ڕاپۆرت
پیسبوون بەهۆی پلاستیكەوە بە یەكێك لە گەورەترین كێشەكانی جیهان دادەنرێت كە زیان بە ژینگە بەگشتی و بەتایبەتیش مرۆڤ و ئاژەڵ و رووەك دەگەیەنێت، لە كۆتاییشدا دێتە ناو هەڕەمی خۆراكی زیندەوەرانەوە و ئەوەش لێكەوتەی كوشندەی هەیە.
بەپێی راپۆرتێكی نوێی پرۆگرامی ژینگەی سەر بە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەگەر هیچ هەنگاوێك نەنرێت، تا ساڵی 2040 نزیكەی 227 ملیۆن تۆن پاشماوەی پلاستیكی لەسەر رووی زەوی كەڵەكە دەبێت، بەڵام ئەگەر وڵاتان پێكەوە كاربكەن، دەتوانرێت لەڕێی چەند گۆڕانكاریەكی گەورەوە ئەو پاشماوانە بەڕێژەی ٪80 كەمبكرێنەوە.
پڕۆگرامی ژینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان یەكخستنی هەڵوێستی وڵاتانی جیهانی بەمەبەستی دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ پیسبوونی ژینگە بەگشتی و بەتایبەتیش پیسبوون بەهۆی پلاستیكەوە كردووە بە كاری لەپێشینەی و ئامانجی ئەوەیە هەلۆیستەكاینان یەكبخات بۆ چارەسەر كردنی ئەو گرفتانەی كە كاریگەریی نەرێنیان لەسەر هەسارەی زەوی دەبێـت.
نكۆڵی لە گرنگی و سوودەكانی پلاستیك ناكرێت، بەڵام كاتێك فڕێ دەدرێت، زەوی دوچاری كێشەیەكی گەورە دەكات، بەتایبەتیش كاتێك لە ئاوەڕۆكانەوە یان لە كەشتیەكانەوە رۆ دەكرێتە زەریاكان، مەزەندە دەكرێت پێنج ترلیۆن پارچە پلاستیك لە زەریاكانی جیهاندا هەبێت، ئەوەش چەندین ساڵی پێویستە تاكوو نامێنێت چونكە بە شێوازێكی سروشتی شینابنەوە.
ساڵانە مرۆڤ 430 ملیۆن تۆن پلاستیك بەرهەم دەهێنێت، دوو لەسەر سێی ئەو بڕەش پلاستیكی تەمەن-كورتە كە بەزوو یی دەبێتە پاشماوە و زەریاكان دەتەنێت، زۆر جاریش رێی خۆیان رووەو هەڕەمی خۆراكی مرۆڤ دەگرنەبەر.
لۆرێنچ كاناڵس لێپرسراوی پڕۆگرامی ژینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت، زۆرینە ئاگادارنین ئەو پلاستیكەی رۆچووەتە ژیانی رۆژانەوە دەتوانێت كاریگەریی گەورەی هەبێت نەك تەنها لەسەر زیندەوەران بەڵكوو لەسەر كەش و تەندروستی مرۆڤیش.
لە ئاداری سالی 2022 دا وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان دەستیان بە دانوستان كرد لەبارەی پلانێكی نێودەوڵەتیەوە بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ پاشماوەی پلاستیكی. لیژنە دانوستانكارە هاوبەشەكانی نێوان حكومەتی ئەو وڵاتانە گەیشتنە رێككەوتنێك لەسەر بڕیاری كۆتاییهێنان بە پیسبوون بەهۆی پلاستیكەوە، ئەوەش لەرێگەی پەسەندكردنی دەقێكی یاسایی كە وڵاتان پابەند دەكات رێگری بكەن لە دروستبوونی پاشماوەی پلاستیكی.
پرۆگرامی ژینگەی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان ئەوەشی ئاشكرا كردووە، لەڕێی دووبارە بەكارهێنانەوەی ئەو پلاستیكەوە كە ئێستا بوونی هەیە، دەتوانرێت پاشماوەی پلاستیكی بەڕێژەی ٪30 كەمبكرێتەوە، دوبارە بەكارهێناوەی بتڵی ئاویشی وەك نمونەیەكی دیاری دوبارە بەكارهێنانەوەی پلاستیك باس كردوە، ئاماژەی بەپیادەكردنی سیستمێكیش داوە بۆ كە هانی خەڵك بدات بتڵە پلاستیكییەكانیان لەبەرامبەر پارەدا بگەڕێننەوە.
لە ئێستادا تەنها ٪9ی پلاستیك لە جیهاندا بەكاردەهێنرێتەوە، بەڵام ئەگەر پلاستیكی زیاتر بەكاربهێنرێتەوە، دەتوانرێت تا سالی 2040 پیسبوون بەهۆی پلاستیكەوە بەرێژەی ٪20ی تر كەمبكرێتەوە. بۆ نموونە لەڕێی بەكارهێنانی ماددەی جیاواز، بەتایبەت ئەوانەی مادەی ئەندامین و ئاسانتر شی دەبنەوە.
لەدوای سەرهەڵدانەوەی كێشەی موچە لە نێوان هەولێر و بەغداد، سەرۆك كۆماری عیراق هەوڵەكانی بۆ چارەسەركردنی كێشەكە دەستپێكرد و كۆبوونەوەكەشی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆئەو مەبەستە رۆڵێكی بەرچاوی هەیە و گەشبینی دروستكردووە بەو ئاراستەیەی پێش جەژن بەغداد موچەی مانگی ئایاری موچەخۆرانی هەرێم رەوانە بكات.
دوابەدوای قوڵبونەوەی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد سەبارەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم و نەناردنی لەلایەن بەغدادەوە، سەرۆك كۆماری عیراق وەك هەمیشە لە بەغدادەوە هەوڵەكانی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێكی ریشەیی بۆ ئەو كێشەیە لە چوارچێوەی دەستوردا دەستپێكرد .
لە چوارچێوەی هەوڵەكانیدا ، رۆژی شەممە د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق سەردانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراقی كرد و كۆبونەوەیەكی گرنگ لەسەر بابەتی موچەی هەرێم ئەنجامدرا كە بە بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیرانی عیراقیش، كۆبونەوەیەكی زۆر گرنگ بوە و تێیدا جەختكراوەتەوە لەسەر پێویستی دۆزینەوەی چارەسەری ریشەیی لە چوارچێوەی دەستوور بۆ كێشەكانی نێوان بەغداد و هەولێر سەبارەت بە موچەی موچەخۆران و پابەندبوونە داراییەكانی نێوانیان.
لەو كۆبونەوەیەدا سەرۆك كۆمار بە سەرۆك وەزیرانی عیراقی وتوە كە دەبێـت بە پشتبەستن بە یاسای بودجە و بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی كێشەكان چارەسەر بكرێن. جارێكی تریش سەرۆك كۆمار باسی لە گرنگیی یاسای نەوت و غاز كردوە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشە داراییانەی لە نێوان بەغداد و هەولێردا هەیە، چونكە چەندین جاری تریش سەرۆك كۆمار دوپاتیكردۆتەوە كە هۆكاری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد نەبونی ئەو یاسایەیە .
لە دوای ئەو كۆبونەوەیەی سەرۆك كۆمار لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق، ئێستا نەفەسێكی ئیجابی هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچەی هەرێم و هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن كە پێدەچێت پێش هاتنی جەژن ، بەغداد موچەی مانگی 5 خەرج بكات .
لە چوارچێوەی ئەركەكانیدا وەك سەرۆك كۆماری عیراق ، پێشتریش د. لەتیف رەشید چەندین هەوڵی بۆ چارەسەركردنی كێشەی نێوان هەرێم و بەغداد داوە و هەمیشە داوای كردوە لە رێی دیالۆگ و لێكتێگەیشتنەوە كێشەكان چارەسەر بكرێن چونكە هەموو جۆرە لێكتێگەیشتنێك پاڵنەرێكی ئەرێنیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
لە مانگی شوباتی ئەمساڵیشدا سەرۆك كۆماری عیراق لە دادگای فیدراڵی سكاڵای دژی سەرۆك وەزیران و وەزارەتی دارایی تۆماركرد سەبارەت بە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و بە بانكیكردنی موچەكانیان، ئەو بریارەی ئەو كاتە دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار دەریكرد كە موچەخۆرانی هەرێمی سەرپشك كرد لە هەڵبژاردنی بانكەكان بۆ كردنەوەی هەژماری بانكی بەشێكی زۆری كێشەكەی چارەسەركرد .
منداڵی؛ ئەو قۆناغەی تەمەن کە داهاتووی کۆمەڵگەی پێوە پەیوەستە، ئەو تیانووسە سپیەی چی تێدا بنووسی ئەوەت نیشان دەداتەوە.
