عیراق
"تورکی جەدعان" سەرکردە لە دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، لە ماوەی ٤٨ سەعاتی رابردوودا، "سودانی" لەگەڵ نوێنەری سێ کوتلەی سیاسی کۆبووەتەوە و تێیدا بەرنامەی حکومەتی نوێ و کاندیدکردنی وەزیرەکان بۆ وەزارەتەکان تاوتوێ کراوە.
راشیگەیاند، لەئێستادا قۆناغی کاندیدکردنی وەزیرەکان بۆ وەزارەتەکان دەستیپێکردووە و سێ ناو کاندید دەکرێن، "سودانی" مافی ئەوەی دەبێت کە یەکێکیان دیاریبکات یاخود ھەموویان رەتبکاتەوە، تەواوی کوتلەکانیش رەزامەندییان دەربڕیوە ئازادی بدەنە "سودانی" بۆ ئەوەی خۆی کابینەکەی دیاریبکات.
ھاوکات نوسینگەی "عەمار حەکیم" سەرۆکی رەوتی حیکمە بڵاویکردەوە، "سودانی" سەردانی "عەممار حەکیم"ی کردووە و "عەممار حەکیم"یش جەختیکردووەتەوە لەوەی رەوتەکەی بەشداری حکومەتی نوێی عێراق ناکات.
نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک کۆمار بڵاویکردەوە، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار پێشوازی لە فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کردوە کە بەمەبەستی پیرۆزبایی دەستبەکاربوونی لە پۆستی سەرۆک کۆمار سەردانی کردبوو.
لە دیدارێکدا سەرۆک کۆمار سوپاسی سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کرد بۆ پیرۆزباییەکەی و ستایشی رۆڵی دەسەڵاتی دادوەری کرد لە بەدیھێنانی دادپەروەری و یەکسانی لەنێوان ھاووڵاتیاندا.
ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ئەو کاتەی وەزیری دارایی بووە بەوەکالەت، لێکۆڵینەوەی کردووە لە دزینی سێ ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار دیناری عێراقی، کە دەکاتە دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی، لە پارەی باج لەلایەن گروپێکی دیاریکراو، لە بانکی رافیدەین و ئەنجامەکەشی رادەستی لایەنە پەیوەنیدارەکان و لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کردووە.
لەبارەی دیارنەمانی ئەو پارەیە، وەزارەتی دارایی عێراقی بڵاویکردەوە کە لە رێکەوتی ١٠ی ئەم مانگە بە نھێنی نوسراوێکی ئاڕاستەی دەستەی دەستپاکی کردووە و ئاماژەی بەوەکردووە، بڕی سێ ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار دیناری عێراقی لە ئەمیندارێتی باجەکانی بانکی رافیدەین براوە و داوای کردووە لێکۆڵینەوەی پێویستە لە رووداوەکە بکرێت.
ھاوکات محسین مەندەلاوی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، نابێت دیارنەمانی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لە بانکی رافیدەین بە ئاسانی تێبپەڕێت، بەڵێنیشیدا لێکۆڵینەوە لەو کەسانە بکات کە تێوەگلاون لە دزینی ئەو بڕە پارەیە و راشیگەیاند، لە چەند رۆژی داھاتوودا ھەڵوێستی توندیان دەبێت.
نوسینگەی راگەیاندنی محەمەد شیاع سودانی بڵاویکردەوە، سەرۆک وەزیرانی راسپێردراوی عێراق کاروبارەکانی لە کۆشکی حکومی لە ناوچەی سەوزی شاری بەغداد دەستپێکردووە، راشیگەیاند، سودانی لەو کۆشکە دەست بە کۆبوونەوە سەرەتاییەکانی دەکات، بۆ پێشکەشکردنی ئەندامانی کابینە وزارییەکەی بە ئەنجومەنی نوێنەران و وەرگرتنی متمانە.
محەمەد شیاع سودانی تەمەن ٥٢ ساڵ، رۆژی پێنجشەممە لەلایەن د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراقەوە بۆ پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەتی نوێی عێراق راسپێردرا و ماوەی ٣٠ رۆژی لە بەردەستدایە بۆ پێکھێنانی کابینەکەی.
