ڕاپۆرت
31ی كانوونی دووەم ساڵیادی شەهیدكردنی شاسوار جەلال ناسراو بە كاك ئارامە، ئارامی سەركردە لەساڵی 1947 لە گەڕەكی حاجی حان لە سلێمانی لەدایكبووە، خوێندنی سەرەتایی لە شارۆچكەی ماوەت و چوارتا و قۆناغی ئامادەییشی لە سلێمانی تەواوكردووە، لەسەرەتای لاوێتییەوە تێكەڵ بە كاری سیاسی بووە و توانیویەتی لە ریزی پێشەوەی خەباتی لاوان و خوێندكاراندا بێت، كەسایەتییەكی سیاسیی دیاری كورد بوو لە ناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و ماوەیەكیش سكرتێری كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بووە.
ساڵی 1964 لە كۆلیژی ئەندازیاریی زانكۆی بەغداد وەرگیراوە، بەڵام بەهۆی كێشەی نەخۆشی چاو، رەتكراوەتەوە و دواتر لە ساڵی 1971 كۆلیژی بازرگانی تەواوكردووە.
كاك ئارام لە ساڵی 1969 لە كۆنگرەی سەرتاسەری قوتابیانی عیراقدا رۆڵی كاریگەری هەبووە و لەگەڵ هاوڕێكانیدا بە نوێنەرایەتی خوێندكارانی كوردستان كشانەوە و هۆڵی كۆنگرەیان بەجێهێشت.
لەساڵی 1970 چووەتە ریزی ئەڵقە رۆشنبیرییەكانی كۆمەڵەی ماركسی-لینینی كوردستانەوە، هەمان ساڵ یەكێك بووە لە ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەری كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان، لەساڵی 1974 وەك نوێنەری سكرتاریەتی یەكێتی قوتابیانی كوردستان بەشداری كۆنگرەی لاوانی جیهانی لە مۆسكۆ كردووە.
شەهید ئارام، لەساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو چەندین بابەتی گرنگ و بەكەڵكی لە رۆژنامەی هاوكاری بڵاوكردوەتەوە، بەهۆی شارەزاییەكەیەوە خزمەتی زۆری بە بزاڤی وشە و ئەدەبیاتی كوردی كردووە.
لەكاتی هەرەسی شۆڕشی ئەیلول پێیوابووە دەبێت لەئاستی رووداوەكان پەلەپەل و هەڵەشەیی نەكرێت، سوریش بووە لەسەرئەوەی پەیوەندی نێوان خەڵك و خۆیان نەپسێت.
لە ساڵی 1975یش كە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دامەزرا، شەهید ئارام توانی بیسەلمێنێت یەكێكە لەسەركردە دیار و كاریگەرەكانی ناو ئەو حزبە نوێیە، لەساڵی 1976 دوای دەستگیركردنی خاڵە شیهاب و هاوڕێكانی، كاك ئارام وەك سكرتێری كۆمەڵە ئەركی راپەڕاندنی كارەكانی كۆمەڵەی لە ئەستۆگرتووە.
لە مانگی 10ی ساڵی 1976 رویكردووەتە شاخ و یەكەم دەستەی پارتیزانە چەكدارەكانی شۆڕشی نوێی دروستكردووە، لەو قۆناغەشدا بەئارامی گەشەی بە شۆڕش داوە و لێزانانە توانی بەردی بناغەی كاروانی نوێ لەبەرەنگاربوونەوە دابنێت، لە ساڵی 1977 بووە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان.
دواتر كاك ئارام لە رۆژی 31/1/1978 لە گوندی تەنگیسەر لە قەرەداغ شەهیدكرا.
مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتیی هێزەكانی سوریای دیموكرات رایگەیاند، هەڵوێستی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە رۆژئاوا ئەرێنییە و لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیش لە پەیوەندیی بەردەوامدایە.
مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتیی هێزەكانی سوریای دیموكرات لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوار نیوز باسی لە رەوشی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا و هێرشەكانی توركیا و پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا و هەرێمی كوردستان كردووە.
سەبارەت بە هەڵوێستی هەرێمی كوردستان بەرامبەر رۆژئاوا رایگەیاندووە، ئەو سەردانەی بۆ هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا سەردانێكی تایبەت بووە و لە دەرەوەی چوارچێوەی ئەو سەردانەدا هیچ كۆبوونەوەیەكی تری ئەنجام نەداوە، تەنها پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆكی هەرێم کردووە، بەڵام وەك ئاشكرایە لەگەڵ بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پەیوەندیی بەردەوامدان.
فەرماندەی گشتی هەسەدە ئەوەشی خستووەتە روو، بەشێوەیەكی گشتی هەڵوێستی هەرێم بەرامبەر رۆژئاوا ئەرێنیە و دەیانەوێت هاوكار بن لە دانوستانەكانیان لەگەڵ دیمەشق، دەشڵێت، "گرنگە لە رۆژانی داهاتوودا حزبە سیاسیە كوردییەكان لە رۆژئاوا كۆببنەوە، لە سەردانەكەمدا بۆ هەولێر، ئەو بابەتەمان باس كردووە و لایەنەكانی هەرێمیش پشتگیری ئەو هەنگاوەیان كردووە".
سەبارەت بە هێرشەكانی توركیا مەزڵوم كۆبانێ ئەوەی خستووەتە روو، سوریا گۆڕانكارییەكی مێژویی بە خۆیەوە دەبینێت، بەڵام هێرشەكانی توركیا رێگری لەبەردەم هەوڵەكانی سەقامگیری و بنیادنانەوەی سوریا دروست دەکەن.
وتیشی، "داوام كردووە هێزە نێودەوڵەتییەكان فشار بخەنە سەر توركیا بۆ راگرتنی هێرشەكانی لە ناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا".
ئەمڕۆ یادی 80 ساڵەی ئازادکردنی بە ناوبانگترین ئۆردوگای مەرگی نازییەکان، ئاوشڤیتزمە، ئەو کامپەی نازییەکان لەماوەی ساڵانی جەنگی جیهانی دووەمدا كردیانە گەورەترین زیندانی کوشتن و لەناوبردنی جولەکەکان.
رۆژی جیهانی هۆڵۆکۆست لە لایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دیاریکراوە بۆ بەرزڕاگرتنی قوربانیان و رزگاربووانی هۆڵۆکۆست و لە چەندین وڵاتانی جیهان یادی ئەو کارەساتە دەکرێتەوە. هۆڵۆکۆست جینۆسایدی جولەکەکان بوو لە سایەی رژێمی نازیدا بە سەرکردایەتی ئەدۆڵف هیتلەر لە ئەڵمانیا لە نێوان ساڵانی 1941 و 1945دا.
ئاوشڤیتز چیبوو؟
کامپەکانی ئاوشڤیتز هێمایەكی ترسناکی جینۆساید و قڕکردن بوون، کە لە ساڵی 1940دا لەلایەن ئەڵمانییەکانەوە دامەزراو دەکەوێتە شاری ئۆسڤیسیم، لە پۆڵەندا.
هۆکاری راستەوخۆی دامەزراندنی کامپەکە ئەو زیندانییە جووانەبوون کە هەتا دەهات زیاتر دەبوون و زیندانەکان نەیاندەگرتن، بۆیە بیر لەکامپێک کرایەوە کە تیایاندا کۆبکرێنەوە.
یەکەم کاروانی جووە پۆڵەندییەکان لە زیندانی تارنۆڤەوە لە 14ی حوزەیرانی 1940دا گەیشتە کەی ئێڵ ئاوشڤیتز.
ئاوشڤیتز لە چەند کامپێک پێکهاتبوو:
کامپی زیندان، کامپی قڕکردن و کامپی کاری زۆرەملێ و کۆیلایەتی. ئەو کامپانە بوون کە دواتر نزیکەی یەك ملیۆن و 500 هەزار کەسیان تیادا بە دڕندانەترین شێوە کوشت.
هەروەها لەنێو کوژراوەکاندا نزیکەی 19 هەزار رۆمانی و نزیکەی 83 هەزار پۆڵەندی هەبوون.
شێوازەکانی کوشتن لەناو کامپەکەدا
ئەو ملیۆن کەسەی لە چەند هەڵمەتێکی جیاوازدا لە ماوەی جەنگی جیهانیدا لەو کامپە بە چەندین شێواز کوژران لەلایەن نازییەکانەوە ، لەوانە خستنە ناو کوورەی ئاگر، یان دەرزی لێدان بۆ ئەوەی بە نەخۆشیەوە بمرن، یان لەبرسا کوشتن و چەند جۆری دیکەی کوشتن. ئەوانەشی کە رزگارکران، تەنها چەند هەزار کەسێک بوون کە زۆربەیان نەخۆش و پەککەوتە بوون.
لە ئێستادا لە تەواوی جیهان تەنها 220 هەزار ڕزگاربووی هۆڵۆکۆست لە ژیاندا ماون، ئەمەش بەپێی کۆنفرانسی جیویش ماتێریاڵ کلەیمس دژی ئەڵمانیا، زیاتر لە سەدا 20 ی ڕزگاربووەکانیش تەمەنییان لە سەروو 90 ساڵەوەیە.
پلانەكەی ترەمپ بۆ گواستنەوەی دانیشتووانی غەززە بۆ وڵاتانی دراوسێ كاردانەوەی لێكەوتەوە و فەلەستینییەکان و دەوڵەتانی عەرەبی بە جینۆساید و دەستدرێژی ناوی دەبەن.
دۆناڵد ترەمپ لە یەكەم وتاری دوای دەستبەكاربوونیدا وەك سەرۆكی ئەمریكا، لە شاری لاس ڤێگاس رایگەیاند، لەبارەی گواستنەوەی دانیشتوانی غەززە بۆ ئوردن و میسر و وڵاتانی دیكەی عەرەبی دراوسێ، لەگەڵ پادشای ئوردن قسەی كردووە و بەمزووانە لەگەڵ سەرۆكی میسر و وڵاتانی دیكەش لە بارەی پلانەكەیەوە قسە دەكات.
ئەو قسانەی ترەمپ توڕەیی فەلەستینییەکانی لێکەوتەوە و لای خۆیەوە باسم نەعیم ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، هەموو هەوڵێكی خۆی دەدات پلانەكەی ترەمپ بۆ گواستنەوەی دانیشتوانی غەززە بۆ میسر و ئوردن پووچەڵ بكاتەوە.
وتیشی، وەك چۆن گەلەكەیان لە ماوەی دەیان ساڵدا هەموو پلانەكانی ئاوارەبوون و نیشتمانێكی بەدیلیان پوچەڵكردووەتەوە، ئەم پلانەش پووچەڵ دەكەنەوە.
بزوتنەوەی جیهادی ئیسلامیش لە راگەیەنراوێكدا، لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تێلێگرام بڵاویكردەوە، پێشنیازەكەی ترەمپ رەتدەكەنەوە و بە هاندان بۆ ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی لەقەڵەمی دەدەن، وایدەبینن بڕیارەکەی لە بەرژەوەندی ئیسرائیلە.
بیزالیل سمۆتریچ وەزیری دارایی ئیسرائیل كە بە توندی دژایەتی ئاگربەست لە كەرتی غەززە دەكات، پێشوازی لە پێشنیازەكەی سەرۆكی ئەمریكا كرد و رایگەیاند، پێشنیازەكەی ترەمپ بۆ گواستنەوەی دانیشتووانی غەززە بۆ ئوردن و میسر بیرۆكەیەكی ناوازەیە.
وتیشی، دوای چەندین ساڵ لە نەهامەتی دانیشتووانی غەززە، دەتوانن ژیانێكی نوێ و باش بنیات بنێن بەڵام لە شوێنێكی دیكە، جەختیشی كردەوە، لەگەڵ سەرۆكی حكومەت و ئەنجومەنی ئاسایشی وڵاتەكەی كاردەكات بۆ ئەوەی پلانێكی كرداری هەبێت بۆ جێبەجێكردنی ئەو پلانە بە زووترین كات.
