مەزھەر محەمەد راوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عێراق دووپاتیکردەوە، ئاماژە داراییەکانی ساڵانەی عێراق دەریدەخەن زیادەیەکی زۆری پارە ھەیە کە دەگاتە ١٥%ی  تێکڕای بەرھەمی  ناوخۆیی، ئەو رێژە بەرزەش دەبێتە فاکتەرێک بۆ سەقامگیری لە ئابوری نیشتمانی و بەرزکردنەوەی رێژەی یەدەگی دراوی بیانی.

رونیشیکردەوە، لە دەرئەنجامی ئەو رێوشوێنە پتەوانەی لەلایەن دەسەڵاتی نەختینەوە گیراونەتەبەر بۆ جێگیرکردنی بەھای فرۆشی دراو، چاوەڕواندەکرێت لە رۆژانی داھاتوودا ١٠٠ دۆلار بە ١٤٥ بۆ ١٤٦ ھەزار دینار جێگیرببێت.

ئەحمەد شرمانی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یاداشتێکی بە ئیمزای ژمارەیەک پەرلەمانتار ئاراستەی سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران کردووەو رایگەیاندووە دابەزینی بەھای دینار لە بەرامبەر دۆلار بۆتە مایەی زیانگەیاندنی راستەوخۆ بە ژیانی ئەو خێزانانەی داھاتیان سنوردارە و داوا دەکات بە پشتیوانیکردنی کۆبوونی خۆراک بارگرانییەکانی سەر ژیانی ئەو توێژە ستەملێکراوە سوک بکرێت، ئەوەش بە زیادکردن و باشکردنی ماددە خۆراکییەکان و پابەندبوون بە دابەشکردنی ١٢ سەبەتەی خۆراکی لە ساڵێکدا.

ھەروەھا داوا دەکات لیژنەیەکی پەرلەمانی سەرپەرشتی و چاودێری سەرجەم قۆناغەکانی گرێبەست و گواستنەوەو دابینکردنی سەرجەم ماددە خۆراکییەکان بکات و تەواوی ئەو بڕە پارەیەش ئاشکرا بکرێت کە بۆ ماددەکانی کۆبوونی خۆراک تەرخان دەکرێت.

نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، سودانی پێشوازی لە عەلی رەزا گۆنای باڵیۆزی تورکیا لە عێراق کردووە. 

لەو دیدارەدا باڵیۆزی تورکیا بانگھێشتنامەی ئەردۆغانی رادەستی سودانی کردووە بۆ سەردانکردنی ئەنقەرە. 

وتیشی، ئەردۆغان ھیوادارە کۆبوونەوەکانی ھاریکاری ستراتیژی نێوان بەغداد و ئەنقەرە بەردەوام بن. 

نوسینگەی سودانی راشیگەیاند، پەیوەندییە ئابورییەکان و بەرەوپێشبردنیان، ھەروەھا ھاتووچۆی وەبەرھێنەران و کرێکارانی تورکیا بۆ عێراق و کاراکردنی پڕۆژەکان و پلانەکانی داھاتوو لەنێوان سودانی و ئەردۆغان گفتوگۆیان لەبارەوە دەکرێت. 

تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند، دابەزینی بەھای دینار لەبەرامبەر دۆلار لە ماوەی چەند رۆژی رابردوودا کاتییە و دەگەڕێتەوە سەر بارە ئاساییەکەی، چونکە لە پرۆژە یاسای بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢٣، بەھای یەک دۆلار بە ھەزار و ٤٥٠ دینار جێگیرکراوە، واتە ١٠٠ دۆلار بە ١٤٥ ھەزار دینار دیاریکراوە. 

رەتیشیکردەوە، ئەمریکا سزای بەسەر کەرتی بانکی عێراقدا سەپاندبێت، جەختیشیکردەوە، لیژنەیەکی تایبەت بە دابەزینی بەھای دینار پێکھێنراوە و راسپاردەکانیشی ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران دەکرێن بۆ ئەوەی پەسەند بکرێت.

وەزیری دارایی وتیشی، نرخی بەرمیلێک نەوتیش لە بودجەدا لەنێوان ٦٥ بۆ ٧٠ دۆلار دیاریکراوە و تائێستاش کۆی بڕی بودجە بۆ ساڵی ٢٠٢٣ بەتەواوی نەخەمڵێنراوە، بەڵام گرنگی زۆر دراوە بە کەرتی تەندروستی و ھاوکاریکردنی نەخۆشخانەکان و چاودێری کۆمەڵایەتی و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان و بەرزکردنەوەی سەرمایەی قەرز بۆ پرۆژە بچوکەکان لە وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی.

