عیراق
سەرچاوەیەکی ئەمنی بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، جموجۆڵی تیرۆریستانی داعش لە سنوری قەزای داقوق سەر بە پارێزگای کەرکوکی زیادیکردوەتەوە و لە ناوچەی (چوبغان) لەسەر چەمی روخانە، تەقەیان لە خاڵێکی سوپای عیراق کردوە، بەڵام ھیچ زیانێکی نەبووە.
وتیشی، لە پەلامارێکی تری تیرۆریستانی داعشدا لە نزیک گوندی (خاشە) لەسەر چەمی ڕۆخانە دوو سەربازی سوپای عێراق کوژراون.
وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، ٤٤ ھەزار تۆن برنجی تایلەندی گەیشتۆتە کۆگاکانی وەزارەتی بازرگانی و بڕیارە لە چوارچێوەی سەبەتەی خۆراکی ساڵی ٢٠٢٢ بەسەر ھاوڵاتیاندا دابەشبکرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، برنجەکە لە جۆری دەنک درێژە و لە ئاستی جیھاندا بەکارھێنەرێکی زۆری ھەیە و کوالێتی بەرزە، لە دوای ئەنجامدانی پشکنینی تاقیگەیی کۆنتڕۆڵی جۆری، رەوانەی کۆگاکان دەکرێت بۆ ئەوەی بەسەر ھاووڵاتیاندا دابەش بکرێت.
بەپێی راگەیەندراوی خۆپیشاندەرانی تشرینییەکان، خۆپیشاندانەکانیان، بەغداد و زیاتر لە ١٠ پارێزگای تری باشور و ناوەڕاستی عێراق دەگرێتەوە و چەندین دروشم بەرز دەکەنەوە، کە یەکێکیان رەتکردنەوەی حکومەتەکەی "محەمەد شیاع سودانی"یە کە ھێشتا پێکنەھێندراوە.
ھەر بەھۆی ئەو خۆپیشاندانانەوە، سەرچاوە ئەمنییەکان رایانگەیاندووە، زۆرینەی شەقامەکانی نزیک گۆڕەپانی تەحریر داخراون، لەنێویاندا پردی سنک و کۆماری. ھەروەھا شەقامی کۆماری کە دەچێتە سەر گۆڕەپانی خەلانی و دەروازەی ناوچەی سەوز بە ئاڕاستەی ئەنجومەنی باڵای دادوەری داخراون.
"مستەفا کازمی" سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری عێراقیش ١٠ بڕیاری بۆ ھێزە ئەمنییەکان دەرکرد و داوا لە ھێزە ئەمنییەکان دەکان گیانی خۆپیشاندەران و دامەزراوەکانی حکومەت بپارێزن، نابێت فیشەک و گوللەی پلاستیکی دژی خۆپیشاندەران بەکاربھێندرێت.
ئەو خۆپیشاندانە ھاوکات دەبێت لەگەڵ سێیەمین ساڵیادی خۆپیشاندانەکانی ٢٥ی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠١٩، کە زیاتر لە ساڵێکی خایاند و بەھۆیەوە زیاتر لە ٧٠٠ کەس کوژران و زیاتر لە ٢٠ ھەزار کەسیش برینداربوون، تائێستاش بکوژانی ئەو خۆپیشاندەرانە بە سزا نەگەیەندراون.
میدیاکانی عێراق لە زاری سەرچاوەیەکەوە بڵاویانکردووەتەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق داوایەکی ئاراستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران کردووە بۆئەوەی رۆژی پێنج شەممەی داھاتوو بۆ دەنگدان بە کابینەی نوێی حکومەتی عێراق کۆببێتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، سودانی وتویەتی تەواوی پێکھاتەی کابینەی نوێی حکومەت ئامادەیە و چاوەڕوانی بڕیاری سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانن بە مەبەستی بڕیاردان لەبارەی دیاریکردنی رۆژی کۆبوونەوەی ئەنجومەنەکە بۆ دەنگدان بە حکومەتی نوێ.