ئەمە لەكاتێكدایە كە هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی جەنگ لە غەززە، میسر بۆچوونی لە بارەی ئەو بیرۆكەیە روون بووە و پێشتر هۆشداری دابوو لە هەرجۆرە ئاوارەكردنێكی زۆرەملێی فەلەستینییەكان لە غەززەوە بەرەو بیابانی سینا.
سەبارەت بە ئوردنیش، بە پێی ئاماری نەتەوە یەكگرتووەكان، لە ئێستادا دوو ملیۆن و 300 هەزار پەنابەری فەلەستینی تێدایە كە ئەوەش وادەكات توانای وەرگرتنی پەنابەری دیكەی نەبێت.
جەنگی 15 مانگەی غەززە چیرۆكی دڵتەزینی بەدوای خۆیداهێنا، بە تایبەت بۆ منداڵان كە بەهۆیەوە زیاتر لە 13 هەزار منداڵ كوژراون.
رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، شەڕی غەززە بۆ منداڵان كارەساتبار بووە و 13 هەزار و 319 منداڵی فەلەستینی كوژراون.
جەیمس كاریكی جێگری باڵیۆزی بەریتانیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لەم دواییانەدا بە ئەنجومەنی ئاسایشی راگەیاندووە، غەززە بۆ منداڵ مەترسیدارترین شوێنە لە جیهاندا و منداڵانی غەززە ئەم شەڕەیان هەڵنەبژاردووە، لەگەڵ ئەوەشدا زۆرترین باجیان داوە.
نوسینگەی هەماهەنگی كاروباری مرۆیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە راپۆرتێكدا رایگەیاند، لە كۆی 42 هەزار و 717 تەرمی فەلەستینی كە تا ئێستا لە غەززە دەستنیشان كراون، 13 هەزار و 319 یان منداڵ بوون.
هاوكات سندوقی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ منداڵان، یونیسێف بە پشتبەستن بە زانیاریەكانی وەزارەتی تەندروستی لە غەززە ئاشكرایكردووە ، 25 هەزار منداڵیش برینداربوون.
هاوکات ئامینە محەمەد، جێگری سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە، لە چوار مانگی كۆتایی 2024 دا نزیكەی 19 هەزار منداڵ بەهۆی بەدخۆراكی توندەوە لە نەخۆشخانەكان ماونەتەوە.
هەروەها راشیگەیاندووە، بە پشتبەستن بەو زانیاریانەی كە لەلایەن كارمەندانی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لە غەززە، بە هەماهەنگی لەگەڵ هەموو دەزگا پەیوەندیدارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان كۆكراوەتەوە 25 هەزار منداڵی غەززە تووشی بەدخۆراكی بوون.
نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت، لە ماوەی شەڕی 15 مانگەدا هەزاران منداڵیش دایك و باوكیان لەدەستداوە.
یاسەمین شێریف، بەڕێوەبەری جێبەجێكاری سندوقی جیهانیی نەتەوە یەكگرتووەكان، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند، 650 هەزار منداڵیش لە غەززە بەهۆی جەنگەوە بێبەشبوون لە خوێندن.
وتیشی، تەواوی سیستەمی پەروەردە پێویستی بە ئاوەدانكردنەوە هەیە بەهۆی ئەو وێرانكارییە زۆرەی لە غەززە روویداوە.
ئەمە لە كاتێكدایە بەپێی خەمڵاندنی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئاوەدانكردنەوەی غەززە پێویستی بە 15 ساڵ كاركردنی بەردەوام و بڕی زیاتر لە 50 ملیار دۆلار دەبێت.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە میانی بەشداریکردنی لە کۆربەندی ئابوری جیهانی 2025ـی داڤۆس کۆمەڵێک دیدار و چاوپێکەوتنی گرنگی لەگە لەگەڵ ژمارەیەک لە سەرکردەکانی جیهان و سەرۆکی دامەزراوە ئابوورییە جیهانییەکان ئەنجامدا.
ماڵی کوردستان
رۆژی 20ـی 1ـی 2024 سەرۆک کۆمار گەیشتە داڤۆس و لە هەمان رۆژدا سەردانی ماڵی کوردستانی کرد لە وتەیەکیدا سەرۆک کۆمار خۆشحاڵی خۆی بەدامەزراندنی ماڵی کوردستان دەربڕی وپیرۆزبایی خۆی بەم بۆنەیەوە پێشکەش بەرپرسانی ئەم ماڵە کرد و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواستن لەکارەکانیان بۆ سەرنج ڕاکێشانی وەبەرهێنەران بۆ هەرێمی کوردستان، ئاماژەی بەوەشدا کەلە عێراق بەگشتی و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی، پێشکەوتنی گەشەپێدانی ئابووری بەخۆوە دەبینن، ئامادەیی خۆیشی بۆ پێشکەشکردنی هەموو جۆرە پاڵپشتی و هاوکارییەک بەمەبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان کە خزمەت بە هاووڵاتیان بکات نیشاندا.
سەرۆک کۆمار و بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای هانیویل
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی سێشەممە 21-1-2025 لە شوێنی حەوانەوەی خۆی لە داڤۆس پێشوازیکرد لە کێن وێست بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای هانیویل بۆ چارەسەری وزە و بەردەوامیدانی.
سەرۆک کۆمار ئامادەیی عیراقی نیشاندا بۆ کاراکردنی میکانیزمی پەیوەندی لەگەڵ هانیویل و ئاڵوگۆڕی ئەزموونەکانی لەگەڵیدا و پەسەندکردنی بەرنامە و ڕاهێنانەکانی لە زۆرێک لە دامەزراوە حکومییەکانی وڵاتدا.
سەرۆک کۆماری عیراق و یاریدەدەری سەرۆک کۆماری ئێران
لە هەمان رۆژدا د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، رۆژی سێشەمە 21-1-2025، لەشوێنی حەوانەوەی خۆی لەداڤۆس پێشوازیکرد لەمحەمەد جەواد زەریف، یاریدەدەری سەرۆک کۆماری ئێران.
لە میانی دیدارەکەدا تاوتوێی چوارچێوە گشتییەکانی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و کۆماری ئیسلامی ئێران و چۆنیەتی بەهێزکردنیان کرا، بۆ خزمەتکردن بە بەرژەوەندییەکانی هەردوو وڵاتی دراوسێ و تێیدا سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر قووڵایی پەیوەندییە دۆستانەکانی نێوان هەردوو وڵات و پێویستی پەرەپێدانیان لەهەموو بوارەکانی ئەمنی و ئابووری و ژینگەیی و ووزەدا کردەوە.
هەر لەدیدارەکەدا دوایین پێشهاتەکانی سیاسی و ئەمنی و ئابووری لە ناوچەکە و جیهان و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵیاندا تاوتوێکرا و بەڕێزیان ئاماژەی بەگرنگی هەوڵدان و یەکخستنی دیدگاکان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی کرد بەشێوەیەک کە سەقامگیری پتەوتر بکات و ئایندەی گەلانی ناوچەکە بپارێزێت.
سەرۆک کۆمار و هاوتا ئازەربایجانییەکە
لە پەراوێزی کۆڕبەندی ئابووری داڤۆس، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار کۆماری عیراقرۆژی سێشەممە 21-1-2025 لە داڤۆس، لەگەڵ ئیلهام عەلیێڤ سەرۆکی ئازەربایجان کۆبووەوە.
لەو دیدارەدا پەیوەندیی دووقۆڵی و چۆنیەتی پەرەپێدانیان لە بوارەکانی بازرگانی و وەبەرهێناندا تاوتوێ کران، هەروەک سەرۆک کۆمار ئاماژەیکرد بە گرنگی پەیوەندیی نێوان عیراق و ئازەربییجان و پێویستی پاراستنی هەماهەنگی و راوێژکاری نێوان هەردوو وڵات لەسەر مەسەلە جیاوازەکان، هاوکات فراوانکردنی ئاسۆی هاریکاری لە بواری خزمەتگوزاری، ژێرخانی ئابوری و وەبەرهێنان و گەشتیاری بە شێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندیی هاوبەش بکات، سەرۆک کۆمار گرنگی ئەو ڕێککەوتنانەی لە نێوان هەردوو وڵات واژۆ کراون رونکردەوە کە کاریگەری ئەرێنی هەیە لەسەر کەرتی ئابووری و وەبەرهێنان و پیشەسازی و گەشتیاری و ژینگەیی و وزە و ئاماژەیکرد بە گرنگی دەستپێکردنەوەی کارکردن لەسەر کردنەوەی ڕێگەی ئاسمانی نێوان بەغدا- باکو، هەولێر-باکو و نەجەف-باکو
سەرۆک کۆماری عیراق و پادشای بەلجیکا
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی سێشەمە 21-1-2025 لەسەنتەری کۆنفراسەکانی داڤۆس، لەگەڵ خاوەن شکۆ، لویس فیلیپ لیۆپۆڵد ماری پادشای بەلجیکا کۆبووەوە و لەدیدارەکەدا بوارەکانی هاوکاری ئابووری و بازرگانی نێوان هەردوو وڵات و میکانیزمەکانی پاڵپشتیکردنیان تاوتوێکران و سەرۆک کۆمار بەرەسمی بانگێشتی خاوەن شکۆ، لویس فیلیپی کرد، بۆ سەردانی عیراق و دووپاتی خواستی عیراقی کردەوە بۆ بەهێزکردنی هاوکاری دووقۆڵیی لەگەڵ بەلجیکا لەبوارە سەرەکییەکانی ئابووری و ووزە و سوودوەرگرتن لەدەرفەتی وەبەرهێنان لەعێراق لەپێناو بەدیهێنانی گەشەپێدانی بەردەوام.
سەرۆک کۆمار و سەرۆکی یەکێتی سویسرا
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی چوارشەممە 22ـی 1ـی 2025 سەردانی کۆشکی سویسرای لە کۆڕبەندەکە کرد و لەگەڵ کارین کیلەر سۆلەر سەرۆکی یەکێتی سویسرا کۆبووەوە.
لەمیانەی کۆبوونەوەیەکدا گفتوگۆیان لەسەرپەیوەندییه دۆستانەکانی نێوان عیراق و سویسرا و چۆنیەتی قوڵکردنەوەیان بۆ ئەوەی بوارەکانی ئابووری و وەبەرهێنان و پەروەردەیی بگرێتەوه و تیایدا سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر گرنگی کاراکردنەوەی کارەکانی کۆمیتەی عیراقی سویسرا و پێویستی به واژۆکردنی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن له نێوان هەردوو وڵات لەبارەی زانیارییەکانی پەیوەندیدار به سپیکردنەوەی پارە و هاوکاری تیرۆر.
هەروەها سەرۆک کۆمار ستایشی هەوڵەکانی سویسرای کرد بۆ گەڕاندنەوەی ژمارەیەک کەلوپەل کردو تەئکیدی لەسەر گرنگی کارکردن بۆ گەڕاندنەوەی پارەی بلۆککراوی عیراق کردەو و ئاماژەی بە پێویستی هاریکاری کرد لە بواری دەستپێشخەری ئاشتی شین کە لە ساڵی 2010 لەلایەن ئاژانسی هاوکاری و گەشەپێدانی سویسرا دەستیپێکرد.
سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیری کرواتیا
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی چوارشەممە 22-1-2025 لە داڤۆس، لەگەڵ ئەندرێ پلێنکۆڤیچ سەرۆک وەزیری کرواتیا کۆبووەوە، لە سەرەتای دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار پیرۆزبایی لە پلێنکۆڤیچ کرد بە بۆنەی بەئەندامبونی کرواتیا لە ناوچەی شنگن، هاوکات پەیوەندیی دووقۆڵیی نێوان هەردوو وڵات تاوتوێ کرا و سەرۆک کۆماریش جەختیکردەوە لە گرنگیی بەهێزکردنی ئەو پەیوەندییانە لە بوارە جیاوازەکاندا، هاوکات ڕۆڵی کرواتیای لە پاڵپشتی عێراق لە شەڕی دژی تیرۆردا بەرز نرخاند.
