عیراق
سروە محەمەد ئەندامی لیژنەی خزمەتگوزاری و ئاوەدانکردنەوە لە ئەنجومەنی نوێنەران، بە کوردسات نیوزی راگەیاند، تاکو ئێستا سەرۆکایەتیی لیژنەکان جێگیر نەکراون و لەلایەن بە تەمەنترین پەرلەمانتارەوە سەرۆکایەتی دەکرێن و دوای کشانەوەی رەوتی سەدریش ئەندامانی جێگرەوە بۆ لیژنەکان دەستبەکار نەبوون.
وتیشی، لە وەرزی نوێی یاسادانانی ئەنجومەنی نوێنەران کار بۆ پڕکردنەوەی سەرۆکایەتیی لیژنەکان دەکرێت، بەڵام مەرج نییە لە یەکەمین کۆبوونەوەدا ئەو بابەتە یەکلایی بکرێتەوە، چونکە تاکو ئێستا لایەنەکان رێککەوتنی کۆتاییان لەبارەی سەرۆکایەتیی لیژنەکان نەکردووە.
بە وتەی سروە محەمەد، سەرۆکایەتیی لیژنەکان بەپێی رێژەی کورسی لایەنەکان دیاری دەکرێت و رەنگە لایەنە کوردییەکان لەکۆی ٢٥ لیژنەی ھەمیشەیی سەرۆکایەتیی ٥ بۆ ٦ لیژنەیان بەربکەوێت.
ھاوکات ئیبتیسام ھیلالی پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، بڕیاروایە رۆژی دووشەممە دانیشتنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەستپێبکەنەوە و رێککەوتنی سەرەتایی کراوە لە نێوان سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆکی فراکسیۆنەکان، بۆ پڕکردنەوەی سەرۆکایەتیی لیژنەکان.
سوپای عێراق لەئێستادا لە ھێزی وشکانی و ئاسمانی و دەریایی پێکدێت و لەژێر دەسەڵاتی وەزارەتی بەرگری و فەرماندەیی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراقدان.
سوپای عێراق یەکێکە لە کۆنترین سوپا عەرەبییەکان و لە ساڵی ٢٠٢٢ پلەی ٣٤ەمینی گرتووە لەنێو بەھێزترین سوپاکانی جیھاندا، کە ساڵانە لەلایەن پێگەی "گڵۆباڵ فایەر پاوەر"ی ئەمریکییەوە پۆڵێن دەکرێن.
دەستەی کەشناسی و بومەلەرزەزانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە رۆژانی داھاتوودا شەپۆلی باران بارین و ھەورە بروسکە بەردەوامی دەبێت، بەڵام پلەکانی گەرما کەمێک روو لە بەرزبوونەوە دەکەن.
وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراقیش بڵاویکردەوە، بەھۆی باران بارینەوە ئاستی ئاوی روبار و دەریاچە و ئەھوارەکان بەرزبووەتەوە و بوژاونەتەوە.
راشیگەیاند، تێکڕای ئاستی باران بارین لە پارێزگای دیالە گەیشتووەتە ٢٢ میلیمەتر و بڕێکی زۆر ئاو چووەتە بەنداوی حەمرینەوە، کە سودی لێوەردەگیرێت لە کۆگاکانی ئاودا.
بە پێی راگەیەندراوێکی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی بەغداد، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق فەرمانێکی ئاراستەکردوون بۆ لابردنی سەرجەم بازگەی ھێزە ئەمنییەکان لەسەر شەقام و رێگە سەرەکییەکانی و ناو شاری بەغداد و فەرمانەکەش جێبەجێکراوە و بازگەکان لابراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، فەرمانەکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ لابردنی بازگەکانی ناوشاری بەغداد دوای باشبوونی رەوشی ئەمنییە و کاریگەری زۆری بۆ ھاتوچۆی ھاوڵاتیان دەبێت و قەرەباڵخی کەم دەکاتەوە.
رائید مالکی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێت، بەپێی پێشبینی و خەمڵاندنەکان، بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢٣ی عێراق بڕەکەی دەگاتە ١٣٠ تا ١٤٠ تریلیۆن دینار و نری بەرمیلێک نەوتیش لە دەوروبەری ٦٥ دۆلاردا دەبێت، جەختیشیکردەوە کۆتایی مانگی دوو تا ناوەڕاستی مانگی سێی داھاتوو، گفتوگۆ لەسەر پرۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٣ لە ئەنجومەنی نوێنەران تەواو دەبێت و پەسەند دەکرێت.