رۆژی شەممە ئیھاب عەیاد ئەندامی دەستەی سەرکردایەتیی رەوتی فوراتەین رایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی چەند سەعاتێک دوای راسپاردنی لەلایەن سەرۆک کۆمارەوە، دەستی بە دانوستانەکان کردووە بۆ پێکھێنانی کابینەی حکومەتەکەی و دەتوانێت لە ماوەی ١٠ بۆ ١٥ رۆژ کابینەی نوێی حکومەت پێکبھێنێت.
کازمی لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتەکەی پێشتر لەسەر بنەمای داتاو زانیارییەکان سەرپێچییەکەی ئاشکراکردووە و بەخێرایی لێکۆڵینەوەی دەستپێکردووە و بە ھەماھەنگی لەگەڵ دادگا رێوشوێنی یاسایی پێویستی گرتووەتەبەر و سەرجەم بەڵگەنامەکان چەند مانگێکە دراونەتە دادگا.
وتیشی، دادگا بە پەلە فەرمانی خەرجکردنی پارەکەی راگرتووەو فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ گومانلێکراوان دەرکردووە، رێوشوێنەکانی حکومەتیش رێگرییان کرد لە بەھەدەردانی زیاتری پارەی دەستەکە لە شوێنی تر.
نوسینگەی راگەیاندنی سودانی لە روونکردنەوەیەکدا ئاماژەی بەوەکرد، ھەموو بڵاوکراوانەی لە بارەی پێکھاتەی حکومەتی داھاتوو دزەیان پێکراوە راست نین و ھێشتا لە گفتوگۆ و ئاڵوگۆڕی بیروڕادان لەگەڵ ھەموو ھاوبەشە سیاسییەکان و پێکھاتە کۆمەڵایەتی و نیشتمانییەکان.
نوسینگەی راگەیاندنی سودانی داوای لە میدیاکان کرد ورد بن لە گواستنەوەی زانیارییەکان و بە ھۆشدارییەوە ھەر بڵاوکراوەیەک بگوازنەوە بەتایبەت لەم رەوشە ھەستیارەدا کە دەخوازێت ریزەکان یەکبخرێن و دەرگا دابخرێت بەرووی ھەواڵی ناراست و زانیاری مەبەستدار کە سەرچاوەکەیان متمانە پێکراو نیە و تەنھا پشت بە راگەیاندنی رەسمی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو ببەستن.
.jpg&w=3840&q=75)
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق رایگەیاند، لەپێناو پێکھێنانی حکومەتێکی بەھێزی نیشتیمانی و خزمەتگوزار و جێبەجێکردنی کارنامەیەکی گشتگیر، گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ سەرجەم ھێز و لایەنە سیاسییەکان بکات بەوانەشەوە کە ھیچ نوێنەرێکیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا نییە.
وتیشی، یەکێک لە کارە گرنگ و لەپێشینەکانی حکومەتی نوێ ھەوڵدان دەبێت بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و دەستپێکردنەوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزا و ناحیەکان کە چەند ساڵێکە ئەنجام نەدراون.
سودانی بەڵێن دەدات کار بۆ دەستپێکردنەوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنە خۆجێییەکان بکات
لیوا تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق رایگەیاند، لەماوەی دوو بۆ سێ مانگی رابردوودا چەند ئۆپراسیۆنێکی چڕی سەربازیی زەمینی و ئاسمانی لە دژی پاشماوەکانی گروپی تیرۆریستی داعش ئەنجام دراون و بەھۆیانەوە ژمارەیەکی زۆر شانەی تیرۆریستی و گەورە تیرۆریستەکانی داعش لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق کوژران و دەستگیرکران.