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا، کە عیراق سەقامگیری ئەمنیی دوای چەندین ساڵ لە ئاستەنگ و سەختیەکان بەخۆوە دەبینێ، ئاماژەیکرد بە هەوڵەکانی حکومەت بۆ چەسپاندنی ئەو سەقامگیرییە و پەرەپێدانی بارودۆخی ئابووری و کردنەوەی دەرگای وەبەرهێنان لە بوارە جیاجیاکاندا، کە ئەمەش وایکردوە کە ببێتە ژینگەیەکی ئومێدبەخشی وەبەرهێنان، ئاماژەیکرد بە دەرفەت بۆ کۆمپانیاکانی کرواتیا تا بەشداری لە پرۆژەی ژێرخانی عیراقدا بکەن.
سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیرانی هۆڵەندا
لەپەراوێزی بەشداریکردنیدا لەکۆڕبەندی ئابووری جیهانی، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی چوارشەممە 22-1-2025 لە سەنتەری کۆنفرانسەکانی ئێڤرێست لە داڤۆس، چاوی بە دیک شۆف سەرۆک وەزیرانی هۆڵەندا کەوت.
لەمیانی دیدارەکەدا باس لە پەیوهندییه دووقۆڵییەکان و میکانیزمەکانی پەرەپێدانیان تاوتوێکران بۆ ئەوەی چه ند بواری جۆراوجۆر بگرێتەوه و تێیدا سەرۆک کۆمار باسی لەگرنگی به رزکردنەوەی ئاستی هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵات و زیادکردنی هاوکارییه کان لەبواری ئابووری و وەبەرهێنان و کارکردن بۆ ئیمزاکردنی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتن بۆ دامەزراندنی ئەنجومەنی عیراقی هۆڵەندی بۆ ئاو و کشتوکاڵ.
هەروەها سەرۆک کۆمار خواستی عیراقی بۆ هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا هۆڵەندییەکان لە بواری گەشەپێدان و ئاوەدانکردنەوەی کەرتەکانی نەوت و گاز و ووزەی نوێبووەوە و هاوکاری لەبواری ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا نیشاندا.
سەرۆک کۆمار و سەرۆکی ئۆکرانیا
لە چوارچێوەی بەشداریکردنی لە کارەکانی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی چوارشەممە 22ـی 1ـی 2025 لە کۆنگرەی داڤۆس لەگەڵ ڤلادیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیا کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا ژمارەیەک پرسی گرنگ لەسەر گۆڕەپانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی تاوتوێکران و تێیدا سەرۆک کۆمار تەئکیدی لەسەر هەڵوێستی عیراق کردەوە کە داوای رێزگرتن لە سەروەری دەوڵەتان و پێویستی چارەسەرکردن و یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییەکان بە ڕێگای ئاشتیانە دەکات و ئاماژەی بە بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان کرد و ڕوونیکردەوە کە لە ململانێ چەکدارییەکاندا هیچ براوەیەک نیە .
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەشدا کە عیراق لەلایەنەکانی ململانێکە وەک یەک دوورە و جەختی له ئامادەیی عیراق کردەوه بۆ کارکردن بۆ نزیککردنەوەی بیروبۆچوونەکانی هەردوولا.
سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیری لیبیا
د. لەتیف رەشید، سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی چوارشەممە 22ـی 1ـی 2025 لە شوێنی حەوانەوەی خۆی لە داڤۆس پێشوازیکرد لە عەبدولحەمید دەبەیبە سەرۆک وەزیری لیبیا.
لە دیدارەکەدا باس لە چۆنیەتی پەرەپێدانی هاریکاری لەو بوارانە کرا کە خزمەت بە بەرژەوەندیی هەردوو وڵاتی برا دەکات و پاڵپشتی لە چۆنیەتی گەشەپێدانیان دەکەن، تاوتوێکردنی پێشهاتەکانی بارودۆخی ناوچەیی و نێودەوڵەتی تەوەرێکی تری دیدارەکە بوو، هەروەها سەرۆک کۆمار هەڵوێستی عیراقی دووپات کردەوە بۆ پشتیوانی لە یەکڕیزی لیبیا و سەروەری و یەکپارچەیی خاکەکەی.
لە میانەی دیدارەکەدا، سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لە گرنگی پەرەپێدانی هەماهەنگی و هاریکاری هاوبەش، بە مەبەستی دروستکردنی دیدگایەکی یەکگرتوو کەچارەسەری ئاستەنگی سیاسی و ئابووریی ناوچەکە بکات و گرنگیی بەردەوامی هەوڵەکانی دوپاتکردەوە بۆ دوورکەوتنەوە لە توندوتیژی و چارەسەری ئاشتیانە بۆ ناکۆکییەکانی ئێستا و خۆ بەدوورگرتن لە هەمو پەرەسەندنێک.
سەرۆک کۆمار و سەرۆکی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، رۆژی پێنجشەممە 23ـی 1ـی 2025 لەگەڵ کلاوس شواب سەرۆکی کۆڕبەندی ئابوری جیهانی لە کاتی بەشداریکردنی لە کارەکانی کۆڕبەندی داڤۆس کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا پرسە ئابوورییەکان لەسەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و چۆنیەتی هاندانی جوڵەی بازاڕی جیهانی و باشترکردنی بارودۆخی ئابووری زۆربەی وڵاتان تاوتوێکران و سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر گرنگی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی و رۆڵەکەی کرد لە کۆکردنەوەی سەرکردەکانی جیهان و سەرۆکی رێکخراوە گەورەکانی ئابووری و کۆمپانیاکان بۆ بەدیهێنانی یەکخستنی ئابووری و گەیشتن بە رێککەوتنەکان کە یارمەتیدەر بێت بۆ بەهێزکردنی ئابووری خەڵک.
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا کە عیراق ئارام و سەقامگیری بەخۆوە دەبینێت و بەرەو بەهێزکردنی هەلومەرجی ئابووری لەبوارە جیاجیاکاندا بەتایبەت ژێرخانی ئابووری و کەرتی وزە و ژینگە و خزمەتگوزاری و باشترکردنی بارودۆخی ژیانی هاووڵاتیان هەنگاو دەنێت و ئاماژەی بەوەدا کە دەوڵەتی عێراق لەڕێگەی ئاسانکارییەکانی یاسادانان و جێبەجێکارییەوە کار بۆ بەهێزکردنی ڕۆڵی وەبەرهێنان و کەرتی تایبەت دەکات و تەئکیدی لەوە کردەوە کە عێراق ژینگەیەکی بەپیتە بۆ وەبەرهێنان و هاوکاری ئابووری و بازرگانی.
سەرۆک کۆمار و سکرتێری گشتی رێکخراوی نێودەوڵەتی هاریکاری دیجیتاڵی
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی پێنجشەممە 23ـی 1ـی 2025، لە شوێنی حەوانەوەی خۆی لە داڤۆس، پێشوازیکرد لە دیما یەحیا سکرتێری گشتی رێکخراوی هاریکاریی دیجیتاڵی نێودەوڵەتی لە پەراوێزی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی.
لە میانی دیدارەکەدا، پەیوەندیی هاریکاریی ئێستای نێوان عیراق و رێکخراوی هاریکاریی دیجیتاڵی نێودەوڵەتی تاوتوێ کرا، لەوبارەیەوە سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لە گرنگی بەهێزکردنی پەیوەندیی نێوان وەزارەت و دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی عیراق و ڕێکخراوەکە لە بواری دیجیتاڵی و زیرەکی دەستکرد.
پانێڵی رێگاکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
لەچوارچێوەی بەشداریکردنی لەکارەکانی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، رۆژی پێنجشەممە 23ـی 1ـی 2025، لەهۆڵی کۆنگرە لەداڤۆس بەشداری لە دانیشتنێکی دیالۆگ کرد بە ناونیشانی (رێگاکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست).
سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا کە عیراق توانیویەتی بەرەنگاری تیرۆر ببێتەوە و لەناوی ببات و هەمووان دەزانن کەئێمە بەدەست تیرۆری رێکخراوەکانی داعش و گروپەکانی ترەوە دەمانناڵاند و ئێستا عیراق لە تیرۆر پارێزراوە، بەڵام دەبینین چەند ناوچەیەک لەدەرەوەی عیراق لەژێر کۆنترۆڵی تیرۆریستانە لەسەر سنووری عیراق و سوریا و نابێت رێگە بدەین ئەو گروپانە کۆنتڕۆڵی ئەو ناوچانەبکەن و هێرش بۆسەر عیراق و سوریا بکەن، بەڵام نامانەوێت دەست لەبڕیاری سوریا و کاروباری هیچ وڵاتێکی ناوچەکە وەربدەین و دەبێت گەلی سوریا بڕیار بدات لەداهاتووی خۆی.
سەرۆک کۆمار و وەزیری پلاندانان و گەشەپێدانی ئابووری و هاریکاری نێودەوڵەتی میسر
لە پەراوێزی بەشداریکردنی لە کۆڕبەندی ئابووری جیهانی کە لە داڤۆس بەڕێوەچوو، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ وەزیری پلاندانان و گەشەپێدانی ئابووری و هاریکاری نێودەوڵەتی میسر کۆبووەوە.
لەو دیدارەدا پەیوەندیی دووقۆڵی نێوان عیراق و میسری برا لەسەر ئاستی ئابووری و بازرگانی تاوتوێ کرا، لەوبارەیەوە سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لە قووڵی ئەو پەیوەندییە مێژووییانە کە هەردوو وڵاتی برا پێکەوە گرێ دەدات و گرنگی پەرەپێدانی ئەو پەیوەندیانە لە هەموو بوارەکان دوپاتکردەوە، ئاماژەیکرد بە گرنگیی سوودمەندبوون لەو دەرفەتە جۆراوجۆرانەی کە هاتونەتەپێش بۆ هاریکاری نێوان هەردوو وڵاتی برا.
بەرەو زەوییەکی سەقامگیرتر لە رێگەی نۆژەنکردنەوەی زەوی
لە چوارچێوەی بەشداریکردنی د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە کارەکانی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی کە لە داڤۆس بەڕێوەچوو لە رۆژی هەینی 24ـی 1ـی 2025 لە سەنتەری کۆڕبەندی داڤۆس بەشداری لە دانیشتنێکی دیالۆگی کرد بە ناونیشانی "بەرەو زەوییەکی سەقامگیرتر لە رێگەی نۆژەنکردنەوەی زەوی".
سەرۆک کۆمار لە وتارەکەیدا گوشارەکانی سەر عیراقی بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و کەمی ئاو و بەبیابانبوون روونکردەوە و تەئکیدی لەوە کردەوە کە عیراق دەستەوەستان نیە لەبەرامبەر ئەم تەحەدایانەدا، بەڵکو هەنگاوی یەکلاکەرەوە و کۆنکرێتی ناوە بۆ رووبەڕووبونەوەیان لەڕێگەی سیاسەتی کاریگەرەوە بەمەبەستی بەدیهێنانی گەشەپێدانی بەردەوام.
هەروەها خاڵە سەرەکییەکانی پلانی عیراقی سەبارەت بە ستراتیژی درێژخایەنی گەشەپێدانی ئابووری بەتایبەتی لەبوارەکانی کشتوکاڵ و وزە و ئاسایشی ئاو باسکرد و ئاماژەی بەوەشکرد کە لەئێستادا عیراق بەشداری دانوستاندنەکانی بەردەوامی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران دەکات بەمەبەستی گەیشتن بە رێککەوتنێکی دادپەروەرانە بۆ دابەشکردنی ئاوی ڕووبارەکانی دیجلە و فورات.