منداڵان ئەو نەوەیەن کە لە داهاتوودا دەبنە دەستی کار بۆ کۆمەڵگە، گەورە دەبن و خێزان پێکدەهێنن پێکهاتەی کۆمەڵایەتی داهاتووی کۆمەڵگە دیاری دەکەن، بۆیە پەروەردەکردن و زانینی مافەکان و پێدانی مافەکانیان بەر لە هەر شتێکی دیکەیە.
وەک کوردەواری دەڵێت: منداڵ وەک هەویر وایە، چۆنی بشێلی ئاوا دێتە بار.
بۆیە گرنگە دایکان و باوکان؛ مامۆستایان کە پەروەردەکاری ئەو نەوەیەن، هەروەها سەرجەم تاکەکانی کۆمەڵگە لە دنیای رەنگاورەنگ و پاکی منداڵان تێبگەن و بە ئاراستەی پەروەردەکردنیان بە شێوەیەکی دروست هەموو هەوڵێک بدەن.
رۆژی 1ی حوزەیران؛ رۆژی جیهانیی پاراستنی منداڵانە، کە لە ساڵی 1925دا لە شاری جنێڤی سویسرا و لە کۆنفرانسی جیهانیی چاودێری منداڵاندا ئەو رۆژە راگەیەنرا و بەڕێوەچوونی ئەو یادەشیان دانا بە ئامانجی خۆشگوزەرانی منداڵان و کۆتاییهێنان بە دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و زەوتکردنی مافەکانیان.
جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ
منداڵان خاوەنی جاڕنامەی گەردوونی تایبەت بە خۆیانن و سەرجەم مافەکانیانی تێدا جێگیر کراوە.
جاڕنامەکە لە 54 ماددە پێکدێت، کە تایبەتە بە مافەکانی منداڵان و جێبەجێکردنی لەلایەن وڵاتانەوە.
جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ لە 20ی تشرینی دووەمی ساڵی 1989 لەلایەن رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەرچووە و لە ساڵی 1990ـەوە جێبەجێ دەکرێت، کە ١٩٦ وڵاتی جیهان ئەندامن لە رێککەوتنەکەدا و ئەو وڵاتانەشی رێککەوتننامەکەیان پەسەند کردووە، پێویستە لەسەریان سەرجەم ماددەکانی جاڕنامەکە جێبەجێ بکەن.
مافی ژیان، خوێندن، دەربڕینی بیروڕا، بەشداری چالاکی هونەریی و کلتوری و وەرزشی و پێکهێنانی هاوڕێ
مافە بنەڕەتییەکانی منداڵان ئەوەیە کە، منداڵان مافی ژیان و خوێندن و دەربڕینی بیر و ڕای خۆیان هەیە، هەروەها مافی خۆیانە بەشداری چالاکییە هونەری و کلتوریی و وەرزشییەکان بکەن، دەبێت دایک و باوک لە پرسە گرنگەکانی پەیوەندییان بە خودی منداڵەوە هەیە ڕا و خواستی منداڵ خۆی وەربگرن.
بەپێی جاڕنامەکە، منداڵان مافی پێکهێنانی هاوڕێیان هەیە و هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی کە لە ژینگەیەکی پەروەردەیی باشدا بێت و لە هەر رەگەز و نەتەوەیەک بێت مافی خۆیەتی کلتوری تایبەت بە خۆی هەبێت و بە زمانی دایک قسە بکات.
جاڕنامەکە بە تەواوی جەخت دەکاتەوە لەسەر ئەوەی، پێویستە دایک و باوک و دەوڵەت پێکەوە هاوکار بن بۆ جێبەجێکردنی تەواوی بەندەکانی ئەو جاڕنامەیە.
بەندەکانی مافەکانی منداڵ:
1.منداڵ ئەو مرۆڤەیە کە تەمەنی لە خوار 18 ساڵەوەیە.
2.مافەکانی منداڵ بۆ هەموو منداڵێکە بەبێ جیاوازی و ئەرکی دەوڵەتە لە هەموو جۆرە جیاوازییەک بیپارێزێت.
3.لە هەموو بڕیار و هەڵسوکەوتێکدا کە پەیوەندی بە منداڵەوە هەیە پێویستە باشترین بەرژەوەندی رەچاوبکرێت.
4.پێویستە دەوڵەت هەموو رێوشوێنێک بگرێتەبەر بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی منداڵان.
5.پێویستە لەسەر دەوڵەت رێز لە ئەرک و مافی دایک و باوکی منداڵ بگرێت لە رێنمایی کردنیدا.
6.ئەرکی دەوڵەتە تا ئەوپەڕی توانا دەستەبەری گەشە و مانەوەی منداڵ بکات.
7.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە ناو و ناسنامە و رەگەزنامەی تایبەت بە خۆی هەبێت.
8.ئەرکی دەوڵەتە رێز لە مافی پاراستنی ناو و ناسناە و رەگەزنامە و پەیوەندیی خێزانیی منداڵ بگرێت.
9.هەموو مندالێک مافی ئەوەی هەیە لەناو خێزانی خۆیدا بژی و بە زۆرەملێ لە خێزانەکەی جیانەکرێتەوە.
10.منداڵ و دایک و باوک مافی ئەوەیان هەیە بە مەبەستی بەیەک شادبوونەوە وڵاتێک جێبهێڵن و بڕۆنە وڵاتێکی دیکە.
11.پێویستە دەوڵەت رێگە بە رفاندن و دەستبەسەرکردنی منداڵ نەدات ئەگەر لەلایەن هەر کەس و لایەنێکەوە بێت.
12.هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی ڕای خۆی سەربەستانە دەرببڕێت لەسەر ئەو بابەتانەی پەیوەندی بە خۆیەوە هەیە.
13.هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی ئازادانە بیر و ڕای خۆی دەرببڕێت.
14.پێویستە دەوڵەت رێز لە مافی ئازادی بیر و ویژدان و ئایینی منداڵ بگرێت.
15.منداڵان مافی پێکهێنانی کۆمەڵە و ئازادی کۆبوونەوەی ئاشتیانەیان هەیە. لە چوارچێوەی یاسایەکدا کە ئارامی و ئاسایش و سیستمی گشتی سەربەستی کەسانی تر تیایدا پارێزراو بێت.
16.هەموو منداڵێک مافی پاراستنی هەیە لە هەر جۆرە خۆهەڵقورتاندنێک لە ژیانیتایبەتی خۆی و خێزانەکەیدا.
17.ئەرکی دەوڵەتە دەستەبەری بەدەستهێنانی زانیاری بەسود و گونجاو بکات لە سەرچاوە و کەناڵی جیاجیای راگەیاندنەوە بۆ هەموو منداڵێک.
18.پەروەردەکردنی منداڵ بەرپرسیارێتی هاوبەشی دایک و باوکە بۆ ئەو مەبەستەش ئەرکی دەوڵەتە هاوکاریی گونجاویان بکات.
19.ئەرکی دەوڵەتە منداڵ بپارێزێت لە هەر توندوتیژییەک کە لەلایەن دایبابان و چاودێرانەوە بەرانبەر بە منداڵان دەکرێت.
20.ئەرکی دەوڵەتە بەشێوەیەکی گونجاو دەستەبەری پاراستنی ئەو منداڵانە بکات کە بێبەش دەبن لە ژینگەی خێزانیی.
21.ئەو دەوڵەتانەی گرتنەخۆیان قبوڵە، دەبێت ئەو کارە بە رەچاوکردنی باشترین بەرژەوەندییەکانی منداڵ و پەیڕەوی یاسا ئەنجام بدەن.
22.پێویستە دەوڵەت بە هاوکاریی رێکخراوەکان رێکاری گونجاو بگرێتە بەر بۆ ئەو منداڵانەی هەوڵی پەیداکردنی جێگەیەکی پەنابەری دەدەن، یان ئەوانەی بە پەنابەر دادەنرێن.
23.هەموو منداڵێکی خاوەنپێداویستی تایبەت مافی چاودێری و فێرکردن و راهێنانی تایبەتی هەیە بۆئەویە ژیانێکی شەرەفمەندانە بژی.
24.ئەرکی دەوڵەتە چاودێری تەندروستی سەرەتایی و پاراستن بۆ هەموو منداڵێک دەستەبەر بکات و هەوڵ بدات بۆ کەمکردنەوەی رێژەی مردنی منداڵ.
25.دەوڵەت دەبێت بە رێکوپێکی چاو بە رەوشی ئەو منداڵانەدا بخشێنێتەوە کە لەبەر هەر هۆیەک بە مەبەستی چاودێری و چارەسەر و پاراستن سپێردراون بە دامەزراوەکان.
26.منداڵ مافی هەیە سودمەندبێت لە دابینکردنی بیمەی کۆمەڵایەتی.
27.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە کە لە ئاستی گوزەرانێکی وادا بژی لەگەڵ گەشەی جەستەیی و عەقڵیدا بگونجێت کە ئەمەش ئەرکی باوانە بۆی جێبەجێ بکەن، دەوڵەتیش دەبێت یارمەتی بەجێگەیاندنی ئەو ئەرکە بدات.
