خەشان ئاماژەی بەوەکردووە، فەرمانبەرێک لە دەستەی دەستپاکی کە پشکنینی بۆ چەکی خەرجکردنی پارە دانراوەکان کردووە، لەلایەن دەستەکەوە چوار ساڵ مۆڵەتی بۆ کراوە و چووەتە تورکیا، ھاوسەری فەرمانبەرەکەش بە ھەمان شێوە مۆڵەتی وەرگرتووە و عێراقی جێھێشتووە.

وتیشی، ئەوەی جێی سەرسوڕمانە نوسراوی بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکانە کە ئاڕاستەی دەستە گشتییەکانی باج کراوە و دەستکراوەی کردوون.

ھەروەھا زوھرە بوخاری ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران ئاشکرایکردووە، ئەو کۆمپانیا بیانیانەی پارەیان لە ژمارە حسابی دەستەی گشتی باجەکان داناوە داوای پارەکانیان دەکەن، حکومەتیش ناچارە ملیۆنان دۆلاری کۆمپانیاکان بداتەوە. داواشی لە داواکاری گشتی کرد، گەشتی دەرەوەی وڵات لە تەواوی کاربەدەستانی حکومەتەکەی مستەفا کازمی قەدەغە بکات.

ئەعرەجی لە تویتێکدا ستایشی بڕیاری حکومەتی ھۆڵەندای کردووە بۆ وەرگرتنەوەی ٢٨ منداڵ و نۆ ژن لە کەمپی ھۆلی رۆژئاوای کوردستان و ھانی وڵاتانی تریشدا ھاووڵاتیەکانیان وەربگرنەوە.

وتیشی، کۆتاییھێنان بە دۆسیەی کەمپی ھۆل ھەنگاوێکی بنەڕەتییە لە وشککردنی سەرچاوە مرۆییەکانی تیرۆر و بڵاوبوونەوەی ئاشتی لەنێو گەلانی ناوچەکە.

کەمپی ھۆل دەکەوێتە رۆژھەڵاتی پارێزگای حەسەکە لە رۆژئاوای کوردستان و زیاتر لە ٦٥ ھەزار کەسی تێدایە کە زیاتر لە ٤٠ ھەزار کەسیان کەسوکاری چەکدارانی گروپی تیرۆریستی داعشن. 

نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردوە، لە دیدارەکەدا تاوتوێی ھەوڵەکانی حکومەتی ئێستا بۆ بەھێزکردنی سەقامگیری و پتەوکردنی رێڕەوی دیموکراسی کراوە و پلانەکان بۆ چارەسەرکردنی دۆسیەی ئاوارەکان و دڵنیایی گەڕاندنەوەیان بۆ ناوچەکانیان خراونەتەڕوو.

ھەروەھا باس لە ھەوڵەکان و رێوشوێنەکانی حکومەت بۆ روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی کرا و سەرۆک وەزیران رایگەیاند، حکومەت یاساکانی حوکمڕانی کارادەکات و سود لە ئەزموونی وڵاتە سەرکەوتووەکان لەو بوارەدا وەردەگرێت، داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد پشتیوانی عێراق بکەن لەپێناو گەڕاندنەوەی پارە دزراوەکان و تۆمەتبارانی داواکراو لە دۆسیەکانی گەندەڵی بە تایبەت ئەوانەی تێوەگلاون لە دۆسیەی دزینی پارەکانی دەستەی باجەکان. 

سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی عێراق رایگەیاند، بە پێی فەرمانێکی دادگا، ھێزە ئەمنییەکان بەڕێوەبەرێکی گشتیی دەزگای ھەواڵگرییان دەستگیرکردووە کە پلەکەی لیوا بووە و بەڕێوەبەری کاروباری پرۆسە سەربازییەکان بووە.

ئەوەش لەکاتێکدا ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئاسایی رۆژی سێشەممەدا بە زۆرینەی دەنگ (رائید جوحی) سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری عێراقی لە پۆستەکەی دورخستەوە.

(نوری مالکی) سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە توێتێکدا  داوایکردووە،  بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر بە دۆلار بەرزبکرێتەوە و  ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بکرێتە ١٣٧ ھەزار و ٥٠٠ دیناری عێراقی، دەشڵێت،  بڕیاری پێشوو بۆ دابەزینی بەھای دینار، قەیرانی گەورەی ئابوری بۆ خەڵک دروستکردووە.