لە رۆژی 25ـی 1ـی 2024 د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق دوای بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی لە داڤۆسی سویسرا گەیشتەوە بەغدادی پایتەخت.
ئەمڕۆ 26ی 1ی 2025، 10 ساڵ بەسەر ئازادکردنی کۆبانێ لە دەستی چەکدارای داعشدا تێدەپەڕێت. دوای 10 ساڵ لە رزگاربوون لەو گروپە تیرۆرستییە هێشتا شەڕ یەخەی شارەکە بەرنادات و تورکیا چاوی تەماحیان لەسەر هەڵناگرێت.
دوای ئەوەی لە ساڵی 2014دا چەکدارانی داعش سەریان هەڵدا و موسڵیان داگیرکرد، بە ماوەیەکی کەم بەرەو کۆبانێ هەنگاویان نا، کە لەسەرەتادا هەوڵی داگیرکردنی 'گردی مشتەنور، ناوەندی چاند و هونەر، چوارگۆشەی ئەمنی و رێڕەوی مورشید پنار'یان دا، جگە لە رێڕەوی مورشید پنار، داعش دەستی بەسەر سێ شوێنەکەی دیکەدا گرت.
دواتر لە 15ی 9ی هەمان ساڵدا، بە ژمارەیەکی کەم لە شەڕڤانانەوە بەماوەی 20 رۆژ توانرا رێگا لە چەکدارانی داعش بگیرێت پێشڕەویی ئەنجام بدەن.
لە شەڕەکەدا شەڕڤانانی یەکینەکانی پاراستنی گەل 'یەپەگە' و یەکینەکانی پاراستنی ژن 'یەپەژە' بەرپەرچی هێرشەکانی چەکدارانی داعشیان دایەوە و هەنگاو بە هەنگاو بەرەوپێش چوون و شەڕی کۆڵان بە کۆڵانیان کرد، کە دواتر لە 18ی 12ی هەمان ساڵدا، رایانگەیاند، دەچنە قۆناغی سێ شەڕ لەگەڵ داعش و کۆبانێ رزگار دەکەن.
شەڕڤانان قۆناغی سێیەمیان لەژێر دروشمی "لە کەسایەتی جودی، ساریا، زنار و هەڤاڵانیان" دەست پێ کرد.
دواتریش بە بڕیاری پەرلەمانی كوردستان، هێزێكی پێشمەرگەی كوردستان بۆ هاوكاری شەڕڤانان و گەلی كورد لە رۆژئاوا، چوونە كۆبانی. وڵاتانی دەرەوەش دەستیان کرد بە هاوکاریکردنی شەڕڤانان و ناردنی پشتیوانی بۆیان.
لە ئازادکردنی کۆبانێدا ئارین میرکان بووە هێمای شەڕەکە
ئارین میرکان فەرماندەیەکی یەپەژە بوو، کە ناوی خۆی دیلار بوو، ئارین لە 5ی 10ی 2014دا لەپێاو رزگارکردنی هاوڕێکانی خۆی بە ژمارەیەک چەکداری داعشدا تەقاندەوە، کە یەکەم چالاکی لەو جۆرە بوو شەڕڤانان ئەنجامی بدەن.
ئارین لە گردی مشتەنوردا دژی داعش شەڕی دەکرد و دواتر بووە فەرماندەی گشتیی یەپەژە. وەک حاجی مەنسووری فەرماندەی ئەمنیی کۆبانێ باسی دەکات، شەڕڤانان ناچاربوون لە گردەکە بکشێنەوە، بەڵام ئارین لە پشتییانەوە مابووەوە و لەلایەن داعشەوە گەمارۆ درابوو، ئەویش بۆ رزگارکردنی هاوڕێکانی، ئەو گەمارۆیەی قۆستەوە و ئەو تەقەمەنیانەی تەقاندەوە کە بە جەستەیەوە بوون.
ئارین سەرەڕای ئەوەی دایک بوو و خاوەنی دوو منداڵ بوو، بەڵام لەپێناو رزگارکردنی هاوڕێکانیدا کە پێکەوە بۆ پاراستنی خاکەکەیان شەڕیان دەکرد، خۆی کردە قوربانی و دواتریش بووە هێمای ئازادکردنی کۆبانێ.
ئێستا پەیکەری ئارین لە ناوەندی کۆبانێدا دروستکراوە و وەک هێمایەکی بەرزی شارەکە و بەرخۆدان لێی دەڕوانرێت.
دواجار لە 26ی 1ی 2015 و دوای 39 رۆژ لە دەستپێکی قۆناغی سێیەم، زەنگی سەرکەوتن لێدرا و کۆبانێ لەژێر دەستی چەکدارانی گروپێکی تیرۆرستی گەورە ئازاد کران.
کۆبانێ سەربەرزە
لەو رۆژەدا شەڕڤانان دروشمی سەرکەوتنیان دەوتەوە و یەکدەنگ دەیانوت، "کۆبانێ غەمگین نییە، کۆبانێ سەربەرزە، کۆبانێمان ئازاد کرد".
زیانەکانی شەڕی داعش
لە شەڕی داعشدا کۆبانێ زیانی زۆری بەرکەوت، جگە لە ئاوارەبوونی سەدان هەزار کەس، بەپێی دوایین راپۆرتەکان، نزیکەی 80٪ی شارەکە وێران بوو، هێڵی ئاو و کارەبا بە تەواوی پەکی کەوت و نزیکەی نیوەی شەقام و رێگاوبانەکانی تێکچوون، هەروەها زیاتر لە 500 گوند وێران بوون و بە سەدان هەزار ئاژەڵ دزران و مرداربوونەوە.
ئەوە جگە لەوەی چيکدارانی داعش گوندەکانیان تاڵان کرد و بە سەدان ئامێر و ئۆتۆمبێلی جوتیارانیان لەگەڵ خۆیاندا برد.
دواتر لە 2018 و چوار ساڵ دوای ئازادکردنی کۆبانێ، لە ساڵیادی ئازادکردنیدا پاککردنەوەی تەواوی گوند و ناوچەکانی دەوروبەری کۆبانێ راگەیەنرا و کۆڵان بە کۆڵان و ماڵ بە ماڵی دەوروبەری کۆبانێش لە داعش پاک کرانەوە.
ئازادکردنی کۆبانێ لە دەستی داعش و بوێری شەڕڤانان بە جۆرێک بوو، دەنگدانەوەیەکی گەورەی هەبوو و دوابەدوای ئەو رووداوانە 1ی 11ی هەموو ساڵێک بە رۆژی جیهانیی کۆبانێ ناسێنراوە.
دوای 10 ساڵ رۆژئاوا و کۆبانێ ئارام نین و تورکیا چاوی تێی بڕیوە
کۆبانێ لە داعش پاککرایەوە، بەڵام هەر لەدوای داعش و تاوەکو ئەم ساتەش 10 ساڵ دوای ئەو روداوە؛ هێشتا کۆبانێ خاکەکەی ئارامی بەخۆوە نەدیوە و تورکیا چاوی تێی بڕێوە.
نەک تەنها کۆبانێ، خاکی رۆژئاوای کوردستان ئەو جێگەیەیە تورکیا ساڵ بە ساڵ هەرجارە و بە بیانوویەک هێرش دەکاتە سەری، هێشتا برینی کۆبانێ ساڕێژ نەببوو، لە ساڵی 2019دا تورکیا دەستی کرد بە هێرشکردنە سەر سەرێ کانی و گرێ سپی و چەند شارێکی دیکە، کە لە هێرشەکانیدا چەکی قەدەغەکراویشی بەکارهێنا.
تورکیا چەکی فۆسفۆڕی دژ بە کورد بەکارهێنا
لەدوای هێرشەکانی تورکیا چەندین رێکخراوی نێودەوڵەتی بە بەڵگەوە سەلماندیان کە تورکیا چەکی فۆسفۆڕی سپی لە هێرشەکانیدا بەکارهێناوە و بە سەدان کەس بەهۆی ئەو چەکە کیماییە قەدەغەکراوانەوە بە سەختی برینداربوون و گیانیان لەدەستدا.
ئەمساڵیش لە ساڵیادی رزگارکردنی کۆبانێدا کۆنسەی بەڕێوەبەریی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان 'کەنەکە' رایگەیاندووە، "دەوڵەتی تورکیا تۆڵەی داعش لە خەڵکی رۆژئاوا دەکاتەوە و ئەو کارەی لە رێگەی داعشەوە نەیتوانی بیکات، دەیەوێت خۆی ئەنجامی بدات، ئامانجی سەرەتا کۆبانێ و پاشان هەموو دەستکەوتەکانی شۆڕشی ڕۆژئاوایە".
ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەمڕۆ پرۆسەیەکی هاوشێوەی کۆبانێ لەبەردەمماندایە، پێویستە وەک 10 ساڵ لەمەوبەر کۆبانێ و شۆڕشی رۆژئاوا بپارێزین. بەرگریکردن لە رۆژئاوا بەرگریکردنە لە کوردستان".
هێشتا رۆژانە تورکیا لە هێرشکردنە سەر هاوڵاتیانی مەدەنی لە رۆژئاوا بەردەوامە و بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە رۆژانە دەیان بریندار و گیانلەدەستدان دەکەونەوە، یەکێک لەو هێرشانەش کە هەفتەی رابردوو لەکاتی هەڵپەڕکێ و خۆشی دەربڕینی کورداندا هێرشی راستەوخۆی کردە سەر بەنداوەکە.
لە 19ی ئەم مانگەشدا، ساڵح موسلیم ئەندامی دەستەی سەرۆكایەتیی پارتی یەكێتی دیموكرات "پەیەدە" رایگەیاند، توركیا و چەكدارانی هاوپەیمانیی هەوڵدەدەن بەنداوی تشرین و شاری مەنبج داگیر بكەن، ئامانجی سەرەكیی توركیا لە پشتیوانیی سەربازیی و ئاسمانیی بۆ چەكدارانی سوری بە ئامانجی داگیركردنی كۆبانێیە.
لە پەراوێزی سەردانەكەیدا بۆ كۆڕبەندی ئابووری داڤۆس، سەرۆك كۆماری عیراق دیدارێكی تەلەفزیۆنی لەگەڵ كەناڵی سكای نیوزی بەریتانی ئەنجامدا و باسی لە پشتیوانییەكان و هەوڵەكان كرد بۆ كوردانی رۆژئاوا و پاراستنی مافی پێكهاتەكان لە سوریای نوێدا.
د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە میانی چاوپێكەوتنەكەی ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، دەستێوەردانی هەندێك وڵاتی ناوچەكە لەسەر ناوچەكانی دیكە هەیە، بۆ نموونە لە عیراق دەستێوەردانی توركیا هەیە و پێویستە بە زوترین كات كۆتایی بێت.
سەرۆك كۆماری عیراق لە بارەی روداوەكانی ناوخۆی سوریا، هیوای خواست سەقامگیری لە سوریا بەدی بێت و پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە مافەكانیان پارێزراو بێت.
وتیشی، هەموو كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەسەدە و دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا شیاوی چارەسەرن.
د.لەتیف رەشید باسی لە هەوڵەكانی عیراق كرد و وتی، هەنگاوی جددییان سەبارەت بە ئاسایشی سنوورەكان لەگەڵ سوریا ناوە، هیواشی خواست ئەو هەنگاوانەی ئەحمەد شەرع گرتوویەتەبەر بۆ گەلی سوریا بە هەموو نەتەوە و مەزهەبەكانەوە ئەرێنی بن.