محەمەد شەمەری ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانیش رایگەیاند، بودجەی گشتی ساڵی ٢٠٢٣ی گەورەترین بودجە دەبێت لە مێژووی عێراقدا و ھۆکاری دواکەوتنەکەشی بۆئەوە دەگڕێتەوە کە تائێستا لە ئەنجومەنی وەزیرانە و رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران نەکراوە.
لە کۆبوونەوەیەکی سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکاندا محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق راپۆرتێکی لەبارەی کارەکانی حکومەتەکەی لەماوەی دوو مانگی رابردوودا خستووەتەڕوو و ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەمساڵ یەکلاکەرەوە دەبێت بۆ چاکسازی و روبەڕووی گەندەڵی و پێشکەشکردنی باشترین پرۆژەی خزمەتگوزاری و بەرزکردنەوەی داھاتی دەوڵەت.
سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیش بە سودانییان وتووە تەنھا شەش مانگی لە بەردەمدایە بە مەبەستی ھەڵسەنگاندن بۆ کارەکانی حکومەتەکەی و وەزیر و لێپرسراوە باڵاکان کە تا چەند بەرنامەی کاری حکومەت جێبەجێ دەکەن، ھۆشداریشداوە لەماوەی ئەو شەش مانگەدا ھەر وەزیر و لێپرسراوێکی حکومی کەمتەرخەم بێت بەرامبەر کارەکەی، دووردەخرێتەوە و کەسی تر دەخرێتە شوێنەکەی.
ئیڤان فایەق وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق رایگەیاند، بە ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە ھاوبەشەکان و دەزگا و ئاژانسەکانی ئەمنی و ھەواڵگریی و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، ٦٣٣ ئاوارە ئارەزوومەندانە گەڕاونەتەوە ناوچەکانی نیشتەجێبوونی خۆیان لە ناحیەی زوومار و رۆژئاوای پارێزگای نەینەوا.
راشیگەیاندوە، لەگەڵ رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ کار دەکەن بۆ سوومەندبوونی ئەو خێزانە گەڕاوانە بە بڕێک پارە بۆ دروستکردنەوەی خانووە رووخاوەکانیان لە گوندەکانیان، ھەروەھا سوودمەندبوونیان لە پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان دەبێتە ھۆی رەخساندنی ھەلی کار و دەستبەرکردنی ژیانێکی شایستە بۆیان.
چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردەوە، کۆبوونەوەی ئاسایی خۆیان سەبارەت بە دوایین پێشھاتەکانی رەوشی عێراق ئەنجامداوە.
لە کۆبوونەوەکەشدا رەوشی ئەمنی و رێگریکردن لە پەلاماری تیرۆریستی تاوتوێکراون و "محەمەد شیاع سودانی" سەرۆک وەزیرانی عێراقیش کە لە کۆبوونەوەکە ئامادەبوو رێکارەکانی ھێز و دامەزراوە ئەمنییەکانی لەوبارەیەوە خستەڕوو.
لە راگەیەندراوەکەدا داوایان لە د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق کردووە رەزامەندی دەرببڕێت لەسەر سزای لەسێدارەدان کە بۆ ئەو تاوانبارانە دەرچووە کە خوێنی عێراقییەکانیان رشتووە.
جەختیشیانکردەوە لە پشتیوانیکردنی ھەنگاو و رێکارەکانی حکومەت بۆ ئەنجامدانی خزمەتگوزاری، بە تایبەت بۆ ھەژاران.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا، چوارچێوەی ھەماھەنگی وەرزی نوێی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانیان تاوتوێکرد و جەختیانکردەوە لەسەر گرنگی یاسای ھەڵبژاردنەکان و کۆمیسیۆن و نەوت و غاز و بودجە، داواشیانکرد بە پەلە لیژنەکانی ئەنجومەنەکە یەکلابکرێنەوە.
فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق لە رێورەسمی ساڵیادی کوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبو مەھدی موھەندیس لە بەغداد رایگەیاند، دەسەڵاتی دادوەری عێراق ئەو کەسانە دادگای دەکات کە سەروەری خاکی عێراق پێشێلدەکەن، بۆیە بەپێی ئەو بەڵگانەی کە ھەن و ھەروەھا بەھۆی ئەوەی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا دانیناوە بەو کاری کە کردوویەتی، دادگای باڵای عێراق بریاری دەستگیکردنی بۆ ترامپ دەرکردووە.
فایەق زێدان، داوایەکشی ئاڕاستەی ھێزە ئەمنییەکانی عێراق کرد کە بەڵگەی زیاتر کۆبکەنەوە لەسەر دۆسیەی کوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبو مەھدی موھەندیس بۆ ئەوەی بتوانن بیسەلمێنن کە ئەو کارە بەبێی ھیچ بنەمایەکی یاسایی ئەنجامدراوە.
دەسەڵاتی دادوەری عێراق بڕیاری دەستگیرکردنی بۆ دۆناڵد ترامپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا دەرکرد لەسەر دۆسیەی کوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبو مەھدی موھەندیس.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە رێورەسمی ساڵیادی قاسم سلێمانی و ئەبو مەھدی موھەندیس رایگەیاند، ئەوەی روویدا پێشلکارییەکی روونە بۆ سەر خاکی عێراق و تێپەراندنی یاسا نێودەوڵەتیەکان بوو.
سودانی رونیشکردەوە، کاری حکومەتی نوێ بنیادنانی سەروەرییەکی پتەوە بۆ خاکی عێراق و رێگە بە ھیچ کەس و لایەنێک و وڵاتێک نادات کە بیکاتە ئامانج.
سودانی راشیگەیاند، ئەوان بەردەوام دەبن لە چاکسازییەکانیان و روبەربوونەوەی گەندەڵی، چونکە لە ئێستادا گەندەڵی بووەتە گەورەترین ھەڕەشە بۆ سەر عێراق.
سەبارەت بە خاڵە سنوریەکانیش سودانی ئاماژەی بەوەکرد، قاچاخیکردن لە خاڵە سنورییەکان بووەتە دیاردە و ئەوەش زیانی بە ئابووری وڵات گەیاندوە و دەبێت رێگری لێبکرێت.
د. لەتیف رەشید لە پەیامەکەیدا پیرۆزبایی خۆی ئاراستەی فەرماندە و سەربازانی سوپا کردووە کە ھاوشانی یەکەکانی تری ھێزە چەکدارەکان، بەشدارییان لە دروستکردنی داستانی قارەمانێتی و سەرکەوتنە گەورەکەدا کرد بەسەر تیرۆردا.
راشیگەیاندوە، قوربانیدانی سوپا و تەواوی ھێزە چەکدارەکان، ھەر لە پۆلیسی فیدراڵی و دژە تیرۆر و حەشدی شەعبی و پێشمەرگە، ئەو مەشخەڵانە بوون کە ڕێگایان ڕۆشنکردەوە و شکۆمەندی نەتەوەیییان پاراست و سەری عێراقییەکانیان بەرزکردەوە.
سەرۆک کۆمار پەرۆشی خۆی دووپاتکردۆتەوە بۆ چەسپاندنی بەھاکانی پیشەیی سەربازی و چەسپاندنی پرەنسیپە پیشەییەکانی سوپایەکی بوێر و دڵسۆز بۆ گەل و قوربانیدانەکانی لە پێناو وڵاتدا.
نەبیل مەرسومی پسپۆڕی رایگەیاند، بە پێی ئەو گرێمانانەی بودجەی لەسەر بونیادنراوە. بەھای فرۆشی دۆلارێک بە ١٤٥٠ دینار و نرخی بەرمیلێک نەوتیش بە ٦٥ دۆلار دیاریکراوە، بڕی ھەناردەی رۆژانەی نەوتیش بە نەوتی ھەرێمی کوردستانەوە، بە ٣ ملیۆن و ٣٥٠ ھەزار بەرمیل مەزەندەکراوە.
دەشڵێت، کۆی خەرجییە گشتییەکان لە بودجەدا ١٨٠ ترلیۆن و کورتھێنانیش ٤٠ ترلیۆن دینارە کە گەورەترین قەبارەی خەرجی و کورتھێنان لە مێژووی عێراقدا.