روانگەی عێراقی سەوز لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، رووبەری ٣ ملیار مەتر چوارگۆشە زەوی بە مین و پاشماوەکانی چەک پیس بووە و لە سەرجەم ناوچە سنوورییەکانی نێوان عێراق و ئێران ٢٥ ملیۆن مینی زەمینی ھەیە،
رونیشی کردوەتەوە، ناوچە سنوورییەکانی ھەرێمی کوردستان لەمین پاکنەکراونەتەوە بەڵام ژمارەی مینە چێنراوەکان لە ناوچە سنورییەکانی باشور زۆر زیاترن لە ھەرێمی کوردستان.
روانگەی عێراقی سەوز ئاماژەی بەوەشداوە، تەنھا چوار رێکخراوی بیانی لە عێراق کاری ھەڵگرتنەوەی مین دەکەن، تێچووی ھەڵگرتنەوەی ھەر مینێک لە نێوان ٣٠٠ بۆ ١٠٠٠ دۆلارە، رووپێوی ھەر مەترێک زەویش ٣ بۆ ٧ دۆلارە.
چالاکوانانی خۆپیشاندەرانی تشرینییەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردووەتەوە، سبەینێ لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق، خۆپیشاندانی گەورە رێکدەخەن.
ئامانج لە خۆپیشاندانەکەش بۆ لابردنی چینی سیاسی گەندەڵ و پێکھێنانی حکومەتێکی کاتییە بە زووترین کات.
ئەوخۆپیشاندانە ھاوکات دەبێت لەگەڵ سێیەمین ساڵیادی خۆپیشاندانەکانی ٢٥ی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠١٩، کە زیاتر لە ساڵێکی خایاند و بەھۆیەوە زیاتر لە ٧٠٠ کەس کوژران و زیاتر لە ٢٠ ھەزار کەسیش برینداربوون، تا ئێستاش بکوژرانی ئەو خۆپیشاندەرانە بە سزا نەگەیەندراون.
سەرچاوەیەکی سیاسی بڵاویکردەوە، سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە ماڵی "ھادی عامری" سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح کۆبوونەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا جەختیان کردووەتەوە لەسەر گرنگی یەکلاکردنەوەی کابینە وزارییەکەی "محەمەد شیاع سودانی" و بەخشینی متمانە پێی بە زووترین کات، راشیانگەیاندووە، دەبێت تا کۆتایی ھەفتەی داھاتوو متمانە بە حکومەتی نوێ بدرێت.
زیاتر لە ١٠ رۆژ بەسەر دەستبەکاربوونی "محەمەد شیاع سودانی" وەک سەرۆک وەزیرانی راسپیڕدراوی عێراق تێپەڕیوە، بەڵام ھێشتا ھیچ وادەیەک بۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دیارینەکراوە بۆ دەنگدان بە کابینەکەی سودانی، چونکە ناکۆکییەکان لەسەر پۆستە وزارییەکان، ئاستەنگی دروستکردووە.
کۆبوونەوەکە پێش نیوەڕۆی ئەمڕۆ بەڕێوەدەچێت و ئەو میکانیزمانە تاوتوێدەکرێن، کە پێویستە لیژنەی دەستپاکی بیگرنەبەر لەبارەی بردنی ئەو پارەیە لە دەستەی گشتی باجەکان لە بانکی رافیدەین.
بڕیاریشە رۆژی چوارشەممە، لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق میوانداری سەرۆکی دەستەی دەستپاکی و سەرۆکی دیوانی چاودێری دارایی بۆ ھەمان مەبەست بکەن.
دزینی ئەو بڕە پارەیە کە دەکاتە ٣.٧١ ترلیۆن دینار، بە دزینی سەدە ناودەبرێت و بەپێی بەدواداچوونەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، پارەکە دراوەتە پێنج کۆمپانیا.