لەدوای روداوەكانی 8ـی مانگی 12ـی ساڵی رابردوو كە تیایدا كۆتایی بە حوكمی بەشار ئەسەد هات، بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رایگەیاند: "پشتیوانیی تەواو بۆ كوردەكان لە رۆژئاوای كوردستان دووپاتدەكەینەوە، هیوادارم هەموومان بە یەك دەنگ و بە گوتارێكی نیشتمانییەوە پشتیوانییان لێبكەین و رووبەڕووی ئەو مەترسییانە بوەستینەوە كە هەڕەشەن بۆسەر ژیان و سەقامگیرییان".
سەرۆكی یەكێتی جەختی لە پاراستنی مافی گەلی كورد كردەوە و هیوای خواست هەموولایەك بڕیاری دروست و ژیرانە بدەن و پارێزگاری لە ئاشتی و پێكەوەژیانی ناوچەكە بكەن، چونكە تاوەكو كێشەی كورد چارەسەر نەكرێت، هیچ ئاشتییەك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدینایەت.
بافڵ جەلال تاڵەبانی باسی لەوەكرد، بە تەواوی رێز لە ئیرادەی خەڵكی سوریا دەگرن و ئەو بڕیارانەش كە لەبارەی داهاتووی وڵاتەكەوە دەدرێت، بەڵام لە چوارچێوەی پاراستنی مافی هەموو نەتەوە و پێكهاتەكان و لەبەرچاوگرتنی ئەو واقیعە سیاسییەی لەو وڵاتەدا هەیە.
سەرۆكی یەكێتی ئەوەشی خستبوەڕوو، هیوادارن ئەم دەرفەتە نوێیەی سوریا بەهەند وەربگیرێت تاوەكو بە سیاسەتێكی نیشتمانیی هاوبەشەوە قۆناغێكی نوێی حوكمڕانی و دادپەروەر بێتەكایەوە و داهاتوویەكی سەقامگیر بۆ خەڵكەكەی مسۆگەر بكرێت.
لە چەند رۆژی رابردوش مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا كە بەزمانی عەرەبی ئەنجامدراوە رایگەیاند، هیواخوازە لە داهاتوودا لێدوانەكانی ئەحمەد شەرع سەرۆكی دەسەڵاتی نوێی سوریا بۆ كردار وەربگێڕدرێت.
سەرۆكی پارتی باسی لەوەشكردووە، پەكەكە بیانوو دەداتە توركیا دەستێوەردان لەنێوخۆی سوریادا بكات.
وتیشی، "لەدانیشتنم لەگەڵ مەزڵوم كۆبانێ هەستی بەوە نەكردووە مەیلی جوداخوازیی هەبێت، بەڵكو ویستی ئەوەی هەیە كورد بەشێك بێت لە سوریا و بە مافەكانی بگات".
لەبارەی رۆڵی هەرێمی كوردستان لە روداوەكانی ناوخۆی سوریا ئاماژەی بەوەشدا، هەرێم توانای هەیە رۆڵی گرنگ لە پرسی كورد لە سوریادا بگێڕێت.
لە ئێستادا رەوشی كوردانی رۆژئاوا لەبەردەم چارەنوسێكی نادیار ماوەتەوە و زیاتر لە هەركاتێك پێویستیان بە پاڵپشتی پارچەكانی دیكەی كوردستان هەیە تاوەكو بە یەكڕیزی بتوانن لە سوریای نوێدا مافەكانیان بەدەستبهێنن.
ئەجێندای سەردانی ئەمجارەی هاكان فیدان بۆ بەغداد چەند پرسێكی گرنگی لەخۆگرتووە، لەنێویاندا پێداچوونەوە بە پەیوەندییەكانی نێوان ئەنقەرە و بەغداد و پتەوكردنی سنووری نێوان هەردوو وڵات.
ئاژانسی ئەنادۆڵی توركی و رۆژنامەی دەیلی سەباحی توركیا رایانگەیاندووە، هاكان فیدان وەزیری توركیا لە سەردانەكەی بۆ بەغداد، بەجیا لەگەڵ هەریەك لە د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق و محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق و فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق و هەروەها، مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كۆببێتەوە.
بڕیارە لە پەراوێزی كۆبونەوەكانی لە بەغداد، هاكان فیدان لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای عیراق، میكانیزمی چۆنیەتی پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی عیراق و توركیا و رێككەوتنەكانی نێوان هەردوو وڵات و دوایین پێشهاتەكانی ناوچەكە تاوتوێ بكات.
هەر لە زنجیرە كۆبونەوەكانیدا، وەزیری دەرەوەی توركیا جەخت لەسەر پێداگری وڵاتەكەی دەكاتەوە، بۆ بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ عیراق لە سەرجەم بوارەكاندا و هاوكات، ستایشی حكومەتی عیراق دەكات لەسەر گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست لەبارەی دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكە و روداوەكانی سوریا، بەجۆرێك كە كاریگەری خراپی لەسەر عیراق نەبێت.
لە بەشێكیتری دیالۆگەكانی ناو كۆبونەوەكاندا، وەزیری دەرەوەی توركیا ئاماژە بە گرنگی بنیادنانی پەیوەندییەكی باشی نێوان حكومەتی عیراق و حكومەتی نوێی سوریا دەكات، بە جۆرێك كە سوودی بۆ هەردوو وڵات و ناوچەكە هەبێت.
خاڵێكی تری ئەجندای سەردانەكەی هاكان فیدان، تایبەتە بە هەرێمی كوردستان و بڕیارە ناوبراو لەوبارەیەوە، لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای عیراق، گفتوگۆ لەسەر دوو دۆسییەی گرنگ بكات، ئەوانیش دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان و ئەو رێوشوێنە ئەمنییانەی بەرامبەر پارتی كرێکارانی كوردستان گیراوەتەوە.
بڕیارە دوای تەواوبوونی كۆبونەوەكانی لە بەغداد، هاكان فیدان كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی لەگەڵ هاوتا عیراقییەكی ئەنجامبدات و ناوەڕۆك و ئەنجامی كۆبونەوەكانی لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای عیراق ئاشكرابكات و دواتر، بگەڕێتەوە ئەنکەرە.
دوایین سەردانی وەزیری دەرەوەی توركیا بۆ عیراق، بە یاوەری رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بوو، كە لە رۆژی 22ـی نیسانی 2024، سەردانی بەغدادیان كرد و تیایدا 27 یاداشتنامەی لێكتێگەیشتنیان لەنێوان عیراق و توركیا ئیمزاكرا، كە گرنگرتینیان رێككەوتنی ئاو بوو، دواتریش سەرۆك كۆمار و وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی هەولێریان كرد و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای هەرێمی كوردستان
وەزارەتی بەرگری توركیا رایگەیاند، وەزیری بەرگری توركیا لە ئەنكەرە لەگەڵ مەنسور بارزانی فەرماندەی هێزی تایبەتی پێشمەرگەی كوردستان كۆبونەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە بنكە سەربازیەكی توركیا لە هەرێمی كوردستان لە زیادبوندایە.
وەزارەتی بەرگری لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس رایگەیاند، یاشار گولەر وەزیری بەرگری توركیا پێشوازی لە مەنسور بارزانی فەرماندەیی لەشكری تایبەت و گوڵانی پێشمەرگەی كوردستان كرد، بە بێ ئاشكراكردنی ناوەڕۆكی كۆبونەوەكەیان.
ئەم سەردانەی مەنسور بارزانی لە كاتێكدایە، چەندڕۆژێك بەر لە ئێستاش مەسرور بارزانی برای سەردانی توركیای كرد و لەگەڵ هەریەك لە ئەردۆغان سەرۆكی ئەو وڵاتە و هاكان فیدان وەزیری دەرەوە و ئیبراهیم كاڵن سەرۆكی دەزگای هەواڵگری میت كۆبونەوە، تێیدا ئەردۆغان دانی بەوەدانا كە كاری پێكەوەیی و هاوكاری ئەمنی بنەمای دانیشتنەكەیان بووە.
سەردانەكەی مەنسور بارزانی و مەسرور بارزانی لە كاتێكدایە كە زیاتر لە 400 گوندی بادینان بەهۆی لەشكركێشی و بۆردومانی بەردەوامی سوپای توركیاوە چۆڵكراون.
توركیا نزیكەی 100 بنكەی سەربازی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە و تەنیا لە سێ ساڵی رابردوودا 58 بنكەی سەربازی لە هەرێم دامەزراندووە و بە نزیكەیی 40٪ی دەڤەری بادینان كەوتوەتە ژێر دەستی توركیا.
ناوچەكانی كانی ماسی، شیلادزێ، دێرەلوك، ئامێدی، هرور، گەلی شێروانە، مەتینا، هەفتانین هەروەها برادۆست و چەندین گوند و ناوچەیەكی تر سەربازگەی هەمیشەیی توركیان و توركیا بەشێوەیەك رێكی خستون كە دەیەوێت بۆ هەمیشە لەو ناوچانەدا بمێنێتەوە.
لەو ناوچانە بنكەی سەربازی توركیای لێیە بەروبومی كشتوكاڵی و سامانی ئاژەڵ فەتاون و جوتیاران ناتوانن لە كێڵگەكانیان كار بكەن.
گەورەترین لەشكركێشی توركیا لە دوای روداوەكانی 31 ئاب بوو لە ئۆپراسیۆنی چنگ یاخود چەكوشی دووەم لە 30ی كانوونی یەكەمی 1996.
توركیا بەبێ هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی عیراقی لەشكركێشی بۆ هەرێمی كوردستان كردووە و حكومەتی عیراقی لە ساڵی 2022 سكاڵای لەسەر توركیا تۆماركرد لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ دەركردنی هێزەكانی لە خاكی وڵاتەكەی.
لە پەراوێزی سێیەم رۆژی كۆڕبەندی ئابووری جیهانی داڤۆس د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق زنجیرەیەك كۆبونەوە و دیداری لەگەڵ سەرۆك و لێپرسراوانی باڵای وڵاتانی بەشداربوو لە كۆڕبەندەكە ئەنجامدا.
لەو چوارچێوەیەشدا سەرۆك كۆماری عیراق لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین كۆبووەوە جەختی لەسەر هەڵوێستی عیراق كردەوە، كە داوای رێزگرتن لە سەروەری وڵاتان و پێویستی چارەسەركردن و یەكلاییكردنەوەی ناكۆكییەكان بە رێگای ئاشتیانە كردەوە و ئاماژەی بە بڕیارەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان كرد و روونیكردەوە كە لە ململانێ چەكدارییەكاندا هیچ براوەیەك نییە.
سەرۆكی ئۆكراینیش جەختی لەسەر خواستی وڵاتەكەی كردەوە بۆ بەهێزكردنی هاوكارییە دووقۆڵییەكان بەتایبەتیش لە كەرتی كشتوكاڵ و هەناردەكردنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانی ئۆكراین بۆ عیراق.
هەر لە درێژەی كۆبونەوەكانیدا لە كۆڕبەندی ئابوری جیهانی لە داڤۆس، سەرۆك كۆماری عیراق لەگەڵ سەرۆكی یەكێتی سویسرا كۆبووەوە گفتوگۆیانكرد لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات، لە بوارەكانی ئابووری و وەبەرهێنان و پەروەردەیی، سەرۆك كۆماری عیراق جەختی لە گرنگی كاركردن بۆ گەڕاندنەوەی پارەی بلۆككراوی عیراق كردەوە، ئاماژەشی بە پێویستی هاریكاریكردن لە بواری دەستپێشخەری ئاشتی شین كە لە مانگی شوباتی 2010 لەلایەن ئاژانسی هاوكاری و گەشەپێدانی سویسرا ئەنجامدراوە، بۆئەوەی ئاو بكرێت بە سەرچاوەیەك بۆ هاریكاری و ئاشتی لە نێوان وڵاتە هەرێمییەكاندا.