28.ئەرکی دەوڵەتە خوێندنی سەرەتایی خۆڕایی و ناچاری بۆ هەموو منداڵێک دەستەبەر بکات، بەشێوازێک کە سیستمی قوتابخانە بگونجێت لەگەڵ مافەکان و کەرامەتی منداڵدا.
29.پێویستە خوێندن پەرە بە کەسایاتی منداڵ بدات و ببێتە هۆی گەشەکردنی توانا و بەهرەکانی منداڵ.
30.منداڵانی کەمینەکان مافی ئەوەیان هەیە زمان و ئایین و کلتوری خۆیان بەکار بهێنن.
31.منداڵ مافی حەوانەوە و یاری و بەشداریکردنی چالاکی رۆشنبیری و هونەریی هەیە.
32.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە لە ئیشی قورس و مەترسیدار بەدوور بێت کە رێگر بێت لە گەشەی ژیری و جەستەیی و کۆمەڵایەتی و خوێندنیدا.
33.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە پارێزراو بێت لە بەکارهێنان و بەرهەمهێنان و دابەشکردنی مادە هۆشبەرەکاندا.
34.پێویستە لەسەر دەوڵەت منداڵ بپارێزێ لە هەموو شێوازێکی دەستدرێژی و هەراسانکردنی سێکسی.
35.ئەرکی دەوڵەتە هەموو رێکارێک بگرێتە بەر بۆ پاراستنی منداڵ لە کڕین و فرۆشتن و رفاندن.
36.منداڵ دەبێت پارێزراوبێت لە هەموو شێوەکانی قۆستنەوە کە لە بەندەکانی 32، 33، 34 و 35دا نەهاتووە.
37.منداڵ نابێت رووبەڕووی ئەشکەنجە یان هەر شێوازێکی دیکە لە مامەڵەی خراپبکرێتەوە و نابێت سزای لەسێدارەدان یان هەتاهەتایی بەسەردا بدرێت.
38.پێویستە دەوڵەت دەستەبەری بەشداریینەکردنی منداڵ بکات لە کێشە و ململانێی چەکداریدا.
39.پێویستە دەوڵەت راهێنانەوەی جەستەیی و دەروونی بۆ ئەو منداڵانە دابین بکات کە بوونەتە قوربانی هەراسانکردن و ململانێی چەکداریی و هەر مامەڵەیەکی خراپ.
40.ئەومندالانەی کە تۆمەتبار دەکرێن بە ئەنجامدانی کەتنێک، پێویستە تەمەنیان لەبەرچاوبگیرێت و کەرامەتیان پارێزراو بێت، هەروەها راوێژکاری یاسایی و هەر یارمەتییەکی دیکەیان بۆ دەستەبەر بکرێت بۆ بەرگریکردن. باشتر وایە منداڵ نەخرێتە زیندانەوە.
41.ئەگەر یاسا دەوڵەتییەکان یان هەر یاسایەکی پەیڕەکراو لە بواری مافی منداڵدا باشتر بوون لە بەندەکانی ئەم رێککەوتنە، ئەوا دەبێت باشترەکان پەیڕەو بکرێن.
42.پێویستە دەوڵەت پابەند بێت بە هەموو ئەو مافانەی لەم رێککەوتنندامەیەدا ئاماژەیان پێکراوە و لیژنەی چاودێریکردنی مافەکان پێکبهێنرێت بۆ بەدواداچوونی ئەو راپۆرتانەی پێشکەش دەکرێت لەپێناو جێبەجێکردنی رێککەوتننامەکەدا.
قائیمقامییەتی سلێمانی بەرهەمهێنانی ساڵانەی مریشک و هێلکەی لە پارێزگاکە راگەیاندووە و دەڵێت، لە بەرهەمهێنانی ئەو دوو بەرهەمەدا پێشەنگی شارەکانی عیراقە.
قائیمقامییەتی سلێمانی رایگەیاندووە، لە سلێمانی 14 پرۆژەی بەرهەمهێنانی هێلکەی مریشک لە کاردان و بەرهەمی ساڵانەیان دەگاتە 65 ملیۆن هێلکە، کە نیوەی دەخرێتەوە ناو بازاڕی سلێمانی و نیوەکەی دیکەشی دەنێردرێتە بازاڕی شارەکانی دیکە و ناوەراست و خوارووی عیراق.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئێستادا حەوت پرۆژەی دیکەی بەرهەمهێنانی هێلکە لە قۆناغی تەواوبووندان.
ئەوەش هاتووە، لە ئێستادا 12 پرۆژەی هەڵهێنانی جوچک لە پارێزگاکەدا هەیە و بەرهەمەکەیان دەنێردرێت بۆ کێڵگە پەلەوەرییەکان، بە جۆرێک لە سنوری سلێمانی 620 کێڵگەی پەلەوەری هەیە و توانای بەرهەمهێنانی رۆژانەیان دەگاتە 350 تۆن مریشک لە رۆژێکدا، کە 150 تۆنی لە بازاڕەکانی سلێمانیدا ساغ دەکرێتەوە و رێژەی 60٪یشی دەنێردرێتە ناوەراست و خوارووی عیراق.
هەریەک لە هێلکە و مریشک پێداویستییەکی سەرەکی رۆژانەی هاووڵاتیانن و لە رابردووشدا چەندین جار ئەوە روویداوە کە بەرهەمی کارگەکان نەیانتوانیوە پێداویستی ناوخۆ پڕ بکەنەوە و بەهۆیەوە نرخەکانیان روویان لە بەرزبوونەوە کردووە، بەڵام لە ئێستادا بەپێی راگەیەنراوەکانی قائیمقامییەتی سلێمانی، بە نزیکەیی ئەو گرفتە نەماوە.
سەرۆك كۆماری عیراق لە چاوپێكەوتنێكدا باسی لە چەند دۆسێیەكی ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتی كردووە، بەتایبەتیش پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و بەغداد و ئامادەیی عیراقیشی دەربڕیووە بۆ نێوەندگیری لە نێوان ئێران و ئەمریكا، ئەگەر ئەو دوو وڵاتە داوای بكەن.
د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی "سی ئێن ئێن"ی عەرەبی، لەبارەی ناكۆكییەكانی نێوان بەغداد و هەولێر رایگەیاند، نەبوونی یاسای نەوت و غاز هۆكاری ناكۆكییەكانی نێوان بەغداد و هەولێرە و دانووستانەكانیش لەنێوانیاندا بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی كێشەی مووچە و دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی هەرێمی كوردستان.
لەبارەی هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقیش، كە بڕیارە 11ی مانگی 11ی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، سەرۆك كۆماری عیراق وتی، هەڵبژاردنەكە لەوادەی خۆیدا بەڕێوەدەچێت و كار بۆ ئەوەش دەكەن، هەڵبژاردن بە بێگەردی و سەقامگیری بەڕێوەبچێت و ئاستی بەشداریكردن تێیدا بەرزبێت.
هەر لە چاوپێكەوتنەكەدا، د.لەتیف رەشید ئاماژەی بە گرنگی رۆڵی گەنج لە كۆمەڵگەی عیراقیدا كرد و وتی، گەنجان 60%ی دانیشتووانی عیراق پێكدەهێنن و پێویستە پشتیوانییان بكرێت، بە تایبەتی بۆ بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی و رۆڵیان پێبدرێت ببنە بەشێك لە چارەسەركردنی كێشەكان.
د.لەتیف رەشید لەبارەی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە عیراق رایگەیاند، ئەو دۆسییە لەدانووستانەكانی نێوان بەغداد و واشنتۆن یەكلایی دەكرێتەوە، ئەو دەنگۆیانەشی رەتكردەوە كە باس لە بوونی گروپی چەكداری ئێرانی لە عیراقدا دەكەن.
سەرۆك كۆمار لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا باسی لە دۆسێی ئەمنی ناوخۆی عیراق و وڵاتانی دراوسێ كرد و وتی، كار بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەمنی سنوورەكان لەگەڵ توركیا و بوونی هێزەكانی ئەو وڵاتە لەناو خاكی هەرێمی كوردستان دەكەن، بە تایبەتی لەئێستادا كە پەكەكە كۆتایی بە خەباتی چەكداریی هێناوە.
د.لەتیف رەشید تیشكی خستەسەر دوایین گۆڕانكارییەكان لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و ئاماژەی بەوەكرد، لوتكەی عەرەبی لە رەوشی ئێسادا پێویستە، بە تایبەتی كە وڵاتانی عەرەبی بەدەست چەندین كێشەوە دەناڵێنن، دیارترینیان هێرشەكانی سەر فەلەستین، جەختیشیكردەوە، ئیرادەیەكی راستەقینەی وڵاتانی عەرەبی و ناوچەكە هەیە بۆ كۆتایی هێنان بە ئازارەكانی گەلی فەلەستین.