ئەرشەد حەکیم وتەبێژی دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق رایگەیاند، دوای کۆکردنەوەی بەڵگە و زانیاری وردی ھەواڵگری، تۆڕێکی بە قاچاخبردنی نەوت لە پارێزگای بەسرە دەستنیشان کران و لەلایەن ھێزێکی ئەمنییەوە سەرجەم ئەندامانی تۆڕەکە دەستگیرکران کە ژمارەیان ٤٩ کەس بووە و ئەفسەر و فەرمانبەری وەزارەتی ناوخۆ و ئەندامی ھێزە ئەمنییەکانیشی تێدایە و ماوەی مانگێکە نەوت بە نایاسایی و قاچاخ رەوانەی دەرەوەی وڵات دەکەن.

ئاشکراشیکردووە، ئەو تۆڕە قاچاخچییە رۆژانە ٢٠ تا ٣٠ تانکەر کە ھەر یەکێکیان ٣٦ تا ٤٤ ھەزار لیتر نەوتیان بارکردووە رەوانەی دەرەوەی وڵات کراون و داھاتی رۆژانەشیان کە بەسەر ئەندامانی تۆڕەکەدا دابەشکراوە بە ٤٩٠ ملیۆن دینار دەخەمڵێنرێت.

بانگی رافیدەین لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، نرخی ١٠٠ دۆلار بە ١٤٥ ھەزار و ٥٠٠ دینار بەو کەسانە دەفرۆشێت کە دەیانەوێت گەشت بکەن، بەمەرجێک نابێت بڕەکەی لە ١٠ ھەزار دۆلار زیاتر بێت.

ھەروەھا بانکی ئەلعالەم رایگەیاند، ١٠٠ دۆلار بە نرخی ١٤٦ ھەزار و ٥٠٠ دینار دەفرۆشن بە ھاوڵاتییان بەمەرجێک بڕەکەی لە دوو ھەزار دۆلار زیاتر نەبێت.

بەپێی بڕیارێکی نوێی بانکی ناوەندی عێراق، رێوشوێنەکانی خستەڕووی دۆلاریان لە رێگەی زیادکردنی دەروازەکانی فرۆشتنی نەختینەیی دۆلار بۆ ئەو کەسانەی گەشتیارن یان گەشت دەکەن ئاسان دەکرێت، ھەروەھا دەستیشدەکرێت بە زیادکردنی بڕی ئەو دۆلارەی بانکەکان وەریدەگرن.

بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی لەچەند رۆژی رابردوودا گەیشتە نزیک ١٦٠ ھەزار دینار، ئەوەش نزمترین بەھا بوو لە مێژووی چاپی نوێی دیناری عێراقیدا، بەڵام لە دوێنێوە بەھای دینار جارێکی دیکە بەرزبوویەوە.

سەڵاح تەمیمی پەرلەمانتاری سەربەخۆ لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، کۆدەنگی سیاسی بۆ ھەمووارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن ھەیە و ھەموو لایەنەکان کۆکن لەسەرئەوەی یاساکە ھەمووار بکرێتەوە و ھەوڵ و کۆبوونەوەکانیش بۆ کۆتاییھێنان بەو دۆسیە چڕبوونەتەوە و دوای کۆتاییھاتنی پشووی وەرزی یاسادانانی ئەنجومەنی نوێنەران، یاسای ھەڵبژاردن پەسەند دەکرێت.

دوای ھەڵبژاردنە پێشوەختەکەی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١، بەشێک لە لایەنە سیاسییەکان نیگەرانی خۆیان بەرامبەر یاسای ھەڵبژاردن دەربڕی و داوای ھەمووارکردنەوەی یاساکەیان کرد، لە کارنامەی حکومەتەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقیشدا ھاتووە، کە دەبێت لە ماوەی سێ مانگدا یاسای ھەڵبژاردن ھەموار بکرێتەوە و لە ماوەی ساڵێکیشدا ھەڵبژاردن بکرێت.

لیوا یەحیا رەسووڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتیی ھێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێکدا بە پشتبەستن بە زانیاری ھەواڵگری بەڕێوەبەرایەتیی ھەواڵگریی سەربازیی و ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان، دوو حەشارگەی داعش لە رۆژھەڵاتی دەریاچەی حەمرین لە سنووری دیالە کرانە ئامانج.

وتیشی، ھێزەکانی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیالە دوای گەیشتنیان بە شوێنی بەئامانجگیراو، تەرمی شەش تیرۆریستیان دۆزیەوە و تیرۆریستێکی تریشیان کوشت.

ھەڵمەتی ھێزە ئەمنییەکانی عێراق لە کاتێکدایە، ماوەیەکە جموجوڵ و پەلامارەکانی داعش زیادیانکردووەتەوە و تەنھا لەم مانگەدا چەند پەلامارێکی خوێناوییان لە سنووری کەرکوک و دیالە ئەنجامداوە.