سەرۆكی یەكێتی سویسراش جەختیكردەوە لەسەر خواستی وڵاتەكەی بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ عیراق بەشێوەیەك كە خزمەت بە بەرژەوەندییە باڵاكانی هەردوو وڵات بكات.
كۆبونەوەیەكی د.لەتیف رەشید لەگەڵ ئەندرێ پلێنكۆڤیچ سەرۆك وەزیری كرواتیا بوو و تیایدا پەیوەندیی دووقۆڵیی نێوانیان تاوتوێكرا و جەختیشیكرایەوە لە گرنگیی بەهێزكردنی پەیوەندییەكان لە بوارە جیاوازەكاندا، سەرۆك كۆماری عیراق داواشیكرد دەرفەت بۆكۆمپانیاكانی كرواتیا بڕەخسێنرێت بۆئەوەی بەشداری لە پرۆژەی ژێرخانی عیراقدا بكەن.
هاوكات د.لەتیف رەشید چاوی كەوت بە دیك شۆف سەرۆك وەزیرانی هۆڵەندا و لە دیدارێكدا باس لە پەیوەندییەكان كرا و چۆنیەتی پەرەپێدانی هاوكارییەكان لە بوارەكانی ئابووری و وەبەرهێنان و كاركردن بۆ ئیمزاكردنی یاداشتنامەی لێكتێگەیشتن، بە مەبەستی دامەزراندنی ئەنجومەنی عیراقی-هۆڵەندی بۆ ئاو و كشتوكاڵ تاوتوێكران.
د.لەتیف رەشید لەگەڵ عەبدولحەمید دەبیبە سەرۆك وەزیرانی لیبیاش كۆبوەوە و لە دیدارێكدا جەختیكرایەوە لەسەر گرنگی پەرەپێدانی هەماهەنگی و هاریكاری هاوبەش، بە مەبەستی دروستكردنی دیدگایەكی یەكگرتوو كە چارەسەری ئاستەنگە سیاسی و ئابوورییەكانی ناوچەكە بكات.
سەرۆك كۆماری عیراق ئاماژەیكرد، بە پێویستی فراوانكردنی هاریكاری سیاسی و ئەمنی و فەرهەنگی و گەشتیاری و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و كاركردن لەسەر ئیمزاكردنی یاداشتنامەی لێكتێگەیشتن لە نێوان وەزارەتەكانی خوێندنی باڵای هەردوولا.
کۆماری کوردستان؛ ئەو کۆمارەی تەمەنی ساڵی پڕ نەکرد بەڵام مێژوویەکی تێری نووسیەوە
ئەمڕۆ 22ی 1ی 2025، کە بە مانگی کوردی هاوکاتە بە 2ی رێبەندان، 79 ساڵ بەسەر دامەزراندنی کۆماری کوردستان لە مهاباد تێدەپەڕێت، ئەو کۆمارەی تەمەنی ساڵی پڕ نەکرد، بەڵام دوای 79 ساڵ هێشتا شانازییەکی گەورەی کوردە و جێدەستی بە مێژووی ئەو دەیان ساڵەی رابردووەوە دیارە.
کۆماری کوردستان لە مهاباد لە دۆخێکی لەباردا دامەزرێنرا، دوای ئەوەی لە ساڵی دووەمی جەنگی دووەمی جیهانیدا 1941 هێزەكانی یەكێتی سۆڤێت، ناوچەكانی باكوری ئێران و باكوری رۆژهەڵاتی كوردستان و هێزەكانی بەریتانیا و ئەمریكا ناوچەكانی باشوری ئێرانیان داگیركرد، شای ئێرانیان ناچاركرد واز لە دەسەڵات بهێنێت.
هەر لەو ماوەیەدا وەفدێکی کورد بە سەرۆکایەتی قازی محەمەد چوون بۆ باکۆ و لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەت کۆبوونەوە. وەفدەکە لەگەڵ باقرۆف سەرۆک وەزیرانی ئازەربایجان کۆبووەوە و چەندین رێککەوتننامەیان لەگەڵ ئیدارەی سۆڤیەت ئیمزا کرد.
دوای ئەو هەماهەنگیەی کورد لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت هەیبوو، دوای لەسەرکارلادانی رەزا شا، دۆخی سیاسیی ئێران تاڕادەیەک گۆڕا و کرانەوەیەک دروست بوو، لە رابردوودا رەزا شا بە تەواوی هەوڵی سەرکوتکردنی سەرجەم دەنگەکانی دەدا و دەیویست نەتەوەکانی دیکە لەناو فارسا نقوم بکات، دوای رووخانیشی لە مەهاباد بۆشایی سیاسیی دروست بوو.
هەموو ئەو دۆخانە بوون بە زەمینەیەکی لەبار و لە ئابی ساڵی 1942دا 11 گەنجی کورد، کە سەرجەمیان خوێندەوار بوون و بیری کوردسایەتی و بەرەوپێشبردنی کورد لە سەریاندا بوو، کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد 'ژێکاف'یان دروست کرد. کە سەرەتا بە نهێنی کارەکانیان دەکرد، لە ساڵی ١٩٤٣دا کۆنگرەیەکیان بەست و لەوێشەوە 'گۆڤاری نیشمان'یان دەرکرد، کە زمانحاڵی کۆمەڵەکە بوو.
قازی محەمەدیش کە پەیوەندی بە کۆمەڵەکەوە کردبوو، بەهۆی ئەوەی کەسایەتییەکی دیاری هەبوو و لەهەمان کاتیشدا دادوەری شاری مهاباد بوو، وەک سەرۆکی ژێکاف دیاری کرا.
هەر لە ئەیلوولی 1942 و دوای دامەزراندنی ژێکاف دەوڵەتی تورک ترسی لێنیشتبوو و پەیامێکی بۆ لەندەن نارد و باسی لە رێکخستنە کوردییەکانی ناوچەکە کرد.
لە ساڵی 1944دا سێ رێکخستنی کوردی بە ناوەکانی کۆمەڵە (ژێکاف)، خۆییبوون و هیوا کۆبوونەوە و رێککەوتنێکیان بە ناوی 'سێ سنوور' ئیمزا کرد.
دوای چوار ساڵ لە کار و چالاکییەکانیان، ئیتر ئەو شێوەی کارە دەرەقەتی سیستمی سیاسیی و بەڕێوەبردنی ئەوکاتی ئێران و ناوچەکە نەدەهات و بڕیاریان دا حزبێک بەناوی 'حزبی دیموکراتی کوردستان' دابنێن، کە قازی محەمەد وەک سەرۆکی ژێکاف بڕیاری گۆڕینی کۆمەڵەکەی بۆ حزب دا.
قازی محەمەد بەهۆی کەسایەتییە بەهێزەکەی پەیوەندی لەگەڵ سۆڤیەتدا باش بوو، ئەوەش رێگای خۆشکردبوو بۆ راگەیاندنی کۆماری کوردستان و دواجار لە 22ی 1ی 1946دا لە مەیدانی چوارچرا لە مهاباد کۆمارەکەیان راگەیاند.
لە رێورەسمی راگەیاندنی کۆمارەکەدا ژمارەیەکی زۆر لە دانیشتووانی ناوچە جیاوازەکانی کوردستان و سەرۆکهۆزە کوردەکانی ناوچەی موکریان و نوێنەری پارچەکانی دیکەی کوردستان بەشدار بوون.
دواتر سنووری كۆماری كوردستان زۆرترین ناوچەی موكریانی لە رۆژهەڵاتی كوردستان گرتەوە، بەجۆرێك شارەكانی مهاباد، بۆكان، شنۆ، پیرانشار، سەردەشت و نەغەدە بەشێك بوون لە كۆمارەكە و لە باشووریشەوە، سنووری كۆمارەكە تاوەكو شارەكانی بانە و سەقز درێژ بووەوە.
یەکەم گۆڤاری منداڵان بە زمانی کوردی دەرکرا بەناوی 'گڕوگاڵی منداڵانی کورد'
کۆماری کوردستان توانی چەندین کاری گرنگ ئەنجام بدات، لەوانەش پەرەدان بە زمانی کوردی و دەرکردنی چەندین گۆڤار، بە جۆرێک گۆڤاری تایبەت بە منداڵانیشی دەرکرد بە ناوی "گڕوگاڵی منداڵانی کورد"، کە یەکەم گۆڤاری منداڵانە بە زمانی کوردی.
ئامانجەکانی کۆماری کوردستان
ئامانجەکانی کۆمارەکە لە خزمەت کورد و دامەزراندنی دەوڵەتی کورددا بوون، لە دیارترینیشیان ئەوە بوو، زمانی كوردیی بكرێتە زمانی راگەیاندن و خوێندن و بەڕێوەبردن.
هەروەها بەشێک لە ئامانە سەرەکییەکانی دیکەش بریتی بوون لە: ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ كوردستان بەمەبەستی چاودێری دەوڵەت و بابەتە كۆمەڵایەتییەكان، ھەموو لێپرسراوەكان لە خەڵكی ناوچەكە ھەڵبژێردرێن، یاسایەك ھەبێت كە بەیەك شێوە مامەڵە كرێكار و كەسایەتییە باڵاكاندا بكات.
کۆمارەکە بەهۆی ئەو پشتگیرییە زۆرەی بەدەستی هێنابوو زوو گەشەی کرد و دوای نزیكەی 20 رۆژ و لە 11ی مانگی 2ـی 1946دا، بە مەرسومێكی كۆماری، كە لە رۆژنامەی كوردستانی زمانحاڵی حزبی دیموكراتی كوردستان و كۆماری كوردستان بڵاوكرایەوە، حكومەتی كوردستان پێكهێنرا، كە پێكهاتبوو لە 13 وەزارەت و "حاجی بابەشێخ" سەرۆك وەزیران بوو.
ئەگەرچی تەمەنی کۆماری کوردستان ساڵی بەسەردا نەسوڕا، بەڵام چەندین کاری گرنگی ئەنجامدا کە تاوەکو ئێستاش کورد لە بەری ئەو رەنجە دەخوات، لە گرنگترینیان دانانی ئاڵای کوردستان و دانانی سرودی ئەی رەقیب و ناوی پێشمەرگە بوو.
کۆماری کوردستان لەو ماوەیەدا خوێندنی کردە زۆرەملێ و دەرفەتی دایە ژنان بەشداری لە کایەی سیاسیی و بەڕێوەبردندا بکەن. قازی محەمەد لەگەڵ دەسەڵاتی عەشیرەتدا نەبوو و دەیویست لەرێگای خوێندەوارییەوە ئەو بیرە لەناو ببات.
ئاڵای کۆماری کوردستان
ئاڵای کوردستان لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا بە دوو شێوە دیزاینی بۆ دانرا، کە یەکەمیان لەلایەن فاتیمە ئەسەد شاھینەوە دیزاین کرا و بە تەواوی نزیک بوو لە ئاڵای ئێستای هەرێمی کوردستانەوە، تەنها شێوەی تیشکەکانی خۆرەکە جیاواز بوو.
دیزاینی دووەمیش لەلایەن فاتیمە سەید مەناف حوسێنی کرا و دواتریش ئەو ئاڵایە کرا بە ئاڵای رەسمیی، کە لە بری خۆری ناوەندی ئاڵاکە دوو چڵە گەنم و قەڵەمێک و خۆرێک لە پاڵ رەنگەکانی سوور و سپی و سەوزدا هەن. کە نیشانەی گرنگیدانی کورد بووە بە خوێندن و خوێندەواری و خاک و ئاشتی و بەرهەم و بەپیتی خاک، لە پاڵ ئەوانەشدا سروشتی کوردستان و ئومێد و هیوا بە داهاتوو.
ئەی رەقیب
دڵداری شاعیر، کە ناوی تەواوی یونس رەئوفە، لە ساڵی 1938 هۆنراوەی 'ئەی رەقیب'ی داناوە، کۆماری مهاباد لە ساڵی 1946دا ئەو هۆنراوەیەی بە سرودی رەسمی خۆی ناساند، کە ئێستا سرودی نیشتمانی هەرێمی کوردستانە.