لە كۆتایی قسەكانیشدا، سەرۆك كۆمار ئامادەیی عیراقی نیشاندا، بۆ نێوەندگیری لە نێوان ئێران و ئەمریكا، ئەگەر ئەو دوو وڵاتە داوای بكەن.
لەسەرەتای دەستبەكاربونی دۆناڵد ترەمپ وەك سەرۆكی ئەمریكا ، گۆڕانكاری لە سیاسەتەكانی ئەمریكا بەرانبەر ئۆكراین بینرا ، ئەوەش بەهۆی ئەوەی لێكنزیكبوەنەوە لە نێوان ترەمپ و سەرۆكی روسیا بەدیدەكرێت .
ترەمپ لە كابینەی پێشوو و ئێستاشیدا ، هەرگیز پەیوەندییەكی ئالۆزیی لەگەڵ روسیا نەبووە ، هەربۆیە لە ئێستادا ئەوروپا ترسی هەیە ئەمریكا پشت لە ئۆكراین و روو لە روسیا بكات . .
رۆژنامەی "زە گاردیان"ی بەریتانی لە راپۆرتێكدا باس لەوە دەكات ، ئەو شێوازە ئەرێنییەی لە دیالۆگی نێوان ترەمپ و پوتن بەدیدەكرێت و دوو دڵی ئیدارەكەی ترەمپ لە توندكردنی سزاكان لەسەر روسیا ، مەترسی لای وڵاتانی ئەوروپا دروستكردوە و دیپلۆماتكارە ئەوروپییەكان دەترسن ترەمپ دەستبەرداری ئۆكراین بێت و هەوڵ بۆ دروستكردنی هاوبەشیی ئابوری لەگەڵ روسیا بدات .
بەپێی راپۆرتەكە ، ئەو سەركردانەی ئەوروپا كە هیوایان هەبوو واشنتۆن سزای نوێ بەسەر مۆسكۆ بسەپێنێت ،ئێستا هەست بە تورەیی و بێهیوایی دەكەن بەتایبەت دوای پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی ترەمپ لەگەڵ پوتن كە 19 ی ئەم مانگە ئەنجامدرا ، چونكە هێندەی تر ترسیان لە نزیكبونەوەی زیاتری ترەمپ و پوتن هەیە .
رۆژی 19 ی ئایار ترەمپ پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا ئەنجامدا و پەیوەندییەكەی بە زۆر باش وەسفكرد، هاوكات پوتنیش پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی بە بنیادنەر لە قەڵەمدا .
پێش ئەوەی ببێتە سەرۆكی ئەمریكا، ترەمپ ساڵانێكی زۆرە وەك بازرگانێك پەیوەندی بەردەوامیی لەگەڵ روسیا هەبووە و چەندینجار خۆی و هاوبەش و منداڵەكانی سەردانی روسیایان كردوە، پەیوەندی لەگەڵ بازرگانان و لێپرسراوانی حكومیی روسیا هەبووە بۆ ئاشكراكردنی دەرفتەتی پرۆژەی بازرگانیی هاوبەش لەگەڵ مۆسكۆ.
هەرچەندە ترەمپ هەرگیز رێككەوتنی بازرگانیی سەركەوتووی لە روسیا ئیمزا نەكردوە ، بەڵام وەبەرهێنەرە روسییەكان كاری زۆریان لە پرۆژە بیناسازییەكانی ترەمپدا كردوە ، كاتێكیش ترەمپ لە ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا مایەپوچ بوو، پارەی لە سەرچاوە روسییەكان وەك قەرز وەرگرت .
ململانێیەكی شاراوە لە نێوان توركیا و ئیسرائیل بەرۆكی سوریای گرتووە، وەك دوو زلهێزی ناوچەكە دەیانەوێت نەخشەی نوێی سوریا بە ویستی خۆیان رەنگڕێژ بكەن.
كەسایەتی ئەحمەد شەرع و پاشخانی سیاسی و ئایدیۆلۆژی و پاڵپشتی رونی توركیا بۆی، واقیعێكی نوێی لە سوریا سەپاندووە كە زلهێزە ناوچەییەكان دەخوازن پێداچوونەوە بە هەڵوێستیان بكەن بەرامبەر دیمەشق.
ئیسرائیل و توركیا وەك دوو زلهێزی ناوچەكە، هەژموونیان بەسەر سوریای نوێدا هەیە، ئەم دوو زلهێزە سەرقاڵی روبەڕوبوونەوەی راستەوخۆ نین، بەڵام پێدەچێت لە پشت پەردەوە لە ركابەرییەكی توندی ناوچەییدا بن، ئەوەش وادەكات هاوسەنگی هێز لەناو سوریا لە قاڵب بداتەوە.
ئەحمەد شەرع، كەسایەتییەك كە لە دوای روخانی رژێمەكەی ئەسەدەوە لەسەر گۆڕەپانی سوریا سەریهەڵداوە، بووەتە كارەكتەرێكی گرنگ لە هاوكێشەی نوێی سوریا، وەك سوننەیەك كە پاشخانێكی ئایدیۆلۆژی و سیاسی ئیسلامی توندڕەوی هەیە، هەڵبژاردەیەكی قبوڵكراو بوو بۆ ئەنقەرە كە لە شەڕی ناوخۆی سوریادا پشتیوانی بكات.
لە لایەكی ترەوە ئیسرائیل نیگەرانی لە دەركەوتنی ئەحمەد شەرع و گەیشتنی بە دەسەڵات دەردەبڕێت و وەك هەڕەشەیەكی ئەمنی سەیری دەكات.
پاڵنەرە سەرەكییەكانی ئەنقەرە بۆ پشتیوانیكردنی شەرع جگە لە خواستی رێگریكردن لە كوردانی سوریا بۆ سەربەخۆیی لە دیمەشق، خواستی فراوانكردنی پەیوەندییە بازرگانییەكانیەتی لەگەڵ ئوردن و وڵاتانی كەنداو دوپاتكردنەوەی كاریگەرییە ناوچەییەكەی.
چاودێران دەڵێن ئەنقەرە بەدوای مۆدێلێكی ئیسلامی دیموكراتیكدا نییە لە سوریا، بەڵكو بەدوای ئیسلامێكدا دەگەڕێت كە ڕۆحی توركی هەبێت، نزیك لە ئیخوان موسلیمین كە دەتوانێت ببێتە هەڕەشەیەكی ستراتیژی بۆ سەر ئیسرائیل.
چاودێران پێیانوایە توركیا پەیوەندییەكانی لەگەڵ سعودیە و قەتەر و ئێستاش ئەمریكا دەقۆزێتەوە بۆ ئەوەی ئیسرائیل لە هەوڵە دیپلۆماسییەكانی ناوچەكە دووربخاتەوە، ئیسرائیلیش بە رونی دەیەوێت سوود لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ دروز وەربگرێت بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی شەڕی گرووپە توندڕەوەكان دەكەن كە هەڕەشەن لەسەر ئاسایشی ئیسرائیل، جگە لەوەش تەلئەبیب هەوڵ دەدات سوریا بخاتە نێو رێككەوتنەكانی ئیبراهیمی بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵیدا.
لە نێوان توركیا و ئیسرائیلدا، سوریا خۆی لە نێوان دوو زلهێزدا دەبینێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەڕەشە نوێییەكانی ئەمریكا بۆ هەڵوەشانەوەی دەسەڵاتی راگوزەر لە چەند هەفتەی داهاتوودا، هێندەی تر ترسی خستووەتە دڵی دیمەشق و توركیاوە.
کڵاوەی زێڕین... ئەو سیستمی بەرگرییەی کە رەنگە یاسای یارییەکان لە جیهاندا بگۆڕێت
كڵاوەی زێرین یاخود قوبەی زێرین ئەو سیستمە بەرگریەی ئەمریكایە بە وتەی وەزیری بەرگری ئەمریكا یاسای یارییەكان بە تەواوەتی لە جیهاندا دەگۆرێت.
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا رۆژی سێشەممە لە وتارێكیدا لە ئۆفیسی ئۆڤاڵی كۆشكی سپی، رایگەیاند، وڵاتەكەی ئامادەكاری دەكات بۆ دروستكردنی سیستمی كڵاوەی زێڕین، هەرچەندە چاودێران پێیان وایە جێبەجێكردنی كڵاوەی زێڕین ساڵانێكی زۆری دەوێت، چونكە بەرنامەكە روبەڕووی لێكۆڵینەوەی سیاسی و نادڵنیایی دەبێتەوە لەرووی بودجەوە.
بەڵام ترەمپ پێشبینیكردوە سیستەمەكە پێش كۆتاییهاتنی خولی سەرۆكایەتیەكەی لە ساڵی 2029دا بە تەواوی بكەوێتە كار.
كڵاوەی زێڕین، سیستمێكی بەرگریە كە بە وتەی ترەمپ، دەتوانێت مووشەكەكان ئاراستەكراوەكان تێكبشكێنێت تەنانەت ئەگەر لە بۆشایی ئاسمانیشەوە هەڵبدرێت.