وتیشی، دەتوانن بڵێن ئێستا لە عێراق کەسێکی دیاریکراو نەماوە لەناو گروپی تیرۆریستی داعش سەرپەرشتی پاشماوەکانیان بکات، کە ئەوەش گورزێکی کوشندەیە بۆ ئەو گروپە تیرۆریستییە، ھاوکارییەکانی ھاوڵاتیانیش بۆ سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی عێراق لە دیاریکردنی شوێنی تیرۆریستان، ھۆکارێکی سەرەکی لەناوبردنی پاشماوەکانی داعشە.
ئەلینا رۆمانوسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق رایگەیاند، ھەموو ھەوڵێکی ئەمریکا و نوێنەرایەتییە دیپلۆماتییەکەی بۆ کۆتاییھێنان بە چەقبەستوویی سیاسی و کێشە و ئاڵۆزی نێوان لایەنەکان بووە و ئێستاش بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و راسپاردنی سەرۆک وەزیرانی نوێ بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ، زۆربەی کێشەکان کۆتاییان ھاتووە و چەقبەستوویی سیاسیش بەرەو کۆتایی دەچێت.
وتیشی، ئەمریکا بەھەموو شێوەیەک ئامادەی پشتیوانی و ھاوکاریکردنی حکومەتی نوێی عێراقە لەپێناو گەیشتن بە ئامانجەکانی و جێبەجێکردنی کارنامە حکومییەکەی، بەتایبەتیش بەدەستھێنانی ئامانج و بەرژوەندییە ھاوبەشەکانی نێوان واشنتۆن و بەغداد.
نید پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، پێشوازی لە ھەڵبژاردنی د.لەتیف رەشید وەک سەرۆک کۆماری نوێی عێراق محەمەد شیاع سودانی بۆ پێکھێنانی حکومەت دەکەن.
داواشی لەلایەنە سیاسییەکان کرد کە حکومەتی نوێ پێکدەھێنن، داواکاری گەل لەبەرچاو بگرن کە دەنگیان داوە.
داواشی لە ھەموو لایەنەکانی عێراق کرد خۆیان بەدوور بگرن لە توندوتیژی و ناکۆکییەکان چارەسەر بکەن، بە شێوەی ئاشتیانە لەڕێی پڕۆسەی سیاسییەوە.
نید پرایس پشتیوانی ئەمریکاشی بۆ گەل و حکومەتی عێراق دووپات کردەوە و رایگەیاند، چاوەڕێی ھەماھەنگی بەھێزن لەگەڵیاندا.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی راسپێردراو بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق پەیامێکی ئاراستەی وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە کرد و رایگەیاند، عێراق لەسەر بنەمای دۆستایەتی و رێزگرتن لەسەروەری و دەستوەرنەدان لەکاروباری ناوخۆ، مامەڵە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە دەکات و نە دەست لەکاروباری ناوخۆی وڵاتان وەردەدات و نە رێگەش دەدەن وڵاتان دەست لەکاروباری ناوخۆی عێراق وەربدەن.
وتیشی، ماوەی چەند ساڵێکە خاکی عێراق بووەتە شوێنی یەکلاکردنەوەی کێشە و ململانێ دەرەکییەکان، بەڵام کاری لە پێشینەی حکومەتی نوێی عێراق کۆتایی ھێنان و رێگرتنە لە یەکلایی کردنەوەی کێشە و ئاڵۆزی نێوان وڵاتان لەسەر حسابی سەقامگیری ئاسایش و ئارامی عێراق.
ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاندوە، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری عێراق و ھەندێک لایەنی سیاسی رێگربوون لە بەردەم ھەوڵەکانی تایبەت بە پێکھێنانی حکومەتی نوێ، بە ھۆی مەترسییان لە ھەڵدانەوەی دۆسێی گەندەڵی و کارە نایاساییەکانیان، بە تایبەتیش بە ھەدەردانی پارەیەکی زۆر لە رێگەی یاسای ئاسایشی خۆراکەوە.
