عیراق
لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، جوڵەیەکی جدی لەناو ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران دەستیپێکردووە بە مەبەستی ھەموارکردنەوەی یاسای سزادانی عێراقی کە چەندین دەیەیە دەرکراوە و ھیچ جۆرە گۆڕانکارییەکی تێدا نەکراوە و ھەمواریش نەکراوەتەوە، بۆئەو مەبەستەش لەئێستادا لیژنەی یاسایی سەرقاڵی تاوتوێکردنی پرۆژەیەکە.
راشیگەیاندوە، لەھەموارکردنەوەی یاسای سزادانی عێراقیدا دوو بڕگەی نوێ زیاد دەکرێت، یەکەمیان تایبەتە بە دیاریکردنی سزای توند بۆ گەندەڵکاران و ئەوانەی موڵک و ماڵی گشتی بەھەدەردەدەن، دووەمیشیان تایبەت بە رێگریکردن لەو کەسانەی ھەڵگری دوو ناسنامەن و پۆستی باڵا وەردەگرن.
حکومەتی ئەڵمانیا پێشنیازی کردووە ھێزەکانی وڵاتەکەی بۆ ھاوکاریکردنی سوپای عێراق و ھێزی پێشمەرگە لە روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش و سەپاندنی سەقامگیری، تا ٣١ی تشرینی یەکەمی ساڵی داھاتوو لە عێراق و ھەرێمی کوردستان بمێننەوە.
ئەمڕۆش پەرلەمانی ئەڵمانیا لەسەر ئەو پێشنیازەی حکومەت بۆ درێژکردنەوەی مانەوەی ھێزەکانیان کۆدەبێتەوە و بڕیار دەدات.
لە ساڵی ٢٠١٤ەوە، ئەڵمانیا ئەندامی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشە کە ئەمریکا سەرۆکایەتی دەکات. لەڕێی ئەو ھاوپەیمانییەوە، بە مەشق و راھێنان و کۆکردنەوەی زانیاری ھەواڵگیری و ئاوەدانکردنەوەی ناوچەکان و ئۆپراسیۆنی ئاسمانی و چەندانی تر، ھاوکاری پێشکەشی عێراق و ھەرێمی کوردستان کردووە.
(وائیل روکابی) سەرکردە لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری عێراق لەماوەی دەسەڵاتیدا ھۆکارێکی سەرەکی بووە بۆ زیادبوونی رێژەی گەندەڵی و پێویستە دوای کۆتاییھاتنی حکومەتەکەی بدرێتە دادگا، جەختیشیکردەوە، کۆتاییھاتنی حکومەتەکەی کازمی، واتای زاڵبوونە بەسەر ٤٠%ی گەندەڵیدا لە عێراق.
وتیشی، دڵنیان لە سەرکەوتنی حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی و چوارچێوەی ھەماھەنگیش ھەموو ھەوڵێک بۆ سەرکەوتنی ئەو حکومەتە دەدات بە شێوەیەک عێراق پێویستی بە ھەڵبژاردنی پیشوەخت نەبێت.
نوسینگەی راگەیاندنی "محەمەد شیاع سودانی" روونکردنەوەیەکی سەبارەت بە میکانیزمی دیاریکردنی کاندیدی وەزارەتەکان لە کابینەی نوێی حکومەتی عێراقدا بڵاوکردەوە.
لە روونکردنەوەکەدا جەختکراوەتەوە لەسەر ئەوەی، دەرفەت دراوەتە سەرجەم فراکسیۆنەکان بۆ ئەوەی کاندیدەکانیان بۆ وەزارەتەکان پێشکەش بکەن.
وتیشی، ھەڵبژاردنی کاندیدی گونجاو لە دەستی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراوە لەسەر بنەمای لێھاتویی و دەستپاکی و توانای لە بەڕێوەبردنی دەوڵەت دەبێت، ھەروەھا ھەڵبژاردنی کاندیدەکان پەیوەستە بە ژمارەی پارتەکان لە ھەڵبژاردن.
روونکردنەوەکەی نوسینگەی "سودانی" لە وەڵامی راگەیەندراوێکی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکاندایە کە رایانگەیاندبوو، چوارچێوەی ھەماھەنگی سودانی سەرپشک دەکات لە دیاریکردنی وەزیرەکان، بەدەرکردنی وەزارەتەکانی ناوخۆ و بەرگری لە پشکپشکێنە.
دادوەر فایەق زیدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق رایگەیاند، بەردەوام کێشە و ئاستەنگی زۆر بۆ ئەنجومەنی باڵای دادوەری و سەرجەم دامەزراوە دادوەرییەکان دروست دەکرێت و سەرچاوەی ئەو کێشە و ئاستەنگانەش بەشێک لە لایەنە سیاسییەکانن و دەیانەوێت دامەزراوە یاساییەکان لە ژێر دەسەڵاتیاندا بێت.