 

 

میدیا عێراقییەکان لە زاری سەرچاوەیەکی دادوەرییەوە ئاشکرایان کرد، جارێکیتر پڕۆسەی دادگاییکردنی تۆمەتباری کوشتنی ھیشام ھاشمی پسپۆڕی بواری ئەمنی و گرووپە توندڕەوەکان، بۆ هەشتی مانگی ئازاری ساڵی داھاتوو دواخراوە، چونکە داواکە لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە وەرنەگیراوە.

ھیشام عەبدولجەبار ھاشمی پسپۆڕی بواری ئەمنی و ستراتیژی و لێکۆڵەری بواری گرووپە توندڕەوەکان، رۆژی شەشی تەمووزی ساڵی ٢٠٢٠ لە بەردەم ماڵەکەی خۆیدا لە ناوچەی زەیوونەی شاری بەغداد لەلایەن چەند ماتۆڕسوارێکەوە تەقەی لێکرا و کوژرا، دوای زیاتر لە یەک ساڵ لە تیرۆرکردنی و لە رۆژی ١٦ی تەمووزی ساڵی ٢٠٢١، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق کەسێکیان پلەی ملازمی یەک سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بە تۆمەتی کوشتنی ھیشام ھاشمی دەستگیر کرد.

سوعاد مالیکی ئەندامی لیژنەی ستراتیژی بۆ چاودێریکردنی بەرنامەی حکومەت رایگەیاند، ھەنگاوەکانی حکومەت دژی سپیکردنەوەی پارە و رێکارەکانی بانکی ناوەندی بۆ رێگری لە قاچاغبردنی دراو بۆ دەرەوەی عێراق، ھۆکاری دابەزینی بەھای دینارن.

راشیگەیاند، یەکێک لە چارەسەرەکان بۆ بەرزبوونەوەی بەھای دینار دابەشکردنی مووچەیە بە دۆلار، بەڵام ئەوەش چارەسەرێکی بنەڕەتی نییە.

سوعاد مالیکی وتیشی، ژمارەیەک پەرلەمانتار داوای کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانیان لەبارەی دابەزینی بەھای دینار کردووە، بەڵام تائێستا وادەی ئەو کۆبوونەوەیە دیارینەکراوە.

وائیل عەبدولەتیف لە لێدوانێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، دابەزینی بەردەوامی بەھای دینار لەبەرامبەر دۆلار، ھۆکارەکەی بۆ شکستی رێکارەکانی بانکی ناوەندی دەگەڕێتەوە و پێویستە ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی بانکی ناوەندی رۆڵی کرداری خۆی بگێڕێت لە ھاوسەنگکردنی بەھای دینار لەبەرامبەر دۆلار.

وتیشی، دەستوەردانی دەرەکی رۆڵی ھەبووە لە قوڵکردنەوەی قەیرانەکە و ھۆشداریشیدا لە بەردەوامی ئەو ترسەی لە مامەڵە بازرگانییەکانی ھاوردەکرندا ھەیە و پێویستە لەچەند رۆژی داھاتوودا بەھای خستنەرووی دۆلار جێگیر بکرێت.

ئەمرۆ سەرۆک کۆمار بە یاوەری وەزیرانی رۆشنبیری و پەروەردە و  ژینگە و کۆچ و کۆچبەران و سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق گەیشتە موسڵ و لەگەڵ پارێزگار و یەکە ئیداریی و ئەمنییەکان و پەرلەمانتارانی پارێزگاکە کۆبووەوە و دوای گوێگرتن لە ڕوونکردنەوەیەکی نەجم جبوری پارێزگار سەبارەت بە دۆخی پارێزگاکە و ئاستەنگییەکانی بەردەم پێشخستنی دۆخی شارەکە لە رووی خزمەتگوزاری و بواری ئەمنی و ئابوری، لەوتەیەکدا جەختیکردەوە لە پێویستی خستنەگەری ھەوڵی ھەموو لایەنە پەیوەندییدارەکان بۆ بوژاندنەوەی شارەکە لە رووی ئابوری و ئەمنی و خزمەتگوزارییەکانەوە. 

وتیشی، موسڵ توانای تێپەڕاندنی قۆناغە تاریکەکانی سەردەمی چەتەکانی تەکفیری ھەیە و دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ پێگە و دۆخی پێشووی خۆی و کێشەکانی چارەسەربکرێت و پەرە بە سەقامگیری ئەمنی و یەکڕیزی دانیشتووانەکەی بدرێت.