ئەو سیستمە تێچووەكەی 175ملیار دۆلارە، یەكەم بەرنامەیە لە جۆری خۆیدا كە توانای جێگیركردنی چەكی ئەمریكی لە بۆشایی ئاسماندا هەیە.
ترەمپ ئاماژەی بەوەشكرد، ژەنەڕاڵ مایكل گیتلین، جێگری فەرماندەی ئێستای ئۆپەراسیۆنە بۆشاییەكان، بەرپرسیار دەبێت لە سەرپەرشتیكردنی پێشكەوتنی پڕۆژەكە، ئاماژەی بەوەشكردووە، كەنەدا وتویەتی دەیەوێت بەشێك بێت لەو پرۆژەیە.
سیستمە پێشنیازكراوەكەی ترەمپ، دەتوانێت مووشەكەكان لە چوار قۆناغی سەرەكی هێرشێكردنی رابگرێت كە بریتین لە قۆناغی پێش هەڵدان، قۆناغە سەرەتاییەكانی دوای هەڵدان، قۆناغی فڕین، قۆناغی نزیكبونەوە لە ئامانجەكە.
بەڵام ئەوەی دیموكراتەكانی لەبارەی ئەو پرۆژەیەوە نیگەرانكردووە، بەشداریكردنی كۆمپانیای سپەیس ئێكسە كە خاوەنەكەی ئیلۆن ماسكی هاوپەیمانی ترەمپە لە كڕینی بەشەكانی ئەو سیستەمە، كە بە وتەی ترەمپ سەرجەم پارچەكانی ئەو سیستمە لە ناوخۆی ئەمریكا دروستدەكرێت.
وشەی كڵاوەی زێڕین ئەمریكا لە سیستمی بەرگری كڵاوەی ئاسنی ئیسرائیلیەوە وەرگیراوە، كە ئەو وڵاتە لە هێرشە موشەكیەكان دەپارێزێت.
ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەو پێشنیازەی ترەمپ چەند ڕۆژێك دوای ئەوە هات بۆ یەكەمجار واشنتۆن رایگەیاند، چین ئەگەری هەیە لە بۆشایی ئاسمانەوە بە مووشەكی نوێ و زۆر خێرا و وردبینی بەرز هێرش بكاتە سەر خاكی ئەمریكا.
دەزگای هەواڵگری بەرگری ئەمریكاش لەو بارەیەوە هۆشداری دەدات لەوەی چین دەتوانێت لە ماوەی دە ساڵدا خاوەنی دەیان مووشەكی خولگەیی بێت كە بە سەری چەكی ئەتۆمیدا سەربكەوێت.
بەپێی ئامارەكانی دەزگای هەواڵگری بەرگری ئەمریكا، چین دەتوانێت تا ساڵی 2030 نزیكەی 60 موشەكی خولگەیی لەو جۆرەی هەبێت، لەكاتێكدا روسیا دەتوانێت تا 12 موشەكی هەبێت.
هەواڵگری ئەمریكا ئەوەشی راگەیاندوە، ئەو جۆرە موشەكەی چین كە باسی لێوەدەكەن تا ئێستا بەس باسكراو بڕیاری كۆتایی لە بارەوە لە لایەن هیچ وڵاتێكەوە نەدراوە و تەنها وەك هەڕەشەك لە داهاتوو ماوەتەوە، بەڵام ترس لەم هەڕەشانە، تەنانەت ئەگەر هەڕەشەكانی داهاتووش بن، لەلایەن واشنتۆنەوە بە پلانێكی بەرگریی ، وەك كڵاوەی زێڕین، چارەسەر كراوە.
ئەو پرۆژەیەی ئەمریكا روسیا و چینی نیگەران كردوە وسەرۆكی هەردو وڵاتەكەش بە توندی رەتیانكردەوە و بە هۆكاری ناسەقامگیری لە جیهاندا وەسفیان كرد.
بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژى ئافرەتان و خێزان ئەو رێنماییانەی بڵاوکردەوە کە پێویستە جێبەجێ بکرێن بۆ رووبەڕووبوونەوەی کەسی هەراسانکار لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.
لقی سلێمانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژى ئافرەتان و خێزان چوار رێنمایی تایبەت بە رووبەڕووبوونەوەی کەسەی هەراسانکار لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت: ئەوانە رێنمایی گرنگن.
دقی رێنماییەکان:
1-پەیوەندی بە كەسی هەراسانكارەوە ببڕە، تەنانەت ئەگەر لەژێر گوشارێكی زۆردا بیت.
2-نابێت هیچ بڕە پارەیەك رەوانە بكەن یان ژمارەی كارتی بانكیتان ئاشكرا بكەن.
3- لە بانگەشەكانی هەراسانكار دوور بكەونەوە و هەڕەشەی ئاگاداركردنەوەی پۆلیسی لێ مەكە لەكاتی روداوەكەدا، بەڵكو راستەوخۆ كەسانی شارەزاو پەیوەندیداری لێ ئاگادار بكەرەوە.
4- وێنە "سكرینشوت"ـی بەڵگەكان بپارێزە بۆ بەرگریكردن لە خۆت لە كاتی سكاڵا تۆماركردندا.
لەگەڵ فراوانبوونی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، کە کۆنتڕۆڵکردنی رەفتاری تاکەکان تیایاندا سەختترە، ئەو گرفت و تاوانانەی بەهۆی ئامێرەکانی پەیوەندیکردنەوە دروست دەبن و رودەدەن زیاتر بون، ئەگەرچی هەوڵی زۆر دراوە و لایەنە پەیوەندیدارەکانیش چەندین رێکاریان بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو تاوانانە گرتوەتە بەر، بەڵام هێشتا بەهۆی ئەوەی تاکەکان دەتوانن ناسنامەی خۆیان بشارنەوە و سنوردارکردن و کۆنتڕۆڵ کردن ئاسان نییە.
باشترین رێگەچارەش هۆشیاری تاکەکان و بەکارهێنەرانی ئەو تۆڕانەیە کە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو تۆڕانەدا بکەن و بەکاریان بهێنن، هەروەها هۆشیاری بەرانبەر بە تاوانەکان و ئەو رێکارانەی دەبێت بیگرێتە بەر لەکاتی توشبون بە هەر دۆخێکی نەخوازراودا.
سبەینێ شەممە، بەغدادی پایتەختی عیراق لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات و چاوەڕوان دەکرێت سەرکردەی زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی تیایدا بەشدار بن.
سبەینێ شەممە، بەغداد بە دروشمی "پایتەختی شارستانیەت پێشوازی لە براکانی دەکات" خولی 34ی لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و خولی 5ی لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات.
لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەو کۆنفرانسەیە کە سەرۆک و سەرکردە باڵاکانی وڵاتانی عەرەبی و چەندین رێکخراوی گەورەی تێدا بەشدارن و گفتوگۆ لەبارەی پرسی سیاسی و ئەمنی و سەرجەم پرسە گەرمەکانی ناوچەکە دەکەن و چەندین بڕیاری تێدا دەدرێت.
لوتکەکە تەمەنی 79 ساڵە، کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1946 یەکەم لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەنجامدرا و لە ساڵی 2000یشەوە بەشێوەیەکی ساڵانە هەر جارە و لە وڵاتێک ئەنجام دەدرێت.
بەغداد بە درێژایی ئەو 79 ساڵە تاوەکو ئێستا سێ جار میوانداری لوتکەکەی کردووە لە ساڵەکانی 1978، 1990 و 2012، کە دووەم لوتکەی عەرەبی لە بەغداد ئەنجام دراوە.
لوتکەی سبەینێی وڵاتانی عەرەبی لەژێر ناوی "دیالۆگ و هەماهەنگی و گەشەپێدان" دەبێت و بڕیارە هەریەک لە پرس و ئاڵەنگارییە سیاسی و ئابورییەکانی ناوچەکە و پرسی ئاسایش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر مێزی گفتوگۆ بن.
دۆناڵد ترەمپ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، نزیکن لە رێککەوتن لەگەڵ ئێران. دەشڵێت، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چەندین سەرکردەی نایابی هەیە.
لە درێژەی گەشتەکەیدا دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا ئەمڕۆ لە دەوحەی پایتەختی قەتەرەوە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسی ئەنجامدا و رایگەیاند، دەیانەوێت ئێران گەشەبکات، بەڵام رێگە نادەن ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی.
وتیشی، "نامانەوێت پەنا بۆ هێز ببەین لەگەڵ ئێران، نزیکن لە رێککەوتن".
ئاماژەی بەوەشکرد، بە ئامانجی گەیشتن بە ئاشتییەکی درێژخایەن، ئەمریکا دانوستانی زۆر جدی لەگەڵ ئێران ئەنجام دەدات.
