبوونی شاناز ئیبراهیم ئەحمەد، خانمی یەکەمی عیراق، زانکۆی سلێمانی لە مەراسیمێکی شایستەدا 40هەمین خولی دەرچووانی بەڕێکرد. لە مەراسیمەکەدا، کە لە یاریگای ناو کامپی زانکۆ بەڕێوەچوو، بڕوانامە بەسەر دەرچووانی19کۆلێژی جیاوازدا دابەشکرا.

لە کەشێکی پڕ لە خۆشی و هیوا بۆ داهاتوو، مەراسیمی دەرچووانی خولی 2024_2025ی زانکۆی سلێمانی دەستیپێکرد. سەرەتای مەراسیمەکە بە نمایشی میوزیکی لەلایەن تیپی مۆسیقای کۆلێژی سەربازیی قەڵاچوالان دەستیپێکرد، دواتر کەژاوەی دەرچووان بەناو یاریگادا تێپەڕی و لەلایەن ئەنجومەنی زانکۆوە پێشوازییان لێکرا.

لە بەشێکی سەرەکیی مەراسیمەکەدا و بە ئامادەبوونی خانمی یەکەمی عیراق، پڕۆفیسۆر دکتۆر کۆسار محەمەد عەلی، سەرۆکی زانکۆی سلێمانی، بەپێی دەسەڵاتی زانستیی خۆی، بڕوانامەی بەکالۆریۆسی بەخشییە دەرچووانی نۆزدە کۆلێژی زانکۆکە، کە چەندین بەشی جۆراوجۆریان لەخۆگرتبوو.

ئامادەبوونی شاناز ئیبراهیم ئەحمەد لە مەراسیمەکەدا جێگەی خۆشحاڵی و پێزانینی دەرچووان و کەسوکارەکانیان بوو، کە بە ڕوونی لە سیمای ئامادەبوواندا بەدیدەکرا.

لە وتەیەکدا، خاتوو شاناز ئیبراهیم ئەحمەد پیرۆزبایی لە سەرۆکایەتی، ئەنجومەن، مامۆستایان و خوێندکارانی زانکۆی سلێمانی کرد. هاوکات، هیوای خواست کە حکومەت بتوانێت بەپێی پلانێکی تۆکمە و بە لەبەرچاوگرتنی پێویستییەکانی کەرتی گشتی و تایبەت، دەرفەتی کار بۆ دەرچووان بڕەخسێنێت تا بتوانن خەونەکانیان بهێننە دی.

دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە)، لە لێدوانێکدا، داوای کرد ئەحمەد تورک، سەرۆکی پێشووی شارەوانیی مێردین، بگەڕێندرێتەوە سەر کارەکەی وەک بەشێک لە پرۆسەی "تورکیای بێ تیرۆر". هاوکات پشتگیریی خۆی بۆ بەردەوامبوونی ئەردۆغان تا ساڵی 2028 و داخستنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دووپاتکردەوە.

دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی مەهەپە، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی "سەباح"ی تورکی، چەندین لێدوانی گرنگی لەسەر ئەمڕۆی سیاسەتی تورکیا دا، کە گرنگترینیان پەیوەست بوو بە سیاسەتمەدارە کوردەکانەوە.

"پێویستە ئەحمەد تورک بگەڕێتەوە سەر کارەکەی"

لە بەشێکی قسەکانیدا کە بە هەڵوێستێکی چاوەڕواننەکراو دادەنرێت، باخچەلی رایگەیاند: "ئاشتی باڵندەیەکی یەک باڵ نییە. بۆ ئەوەی ئاشتی بفڕێت، پێویستی بە باڵی دووەمە. باڵی یەکەمی ئاشتی لەلایەن ئۆجەلانەوە جێبەجێ کرا، پەکەکە هەڵوەشێنرایەوە و چەکەکان دانران. ئێستا گەیشتووینەتە قۆناغی ئەوەی کە مەرجەکانی پێکەوەژیان چی بن."