ئاماژەی بەوەیش کردوە، کازمی و وەزیرانی کابینەکەی لە ماوەی دەسەڵاتیاندا دۆسێیەکی زۆری کاری نایاسایی و گەندەڵییان لەسەرە و لەگەڵ پێکھێھنانی حکومەتی نوێدا ھەموو ئەو دۆسێیانە ھەڵدەدرێنەوە و بە وردی کاریان لەسەر دەکرێت، بۆیە پێویستە لە ئێستاوە فەرمانی رێگریکردن لە گەشتکردنی کازمی و وەزیرانی کابینەکەی دەربکرێت.
"ریتا کۆلۆمبیا" نوێنەری سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ نیشتەجێبوون رایگەیاند، زیاتر لە ٢٥%ی کچانی عێراق بەر لە ١٨ ساڵی ھاوسەرگیری دەکەن و ١٠.٥%شیان بەر لە تەمەنی ١٥ ساڵی ھاوسەرگیری دەکەن، دیاردەی ھاوسەرگیری پێشوەختیش لە ماوەی ١٠ ساڵی رابردوودا زۆر زیادی کردووە.
سەبارەت بە ئاستی خوێندەواریش، نوێنەری سندوقی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ١٧%ی ژنانی عێراق نەخوێندەوارن، ٣١%شیان تەنھا بڕوانامەی سەرەتاییان ھەیە.
وتیشی، رێکخراوەکەیان لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی تر کار دەکات بۆ ھۆشیارکردنەوەی ژنان و کچانی عێراق، کە رۆڵی زیاتریان لە کۆمەڵگە ھەبێت و بگەن بە مافە سەرەتاییەکانیان.
سەرچاوەیەکی ئەمنی ئاشکرایکرد، ھێزێکی سەربازی ئۆپراسیۆنێکی ئەمنی فراوانی بۆ پشکنین و گەڕان بە دوای شانە نووستووەکانی داعش لە چیای شێخ ئیبراھیم لە قەزای تەلەعفەر لە خۆرئاوای موسڵ دەستپێکردووە.
راشیگەیاندووە، ئامانج لە ئۆپراسیۆنەکە بۆ لەناوبردنی مۆڵگەکانی داعش و دەستگیرکردنی ئەو تیرۆریستانەیە کە لە دۆڵ و تونێلەکاندا خۆیان حەشار داوە.
رۆژی سێشەممەش لیوای چواردە لە حەشدی شەعبی ئۆپراسیۆنێکی گەڕان و پشکنینی دژی شانە نوستوەکانی داعشی لە نەینەوا دەستپێکرد و ئامانج لە ئۆپراسیۆنەکەش پاراستنی ھاووڵاتیان و کۆنترۆڵکردنی ئەو رێگایانە بوو کە تیرۆریستانی داعش لێوەی دزە دەکەن بۆ ناو نەینەوا .
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق، سەردانی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی کردووە و گفتوگۆ لەبارەی بۆردومانەکانی ئەم دواییەی ئێران و تورکیا لە ھەرێمی کوردستان کراوە.
لە کۆبوونەوەکەدا وەزیری دەرەوە ئاماژەی بەوەکردووە، کۆمەڵێک رێکاریان بەرامبەر بۆردومانەکانی ئێران گرتووەتەبەر، وەک بانگھێشکردنی باڵیۆزی ئێران و پێشکەشکردنی یاداشتی توندی ناڕەزایی، راشیگەیاندووە، وەفدێکی عێراق بە سەرۆکایەتیی قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق، سەردانی ئێران دەکەن.
ھەروەھا فوئاد حسێن ئاماژەی بەوەشکردووە، عێراق یاداشتێکی ناڕەزایی پێشکەشی نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە بۆ ئەوەی سنوورێک بۆ پێشێلکارییەکانی تورکیا و ئێران دابنێت.
رۆژی ٢٨ی مانگی رابردوو ئێران بە مووشەک و درۆن ژمارەیەک بنکە و بارەگای حزبە کوردییەکانی رۆژھەڵاتی کوردستانی لە ھەرێمی کوردستان بۆردومان کرد و بەھۆیەوە ١٧ کەس گیانیانلەدەستدا.