رۆژهەڵاتی ناوەڕاستمان لەدەست دەدا
لەبارەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە ترەمپ باسی لەوەکرد، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرکردەی نایابی هەیە، رەخنەشی لە ئیدارەی جۆو بایدنی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا گرت و ئەوەی خستە روو، "بەهۆی سیاسەتە خراپەکانی ئیدارەی پێشووەوە، خەریک بوو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستمان لەدەست دەدا".
بەشداری دانوستانی روسیا- ئۆکرانیا دەکەم
لەبارەی دوایین پێشهاتەکانی روسیا و ئۆکرانیاشەوە ئەوەی روون کردەوە، باوەڕیان وایە ئەنجامی باش بەدەست دەهێنن و ئەگەر گونجاو بێت، سبەینێ هەینی، بەشداری دانوستانی نێوان ئەو دوو وڵاتە دەکات لە تورکیا.
ماوەی دوو رۆژە دۆناڵد ترەمپ گەشتێکی مێژوویی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەست پێ کردووە و لە یەکەم رۆژی گەستەکەیدا بەشداری لوتکەی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو- ئەمریکای کرد.
لە گەشتەکەیدا دۆناڵد ترەمپ بۆ یەکەمجار سەرجەم سزاکانی سەر سوریای هەڵگرت کە لە ساڵی 1979ـوە بەسەر ئەو وڵاتەدا سەپێنراون، بەر لە دەستپێکی لوتکەش لەگەڵ ئەحمەد شەرعی سەرۆکی قۆناغی راگوزەری سوریا کۆبووەوە و چەند داواکارییەکیان لە یەکتر کرد.
بە ئامادەبونی سەرۆكی ئەمریكا و جێنشینی سعودیە و سەركردەكانی كەنداو، لوتكەی وڵاتانی "كەنداو-ئەمریكا" لە ریاز بەڕێوەچوو. لەو لوتكەیەدا پەیوەندییەكانی ئەمریكا و سعودیە و رەوشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سوریا و ئێران و رێككەوتنەكانی ئیبراهیمیە باسكران.
بە ئامادەبونی سەرۆكی ئەمریكا و جێنشینی سعودیە و سەركردەكانی كەنداو ، لوتكەی وڵاتانی كەنداو - ئەمریكا لە ریازی پایتەختی سعودیە بەرێوەچوو، تیایدا سەركردەكانی كەنداو لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ گفتوگۆیان لەبارەی چەند بابەتێكی گرنگی ناوچەكە كرد.
لە دەستپێكی لوتكەكەدا ، محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە رایگەیاند ، سورن لەسەر بەردەوامییدان بە هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ ئەمریكا لە پێناو سەقامگیری ناوچەكە و وتیشی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكادا هاوبەشیی ستراتیژیە و وڵاتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو تەئكید لە هاوبەشیی ئابوری لەگەڵ ئەمریكا دەكەنەوە .
هەروەها سوپاسی ترەمپی كرد بۆ هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریا و سەبارەت بە غەززەش وتی ، پێویستە جەنگی غەززە كۆتایی پێبێت و چارەسەریی هەمیشەیی و گشتگیر بۆ دۆسیەی فەلەستین بدۆزرێتەوە .هەروەها ئامادەشن بۆ بەردەوامیدان بە هەوڵەكان بە ئامانجی چارەسەركردنی قەیرانی ئۆكراین .
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكاش وتارێكی پێشكەش كرد و رایگەیاند ، وڵاتانی كەنداو لە پێشەوەی دەوڵەتە سەقامگیر و پێشكەوتوەكانن و هەموو جیهان چاودێری ئەو دەرفەتانە دەكات كە لە وڵاتانی كەنداو هەن، سەبارەت بە رەوشی ناوچەكەش وتی ، دەكرێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەقامگیر بێت و پێویستە ئێران پشتگیریكردنی جەنگەكانی ناوچەكە رابگرێت و بە هیچ شێوەیەك هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نەدات ، وتیشی دەیەوێت رێككەوتن لەگەڵ ئێران بكات بەڵام دەبێت تاران واز لە پشتگیركردنی تیرۆر بهێنێت .
سەبارەت بە سوریاش ترەمپ وتی، هەوڵدەدەن پەیوەندییەكانیان لەگەڵ حكومەتی نوێی سوریا باش بكەن و ئەو هەنگاوەش لە كۆبونەوەكەیەوە لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆكی سوریا دەستیپێكردوە ، ترەمپ جارێكی تریش ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریا دەرفەتێكی گەورە بە دیمەشق دەدات، لەبارەی غەززەشەوە رایگەیاند، ئەوەی لە توانایاندا بێت دەیكەن بۆ دانانی سنورێك بۆ ئاڵۆزییەكانی غەززە .
ترەمپ باسی لە رێككەوتنەكانی ئیبراهیمیەش كرد وتی هەوڵ دەدەن ژمارەیەكی زیاتری وڵاتان بچنە رێككەوتنەكانەوە ، سعودیەش دەچێتە ناو رێككەوتنەكان هەر كاتێك كە خۆی هەڵیبژێرێت .
دوای 25 ساڵ، ئەمڕۆ بۆ یەکەمجار سەرۆکێکی سوری لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکا کۆبووەوە و لە کۆبوونەوەکەشدا چەندین پرسی پەیوەست بە داهاتووی سوریا باسکران، هەریەک لەو دوو سەرۆکەش چەند داواکارییەکیان لە یەکتر هەبوو.
ئەمڕۆ چوارشەممە، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا و ئەحمەد شەرعی سەرۆکی قۆناغی راگوزەری سوریا لە ریازی پایتەختی سعودیە کۆبوونەوە. لە کۆبوونەوەکەدا محەمەد بن سەلمانی شازادەی جێنشینی سعودیە بەشدار بوو و رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیاش بە پەیوەندی ڤیدیۆیی لەگەڵیاندا بوو.
رێککەوتنی ئیبراهیمی
بەپێی راگەیەنراوی کۆشکی سپی، وەک داواکاریی سەرەکی بۆ جێگیرکردنی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رەواندنەوەی بڵێسەی شەڕ، دۆناڵد ترەمپ داوای لە ئەحمەد شەرع کردووە، رێککەوتنی ئیبراهیمی لەگەڵ ئیسرائیلدا ئیمزا بکات.
کە رێککەوتنی ئیبراهیمی ئەو رێککەوتنەیە بۆ ئاشتی لەنێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبیدا لە کۆتاییەکانی ساڵی 2020 بە سەرپەرشتی ئەمریکا واژۆ کرا.
پاککردنەوەی خاکی سوریا لە تیرۆرستان
هەر لە کۆبوونەوەکەدا ترەمپ داوای لە شەرع کردووە، هاوکارییان بکات لە پاککردنەوەی خاکی سوریا لە تیرۆرستان. لە ناویشیاندا هەریەک لە چەکدارانی داعش و ئەو فەڵەستینیانەی کە ئەمریکا لە لیستی تیرۆردا دایناون، هەروەها هەر گروپ و دەستەیەک کە ئەمریکا بە تیرۆرست ناویان دەبات.
ترەمپ لە وتاری خۆی لە لوتکەی ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو- ئەمریکا لەبارەی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ شەرع باسی لەوەکرد، سزاکانمان لابرد بۆ ئەوەی سوریا لە خۆشیدا بژی و گەشە بکات، هەڵگرتنی سزاکان هەلێکی گرنگ دەدات بە سوریا.
باسی لەوەشکرد، پێویستە ئەحمەد شەرع سوریایەک بونیاد بنێت کە دووربێت لە دەستوەردان، دەیەوێت هەلێک بداتە سوریا کە لەژێر حوکمی ئەحمەد شەرعدا، ئاشتی و سەقامگیر بە خۆیەوە ببینێت کە ماوەیەکی زۆرە لە جەنگدایە.
شەرع بۆ ترەمپ: دەنگمان بگەیەنە سەرمایەدارانی ئەمریکا
بەپێی هەواڵی میدیاکانیش، لە کۆبوونەوەکەدا ئەحمەد شەرع داوای کردووە، دۆناڵد ترەمپ دەنگیان بگەیەنێتە سەرمایەدار و وەبەرهێنەرانی ئەمریکا لە سوریادا وەبەرهێنان بکەن، هەروەها کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە بواری نەوت و غازدا وەبەرهێنان لە سوریا بکەن.
لەدوای 25 ساڵ، ئەمە یەکەم کۆبوونەوەی سەرۆکێکی ئەمریکی و سورییە بەیەکەوە، کە دوایین جار، لە ساڵی 2000دا حافز ئەسەد و بێل کلینتن لە جنێڤ کۆبوونەوە.
لەدوای سەردانەکەی دۆناڵد ترەمپیشەوە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گۆڕانکاریی گەورە بۆ سوریا روویانداوە، شەوی رابردوو رایگەیاند، سەرجەم سزاکانی سەر سوریا هەڵدەگرن، بە ئامانجی ئەوەی سوریا بوژانەوە بە خۆیەوە ببینێت و هاوکاری وڵاتەکەش دەکەن لە دووبارە بونیادنانەوەیدا.