ئەم لێدوانەی (مالکی) دوای ئەوە دێت کە (محمەد شیاع سودانی) سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند، حکومەتەکەی پابەند دەبێت بە سیاسەتی نەختینەی و دراوی بانکی ناوەندی عێراق.

ئەم پێشھاتەش لەکاتێکدایە رۆژی چوارشەممە، بەھۆی بڕیاری بانکی ناوەندی عێراق بۆ کەمکردنەوەی بڕی خستنەڕووی دۆلار بۆ بازاڕەکانی ناوخۆ، بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلار جارێکی تر  دابەزی و ١٠٠ دۆلار بۆ سەروو ١٤٧ ھەزار دینار بەرزبۆوە، ئەوەش دوای ئەوەی لە سەرەتای ئەم ھەفتەیە بەھای ١٠٠ دۆلار بۆ ١٤٥ ھەزار و ٥٠٠ دینار دابەزیبوو.

ئەمیندارێتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، سودانی لە یەکەم کۆبوونەوەیدا لەگەڵ وەزیرەکان داوای لە وەزارەتی دارایی کردووە کە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ ئامادەبکەن و رەوانەی ئەنجومەنی وەزیرانی بکەن، تا بخرێتە کارنامەی کۆبوونەوەکانیانەوە. 

وەزارەتی داراییش رایگەیاندووە، دەستیانکردووە بە ئامادەکردنی پڕۆژە یاساکە و بەمنزیکانە رادەستی ئەنجومەنی وەزیرانی دەکەن، بەڵام تائێستا باس لە دەستکاریکردنی بەھای دۆلار بەرامبەر دینار نەکراوە.

لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانیش جەختیکردووەتەوە لەوەی، پێدەچێت لە ناوەڕاستی ئەم مانگە حکومەت پڕۆژە یاساکە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکات، پێشبینیدەکرێت نرخی یەک بەرمیل نەوت لە نێوان ٧٠ بۆ ٧٥ دۆلار دیاری بکرێت و لە سەرەتای ساڵی داھاتوو پڕۆژە یاساکە پەسەندبکرێت. 

فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی-کوردستان رایگەیاند، لە رۆژی ٢٧ تا ٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ لە سنووری شارەکانی مۆغەڵا و ئەزمیر و ئایدن لە تورکیا، ١٩٧ کۆچبەر دەستگیرکراون. روونیشیکردووەتەوە، ١١٥ کۆچبەریان لەچەند کاروانێکی جیادا لەلایەن یۆنانەوە دیپۆرتی سنوری ئاوی تورکیا کرابوونەوە و لەلایەن پۆلیسی دەریاوانی تورکیاوە دەستگیرکران.

فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەران ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لە کۆی ١٩٧ کۆچبەر ٤٦یان بەھۆی لەکارکەوتنی بزوێنەری یەختەکەیان ڕووبەڕووی ژێرئاوکەوتن ببوونەوە و لەلایەن تورکیاوە رزگارکران و دواتر دەستگیرکران.

 

لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، پلانێکی تایبەت ئامادەکراوە کە دوای بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەی ورد بە راپۆرتێک ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەکرێت بە مەبەستی گۆڕینی سەرجەم فەرماندە سەربازیی و ئەمنییەکان لە ھەردوو وەزارەتی بەرگری و ناوخۆ.

ئەوەش لەکاتێکدایە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقیش لە کۆبوونەوەی ئاسایی ھەفتانەیدا بە زۆرینەی دەنگ رائید جوحی سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری لە پۆستەکەی دورخستەوە.

محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ڤایرۆسی گەندەڵی ھەڕەشەیە لەسەر دەوڵەت و بەھەموو شێوەیەک کار بۆ ئەوە دەکەن روبەڕووی گەندەڵکاران بوەستنەوە و دەزگا و دامەزراوە ئەمنییەکانیش لە ململانێ و وەبەرھێنانی سیاسی دوور دەخەنەوە و بڕیاری ھەڵوەشاندنەوەی دامەزراندنی سەرۆکی دەزگاکان و راوێژکارە باڵاکانیش کردنە ئامانجی ھیچ لایەنێکی سیاسیش نیە، چونکە ئەوانە حکومەتی کاربەڕێکەر دایمەزراندوون کە نایاساییە.