پرسی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری نوێی عێراق مشتومڕی زۆری بەدوای خۆیدا ھێناوە و تائێستا لایەنەکان بۆچوونی جیاوازیان لەسەر کۆبوونەوەکەی رۆژی پێنجشەممە ھەیە.
دەوڵەتی یاسا لە زاری "موھەنەد خەزرەجی" ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە رایگەیاندووە، کاندیدی سەرۆک کۆمار تێدەپەڕێت بە رێککەوتنی کوتلە سیاسییەکان. وتیشی رێککەوتنی لایەنە کوردییەکان لەسەر کاندیدێک بۆ ئەو پۆستە بابەتێکە پەیوەندی بە خۆیانەوە ھەیە.
ئەو پەرلەمانتارە وتیشی، ھەمووان درکیان بەوەکردووە کە دەبێت سەرۆک کۆمار ھەڵببژێرێت، چونکە رەوشی عێراق بەرگەی دواکەوتنی زیاتر ناگرێت و ئاڵۆزی زیاتری لێدەکەوێتەوە.
"فازڵ مەوات کەسار" سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگیش وتویەتی، پێناچێت رەوتی سەدر ھیچ کاردانەوەیەکی سەبارەت بە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ دیاریکردنی سەرۆک کۆمار ھەبێت.
بە وتەی ئەو سەرکردەیە، چوارچێوە ترسی نییە لە کاردانەوەی رەوتی سەدر، چونکە دانیشتنەکە یاسایی و دەستورییە و رەوشی وڵاتیش پێویستی بە پێکھێنانی حکومەتە ئەگەرنا دەکەوێتە چەقبەستویی و قەیرانی زیاترەوە.
ھەروەھا "حەسەن فدعم" سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی وتی، مەحاڵە ھێزە کوردییەکان بە یەک کاندیدی ھاوبەشەوە بەشداری کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەران بکەن، وتیشی رکابەرییەکە بە دوو خول دەبێت بۆ دیاریکردنی براوەی پۆستی سەرۆک کۆمار.
ھاوکات بەشێکی تر لە ئەندامانی چوارچێوەی ھەماھەنگی وای بۆ دەچن لە کۆبوونەوەکەدا "محەمەد شیاع سودانی"یش بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران رابسپێرێت، ئەگەر بێتو تا سبەینێ رەوتی سەدر رازی نەبێت بە دانوستان. دەشڵێن ئەگەر رەوتی سەدر بەر لە دانیشتنەکە رازی بێت بە دانوستان، ئەوا "سودانی" قوربانی یەکەم دەبێت.
کۆبوونەوەکەی رۆژی پێنجشەممەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەعات ١١ی بەیانی دەستپێدەکات و تەنھا یەک بڕگە لەخۆدەگرێت کە بریتییە لە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار. بەپێی ئەو ناوانەشی بڵاوکراونەتەوە، ٣٣ کەس کاندیدن بۆ وەگرتنی ئەو پۆستە.
دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ دیاریکردنی سەرۆک کۆمار پێویستی بە ئامادەبوونی یەک لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنەکە ھەیە، واتە ٢٢٠ پەرلەمانتار لە کۆی ٣٢٩ پەرلەمانتار. یەکێک لە پێشبینییەکانیش بۆ کۆبوونەوەکە ئەوەیە کە رێژەی یاسایی ئامادەبوونی پەرلەمانتاران تەواونەکرێت و کۆبوونەوەکە شکستبێنێت.
بەپێی دەستوری عێراق کە ساڵی ٢٠٠٥ پەسەندکراوە، سەرۆک کۆماری عێراق ھیچ دەسەڵاتێکی جێبەجێکاری نییە و ئەرکی تەشریفی پێسپێردراوە، وەک ئیمزاکردنی مەراسیمی کۆماری و پێشکەشکردنی پێشنیازە یاسا و نوێنەرایەتی کردنی عێراق لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، ئەمە سەرباری راسپاردنی کاندیدی گەورەترین کوتلە لە پەرلەمان بۆ پێکھێنانی حکومەت.