لە میانی دیدارەکەدا باڵیۆزی ڕوسیا پەیامێکی نووسراوی ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی ڕووسیا بە سەرۆک کۆمار گەیاند کە لە پەیامەکەدا پیرۆزبایی لێکردووە بەبۆنەی ھەڵبژاردنی وەک سەرۆک کۆماری عێراق، ھەروەھا تەئکیدیشی کردووەتەوە لەسەر ویستی خۆی بۆ بەھێزکردن و پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات.
لەلای خۆیەوە د.لەتیف جەمال رەشید لە رێی باڵیۆزەوە سڵاو و پێزانینی خۆی گەیاند بە سەرۆکی ڕوسیا و دوپاتیکردەوە لە ویستی عێراق بۆ پتەوکردنی پەیوەندی دۆستانە و دووقۆڵی لە ھەردوو وڵات ، ھەروەھا کارکردن بۆ فراوانکردنی ئەو پەیوەندیانە لە بوارە جیاجیاکاندا بە شێوەیەک کە بەرژەوەندی ھەردوو وڵات و گەل بەدیبھێنێت .
عوسمان غانمی وەزیری ناوخۆی عێراق رایگەیاند، ھێزەکانی وەزارەتی ناوخۆ داواکراو (نور زوھێر جاسم)یان لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد دەستگیرکردووە کە بەنیازبووە بە فرۆکەیەکی تایبەت بڕواتە دەرەوەی وڵات.
وەزیری ناوخۆ ستایشی دەسەڵاتی دادوەری عێراقی کرد بۆ دەرکردنی رەزامەندی پێویست بۆ تەواوکردنی ئەو ئەرکە.
لە چەند رۆژی رابردوودا بڵاوبوونەوەی ھەواڵی بردنی ٢ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لە پارەی دانراوی دەستەی گشتی باجەکان لە بانکی رافیدەین کاردانەوەی فراوانی لێکەوتەوەو بە دزی سەدە ناونرا.
وەزارەتی پەروەردەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو رەوشە سەختەی خوێندکارانی پێدا تێپەڕیووە، بڕیاریانداوە ساڵی خوێندنی ٢٠٢١-٢٠٢٢ بە "ساڵی نەکەوتن" ھەژمار بکەن، واتا ھیچ خوێندکارێک لەو ساڵەدا بە کەوتوو دانانرێت.
راشیگەیاند، لە کاتێکی تردا رێنمایی پێویست بۆ بڕیارەکە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ھەڵسەنگاندن و تاقیکردنەوەکانەوە دەردەچێت.
لە ماوەی رابردوودا و بەھۆی خۆپیشاندانی لایەنگرانی رەوتی سەدر لە چەند شارێکی عێراق، تاقیکردنەوەکان ئەنجامنەدران، پێشتریش وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی عێراق، بڕیاریدا بوو ساڵی خوێندنی ٢٠٢١-٢٠٢٢ بەساڵی نەکەوتن ھەژمار بکرێت.
نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو لە راگەیەنراوێکدا دووپاتیکردەوە، سودانی بەردەوامە لە گفتوگۆکانی لەگەڵ لایەنە سیاسییەکانی بەشدار لە حکومەتی نوێ و ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ کاندیدانی لایەنەکان بۆ پۆستە وەزارییەکان.
رونیشیکردەوە، لیژنەیەکی تایبەتمەند لە راوێژکاران کە سودانی سەرۆکایەتی دەکات، چاوپێکەوتن لەگەڵ کاندیدەکان دەکات و دوای تەواوبوونی چاوپێکەوتنەکەکان بەرەسمی ناوی کاندیدانی دیاریکراو بۆ وەرگرتنی بەرپرسیارێتیەکە رادەگەیەنرێت.
ئەوەش دوای دڵنیابوونەوە لە سەلامەتی ھەڵوێستی کاندیدەکان لە رووی یاسایی و دیاریکردنی وادەی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ متمانە بەخشین پێیان.