دواتریش سەرۆک کۆمار سەردانی خانەی بەساڵاچووان و بێسەرپەرشتان و زانکۆی موسڵی کرد و کۆمەڵێک کتێبی پێشکەش بە زانکۆکە کرد.

سالم عەنبەکی پەرلەمانتاری چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان رایگەیاند، فراکسیۆنەکان لەسەر دابەشکردنی سەرۆکایەتی لیژنەکان رێککەوتوون و بە پێی میکانیزمەکانی پێشوو سەرۆکایەتی لیژنەکان دابەشدەکرێن.

وتیشی، بەر لە دەستپێکردنەوەی وەرزی نوێی یاسادانان لە مانگی داھاتوودا ئەو پرسە یەکلادەکرێتەوە و پەرلەمانتارانی نوێ لە شوێنی پەرلەمانتارانی دەستلەکارکێشاوەی رەوتی سەدر دەخرێنە ناو لیژنەکان. لە قۆناغی دواتریشدا سەرۆکایەتی لیژنەکان بەپێی ژمارەی کورسی فراکسیۆنەکان دابەشدەکرێت و ناکۆکییەکی گەورە لەو بارەیەوە نییە.

ئیحسان یاسری جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، بانکی ناوەندی لە ھەفتەی رابردووەوە کۆمەڵێک رێوشوێنی بۆ جێگیرکردنی بەھای دۆلار دەستپێکردووە و رێنمایش بۆ ئەو بانکانە دەردەکات کە دیاریکردوون بۆ فرۆشتنی دۆلار لە پشووی رۆژانی ( پێنجشەممە و ھەینی و شەممە و یەکشەممە) تاکو خستنەڕووی دۆلار بەردەوام بێت، ھەروەھا کاردەکەن بۆ دەستبەرکردنی دۆلار بۆ ئەو کەسانەی پێویستیانە بە مەبەستی گەشت و خوێندن و چارەسەر.

جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندی دووپاتیشیکردەوە، لە رۆژانی داھاتوودا ھێندە دۆلار دەخرێتەڕوو کە تەواوی خواست پڕدەکاتەوە. ئەو دەنگۆیانەشی رەتکردەوە کە بانکەکان ھاوشێوەی ئەزمونی بانکەکانی لوبنان چەکی پارەی ھاووڵاتیان بە دینار ناگۆڕنەوە و رایگەیاند، ئەو زانیارییانە دوورن لەراستییەوە و بە رێژەیەکی زۆر دینار لە بانک و گەنجینەکانی بانکی ناوەندی ھەیە.

بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراویدا رایگەیاند، رێوشوێنەکانی خستەڕووی دۆلاریان ئاسانکردووە، ئەویش لە رێگەی زیادکردنی دەروازەکانی فرۆشتنی نەختینەیی دۆلار بۆ ئەو کەسانەی گەشتیارن یان گەشت دەکەن، ئەویش لە رێگەی زیادکردنی پشکی دەروازەی بانکەکان، ھەروەھا دەستیش دەکرێت بە زیادکردنی بڕی ئەو دۆلارەی بانکەکان وەریدەگرن.

بانکی ناوەندی خشتەیەکیشی بڵاوکردووەتەوە کە ناوی لقی ئەو بانکانەی تێدایە کە ھاووڵاتییان دەتوانن دۆلاریان لێ بکڕن بە نرخی رەسمی کە ١٤٦ ھەزار و ٥٠٠ دینارە، ئەو پرۆسەیەش لە سبەینێوە دەستپێدەکات و رۆژانی سەری ساڵ و رۆژانی دواتریش کاری پێدەکرێت.

بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی لەچەند رۆژی رابردوودا گەیشتە نزیک ١٦٠ ھەزار دینار، ئەوەش نزمترین بەھا بوو لە مێژووی چاپی نوێی دیناری عێراقیدا، بەڵام ئەمڕۆ بەھای دینار بەرزبوویەوە و لە کاتی داخستنی بازاڕدا ١٠٠ دۆلار بە ١٥٣ ھەزار دینار مامەڵەی پێوە کرا.

دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، لە بۆسەیەکدا بە بەشداری ھێزی تایبەت و ھێزی بەرپەرچدانەوەی خێرا، تۆمەتبار (ئەحمەد حەسەن جەواد) کە ناسراوە بە (ئەحمەد ڕۆمی) لە شاری کەرکوک دەستگیر کرا.

ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد، ئەحمەد ڕۆمی ھەڕەشە بووە بۆ سەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی دیالە و تۆمەتبارە بە کوشتنی ١٠٠ کەس، پێشتر بە ماددەی ٤ی تیرۆر داوا کراو بوو، بەڵام لە پارێزگای دیالە ھەڵاتبوو بۆ سنوری پارێزگای کەرکوک و لەوێ خۆی حەشاردا بوو.