جەختیشیکردەوە، کاری لەپێشینەی حکومەتەکەی چارەسەکردنی کێشەی ھەژاری و بێکاری و روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی و چاکسازی ئابووری و خزمەتکردنی عێراقییەکان دەبێت.

سودانی ئاماژەی بەوەشکرد، ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەخت پەیوەندی بەبڕیاری ئەنجومەنی نوێنەرانەوە ھەیە کە خۆی ھەڵبوەشێنێتەوە و حکومەتیش ئامادەیە بۆ ھەڵبژاردن، وتیشی، پێویستە سەرجەم بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدراڵی جێبەجێ بکرێن.

لە بەشێکی تری قسەکانیدا سودانی وتی، حکومەتی عێراق پابەندە بە قەرەبووکردنەوەی ھەموو ئەوانەی بەھۆی گۆڕانکاری لە بەھای دۆلار زیانی زۆریان بەرکەوتووە.

شکار مەردان پارێزەری کەیسی زەویوزاری داقوق بەکوردسات نیوزی راگەیاند، لەڕێی دامەزراوە یاسایی و دادەوریەکانەوە لە عێراق و بەسێ بڕیار لەسنوری قەزای داقوق بەشێکی زەویوزار بۆ کورد گەڕێنراوەتەوە.

وتیشی، پێشتر بە دوو بڕیاری دادگای داقوق ھەزار و ٢٠٠ دۆنم و لەڕێی دادگای ڕەسافەشەوە لە بەغداد بە بڕیارێک ٣ ھەزار و ٣٨٩ دۆنم زەوی تریان بۆ دانیشتووانی کوردی سنوورەکە گەڕاندوەتەوە.

ئەو پارێزەرە ئاماژەی بەوەشکرد، بڕیارەکانی تایبەت بە گەڕاندنەوەی ئەو زەوییانە لەلایەن دادگای تێھەڵچوونەوەی عێراقیشەوە پەسەندکراون و ھیچ کەسێک ناتوانێت ھەڵیانبوەشێنێتەوە.

نوسینگەی تایبەتی موقتەدا سەدر لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ھەموو ئەو دەنگۆیانەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاودەکرێنەوە سەبارەت بە ئەنجامدانی خۆپیشاندان لە ناوچەی حەنانە دوورە لە راستییەوە. 
راشیگەیاند، تائێستا ھیچ کەس و لایەنێک مافی خۆپیشاندانی نییە لە نزیک حەنانە، تەنھا بە فەرمانی راستەوخۆی "موقتەدا سەدر" نەبێت. داواشدەکەن پشت بە سەرچاوە رەسمییەکان ببەستن و باوەڕ بە ھەموو ھەواڵێک نەکەن کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاودەکرێنەوە. 

روونکردنەوەکەی نوسینگەی سەدر دوای ئەوە ھات کە لە لاپەڕەکانی لایەنگرانی رەوتی سەدر لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوکرایەوە کە خۆپیشاندان لە نزیک حەنانە دەکرێت کە بارەگای مانەوەی موقتەدا سەدرە. 

ئەو پەیمانگایە کە بارەگاکەی لە ژنێڤە رایگەیاندووە، خراپی دۆخی ئاو لە عێراق رەنگدانەوەی دۆخی سیاسییە و کێشەکەش بەرەو خراپبوونی زیاتر دەچێت، چونکە ھیچ بەرەوپێشچوونێک لە دانوزستانەکاندا سەبارەت بە پشکی ئاوی عێراق بەدینەھاتووە. 

ئەو پەیمانگایە راشیگەیاندووە، قەیرانی ئاو لە عێراق کاریگەری گەورەی لەسەر کەرتی ئابوری بە گشتی و کەرتی کشتوکاڵ بە تایبەتی دروستکردووە، ئەوەش بووەتە ھۆی کۆچکردنی جووتیاران. 

داواشی لە حکومەتی عێراق کرد، پرسی ئاو لە پێشینەی ئەجێنداکانی بێت و لیژنەی کارا بۆ ئەو مەبەستە پێکبھێنێت، تاوەکو دانوستان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بکات و بگاتە چارەسەر.  