دوا بەدوای ئەوەش نرخی لیرەی سوری رووی لە بەرزبوونەوە کرد و لە دوێنێوە، نزیکە 21٪ نرخەکەی زیادیکردووە.
لەیلا قاسم ئەو كچە كوردەی لەسەر هەڵوێستەكانی لەسێدارەدرا، بە یەكەم كچە شەهیدی كوردی لە مێژووی خەباتی كوردا دادەنرێت.
لەیلا قاسم 1952 لە گوندی بامیلی سەر بە شاری خانەقین لە خێزانێكی هەژار و نیشتمانپەروەری كورد لەدایكبووە، لەیلا قاسم وەك یەكەم كچی شەهیدی خەباتی كورد وە زۆر جاریش بە بووكی كوردستان ناوی دەهێنرێت.
لەیلا قاسم لە ساڵی 1958 لە شاری خانەقین چووەتە بەر خوێندن و قۆناغەكانی سەرەتایی و دواناوەندی لەو شارە تەواو كردووە، لە ساڵی 1971 دا لە بەشی كۆمەڵناسی كۆلێژی ئادابی زانكۆی بەغداد وەرگیراوە.
لەیلا هەرزوو ئاشنایەتی لەگەڵ بزووتنەوە و رێكخستنەكانی نەتەوەكەیدا پەیداكرد. ساڵی 1970 لە رێگای سەلام قاسمی برا گەورەكەیەوە پەیوەندی بە بزاڤی سیاسیی نەتەوەكەیەوە كردووە و لەنێو ریزەكانی یەكێتیی قوتابیانی كوردستان خەبات و تێكۆشانی بەڕێوەبردووە. لەیلا ساڵی 1970 بوو بە ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان.
لەیلا لە كاتێكدا خەباتی دەستپێكرد كە هەموان دەیانووت، ژن ناتوانێت شانبەشانی پیاوان لە شار و لە شاخ و لە گوندەكان خەبات بكات، لەیلا بە پێچەوانەوە شانبەشانی خوێندكارە كوڕەكانی كورد خەباتێكی بەرفراوانتری بەڕێوەدەبرد و دژ بە نایەكسانی مافەكانی ژنان و پیاوان بوو، بەتایبەتیش كە خۆی لە بواری كۆمەڵناسیدا دەیخوێند و لەرڕاستییەكانی كۆمەڵگەی كورددا تێگەیشتبوو.
لە سەرەتای ساڵەكانی 1970كە گەلی كورد لە باشووری كوردستان بە قۆناغێكی هەستیاردا تێپەڕ دەبوو، لەیلا قاسم و هاورێكانی سەرباری نكۆڵیكردنی ڕژێمی بەعس لە هەبوونی گەلی كورد، ئەوان سوور بوون لە خەبات و تێكۆشان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەلەكەیان.
لە ئازاری 1974دا دوای دەستپێكردنەوەی شەڕ و هێرشەكانی حكومەتی بەعسی عیراق بۆسەر ناوچەكانی كوردستان، لەو كاتەدا لەیلا قاسم و هەندێك لە هاورێكانی پێیانوابوو خەباتكردن تەنیا لە شاخ بەس نییە، بەڵكو خەبات و تێكۆشان لە شارەكاندا و لەنێو جەرگەی دوژمندا پێویستییەكی زۆر گرنگی ئەو قۆناغەیە، بۆیە روویان لە فراوانكردنی خەباتەكەیان كرد.
لەگەڵ بەرفراوانبوونی شەڕەكان لە ساڵی 1974دا، دەزگا هەواڵگیریەكانی ڕێژێمی بەعس بەردەوام زۆر بەتوندی چاودێری یەك بەیەكی تاكەكانی كوردییان دەكرد، بۆیە ئەوەندەی نەبرد لە رۆژی 28ی چواری 1974 لەیلا قاسم و چوار لە هاورێكانی لە ئەنجامی هەڵمەتێكی بەرفراوانی هێزەكانی ئاسایش و سەربازی ڕێژێم لە بەغداد دەستگیركران.
دوای دەستگیركردنیان دادگایەكی نادادپەروەرانە دژ بە لەیلا قاسم و هاورێكانی بەڕێوەچوو و بڕیاری لەسێدارەدانیانی بۆ دەركرد. تەنها دوای دوو هەفتە لەو بڕیار سەعات 7ی سەرلەبەیانی رۆژی 12ی ئایاری 1974، لەیلا قاسم و هەر چوار هاورێكەی لەسێدارەدران. تەرمی لەیلا لە گۆڕستانێكی نەجەف بەخاک سپێردرا.
پەکەکە ئەنجامەکانی کۆنگرەی 12ی خۆی بڵاوکردەوە و بەپێی راگەیەنراوەکە، خەباتی چەکداریی خۆی کۆتایی پێهێنا و لەمەودوا لەبری خەباتی چەکداریی لە فۆڕمێکی دیکەدا لە رێگای خەباتی سیاسییەوە بەردەوام دەبێت.
پارتی کرێکارانی کوردستان 'پەکەکە' ئەنجامەکانی کۆنگرەی 12ی خۆی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، کۆنگرەکە بە بەشداریی 232 ئەندام و لە دوو شوێنی جیاواز ئەنجامدرا و سێ رۆژی خایاند.
ئەوەشی خستووەتە روو، لە کۆنگرەدا باس لە پرسەکانی سەرکردایەتی، شەهیدان، پێشمەرگە و بوونی رێکخراوەیی پارتەکە و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداریی و بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی کراون، لە کۆنگرەکەشدا بڕیاری مێژوویی دراون کە نوێنەرایەتی سەرەتایەکی نوێ دەکەن.
پەکەکە ئەرکی مێژوویی خۆی بەجێ هێناوە
لە راگەیەنراوەکەشدا هاتووە، پەکەکە سیاسەتی نکۆڵیکردن و لەناوچوون و پارچەبوونی گەلی کوردی تێکشکاند و پرسی کوردی گەیاندە ئاستی چارەسەری، لەم خاڵەدا ئەرکی مێژوویی خۆی بەجێهێناوە.
ئەوەش هاتووە، لەسەر بنەماکانی کۆنگرەی 12، بەمەبەستی جێبەجێکردنی پرۆسەی ئاشتی لەلایەن رێبەر ئاپۆوە، پەکەکە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی خەباتی چەکداریی داوە و کۆتایی بە هەر چالاکییەک دێت لەژێر ئەو ناوەدا.
لە درێژەی راگەیەنراوەکەدا پەکەکە باس لە قۆناغەکانی خەباتی پارتەکەی دەکات و باس لەوە دەکات، هەلومەرج لە رابردوودا پێویستی بە خەباتی چەکداری هەبووە. درێژەی قۆناغەکانی ئەو خەباتەشی روون کردووەتەوە.
ئەو پێشهاتانەی روو دەدەن، پێویستیان بە داڕشتنەوەی پەیوەندییەکانی کورد و تورک هەیە
لەدوای خەباتی چەکداریش پارتی کرێکارانی کوردستان لە راگەیەنراوەکەیدا دەڵێت، خەباتی 52 ساڵە ئەوە پشان دەدات، پرسی کورد تەنها بە چارەسەرکردن لەسەر بنەمای وڵاتێکی هاوبەش و هاووڵاتیی یەکسان سەردەکەوێت، ئەو پێشهاتانەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە چوارچێوەی جەنگی جیهانیی سێیەمدا روودەدەن، پێویستی بە داڕشتنەوەی پەیوەندییەکانی کورد و تورک هەیە.
گەلەکەمان لە هەرکەسێک زیاتر لە هەڵوەشاندنەوەی خەباتی چەکداریی تێدەگات
پەکەکە باس لە سیاسەتەکانی لەناوبردن و نکۆڵیکردن لە گەلی کورد و رووبەڕووبوونەوەی لەناوبردن و جینۆساید دەکات و بۆ قۆناغی ئێستاش دەڵێت، "ئێمە باوەڕمان وایە، گەلەکەمان لە هەرکەسێک زیاتر لە هەڵوەشاندنەوەی خەباتی چەکداریی تێدەگات، لە قۆناغی داهاتووشدا لەسەر بنەمای بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی، بەرپرسیارێتی خۆیان بەجێ دەگەیەنن".
دەشڵێت، "گەلەکەمان بە پێشەنگی ژنان و گەنجان، دەتوانن لە هەر بوارێکدا رێکخستنەکانی خۆیان، بە زمان و ناسنامە و کلتووری خۆیان درێژە پێبدەن و بەرگری بکەن و بە گیانی کۆکردنەوەوە کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و کۆمەڵایەتی گرنگ پێکبهێنن، لەسەر ئەو بنەمایەشەوە پێمان وایە، پارتە سیاسییە کوردییەکان و سەرکردە گەورەکان و رێکخراوە دیموکراسییەکان، بەرپرسیارێتی پرسی دیموکراسی کورد و ناسیۆنالیزمی دیموکراسی کوردی لە ئەستۆ دەگرن".