ناوی پێشمەرگە
کەریم زەند گەڕیدە و مێژوونووسی کورد باس لەوەدەکات، لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا لیژنەیەک دانراوە بۆ ئەوەی ناوێکی گونجاو بۆ سوپای کوردستان هەڵبژێردرێت.
وەک کەریم زەند کە خۆی لە لیژنەکەدا بووە دەیگێڕێتەوە، لیژنەکە هەژار موکریانی و هێمن موکریانی و محەمەد تۆفیق وەردی تێدا بووە.
بۆ ناوی سوپای کوردستان سەرەتا ناوەکانی کۆماندۆ، گەریلا، چریک، جەنگاوەر، سەرباز و فیدائی پێشکەشکراون، بەڵام کەسێک بەناوی میرزا رەشیدی لەوکاتەدا ناوی پێشمەرگەی وتووە، کە دواتریش ناوەکەیان پێشکەشی قازی محەمەد کردووە و ناوەکە پەسەند کراوە.
لاوازبوونی کۆمارەکە
هەر لە ئازاری 1946دا فشاری هێزەکانی رۆژئاوا لە ناوچەکە زیادبوو و روسیا لەگەڵ ئیراندا رێککەوت و لە ناوچەکە کشایەوە، لە ئایاری هەمان ساڵیشدا کە سوپای یەکێتی سۆڤیەت لە ناوچەکە نەما کۆمارەکە پشتیوانی نەما، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی کۆماری کوردستان لاواز ببێت و هیچ پاڵپشتییەکی دارایی نەمێنێت، سەرئەنجام لە 17ی کانونی یەکەمدا سوپای ئێران چووە ناو مهابادەوە و قازی محەمەدیان دەستگیر کرد.
لە 23ی کانوونی دووەمی 1947 و دادگای سەربازیی ئێران سزای لەسێدارەدانی بۆ قازی محەمەد دەر کرد و دواجار لە 31ی ئازاری ٤٧دا، هەر لە گۆڕەپانی چوارچرا قازی محەمەد و دوو هاوکاری بە ناوەکانی سەیفی قازی و سەدری قازی لەسێدارەدران.
لەبارەی لەسێدارەدانی قازی محەمەدەوە شاعیری کورد شەهید مەلا عەلی دەڵێت:
مەرگی ئاوا ناگۆڕمەوە بەسەد ژین
ژینێک سەرم بۆ دوژمنم بێ بە پەرژین
سەربەرزییە، کە پێڵاوم ئەبینن
بەسەر سـەری دوژمنەوە لە بەرزین
دۆناڵد ترەمپ، 47مین سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئەو سەرۆكەی بە توند بەرانبەر بە نەیارەكانی ناسراوە، زۆرێك لە سەرۆكەكانی جیهان، پیرۆزباییان لێكرد و دەستی ئاشتی و پێكەوە كاركردنیان بۆ درێژ كرد.
ترەمپ پێش دەستەبەكاربوونی، بەڵێنی كۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆكراینی دا، لە هەمانكاتیشدا هەڕەشەی لە چین و كەنەدا و مەكسیك و یەكێتی ئەروپا كرد، باجیان لەسەر زیاد بكات و هۆشداری ئەوەشیدابوو كە ئاگر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرپا دەكات.
روسیا كە وەك نەیارێك لە بازنەی ململانێكانی ئەمریكا وەستاوە، پێناچێت بكەوێتە بەر هەڕەشەكانی ئیدارەی نوێی ترەمپەوە، بەوپێیەی ترەمپ چەند جارێك ستایشی سەرۆكەكەی كردووە.
ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی روسیا لە پەیامێكدا پیرۆزبایی لە هاوتا ئەمریكیەكەی كرد و ریگەیاند، كراوەیە بۆ گفتوگۆ سەبارەت بە ئۆكراینا بۆ گەیشتن بە ئاشتییەكی بەردەوام دوای سێ ساڵ لە جەنگ.
سەرچاوەیەكیش لە كۆشكی سپی ئاشكرایكردووە، ترەمپ بەنیازە لە داهاتوویەكی نزیكدا پەیوەندی بە پۆتینەوە بكات و لەبارەی جەنگی ئۆكراینەوە گفتوگۆ بكەن.
هاوكات ڤۆلۆدیمیر زێلێنسكی، سەرۆكی ئۆكراین لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، ترەمپ هەمیشە یەكلاكەرەوە بووە، ئەو سیاسەتە ئاشتییە زۆرەملێیەی كە رایگەیاندووە دەرفەتێك دەڕەخسێنێت بۆ بەهێزكردنی سەركردایەتی ئەمریكا و گەیشتن بە ئاشتییەكی دادپەروەرانە و بەردەوام كە ئەولەویەتی رەهایە.
لە چەند رۆژی رابردوودا ترەمپ رایگەیاند، دوورگەی پەنەما دەخاتەوە سەر ئەمریكا و ناوی كەنداوی مەكسیكیش دەگۆڕێت بۆ كەنداوی ئەمریكا و كەنەداش دەكاتە ویلایەتێكی ئەمریكا، لەوچوارچێوەیەشدا ترەمپ دوای سوێندخواردنی نیازی خۆی بۆ سەپاندنی باج بەرێژەی لە 25% بەسەر كەنەدا و مەكسیك و چین نیشاندا.
لای خۆیەوە كلۆدیا شاینبام، سەرۆكی مەكسیك پیرۆزبایی لە ترەمپ كردووە و ئاماژەی بەوەدا، وەك دراوسێ و هاوبەشی بازرگانی، گفتوگۆ و رێزگرتن و هاوكاری وەك هێمای پەیوەندییەكەیان دەمێنێتەوە، هاوكات رەتیكردەوە ترەمپ بتوانێت دوورگەی مەكسیك بگۆڕێت بۆ دوورگەی ئەمریكا.
هاوكات جەستن ترودۆ، سەرۆك وەزیرانی كەنەداش، پیرۆزبایی لە ترەمپ كرد و رایگەیاند، كاتێك پێكەوە كاردەكەن، بەهێزتر دەبن و كەنەدا و ئەمریكا سەركەوتووترین هاوبەشی ئابوورییان هەیە لە جیهاندا.
لە بەرانبەریشدا خۆسێ راول مۆلینۆ، سەرۆكی پەنەما لێدوانەكانی ترەمپی رەتكردەوە كە تێیدا بەڵێنیدا كەناڵی پەنەما بگەڕێنێتەوە و رایگەیاند، وڵاتەكەی بە بێلایەنی هەمیشەیی بەردەوام دەبێت لە بەڕێوەبردنی كەناڵەكە.
سەبارەت بە ئەوروپا پێشتر ترەمپ بەڵێنی دابوو باجی گومرگی بخاتە سەر بەرهەمی وڵاتانی ناوچەی یۆرۆ، بەتایبەت ئەڵمانیا كە زۆرترین زیادەی بازرگانی لەگەڵ ئەمریكا هەیە، لەو چوارچێوەیەدا ئۆلاف شۆڵز، راوێژكاری ئەڵمانیا رایگەیاند، ئەمریكا نزیكترین هاوپەیمانیانەو بەردەوامیش دەبن، پێدرۆ سانچێز، سەرۆكوەزیرانی ئیسپانیاش دەڵێت، بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی كاركردن لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریكا دەكەن.
لای خۆیەوە مارك روتە سكرتێری گشتیی ناتۆ پیرۆزبایی لە ترەمپ كرد و وتی، بە گەڕانەوەی ترامپ لە پۆستەكەیدا، خەرجییەكانی بەرگری و بەرهەمهێنان خێراتر دەكەن و پێكەوە دەتوانن لەڕێگەی هێزی ناتۆوە ئاشتی بەدەستبهێنن.
هاوكات ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین سەرۆكی كۆمیسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند، یەكێتی ئەوروپا بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی كاركردنە لە نزیكەوە لەگەڵ ترەمپ بۆ چارەسەركردنی ئاستەنگە جیهانییەكان.
لەبارەی ململانێكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە، ترەمپ پێشتر هۆشداری دابوو كە دەیكاتە دۆزەخ، هەربۆیە زۆربەی سەركردە عەرەبەكان لە پەیامی پیرۆزبایی خۆیاندا هیوای قۆناغێكی نوێیان نیشاندا بۆ وەستاندنی شەڕەكان و پێداچوونەوە بە كۆمەڵێك كاردانەوەی عەرەبی و نێودەوڵەتییان كرد.
مەحمود عەباس سەرۆكی دەسەڵاتی فەلەستینیش وتی، ئامادەن لەگەڵ ترەمپ كار بكەن بۆ بەدیهێنانی ئاشتی لە سەردەمی حوكمڕانیەكەیدا، لەسەر بنەمای چارەسەری دوو دەوڵەتی.
لای خۆیەوە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلیش دەڵێت، باشترین ڕۆژەكانی هاوپەیمانییەكەیان هێشتا لە پێشیانە، وتیشی باوەڕم وایە كە پێكەوە كاركردنمان هاوپەیمانی نێوان ئەمریكا و ئیسرائیل بەرز دەكاتەوە
هاوكات ئەحمەد شەرع، سەرۆكی ئیدارەی نوێی سوریا دوای پەیامی پیرۆزبایی، هیوای بۆ باشتركردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا دەربڕیوە، دڵنیایشی نیشانداوە كە ترەمپ دەتوانێت ئاشتی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگەڕێنێتەوە.
جۆزێف عەون سەرۆكی لوبنانیش ئاماژەی بەوەکرد، ترەمپ لە كۆشكی سپی پاڵنەرێكی زیاتر بە پەیوەندییەكانی لوبنان و ئەمریكا دەبەخشێت.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا كە وەك كەسێكی نزیكی ترەمپ دەناسرێت رایگەیاند، ئامانجی وڵاتەكەی پاراستنی ئەو پەیوەندییە باشانەیە كە لە خولی یەكەمی ترەمپدا لەگەڵ ئەمریكادا هەیبوو.
هەرچی دەسەڵاتدارانی ئێرانیشە تا ئێستا هیچ پەیامێكی پیرۆزباییان ئاراستەی ترەمپ نەكردووە، وەك چۆن ئیدارەی ئەمریكا پیرۆزبایی لە دەستبەركاربوونی مەسعود پزیشكیان نەكرد لەكاتی هەڵبژاردنیدا، لەگەڵ ئەوەشدا ترەمپ هۆشداری بە ئێرانداوە كە گەمارۆ و فشارەكان بۆسەری زیاد دەكات.
یەكێتی ئەوروپا كە هاوپەیمانێكی نزیكی ئەمریكایە، خۆی بۆ ململانێیەكی سارد لەگەڵ ئیدارەی نوێی ترەمپ ئامادە دەكات، بەوپێیەی ترەمپ هەڕەشەی كشانەوەی بەشێك لە رێككەوتنەكان و سەپاندنی باجی لەگەڵ یەكێتییەكەدا كردووە.
لە عیراقیش د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆمار، پشتیوانی خۆی بۆ بەرقەراركردنی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەكە و جیهان و پتەوكردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی نێوانیان دوپاتكردوەتەوە و هاوكات سەرۆك بافڵیش لە پەیامێكی پیرۆزباییدا بۆ دۆناڵد ترەمپ دەڵێت، بە پەرۆشەوە چاوەڕوانە بۆ كاركردن لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریكا بۆ بەهێزكردنی پەیوەندییە مێژووییەكانی نێوان هەردوولا و بەرەوپێشبردنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەكەدا.
لەدوای 15 مانگ رێككەوتنی ئاگربەست لە غەززە راگەیەنرا، سەرەڕای ئەوەی تا ئێستا نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام پێشوازی لێدەكرێت.