نەبیل مەرسومی رونیشیکردۆتەوە، داھاتی نەوت ١٢٢ ترلیۆن و داھاتی نانەوتی ١٨ ترلیۆن دینارەو لە زیادەی دارایی ساڵی ٢٠٢٢ کورتھێنان پڕدەکرێتەوە.
جەمال کۆچەر رایگەیاند، حکومەتی عێراق ھەوڵی بەرزکردنەوەی بەھای دۆلار نادات، بەڵام بەرزبوونەوەی بەھاکەی بەرامبەر دینار، دەگەڕێتەوە بۆ یارییە ئابووری و سیاسییەکان و بەکارھێنانی سەکۆیەکی ئەلیکترۆنی بە فشاری بانکی فیدڕاڵیی ئەمریکا، ھەروەھا بردنەدەرەوەی دراوی قوورس لە عێراقەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ بە رێگەی نایاسایی.
راشیگەیاند، تائێستاش رەوشەکە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەت و بانکی ناوەندییدایە و حکومەت ھەوڵ بۆ گەڕاندنەوەی بەھای دۆلار بۆ ١٤٨ ھەزار دینار دەدات.
لە ماوەی رابردوودا تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند، بەھای ١٠٠ دۆلار لە پڕۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢٣ بە ١٤٥ ھەزار دینار جێگیر دەکەن.
ئیڤان فایەق وەزیری کۆچ و کۆچبەران لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بە ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان و سەرجەم دەزگا ئەمنی و ھەواڵگرییەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، ٦٣٣ ئاوارەیان لە ناحیەی زومارەوە گەڕاندۆتەوە شوێنی بنەڕەتی خۆیان لە گوندی برزانی سەر بە پارێزگای نەینەوا.
وتیشی، لەگەڵ رێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ لە ھەماھەنگیدان بۆ بەخشینی بڕە پارەیەک بە خێزانە گەڕاوەکان و بونیادنانەوەی خانووە رووخاوەکانی گوندەکە و نوژەنکردنەوەی پرۆژەکان و رەخساندنی ھەلیکار لە پێناو دەستبەرکردنی ژیانێکی شکۆمەندانە.
وەزیری کۆچ دووپاتیشیکردەوە، وەزارەتەکەی بە پێی بەرنامەی حکومەت بەردەوامە لە ھەوڵەکانی بۆ کۆتایی ھێنان بە دۆسیەی ئاوارەکان.
موعین کازمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، رێککەوتنی لایەنەکان و کۆبوونەوەکانی لایەنە کوردییەکان و محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران، چارەسەری زۆرێک لە کێشەکان دەکات و لایەنەکانیش دەیانەوێت بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکان بودجە پەسەندبکرێت، ئەگەر ئەوەش رووبدات رەنگە ناوەڕاستی مانگی داھاتوو پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ پەسەندبکرێت.
وتیشی، بەپێی زانیارییەکانیان وەزارەتی دارایی رەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجەی رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی ئابوری عێراق کردووە و دوای کۆبوونەوە و گفتوگۆ، چەند گۆڕانکارییەکی تێداکراوە و رەنگە پڕۆژە یاساکە پێش ھەشتی ئەم مانگە، رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت.
دەسەڵاتی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراق رایگەیاند، لە ئەنجامی زۆری داواکاری پەرلەمانتاران و بوونی چەندین تێبینی نەرێنی لایەنەکانی چاودێری لەسەر کارەکانی کۆمپانیای ئەمنی ( بزنس ئەنتڵ)ی کەنەدی تایبەت بە پاراستنی ئاسایشی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد، سەرۆک وەزیرانی عێراق فەرمانیکرد بە پێکھێنانی لیژنەیەک بۆ بەداوادچوونی رێوشوێنەکان و سەرپێچییەکانی گرێبەستی نێوان دەسەڵاتی فرۆکەوانی مەدەنی و کۆمپانیای( بزنس ئەنتڵ)ی کەنەدی.
وتیشی، لە دەرئەنجامی راسپاردەکانی لیژنەکەش کە چەندین سەرپێچی دیاریکردبوو، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران رەزامەندی پیشاندا لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی کۆمپانیاکە.