لەو چوارچێوەیەدا، بە ئاماژەدان بە ئەحمەد تورک وتی: "ئەحمەد تورک سەرۆکی شارەوانیی مێردین بوو بەڵام لە کارەکەی دوورخرایەوە. ئەو کەسێکە کە بەشداریی کردووە لە دروستکردنی دیالۆگ لەگەڵ پەکەکە بۆ دابینکردنی ئاشتی و ئارامی لە تورکیا. لە دۆخێکی وەهادا، پێویستە ئەحمەد تورک بگەڕێندرێتەوە سەر کارەکەی و بە شارەوانییەکەی شاد ببێتەوە. ئەمە بەشداریی لە گەشەپێدانی هەستی برایەتی و ئاشتیدا دەکات."

باخچەلی هەمان بۆچوونی بۆ ئەحمەد ئۆزەر (سەرۆکی پێشووی شارەوانیی وان) دووپاتکردەوە و وتی: "ئەگەر لە شارەوانیدا گەندەڵی یان رەفتاری نایاسایی هەبێت، ئەوە بابەتێکی جیاوازە، بەڵام ئەوەی لە رابردوودا هەندێک بۆچوونی پەیوەست بە پەکەکەی لەگەڵ رای گشتیدا باسکردووە، بابەتێکی ترە. ئەگەر تورکیا چووەتە ناو پرۆسەی ئاشتییەوە، پێویستە ئەحمەد ئۆزەر ئازاد بکرێت."

"پێویستە هەمووان پابەندی بڕیارەکەی ئۆجەلان بن"

سەبارەت بە پرۆسەی "ئاشتی"، باخچەلی ئاماژەی بە راگەیەندراوەکەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان کرد و وتی: "دامەزرێنەری پەکەکە، ئۆجەلان، لە 27ی شوباتدا راگەیەندراوێکی دەرکرد... پەکەکە هەڵوەشێنراوەتەوە و چەکەکان دانراون. بۆیە پەکەکە و پێکهاتەکانی سەر بەو رێکخراوە لە هەر کوێیەک بن، ناچارن ملکەچی ئۆجەلان بن، رێزی لێبگرن و بەپێی رێنماییەکانی بجوڵێنەوە."

خاڵە گرنگەکانی دیکەی قسەکانی باخچەلی:

• پشتگیری بۆ ئەردۆغان: رایگەیاند کە لە هەڵبژاردنی 2028دا بە تەواوی پشتگیریی کاندیدبوونەوەی ئەردۆغان دەکەن.

• داخستنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان: وتی: "پێویستە رەگ و ریشەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەربهێنرێت. ئەگەر بەدەست من بووایە، لە ماوەی نیو کاتژمێردا هەموویان دادەخەم."

• لێکۆڵینەوە لەگەڵ سەرۆک شارەوانییەکانی جەهەپە: داوای کرد تا مانگی تشرینی یەکەم، ئیدعانامەی سەرۆک شارەوانییە دەستگیرکراوەکانی جەهەپە ئامادە بکرێت و دادگاییکردنەکان دەستپێبکەن.

جایر بۆڵسۆنارۆ، سەرۆکی پێشوی بەڕازیل، دوای ئەوەی بە تاوانی پیلانگێڕی بۆ ئەنجامدانی کودەتایەکی سەربازی تاوانبار کرا، سزای 27 ساڵ و سێ مانگ زیندانیکردنی بەسەردا سەپێنرا. ئەم بڕیارە کاردانەوەی توندی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و گرژیی خستە نێوان بەڕازیل و ئیدارەی ترەمپەوە.

دەستەیەکی پێکهاتوو لە پێنج دادوەری دادگای باڵای بەڕازیل، تەنها چەند کاتژمێرێک دوای تاوانبارکردنی جایر بۆڵسۆنارۆ، سزاکەیان بەسەریدا سەپاند. دادگا گەیشتە ئەو بڕوایەی کە ناوبراو سەرکردایەتیی پیلانگێڕییەکی کردووە بە ئامانجی مانەوەی لە دەسەڵاتدا، دوای ئەوەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2022ی بە رکابەرە چەپڕەوەکەی، لویز ئیناسیۆ لولا دا سیلڤا، دۆڕاند.

چوار لە دادوەرەکان بە تاوانباریان زانی، لە کاتێکدا یەکێکیان دەنگی بە بێتاوانییەکەی دا. پارێزەرانی بۆڵسۆنارۆ سزاکەیان بە "زۆر شێتانە" وەسف کرد و رایانگەیاند کە "تانەی گونجاو" لە بڕیارەکە دەدەن. هەروەها دادگای باڵا تا ساڵی 2033مافی خۆپاڵاوتنی بۆ پۆستی گشتی لێسەندەوە.