 

سەرۆک وەزیرانی عێراق سەردانی بارەگای دەستەی نەزاھەی کردوو لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ سەرۆک و کادرانی پێشکەوتووی دەستەکە جەختی کردەوە، ھیچ ھێڵی سوریان نیە لەبەردەم ھەر دۆسییەیەکی گەندەڵی پەیوەست بە ھەر کەس و لایەنێکی سیاسی، حکومەت ھەموو پشتیوانییەکی دەستەی دەستپاکی دەکات، چ لە ئاستی رێوشوێنەکانی جێبەجێکردن بێت یاخود لایەنی یاسادانان، لە رێگەی  پێشکەشکردنی پرۆژە یاسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی  کە ببێتە مایەی داخستنی دەروازەکانی.

ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەت سورە لەسەر دروستکردنی تیمێکی پاڵپشتی بۆ دەستەی دەستپاکی، بەئامانجی دەستگیرکردنی گەندەڵکاران و گرتنەبەری رێوشوێنەکان بۆ سنوردارکردنی گەندەڵی .

سەرۆک وەزیرانی عێراق دووپاتیشیکردەوە، یەکەم پێوەریان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ حکومەتی وڵاتان بریتییە لە رادەی ھەماھەنگیکردن لەگەڵ عێراق بۆ رادەستکردنی تۆمەتبارانی دۆسیەی گەندەڵی و گێڕانەوەی پارە براوەکان.

وەزیری دارایی عێراق لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ بەڕێوەبەرانی گشتی و کادرانی پێشکەوتووی وەزارەتەکەی جەختی کردەوە لەسەر گرنگی کارکردن بە گیانی یەک تیمی و تەواوکردنی ھەنگاوەکانی چاکسازی لە سیاسەتی دارایی و دەستبەرکردنی پێداویستییەکانی گەشەپێدانی گشتگیری ئابوری نیشتمانی بەتایبەت لەم دۆخەی ئێستای ئابوریدا.

رونیشیکردەوە، گرنگترین کاری لە پێشینەی حکومەتی نوێ و وەزارەتەکەی پێشکەشکردنی پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و پەسەندکردنییەتی.

وەزیری دارایی عێراق راشیگەیاند، وەزارەتەکەی بە پێی سیستم و یاساکان کاردەکات کە نەخشەی ئەرکەکانی بە پێی پێوەرەکانی دەستپاکی و مەرجەکانی بەدیھێنانی دادپەروەری دیاری دەکات.

ھەردوو وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و فەڕەنسا لە دوو راگەیەندراوی جیاجیادا ئاماژەیان بەوە کردووە، کارنامەی حکومەتی نوێی عێراق بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی دڵخۆشکەرە بەتایبەتی لە بوارەکانی گەشەپێدانی ئابوری و نەھێشتنی دیاردەی چەکداری و روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی، بۆیە بەھەموو شێوەیەک ئامادەن پشتیوانی بکەن.

جۆزێپ بۆرێل رێکخەری سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپاش رایگەیاندووە، عێراق پەیوەندییەکی مێژوویی لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا ھەیە و ئامادەن ھەموو ھاوکارییەکی حکومەتی نوێی عێراق بکەن، ئامادەییشی پیشانداوە بۆ رێکخستنی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ھاوکاری ئەوروپی - عێراقی لە داھاتوویەکی نزیکدا.

ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش رایگەیاندوە، پێویستە حکومەتی نوێی عێراق پابەندی بەڵێنەکانی بێت و نەتەوە یەکگرتووەکانیش ئامادەیە ھەموو ھاوکارییەکی بکات بۆ جێبەجێکردنی ئەو بەڵێنانە.

کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق سۆمۆ سەر بە وەزارەتی نەوت رایگەیاندووە، لەمانگی رابردوودا نەوتی عێراق بە ٣٦ کۆمپانیای بیانی فرۆشراون، لە ناویشیاندا شەش کۆمپانیای چین و شەش کۆمپانیای ھندستان گەورەترین کڕیاری نەوتی عێراق بوون، لە دوای ئەوانیش چوار کۆمپانیای ئەمریکی و چوار کۆمپانیای کۆریای باشوور بە پلەی دووەم دێن لە کڕینی نەوتی عێراق لە مانگی رابردوودا.

ئاماژەی بەوەشکردووە، وەزارەتی نەوتی عێراق لە فرۆشتنی نەوتدا پشت بە پێوەرە سەرەکییە نێودەوڵەتییەکان دەبەستێت و لەسەر ئەو بنەمایانەش گڕێبەست لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان ئیمزا دەکات.