رەوتی حیکمەی نیشتیمانی لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، ھەرچەندە تائێستا سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەرەسمی وادەی کۆبوونەوەی تایبەت بە دەنگدان بە کابینەی نوێی حکومەت دیاری نەکردووە، بەڵام پێشبینی دەکەن رۆژی سێشەممە ئەو کۆبوونەوەیە بکرێت و متمانە بە حکومەتی نوێ بدرێت.
راشیگەیاندووە، لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا چوارچێوەی ھەماھەنگی لە چەندین رێگەوە گفتوگۆی لەگەڵ رەوتی سەدر کردووە بۆئەوەی بەشداری لە حکومەتی نوێ بکات و بەپێی شایستەی ھەڵبژاردن، پشکی خۆی لە حکومەت وەربگرێت، بەڵام رەوتی سەدر ئامادە نەبووە بەھیچ شێوەیەک بەشداری حکومەتی نوێ بکات.
ھاوپەیمانی عەزم کە موسەننا سامەڕایی سەرۆکایەتی دەکات و یەکێکە لە ھاوپەیمانییە سوننەکانی عێراق رایگەیاندوە، بەھەموو شێوەیەک پشتیوانی کابینەی حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی دەکەن و لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانیشدا سەرجەم پەرلەمانتارەکانیان دەنگی پێدەدەن.
ئاماژەی بەوەشکردوە، بە رەسمی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکانیان ئاگادارکردوەتەوە ئەگەر لە کابینەی نوێی حکومەتدا، بەپێی شایستەی ھەڵبژاردن مامەڵەیان لەگەڵ نەکرێت و پشکی شیاوی خۆیان پێنەدرێت، پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران لە محەمەد حەلبوسی وەردەگرنەوە و پەرلەمانتارێکی ھاوپەیمانی عەزم بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە دیاری دەکەن.
وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردوەتەوە، دوای ماوەیەکی زۆر لە گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ کۆمپانیای گازپرۆمی روسی، گەیشتوونەتە رێککەوتن و گرێبەستێکیان ئیمزا کردووە بە مەبەستی زیادکردنی بەرھەمھێنانی نەوت و زیاتر فراوانکردنی ئەو کێڵگە نەوتییە لە عێراق کە سەر بە قەزای بەدرەیە و دەکەوێتە باکوری خۆرھەڵاتی کوت.
ئاماژەی بەوەشکردوە، بەشێک لە کێڵگە نەوتییەکانی عێراق پێویستیان بە نۆژەنکردنەوە و زیاتر فراوانکردن ھەیە بۆ ئەوەی بتوانرێت ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت بەرزتر بکرێتەوە و بۆ ئەو مەبەستەش، لەگەڵ چەند کۆمپانیایەکی بیانی لە گفتوگۆدان، بەڵام تائێستا رێککەوتن نەکراوە.
دەسەڵاتی فڕۆکەوانی مەدەنی ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو زانیارییانەی بڵاوکراونەتەوە لەبارەی چوونی ٢٠٠ ئۆتۆمبێل کە ھەڵگری پارەکەی دەستەی گشتی بوون بۆ ناو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد، دوورن لە راستییەوە و ھیچ بنەمایەکیان نییە، لەبەرئەوەی پارەکەی دەستەی گشتی باجەکان لەماوەی ساڵێکدا لە بانک براوە نەک لە شەو و رۆژێکدا، جگەلەوەش پارەی زۆری لەو جۆرە، چۆن بەبێ پشکنین و چاودێری سەرجەم دەزگا ئەمنییەکانی فڕۆکەخانە و کۆمپانیا ئەمنییەکان دەربازی دەبێت.
دەستەی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق راشیگەیاندووە، بێدەنگ نابێت بەرامبەر ئەو کەسانەی دەست بۆ ئاسایشی ھاووڵاتیان و شکۆی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد دەبەن و سکاڵای یاسایی لە دژیان تۆمار دەکەن.