بۆڵسۆنارۆ، کە بەهۆی مەترسیی هەڵاتنیەوە لە ماڵەوەی خۆیدا زیندانی کراوە، ئامادەی قۆناغی کۆتایی دادگاییکردنەکە نەبوو. ئەو پێشتر رایگەیاندبوو کە ئەم دادگاییکردنە بۆ ئەوە داڕێژراوە تا رێگری لێبکات لە خۆکاندیدکردنەوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ساڵی 2026 و بە "راوەدوونانی ساحیرەکان" ناویبردبوو.

کاردانەوەی ئیدارەی ترەمپ و وەڵامی بەڕازیل:

ئەم بڕیارە کاردانەوەی توندی لەلایەن ئیدارەی ترەمپەوە لێکەوتەوە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، کە پێشتر باجی گومرگیی %50ی خستبووە سەر کاڵای بەڕازیلی وەک تۆڵەکردنەوەیەک لە دادگاییکردنی بۆڵسۆنارۆ، سەبارەت بە بڕیارەکە وتی: "زۆر جێی سەرسوڕمانە" و بەراوردی کرد بە ئەزموونی خۆی و وتی: "زۆر لەوە دەچێت کە هەوڵیاندا لەگەڵ من بیکەن، بەڵام هیچ سەرکەوتوو نەبوون."

لە لایەکی دیکەوە، مارکۆ Rوبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند کە دادگای باڵای بەڕازیل "بە نادادپەروەرانە بڕیاری زیندانیکردنی سەرۆکی پێشوو جایر بۆڵسۆنارۆی داوە" و هەڕەشەی کرد کە "بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامی ئەم راوەدوونانە دەدەنەوە."

وەزارەتی دەرەوەی بەڕازیل بە خێرایی وەڵامی دایەوە و لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس نووسی: "ئەو هەڕەشانەی ئەمڕۆ لەلایەن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا مارکۆ روبیۆوە کرا، کە هێرش دەکاتە سەر دەسەڵاتێکی بەڕازیلی و راستییەکان و بەڵگە حاشاهەڵنەگرەکان پشتگوێ دەخات، ناتوانن دیموکراسییەتەکەمان بترسێنن."

رۆشتنی هاری دوای رۆشتنی بۆ یانەی بایرن میونشن و بەدەستهێنانی چەند نازناوێك لە ژیانی پیشەگەری وایكرد بەشێك پشتگیری بڕیارەكەی بكەن و هەندێكیش رۆشتنەكەی بەهەڵە  دەزانن ، یەكێك لەو ئەستێرانەی تۆپی پێ مایكڵ ئۆینی ئینگلیزیە و بڕیارەكەی كەین بە باش نازانێت ،

هێرشبەرەكەی پێشووی ریاڵ مەدرید رایگەیاند سەرەرای ئەوەی هاری كەین دڵخۆش دەردەكەوێت بەڵام ئەو هەنگاوەی بەباش نازانم و ئەوەی لەوێ بەدەستهێنا ئەگەر لە پریمەر لیگ  بەردەوام بوایەو متمانەی بەخۆی هەبوایە دڵنیام پێی دەگەشت و بەدەستی دەهێنا.

ئۆین لە درێژەی قسەكانیدا وتی هاری كەین یاریزانێكی ئاست بەرزەو یەكێك لەو باشترین هێرشبەرانەی كە بینیومە و خزمەتی بەرچاوی ئینگلتەرا و یانەكانی كردووە و هیوای ئەوەم دەخواست لە پریمەرلیگ بەردەوام بوایەو یانەكەی جێنەهێشتایە لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە دووپاتدەكەمەوە هاری كەین یاریزانێكی گەورەیەو شایستەی رێزلێنانە . 

سەندیکای فڕۆکەوانانی ئەڵمانیا هۆشداری دەدات لەوەی کە خەوی کورت (خەوە نوچکە) لە کاتی گەشتە ئاسمانییەکاندا بووەتە "دیاردەیەکی نیگەرانکەر" لەنێو ئەندامەکانیدا، هاوکات ئاماژە بە "ماندووبوونی زیاد"ی کارمەندانی ئەم کەرتە دەکات. 