لەدوای راگەیاندنی رێككەوتنی ئاگربەست لە غەززە، دەنگی ناڕەزایی لە ناوخۆی ئیسرائیل لەدژی رێكەوتنەكە بەرزبووەوە، ئیتمار بنگڤیر وەزیری ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل رایگەیاند، بەهیچ شێوەیەك پاڵپشتی لە رێككەوتنی ئاگربەست لە غەززە ناكات و حزبەكەشی ئاگاداركردووەتەوە لەوەی كە دەست لە پۆستەكەی لە كابینەی حكومەت دەكێشێتەوە.
وتیشی، ئەو رێكەوتنەی كراوە مایەی شەرمەزارییە بۆ ئیسرائیل و ئامانجەكانی تەلئەبیبی لە جەنگی غەززەدا بەدەستنەهێناوە.
لە بەرانبەردا، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا كە رۆژی دووشەممە دەسەڵات رادەستی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی هەڵبژێردراو دەكات، لە چاوپێكەوتنێكدا دوا پەیامی خۆی سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستین ئاڕاستەی ناتانیاهۆ كرد و رایگەیاند، ئەگەر دەیەوێت ئیسرائیل بۆ ماوەیەكی درێژخایەن بمێنێتەوە ئەوا پێویستە بیر لە چارەنووسی فەڵەستینییەكان و نیگەرانییە رەواكانیان بكاتەوە و هەوڵی دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستین بدات.
دەیان ساڵە ئەمریكا پشتیوانی لە چارەسەری دوو دەوڵەت لە نێوان ئیسرائیل و فەڵەستینییەكان دەكات، بەڵام ئیسرائیل ئەوە رەتدەكاتەوە و دەڵێت، دەبێت تەلئەبیب كۆنتڕۆڵی ئەمنی بەسەر كەناری رۆژئاوا هەبێت، ئەمەش رێگری دەكات لە دامەزراندنی دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری فەڵەستین.
بایدن لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی نێوان حەماس و ئیسرائیل لە غەززە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بووەتەوە بەهۆی پاڵپشتی بەردەوامی سەربازی بۆ ئیسرائیل لە هێرشەكانیدا بۆسەر غەززە، كە جگە لە كوژرانی دەیان هەزار كەس، بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگیش تۆمەتبار دەكرێت.
لە یەكەم كاردانەوەشیدا لەدوای راگەیاندنی رێككەوتنی ئاگربەست، دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، ئەگەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سەركەوتوو نەبووایە، رێككەوتنی ئاگربەست لە غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا نەدەكرا.
لە وەڵامی ئەو لێدوانەشدا بایدن رایگەیاند، ئەو قسەیە جگە لە گاڵتەجاریی هیچی دیكە نیە.
لە بەرانبەریشدا ترەمپ رەخنەی توندی لە بایدن گرت و رایگەیاند، قسەكانی سەرۆكی ئەمریكا بێڕێزییە.
وتیشی، گرنگ نییە كێ بارمتەكان ئازاد دەكات، بەڵكو گرنگ ئەوەیە لەو دۆزەخە بێنە دەرەوە و بە زووترین كات و بەر لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی، ئازاد بكرێن.
لە لایەكی دیكەوە، سەركردەكانی گروپی حەوت رێككەوتنی ئاگربەستی غەززەیان بە پێشهاتێكی گرنگ وەسفكردووە بۆ راگرتنی جەنگ و داوایان لە حەماس و ئیسرائیل كردووە كار بكەن بۆ جێبەجێكردنی تەواوەتی بەندەكانی رێكەوتنەكە.
گروپی حەوت پشتیوانی خۆشی بۆ ئاسایشی دەوڵەتی ئیسرائیل دووپاتكردەوە و داوای لە ئێران و هاوپەیمانەكانیشی كرد، هیچ هێرشێكی نوێ بۆسەر ئیسرائیل ئەنجام نەدەن.
ماوەی نزیکە لە سێ لای کالیفۆڕنیاوە ئاگر ماڵ بە ماڵ و گەڕەک بە گەڕەک دەڕوات، ئەو دیمەنانەی لەدوای خۆی جێی دەهێڵێت لە فیلم دەچن، هیچ شتێک وەک خۆی نەماوە، ئەوەی نەیتواندووەتەوە تەنها ئاسنە.
سەرەتا گەرمی و تینی ئاگر، دواتر دوکەڵ و رەشی سەرتاپای شارەکەیان گرتووە، تەنانەت لە مانگە دەستکردەکانیشەوە تەنها دوکەڵ دەبینرێت. کالیفۆڕنیا لە دوکەڵدا دەخنکێت.
وەک چۆن دەڵێن ئاو و ئاگر ئامانیان نییە؛ ئاوا تەشەنە دەسەنێت
دوای شەش رۆژی بەردەوام، وەک چۆن دەڵێن ئاو و ئاگر ئامانیان نییە، هێشتا بڵێسەی ئاگرەکەی کالیفۆڕنیا وەک یەکەم سات تەشەنە دەسێنێت، دوایین ئامارەکان دەڵێن، ژمارەی گیانلەدەستدان گەیشتووەتە ٢٤ کەس و ئاگرەکە رووبەری ٤٠ هەزار و ٣٠٦ دۆنم زەوی گرتووەتەوە، ١٢ هەزار خانوو و باڵەخانە سوتاون. بە سەدان ڤێلای هونەرمەند و کەسایەتییە بەناوبانگ و بازرگانەکان لەناوچوون.
کەشناسیی کالیفۆڕنیا ئەوەی خستووەتە روو، پێشبینی دەکرێت لەم هەفتەیەدا جارێکی دیکە رەشەبایەکی بەهێز دەوروبەری لۆس ئەنجلوس بگرێتەوە و خێراییەکەی بگاتە ٨٠ کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، لەکاتێکدا لە سێ لای کالیفۆڕنیاوە ئاگر کەوتووەتەوە.
لەئێستادا تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە لە هەشت ویلایەتی دیکەوە چوونەتە کالیفۆڕنیا بۆ هاوکاریکردنی تیمەکانی لۆس ئەنجلوس، کەنەدا و مەکسیکیش سەرقاڵی ئامادەکردن و ناردنی تیمی هاوکارین.
ئاگرەکە بە یەکێک لە زیانبارترین کارەساتە سروشتییەکانی مێژووی کالیفۆڕنیا دادەنرێت و تاوەکو ئەم ساتە زیانەکانی بە ١٥٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.
ئەوەی وایکردووە ئاگرەکە بەوجۆرە بەردەوام بێت بوونی رەشەبایەکی بەهێزە کە پریشکی ئاگر لەگەڵ خۆیدا دەگوازێتەوە و ئاگرەکەش بەهێزتر دەکات.
لە دوای هەشتی مانگی رابردوەوە و لەگەڵ كۆتایی "رژێمەكەی بەشار ئەسەد" لە دیمەشق توندوتیژییەكان لە سوریا زیادیكردووە و هاوكات هێرشەكانی توركیا و چەكدارانی سوری هاوپەیمانیشی دژی رۆژئاوای كوردستان زیادیكردوە.
روانگەی سوریی لە نوێترین راگەیەنراویدا ئامارەكانی توندوتیژیی دوای رووخانی رژێمی "بەعسی سوریا"ـی خستوەتەڕوو و ئاشكرایكردووە كە تەنها لە ساڵی نوێدا توركیا و گروپە چەكدارانی هاوپەیمانی 23 هێرشیان دژی ناوچەكانی بەڕێوبەرایەتی خۆسەر ئەنجامدا و بەهۆیەوە 11 كەس كوژراون.
توركیا هەر لەو ماوەیەشدا بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشیكردووەتەوە سەر وێستگەیەكی كارەبایی لە حەسەكە و زیانی زۆری بە بەرهەمهێنانی كارەبای رۆژئاوای كوردستان گەیاندووە.
ئەو رێكخراوە ئەوەشی خستوەتەڕوو كە لە ماوەی مانگێكدا 80 تاوان و توندوتیژیی لە شارەكانی تەرتوس، حومس، حەمما ئەنجامدراوە و 157 كەس بونەتە قوربانیی توندوتیژییەكان كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵن.
بەڕێوبەرایەتی خۆسەر لە نامەیەكدا بۆ رێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان هۆشدارییداوە لەوەی، توركیا لە دوای "رووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد" هێرشەكانی بە هاوكاریی چەكدارانی هاوپەیمانی زیاد كردووە، هاوكات تۆپباران و بۆردومانەكانی ئەو وڵاتە دژی بەنداوی تشرین زیانی بەو بەنداوە گەیاندووە.
بەڕێوبەرایەتی خۆسەر داوای لە نەتەوەیەكگرتوەكان كردووە بۆ رێگریی لە كارەساتی مرۆیی هێرشەكانی توركیا دژی ئەو بەنداوە و ناوچەكانی باكووری سوریا راگرێت.
لە لایەكی دیكەوە مەزلۆم كۆبانی فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) دەڵێت، پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا و هێزەكانی هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی دژی داعش لە جاران توندوتۆڵترە و هەماهەنگیی زیاتر لەنێوانیاندا هەیە.
مەزلوم كۆبانێ ئاماژەی بەوەشکردووە، لەگەڵ ئیدارەی نوێی دیمەشق كۆبونەتەوە و پرسە گرنگ و سەرەكییەكانیان تاوتوێكردوە و ئەنجامەكانیش ئەرێنیی بوون.
فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی ئەوەشی راگەیاندووە، ئەوان بەشێك دەبن لە سوپای داهاتووی سوریا و بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و جەنگ لە دژی داعش هەمانگی لە نێوان هەسەدە و دەسەڵاتی ئێستای دیمەشقدا هەیە.
لە لایەكی ترەوە، رۆژی شەممە دەزگای هەواڵگری سوریا بڵاویكردەوە كە هەوڵێكی رێكخراوی داعشی بۆ تەقاندنەوەی مەزاری سەیدە زەینەب لە دیمەشق پوچەڵكردوەتەوە و هاوكات لە شاری حەڵەب دەستبەسەرئۆتۆمبێلێكی بۆمبڕێژكراودا گیراوە كە لە باكووری و رۆژهەڵاتی سوریاوە هاتووەتەوە ئەو شارە.
لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵەكە لە ئاژانسی هەواڵ سانای سوری، هەسەدە لە راگەیەنراوێكدا رەتیكردەوە ئەو ئۆتۆمبێلە بۆمبڕێژكراوە لە سنووری ناوچەكانی ئەوان چوبێتە حەلەب و جەختی لەوەشكردووەتەوە، چەكدارانی هاوپەیمانی توركیا ئۆتۆمبێلەكەیان رەوانەی ئەو شارە كردووە، بەڵام سەرەڕای ئەوە هەسەدە ئامادەیە هاوكایی دیمەشق بكات بۆ هەماهەنگیی و زیاتر ئاشكرابوونی راستییەكان.
هەسەدە جەتیشیكردوەتەوە، كە گروپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی هەوڵی تێكدانی ئارامی سوریا دەدەن، هەر ئەوانیش ئۆتۆمبێلە بۆمبڕێژكراوەكەیان ناردووەتە حەڵەب.
بە گشتی لە دوای رووخانی رژێمەكەی دیمەشق ئاڵۆزییەكانی سوریا زیاتر دەركەوتوون و زۆربەی لایەنەكانی ئەو وڵاتەش جەخت لە هەماهەنگیی و رێككەوتن لەسەر دۆخی داهاتوی وڵاتەكە دەكەنەوە، لە بەرامبەریشدا توركیا و ئەو چەكدارانەی خۆیان ناوناوە سوپای نیشتیمانیی سوریا هێرشەكانیا دژی رۆژئاوای كوردستان توندتر كردووەتەوە، ئەوەش وایكردوە ئایندەی بەردەمی سوریا ناڕوونتر بێت.