جێبەجێکردنی بڕیارەکانی کۆنگرەی 12 پێویستی بە رابەرایەتی ئاپۆ هەیە
لەبارەی بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی خەباتی چەکداریشەوە پەکەکە باس لەوە دەکات، "بڕیاری کۆنگرە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و خەباتی چەکداریی، زەمینەیەکی لەبار بۆ گەیشتن بە ئاشتیی هەمیشەیی و چارەسەریی دیموکراسی دەڕەخسێنێت، هەروەها جێبەجێکردنی بڕیارەکان پێویستی بە رابەرایەتیکردن لەلایەن رێبەر ئاپۆ و دان نان بە مافە سیاسییە دیموکراسییەکان و گەرەنتی یاسایی دروست هەیە، کە لەم قۆناغەشدا گرنگە پەرلەمانی تورکیا بە بەرپرسیارێتی مێژووییەوە رۆڵی خۆی بگێرێت".
داواش لە لایەنە سیاسییەکانی تورکیا، پارتە سیاسییەکان، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، پیاوانی ئایینی، ریشسپی و پیاوماقوڵان، رۆشنبیر و راگەیەندکاران، هونەرمەندان، ژنان و گەنجان، کرێکاران و سەرجەم چین و توێژ و رێکخراوەکانی کۆمەڵگە دەکەن، کە بەرپرسیارێتی هەڵبگرن و بەشداری پرۆسەی ئاشتیی بکەن.
پارتی کرێکارانی کوردستان ئەوەشی روون کردووەتەوە، "پێویستە هێزە نێودەوڵەتییەکان، بەرپرسیارێتی ئەو سیاسەتی جینۆسایدەی لە 100 ساڵی رابردوودا بەرانبەر بە کورد گیراوەتە بەر؛ لە ئەستۆ بگرن و رێگر نەبن لەبەردەم سیاسەتی دیموکراسیدا، داواشیان لێدەکەین، پشتگیری پرۆسەکە بکەن".
لە راگەیەنراوەکەیدا پەکەکە شەهیدبوونی دوو کادری پێشەنگ و سەرەکی پارتەکەی راگەیاند، کە فوئاد عەلی حەیدەری لە ساڵی 2018؛ رەزا ئاڵتونی لە 2019دا شەهیدبوون و ئاماژەی بەوەکردووە، "شەهید فوئاد عەلی وەک یەکێک لە دامەزرێنەرانی پارتەکە بە سیمبولی 'دڵسۆزی سەرکردایەتی، راستی و ژیانی پیرۆز' ناسێنرا، هەروەها شەهید رەزا ئاڵتونی هاوڕێی قۆناغەکانی سەرەتای رێبەر ئاپۆ وەک سیمبولی 'هاوڕییەتی ئازادی' ناسێنرا".
هەروەها داواش دەکەن، کە خەونەکانی سری سورەیا ئۆندەر بەدی بهێنرێت.
لە کۆتاییشدا پارتی کرێکارانی کوردستان 'پەکەکە' بە دروشمی:
"سۆسیالیزمی نەتەوەیی دەوڵەتدار شکست دەهێنێت، سۆسیالیزمی کۆمەڵگەی دیموکراسی دەگاتە سەرکەوتن. پێداگری لە مرۆڤایەتی پێداگرییە لە سۆسیالیزم-بژی سەرۆک ئاپۆ" کۆتایی بە راگەیەنراوەکەی هێناوە.
دوێنێ یەکشەممە، پەکەکە رایگەیاند، کۆنگرەی 12ی خۆیان لە رۆژانی 5 تا 7ی ئەم مانگەدا لە ناوچەکانی پاراستنی مەدیا "بە سەرکەوتوویی" لە دوو شوێنی جیاواز ئەنجام داوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، دوای ١٠ ساڵ لە رێگریی دەسەڵاتدارانی توركیا، رۆژی ٢٨ی ١٢ی ساڵی رابردوو، رێگە درا وەفدێكی پەرلەمانتارانی پارتی یەكسانی و دیموكراسی 'دەم پارتی' بۆ دیدار لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان بچنە دوورگەی ئیمڕاڵی و لەگەڵیدا کۆببنەوە، کە کۆبوونەوەکەش سێ سەعاتی خایاند.
لە کۆتایی ساڵی رابردوو و سەرەتای ئەمساڵەوە پرسی ئاشتی لە باکوری کوردستان و تورکیا سەری هەڵداوەتەوە و چەند جارێک وەفدی ئیمڕاڵی سەردانی عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەیان کرد، لە رۆژی 27ی شوباتدا وەفدەکە پەیامێکی مێژووییان لەلایەن ئۆجەلانەوە بڵاوکردەوە و لە پەیامەکەدا عەبدوڵا ئۆجەلان رایگەیاندبوو: بانگەوازی چەکدانان دەکەم و بەرپرسیارێتییەکەی دەگرمە ئەستۆ. پێویستە پەکەکە گۆنگرە ببەستێت و خۆی هەڵبوەشێنێتەوە.
دەسەڵاتی فەلەستینی پلانی ئەمریكا و ئیسرائیل بۆ دابەشكردنی یارمەتییەكان لە كەرتی غەززە رەتدەكاتەوەو بە هەوڵێك بۆ تێكدانی رۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكان ناوی دەبات.
دوابەدوای ئاشكرابوونی پلانە پێشوەختەی سەرۆكی ئەمریكا بەر لە راگەیاندنی بە رەسمی، حكومەتی فەلەستین داوای زیادكردنی فشارە نێودەوڵەتییەكان لەسەر ئیسرائیل كرد بۆ ئەوەی بەپەلە دەروازەكان بكاتەوە و دڵنیابێت لەوەی كە یارمەتییەكان بە پێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان بگاتە فەلەستینییەكان.
ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمز وردەكاری پلانێكی ئاشكرا كردووە كە ئەمریكا لەگەڵ ئیسرائیل كاری لەسەری دەكات بۆ گەیاندنی هاوكاری خۆراك بۆ كەرتی غەززە و كۆتاییهێنان بە گەمارۆی ئیسرائیل بۆ سەر خاكی غەززە كە زیاتر لە دوو مانگە بەردەوامە.
رۆژنامەكە دەڵێت، ترەمپ بیر لەوە دەكاتەوە پلانەكە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا رابگەیەنێت، ئەمەش پێش گەشتەكەی كە بڕیارە لەم هەفتەیەدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامی بدات.
ئیسرائیل و ئەمریكا جەخت لەسەر پێویستی سیستمێكی نوێ دەكەنەوە بۆ گەیاندنی هاوكارییەكان لە كەرتی غەززە بە ئامانجی رێگریكردن لە حەماس بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو هاوكارییانە، تۆمەتێك كە هەمیشە حەماس رەتیكردووەتەوە.
نەتەوە یەكگرتووەكان هەرزوو ئیدانەی پلانەكەی كردو ئاماژەی بەوە كرد، ئەم هەوڵە دەتوانێت ژیانی خەڵكی مەدەنی بخاتە مەترسییەوە و ببێتە هۆی ئاوارەبوونی بەكۆمەڵی زیاتری غەززە.
جەیمس ئەلدەر، وتەبێژی یونیسێف لە ژنێڤ وتی، پلانی ئیسرائیل پێچەوانەی بنەما مرۆییە سەرەتاییەكانە و ئامرازێكە بۆ فشار داڕێژراوە.
هاوكات دەزگای فریاگوزاری ئۆنروا سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە، زیاتر لە سێ هەزار بارهەڵگر بە هاوكارییەوە لە چەند كیلۆمەترێك لە دەرەوەی غەززە وەستاون و چاوەڕێی مۆڵەتی چوونە ژوورەوەن، لەكاتێكدا زۆربەی لەناوچووە.
لە راپرسییەكی نوێدا، نیوەی دانیشتوانی كەرتی غەززە ئامادەن شارەكەیان بەجێبهێڵن، لەكاتێكدا حكومەتی فەلەستین بە رەسمی برسێتی لەو شارەدا راگەیاندووەو ئاماژەی بەوەش كردووە، زیاتر ٪90ی هاووڵاتیانی غەززە و بەتایبەت منداڵان دەستیان بە ئاوی پاكی خواردنەوە ناگات، هاوكات لە كۆی هەر 10 كەسێك لە غەززە تەنها یەك كەس دەستی بە ئاوی پاكی خواردنەوە دەگات.
هەفتەی رابردوو حكومەتی ئیسرائیل پلانی فراوانكردنی ئۆپراسیۆنەكانی لە كەرتی غەززە پەسەند كرد و بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتەش دانی بەوەدانا كە وێرانكارییەكانی غەززە وەڵامێك نییە هێرشەكانی حەماس، بەڵكو بەشێكە لە پلانێكی بە ئەنقەست كە ئامانج لێی ئاوارەكردنی خەڵكی كەرتی غەززەیە.