دوێنێ چوارشەممە، سەندیکای فڕۆکەوانانی ئەڵمانیا ناسراو بە "کۆکپیت" (Cockpit)، رایگەیاند کە راپرسییەکی لەنێو زیاتر لە 900 فڕۆکەواندا لە ماوەی هەفتەکانی رابردوودا ئەنجامداوە و دەرکەوتووە کە 93%یان دانیان بەوەدا ناوە کە لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا لە کاتی گەشتەکاندا خەویان لێکەوتووە.

سەندیکاکە، لەگەڵ ئەوەی هۆشداریی دا کە راپرسییەکە "نوێنەرایەتیی وردی" دۆخی راستەقینەی کەرتەکە ناکات، بەڵام ئاشکرای کرد کە 44%ی ئەو فڕۆکەوانانەی بەشدارییان کردووە، "بە شێوەیەکی بەردەوام" لە کاتی گەشتەکاندا دەخەون، و 12%یان لە هەموو گەشتێکدا ئەو کارە دەکەن، لە کاتێکدا 7%یان بیریان نەبووە چەند جار ئەمە رویداوە.

کاترینا دیزڵدۆرف، جێگری سەرۆکی سەندیکای "کۆکپیت"، وتی: "ماوەیەکی زۆرە خەوە نوچکە بووەتە شتێکی ئاسایی لەناو کابینەی فڕۆکە ئەڵمانییەکاندا."

وتیشی: "ئەوەی لە بنەڕەتدا مەبەست لێی رێکارێکی کورتخایەن بوو بۆ وەرگرتنەوەی وزە، ئێستا بووەتە چارەسەرێکی هەمیشەیی بۆ فشارەکانی کار."

دیزڵدۆرف جەختی کردەوە: "خەوی کورت لە بنەڕەتدا پێویست نییە، بەڵام ماندووبوونی بەردەوامی تیمی کابینەی فڕۆکە، مەترسییەکی گەورە دروست دەکات."

ناوبراو ئاماژەی بەوەش کرد کە کەمیی کارمەند و "زیادبوونی فشاری کارکردن" کێشەی فڕۆکەوانانیان قورستر کردووە، بەتایبەتی لە مانگەکانی هاویندا.

سەندیکاکە رونیکردەوە کە پێناسەی "خەوەنوچکە" لای ئەوان بریتییە لە "ماوەی پشووی کۆنترۆڵکراو لە قۆناغی فڕیندا." جێی باسە، سەندیکای "کۆکپیت" نوێنەرایەتیی نزیکەی 10هەزار فڕۆکەوان و کارمەندی کابینەی فڕۆکە دەکات لە ئەڵمانیا، بەو کەسانەشەوە کە هێشتا لە قۆناغی ڕاهێناندان.

هەڵگرتنی سزای قەیسەر بەسەر سوریادا لە كۆنگرێسی ئەمریكا تێنەپەڕی و پێدەچێت بەهۆی ناكۆكی نێوان كۆمارییەكان و دیموكراتەكانەوە بێت. 

جۆو وێڵسن ئەندامی كۆنگرێسی ئەمریكا لە حزبی كۆمارییەكان پرۆژەیاسای هەڵگرتنی سزای قەیسەری بەسەر سوریادا پێشكەشی كۆنگرێس كرد، بەڵام لیژنەی رێكخراو و فەرمانڕەوایی رەتیكردەوە سزاكان لە ئێستادا لاببرێن.

ئەنجومەنی سوری ئەمریكی لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، هەڵگرتنی سزای قەیسەر بۆ سەر سوریا پەیوەندی بە رەوشی ئێستای سوریاوە نییەوە، بەڵكو مایك جۆنسن سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران رێككەوتنی لەگەڵ ئەنجومەنەكە كردووە لە دوای كۆتایی هاتنی ناكۆكییەكان پرۆژەیاساكە تێبپەڕێنرێت.

یاسای قەیسەر بە ناوی ئەو هاوڵاتییە سورییەوە ناونرا كە سەدان وێنەی ئەشكەنجەدانی ناو زیندانەكانی سوریای گەیاندە كۆنگرێسی ئەمریكا، دواتر سزایەك بەناوی قەیسەر لە ساڵی 2020 بەسەر 39 كەس و قەوارەی حكومەتی سوریا سەپێنرا لە ناویاندا بەشار ئەسەد سەرۆكی هەڵاتووی سوریا.