وتیشی، سەرباری ئەو ھەوڵانە، ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دامەزراوە یاساییەکان و دادگاکان توانیویانە سەربەخۆیی خۆیان بپارێزن و نەکەونە ژێر رکێف و دەسەڵاتی ھیچ ھێز و لایەنێکەوە، بەتایبەتی لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە.
ژمارەیەک لە چاودێرانی سیاسی عێراق یاداشتێکیان ئاراستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو بۆ پیکھێنانی حکومەتی نوێ کردووە و تیایدا داوایان لێکردووە لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی تەواو بۆ سەرجەم وێستگەکانی ژیانی ئەو کەسانە بکات کە بۆ وەرگرتنی پۆستە وزارییەکان کاندید دەکرێن و فشاری لایەنە سیاسییەکانیش قبوڵ نەکات و ھەر لایەنێکیش ئەو کارەی کرد، بۆ رایگشتی ئاشکرای بکات بۆئەوەی ھەمووان پشتیوانی بکەن و لەدژی ئەو لایانانە بوەستنەوە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لە حکومەتەکانی رابردوودا بەھیچ شێوەیەک کار لەسەر توانا و کەسایەتی وەزیرەکان نەکراوە و لەسەر بنەمای حزبی و تایفی دانراون و ھەندێکیشیان بەسەر سەرۆک وەزیرانەکانی عێراقدا سەپێنراون.
سەرچاوەیەکی نزیک لە محەمەد شیاع سودانی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە رایگەیاندووە، ھێزە سیاسییەکان فشار لەسەر سودانی دروستدەکەن بۆ قبوڵکردنی کاندیدەکانیان.
وتیشی، سودانی ناوی چەندین کاندیدی بۆ وەزارەتەکان رەتکردووەتەوە و داوایکردووە ناوی تر پێشکەش بکرێن، ئەگەر لایەنەکانیش لەسەر ئەو ناوانە سووربن ئەوا سودانی خۆی ناوێک کاندید دەکات.
سەرچاوەکە باسی لەوەشکردووە، ناکۆکی لەنێوان کوتلە سیاسییەکان سەبارەت بە دابەشکردنی وەزارەتەکان دروستبووە، بەشێوەیەک سونەکان لەسەر شەش وەزارەت و لایەنەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگییش لەسەر دابەشکردنی ١٢ وەزارەت کە لە پشکی ئەوانە، ناکۆکییان لەنێواندا دروستبووە، پۆستی جێگرانی سەرۆک وەزیرانیش ئاستەنگی لەبەردەم دانووستانەکانی پێکھێنانی حکومەت لەچەند سەعاتی رابردوودا دروستکردووە.
مەحمود حیانی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتحیش رایگەیاندووە، بەھۆی ناکۆکی نێوان سودانی و ھێزە سیاسییەکان لەسەر کاندیدەکان، رەنگە دانیشتنەکەی رۆژی شەممەی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ دەنگدان لەسەر کابینەی نوێ دوابکەوێت.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان بۆ تاوتوێکردنی پرسی پێکھێنانی حکومەت و لابردنی ئاستەنگییەکانی بەردەم سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو کۆبووەوە، بە پێی راگەیەنراوی کۆبوونەوەکە سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو سەرپشک کراوە لە دیاریکردنی وەزیرەکانی پەیوەست بە قورسایی چوارچێوەی ھەڵبژاردن، دوای ئەوەی ھێزە سیاسییەکان لیستەکانیان بە ژمارەی پەرلەمانتاران و کاندیدەکانیان پێشکەش دەکەن بە پێی پێوەرەکانی سەرۆک وەزیران بۆ کۆمەڵێک لە وەزارەتەکان.
ھەروەھا سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو سەرپشک کرا لەنێو کاندیدەکاندا وەزیرەکانی دەستنیشان بکات یاخود پێشنیازی کەسانی تر بکات.
جگە لەوەش سەرۆک وەزیران سەرپشک کرا لە گۆڕینی وەزارەتەکان لەنێوان پێکھاتەکان یاخود لەنێو یەک پێکھاتەدا و بەدەرکردنی وەزارەتەکانی ناوخۆ و بەرگری لە پشکپشکێنە و کاندیدکردنی کەسایەتی مەدەنی یاخود سەربازی، بەجۆرێک گەرەنتی بەدیھێنانی حکومەتێکی کارای خزمەتگوزار بکات کە بگونجێت لەگەڵ بەرنامە وزارییەکەی.
ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایدەگەیەنێت، حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی چوار ساڵ بەردەوام دەبێت و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختیش، دەکەوێتەوە سەر شکست یان سەرکەوتنی ئەو حکومەتە.
عارف حەمامی پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالیکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت دوای پێکھێنانی حکومەت لەلایەن محەمەد شیاع سودانیەوە، پەیوەستە بە سەرکەوتن یان شکستی ئەو حکومەتە نوێیە.
راشیگەیاند، ئەگەر حکومەتی نوێ دوای ساڵێک لە پێکھێنانی سەرکەوتووبێت، ئەوا تاکو کۆتایی خولەکەی کە چوار ساڵە بەردەوامدەبێت و ھەڵبژاردنی پێشوەخت ناکرێت، بەڵام شکستی حکومەتەکەی سودانی، ھێزە سیاسییەکان پابەنددەکات بە بژاردەی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەوەش دوای ساڵ و نیوێک لە پێکھێنانی حکومەت.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە رۆژی ٢٧ی مانگی رابردوو محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراوی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، دوای ١٨ مانگ لە پێکھێنانی حکومەت، ھەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام دەدەن.
لیوا تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق رایگەیاند، فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان لەگەڵ سەرجەم فەرماندەییە ئەمنییەکان کاردەکات بۆ کۆتاییھێنان بە پاشماوەکانی داعش و ئەو گرووپە بەھۆی زنجیرە ھێرشە ئاسمانییەکانی سوپای عێراقەوە، توانای سەرکردایەتیکردن و داگیرکردنی ناوچەکانی لەدەستداوە و سەرکردە دیارەکانی کوژراون، بەجۆرێک لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا ١٥٠ سەرکردەی ئەو گرووپە کوژراون.
لیوا تەحسین خەفاجی راشیگەیاند، بەھۆی بەرزی توانای پلانی بەرگریی ھێزەکانی پاسەوانی سنوور و سوپای عێراق و بەھەماھەنگی لەگەڵ ھێزەکانی پێشمەرگە لە رێگریکردن لە دزەکردنی تیرۆریستان لەسنوورەکانەوە، سنوورەکانی نێوان عێراق و سوریا بەتەواوەتی لەژێر کۆنترۆڵدان و بە کامێرا چاودێری دەکرێن بۆ رێگریکردن لە دزەکردنی تیرۆریستان.
نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک کۆمار بڵاویکردەوە، ئەمرۆ د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار لە کۆشکی سەلام چاوی کەوت بە بلقاسم مەحمودی باڵیۆزی جەزائیر لە بەغداد، لە دیدارێکدا باڵیۆزی جەزائیر نامەیەکی پیرۆزبایی عەبدولمەجید تەبون سەرۆکی وڵاتەکەی رادەستی سەرۆک کۆمار کرد بەبۆنەی ھەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆماری عێراق و ھیوای سەرکەوتنی بۆخواست لە بەدیھێنانی ئەوەی عێراقییەکان چاوەڕیی دەکەن لە سەقامگیری و پێشکەوتن .
ھەر ئەمرۆ سەرۆک کۆمار چاوی کەوت بە عەمار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمەی نیشتمانی ، لەدیدارێکدا حەکیم پیرۆزبایی لە سەرۆک کۆمار کرد بەبۆنەی ھەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆمارو ھیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لە ئەرکەکەیدا.
ھەر لە کۆشکی سەلام سەرۆک کۆمار چاوی کەوت بە کریستیان ریچەر یاریدەدەری سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان و سەرۆکی تیمی لێکۆڵینەوەی نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ بەھێزکردنی لێپرسینەوە لە تاوانەکانی گروپی تیرۆریستی داعش (یونیتاد).
لە دیدارێکدا یاریدەدەری سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان پیرۆزبایی دەستبەکاربوونی لە سەرۆک کۆمار کردوو ھیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لە خزمەتکردنی گەلی عێراق و بەدیھێنانی سەقامگیری و پێشکەوتن، جەختیشیکردەوە لەسەر سوربوونی نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ بەھێزکردنی ھەماھەنگی لەگەڵ عێراق و پشتیوانیکردنی ھەموو ھەوڵێک بۆ لێپرسینەوە تاوانی تیرۆریستانی داعش و کارکردن بۆ بەڵگەکردنیان.
لە دیدارێکی تریشدا سەرۆک کۆمار چاوی کەوت مارک برایسۆن ریچاردسۆن باڵیۆزی بەریتانیا لە بەغداد، سەرۆک کۆمار جەختی کردەوە لەسەر گرنگی بەرزکردنەوەی ئاستی پەیوەندییەکان و فراوانکردنی رووبەریھەماھەنگی دوو قۆڵی کە خزمەت بەخواستەکانی ھەردوو وڵات بکات لە پەرەوپێشچوون و گەشەکردن.
ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە نوسینگەی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆبوونەتەوە و پێکھێنانی حکومەت و دوایین پێشھاتە سیاسییەکانی وڵاتیان تاوتوێ کردووە. جەختیشیان کردەوە لە گرنگی خێراکردن لە پێکھێنانی حکومەتێکی خزمەتگوزار.
ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت راشیگەیاند، داوا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەن رۆژی شەممەی داھاتو کۆببنەوە بۆ دەنگدان بە تەواوی کابینەی وزاری حکومەتی داھاتووی عێراق.
وەعد قەدۆ ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، یاسای سەربازیی زۆرەملێ لە ئەولەویەتی کارەکانی لیژنەی ئاسایش و بەرگرییدایە و دوای خوێندنەوە لە لیژنەکەیان، ئاڕاستەی لیژنەی یاسایی دەکەن و پاشان بەرزی دەکەنەوە بۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران.
ئەو ئەندامەی لیژنەی ئاسایش و بەرگری راشیگەیاند، لەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەران، دەنگدانی کۆتایی لەسەر یاسای سەربازیی زۆرەملێ دەدەن.
مانگی ئایاری ئەمساڵ، لیوا یەحیا رەسووڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاند، عێراق پێویستی بە یاسای سەربازیی زۆرەملێ ھەیە، کە لە دوای ساڵی ٢٠٠٣وە سەربازیی زۆرەملێ لە عێراق نەماوە.
حەسەن نازم وەزیری رۆشنبیری و وتەبێژی حکومەتی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق داوای لەسەرجەم لایەنەکان کردووە محەمەد شیاع سودانی راسپێردراو بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ سەرپەشک و ئازاد بکەن لە دیاریکردنی کاندیدەکانی بۆ پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراق.
وتیشی، چەند رۆژێکە ھەڵایەکی زۆر لەسەر دیارنەمانی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار دروستکراوە، بەڵام پێویستە ھەمووان ئەو راستییە بزانن کە ئەو دۆسێیە لەلایەن خودی حکومەتەوە ئاشکراکراوە و رادەستی دادگاش کراوە بۆئەوەی بەرێگە یاساییەکان ھەموو راستییەکان ئاشکرا بکرێن.
بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەکەی، محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە بەغداد لەگەڵ ئەلینا رۆمانوسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق کۆبووەتەوە و تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیشیان پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق بووە و حەلبوسیش رایگەیاندووە، ھەوڵدەدرێت لە چەند رۆژی داھاتوو کابینەی نوێی حکومەت ئاشکرا بکرێت و لە نزیکترین وادەشدا ئەنجومەنی نوێنەران کۆدەبێتەوە بۆئەوەی دەنگی لەسەر بدات.
لە بەرامبەریشدا باڵیۆزی ئەمریکا داوایکردووە لە حکومەتی نوێی عێراقدا ھیچ لایەن و پێکھاتەیەک پەراوێز نەخرێت و حکومەتێک پێکبھێنرێت کە ھەموو عێراقییەکان بە حکومەتی خۆیانی بزانن کە ئەوەش ھۆکارێکی سەرەکی دەبێت بۆ کۆتایی بە کێشە و ناکۆکی نێوان لایەنەکان.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری عێراق لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا رایگەیاند، حکومەتی ئێستا کە تەمەنی دوو ساڵ و شەش مانگە، نەک تەنھا توانی قۆناغە بەبێ بودجە سەختەکان بەسەرکەوتوویی تێپەڕێنێت، بەڵکو یەدەگی دراوی لە ٤٩ ملیار دۆلارەوە گەیاندە ٨٥ ملیار دۆلار و یەدەگی زێڕیشی لە ٩٦ تۆنەوە گەیاندوەتە ١٣٤ تۆن.
وتیشی، دۆسێی دیارنەمانی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەکە ماوەی چەند مانگێکە لەلایەن حکومەتەوە ئاشکراکراوە و بە نھێنی زۆر بەوردی کاری لەسەر دەکات، کەچی ئێستا ھەندێک لایەن دەیانەوێت بیکەنە دەسکەوت بۆخۆیان، بەڵام وادەی لێکۆڵینەوە و رادەستکردنی ئەو دۆسێیە بە دادگا دەیسەلمێنێت کێ و کەی ئەو دۆسێیەی ئاشکراکردووە و بە وردی کاری لەسەر کردووە.